Onafhankelijk nieuwsmagazine voor de hightechindustrie 13e jaargang. Hello future.

Transcriptie

1 Onafhankelijk nieuwsmagazine voor de hightechindustrie 13e jaargang Hello future.

2 4 Onafhankelijk nieuwsmagazine voor de hightechindustrie 13e jaargang 25 maart Wim van der Leegte aast op Apptech Nieuws Europese hightech worstelt met 450 millimeter Thema 71 FPGA s leiden data door PCB-printer

3 Learn, create and make it work! Join Our Team!!! CIMSOLUTIONS Weekend in Londen 2010 Salaris tot ,- plus auto en onkostenvergoeding CIMSOLUTIONS B.V. levert sinds 1992 hoogwaardige diensten en oplossingen op het gebied van bestuurlijke, administratieve en technische automatisering. Dit doen wij vanuit twee divisies: Business en Industry. Wij richten ons op het in- en toepassen van state-of-the-art ICT-concepten en technieken met als doel een optimale oplossing voor onze klanten. Onze expertise dekt alle fasen van de ICT levenscyclus van behoeftebepaling, ontwerp, ontwikkeling, testen tot en met onderhoud. CIMSOLUTIONS is onafhankelijk zodat wij onze klanten optimaal kunnen adviseren en ondersteunen. Wij zijn ISO gecertificeerd en in 2010 voor de vierde keer uitgeroepen tot Top Employer ICT. CIMSOLUTIONS opereert vanuit vijf vestigingen in Nederland: Vianen, Best, Deventer, Rotterdam en Amsterdam. Begin 2011 openen wij vestigingen in Groningen en in Bangladesh. Wij zoeken, voor zowel technische als administratieve en business automatisering, ervaren én ambitieuze professionals met een voorliefde voor ICT, die klantgericht zijn, zowel zelfstandig als in teamverband goed functioneren, communicatief en sociaal vaardig zijn en uitblinken in kwaliteit en professionaliteit voor actuele functies als: - Tester / Testcoördinator / Testmanager - Software Architect / Technisch Ontwerper - Functioneel / Applicatie / Systeem Beheerder - Projectleider / Projectmanager - C# / C++ / Java / Embedded Software Engineer - Informatie Analist / Functioneel Ontwerper - Database Administrator / Database Ontwerper - Commercieel Manager Voor meer actuele en uitdagende vacatures en vereiste kennis en ervaring, zie Ook gekwalificeerde ZZP ers/zelfstandigen/freelancers mogen reageren. Wij hebben continu uitdagende projecten. Wij bieden: - de kans om mee te groeien in een dynamische en gezonde onderneming; - zelfontplooiing door gevarieerd werk en opleiding; - uitdagende en state-of-the-art en hightech projecten; - uitstekende arbeidsvoorwaarden, zoals een auto en onkostenvergoeding; - collegiale, informele en professionele werksfeer bij een Top Employer ICT. Interesse? Als je geïnteresseerd bent in een functie bij CIMSOLUTIONS, stuur dan je sollicitatiebrief met cv naar CIMSOLUTIONS, Postbus 183, 4130 ED Vianen of mail naar hrm@cimsolutions.nl. Voor meer informatie kun je onze website bezoeken bij en/of bellen met Jos Peek, telefoon tot uur. Vianen Best Deventer Rotterdam Amsterdam Groningen Dhaka CIMSOLUTIONS B.V. Havenweg 24, 4131 NM Vianen Postbus 183, 4130 ED Vianen The Netherlands Phone: (+31) Fax: (+31) cimsolutions@cimsolutions.nl Internet:

4 REDACTIONEEL Colofon Bits&Chips is een onafhankelijk nieuwsmagazine voor mensen die werken aan slimme producten en machines. Bits&Chips is een publicatie van Techwatch bv in Nijmegen. Snelliusstraat NV Nijmegen tel fax info@techwatch.nl Te bv Redactie Nieke Roos hoofdredacteur Te chwatch bv Snelliusstraat NV Nijmegen tel nieke@techwatch.nl Alexander Pil chef redactie tel alexander@techwatch.nl René Raaijmakers redacteur tel rene@techwatch.nl Pieter Edelman redacteur tel pieter@techwatch.nl Paul van Gerven redacteur tel paul@techwatch.nl Vormgeving Justin López vormgever tel justin@techwatch.nl Marketing en events Daniëlle Jacobs marketingmanager tel danielle@techwatch.nl Kim Huijng eventmanager tel kim@techwatch.nl Marjolein Vissers marketing- en eventmedewerker tel marjolein@techwatch.nl Ellen Lely coördinator trainingen tel ellen@techwatch.nl Adviseur Maarten Verboom Medewerkers Joris van Gurp, Bart van Mierlo, Jacqueline van Woerkom Columnisten en externe auteurs Anton van Rossum, Ronald Grootelaar, Sander Hulsenboom, Henk Medenblik, Jaap Mol, Marcel Pelgrom, Ramses Valvekens, Koen Vervloesem Uitgever René Raaijmakers tel rene@techwatch.nl ISSN Verantwoordelijk uitgever voor België René Raaijmakers Biesheuvelstraat Arendonk, België Drukkerij Senefelder Misset, Doetinchem Abonneren Abonnement op privéadres: 81 euro Bedrijfsabonnement: 140 euro Internationaal abonnement: 210 euro Studentenabonnement: gratis Prijzen op jaarbasis en inclusief btw. Abonnementen lopen van januari tot en met december. Opzeggen tot uiterlijk één maand voor het verstrijken van de abonnementsperiode. Studenten en professionals die werken aan slimme producten en machines (zoals elektronica- en softwareontwerpers, systeemarchitecten, chipdesigners en technisch managers) kunnen Bits&Chips gratis thuis ontvangen. Vul het aanvraagformulier in op Deze gratis abonnementen zijn beperkt tot België en Nederland. Losse nummers op aanvraag: 10 euro. Klachten over bezorging Heeft u Bits&Chips niet of te laat ontvangen of heeft u andere opmerkingen over de bezorging? Laat het ons weten. Stuur een naar info@techwatch.nl. Adverteren Advertentietarieven staan vermeld op onze website ( Wanneer u op de hoogte gehouden wilt worden van komende thema s en specials of voor het reserveren van advertenties, neem dan contact op met de afdeling sales, tel sales@techwatch.nl. Verschijningsdata 25 maart, 22 april, 6 mei, 3 juni, 17 juni, 8 juli, 9 september, 23 september, 21 oktober, 4 november, 2 december, 23 december Copyright Alle rechten voorbehouden. (c) 2011 Techwatch bv. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Disclaimer Uitgever en redactie betrachten uiterste zorgvuldigheid bij het maken, samenstellen en verspreiden van de informatie in Bits&Chips, maar kunnen op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en redactie aanvaarden geen aansprakelijkheid voor schade die zou kunnen ontstaan als gevolg van de publicatie van informatie in Bits&Chips. Columnisten en externe medewerkers schrijven op persoonlijke titel. Reacties van lezers vallen buiten de verantwoordelijkheid van uitgever en redactie. Uitgever en redactie aanvaarden geen aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud en ondertekening van reacties van lezers. De redactie behoudt zich het recht voor reacties niet of gedeeltelijk te plaatsen of te bewerken. Fotografie Productfoto s zijn van fabrikanten, overige foto s zijn van Techwatch bv (c), tenzij anders vermeld. Bezigheidstherapie? Groepjes onderzoekers, ontwikkelaars en technisch managers die keuvelen onder het genot van een hapje, een drankje en een muziekje. Het was een gezellige boel eind februari bij Agentschap NL in Den Haag. In het blitse Atrium van de uitvoeringsinstantie woonden ruim tweehonderd deelnemers aan de kenniswerkersregeling (KWR) de afsluitende bijeenkomst bij. Vijf van hen mochten in een panel op het podium hun positieve ervaringen komen delen met de zaal. En voor en na hen spraken vertegenwoordigers van de overheid lovende woorden over de crisismaatregel. Maar wat viel er nu werkelijk te vieren? De KWR liep afgelopen 31 december af. De regeling had als doel in een moeilijke economische perio de onderzoekers met hoogwaardige kennis te behouden voor Nederlandse bedrijven. Deze konden hun R&D ers maximaal anderhalf jaar stallen bij een kennisinstelling, waar ze gingen werken Nieke Roos is hoofdredacteur van Bits&Chips. aan thema s van maatschappelijk belang. Tevens was er ruimte om jonge onderzoekers aan te stellen ter ondersteuning. De overheid nam het grootste deel van de loonkosten voor haar rekening. In totaal was hier in 2009 en 2010 honderdtachtig miljoen euro voor beschikbaar. De open en symmetrische samenwerking tussen publieke en private partijen heeft indrukwekkende tastbare maatschappelijke resultaten opgeleverd, zei directeur-generaal Ondernemen en Innoveren van ELI Renée Bergkamp in haar openingstoespraak op de afsluitende KWR-bijeenkomst. Onder de regeling zijn 171 projecten uitgevoerd, waarbij achttienhonderd kenniswerkers en tweehonderd jonge onderzoekers voor 2500 mensjaren aan kennis hebben ontwikkeld. Volgens Bergkamp is het dan ook zeker de moeite waard om de aanpak in te zetten in het toekomstige innovatiebeleid. Dat klinkt allemaal heel mooi, maar hoeveel van de ontwikkelde kennis is écht bruikbaar na de KWR? Er zijn zeker projecten die blijvende waarde hebben gegenereerd voor de deelnemers, maar er zijn er ook waar de resultaten op 1 januari linea recta de prullenbak in zijn gekieperd. Op de afsluitende bijeenkomst waren slechts 74 posters te bewonderen. Wat is er gebeurd met de overige honderd projecten? Pasten die niet in het Haagse atrium, waren de betrokkenen te druk of hadden ze gewoon niets te melden? En hoeveel van de bruikbare kennis was zonder de regeling ook wel ontwikkeld? De KWR-deelnemers zelf zijn niet meer dan gematigd positief over de specifieke effecten van de regeling, zo blijkt uit een enquête die ruim negenhonderd van hen afgelopen juni hebben ingevuld en die beschikbaar is op Vrijwel alle stellingen scoren gemiddeld tussen de 3 en 4 op een schaal van 1 ( helemaal mee oneens ) tot 6 ( helemaal mee eens ). De ondervraagde kenniswerkers uit het bedrijfsleven zeggen zeker waardevolle nieuwe ideeën te hebben opgedaan, alleen niet per se door het contact met de jonge onderzoekers. Hun beeld van kennisinstellingen is wel iets beter geworden, maar niet veel. Ruim een derde geeft zelfs aan dat ze niets wijzer zijn geworden over de werkwijze van deze instellingen. De KWR heeft haar doel bereikt: achttienhonderd kenniswerkers zijn behouden voor Nederlandse bedrijven. Andere verdiensten zijn twijfelachtig. Hier en daar heeft de publiek-private kruisbestuiving sporen achtergelaten die er anders niet waren geweest, bijvoorbeeld in de vorm van een blijvende colocatie of een bestendige relatie tussen R&D-groep en hoogleraar, maar over het algemeen lijken de KWR-specifieke effecten gering. Voor het toekomstige innovatiebeleid maakt het allemaal niet veel uit. Want hoewel directeur-generaal Bergkamp de aanpak zeker de moeite waard vond, liet ze in haar toespraak ook doorschemeren dat er door de bezuinigingen simpelweg geen geld is om de KWR in welke vorm dan ook een vervolg te geven. 25 maart 2011 nr. 4 3

5 TOPIC Embedded Systems: embedded in your future? Passie voor techniek? Wij dagen je uit! In je carrière wil je groeien. Het beste uit jezelf halen en je ambities verwezenlijken. Dat begrijpen wij bij TOPIC maar al te goed. Als high-tech systeemhuis, gespecialiseerd in embedded systeemontwikkeling, dagen wij je uit. Iedere dag opnieuw. Sterker nog: uitdaging is bij ons een arbeidsvoorwaarde! Bij ons werk je aan afwisselende en uitdagende projecten in technische software-ontwikkeling, test-, integratie- & configuratiemanagement en digital hardware design voor embedded systemen. Bij gerenommeerde klanten in consumentenelectronica, medische- en professionele systemen. Werk dat past bij jouw ambities. Ook biedt TOPIC je gedegen en persoonlijke coaching, het Personal Improvement Program en uitdagende secundaire arbeidsvoorwaarden. Ben jij die Embedded Software Engineer of Digital Hardware Designer op zoek naar een nieuwe uitdaging? Mail dan snel je motivatie met CV naar of bel eerst met Frank de Roo, Business Manager, (0499) Voor meer informatie:

6 INHOUD INTERVIEW 18 NIEUWS 14 THEMA 26 Apptech wil ik morgen nog overnemen Europese IC-fabrikanten en -machinebouwers botsen op 450 mm FPGA s bij Mutracx, Thales en TNO VERDER IN DIT NUMMER NIEUWS 6 De gouden troon van het bedrijfsleven 9 Duizend keer energie-efficiënter internet tegen Opvolger Micro- en Nanoned heeft toepassing hoog in het vaandel 13 Sioux versterkt zich met toegepaste-wiskundegroep TUE 14 Europese IC-fabrikanten en -machinebouwers botsen op 450 mm OPINIE 3 Bezigheidstherapie? Nieke Roos 11 Kiezen voor succes Marcel Pelgrom 15 Vraag het de headhunter Anton van Rossum 25 De spiegel van de FPGA-architectuur Sander Hulsenboom 29 Embedded World Ramses Valvekens INTERVIEW MET WIM VAN DER LEEGTE 18 Apptech wil ik morgen nog overnemen TECHNIEUWS 24 EUV-project móet slagen THEMA FPGA S FPGA s drijvende kracht achter realtime datapad PCB-printer 28 FPGA-reflecties op de radar 30 Amber-radar gebruikt FPGA voor dataverwerking én -opslag EN VERDER 32 Cursusagenda 32 Eventagenda 32 Advertentie-index 33 Wegwijzer Binnenkort in Nr. 5 Thema Modelgebaseerde ontwikkeling Nr. 6 Thema Verkeer en vervoer Recensent gezocht Een interessante bijdrage? nieke@techwatch.nl Adverteren in deze nummers? sales@techwatch.nl 25 maart 2011 nr. 4 5

7 ANALYSE De gouden troon van het bedrijfsleven De discussie onder experts over het bedrijvenbeleid dat minister Verhagen onlangs heeft onthuld, samengevat op de pagina hiernaast, verloopt grotendeels langs ideologische lijnen. Het punt is echter dat er nooit op innovatie bezuinigd had mogen worden. Verhagen zet het bedrijfsleven op een voetstuk, maar de klap voor de Nederlandse kenniseconomie maakt hij er niet mee goed. Paul van Gerven De ambitie van het kabinet-rutte- Verhagen om het versnipperde Nederlandse innovatielandschap eens aan te harken, valt te prijzen, maar daar is dan ook alles mee gezegd. Zeker, het werd tijd dat er iemand met de botte bijl door het oerwoud van subsidieregelingen ging. Jammer genoeg lijkt het kabinet pas tevreden als de laatste subsidie met wortel en tak is uitgeroeid en elke cent innovatiestimulering via de belastingdienst wordt geïnd. Onder de huidige omstandigheden en zonder additionele maatregelen is er geen enkele garantie dat deze aanpak de Nederlandse kenniseconomie ten goede komt. Subsidie mag in sommige ideologische kringen een vies woord zijn, zij heeft ontegenzeggelijk in ieder geval één groot voordeel: het geld wordt gegarandeerd ingezet voor kennisontwikkeling in eigen land. Of dat ook het geval zal zijn met de verruiming van de WBSO en verlaging van de winstbelasting, is nog maar de vraag. Investeren doet een bedrijf daar waar het kansen ziet, dus of de extra cash die de belastingmaatregelen opleveren, wordt ingezet om nieuwe Nederlandse R&D te genereren, is geen uitgemaakte zaak. Het ingezette beleid is daarom alleen effectief als Nederland een aantrekkelijk kennisontwikkelland is. Generieke R&Dondersteuning vormt daarvan slechts één element. Er zijn verder excellente universiteiten voor nodig, die excellente arbeidskrachten afleveren maar onderwijs wordt behandeld als een kostenpost. We willen ook een toonaangevende kennisinfrastructuur, die de toepassingen van morgen voedt met de ontdekkingen van vandaag, maar het kabinet doet niets aan de kaalslag die op bètafaculteiten reeds heeft plaatsgehad. Integendeel, het Fes verdwijnt voortaan in de schatkist en een bedrag van 1,2 miljard euro wordt verkocht als investering, maar aan dat geld is niets nieuws of het moet zijn dat kennisinstellingen er alleen aanspraak op kunnen maken als ze iets doen dat het bedrijfsleven behaagt. Op zich is het gewenst dat publiek onderzoek voor een deel aan economische middellangetermijnbelangen is verbonden, maar deze prioriteit van het kabinet doet een beetje vreemd aan: twee Nederlandse TU s staan al in de mondiale top tien van meest aan de industrie dienstbare universiteiten. En ten slotte legt het kabinet het lot van de laag tussen kennisinstellingen en industrie bijna elke serieuze kenniseconomie heeft haar TNO s, Holst Centres en Point-Ones eveneens in handen van het bedrijfsleven, dat de brugfunctie alleen zal kunnen behouden als het er iets anders voor laat schieten. Het lijkt erop dat minister Verhagen louter uit bezuinigingsdrift heeft zitten schuiven in zijn spreadsheets, want tot een overtuigende visie is hij niet gekomen. Het bedrijfsleven verdient een centrale rol in elk innovatiebeleid, maar om het op een gouden troon te laten plaatsnemen die de rest van onderzoekend Nederland mag betalen, dat miskent de rol die andere organisaties en mechanismen in een kenniseconomie vervullen. Het wekt dan ook verbazing dat iemand als Amandus Lundqvist zich als boegbeeld van de hightechcommissie leent om deze kaalslag te legitimeren. Cursus Toegepaste RF-techniek Theorie en praktijk van hoogfrequent-systemen Datum: mei 2011 Locatie: Dwingeloo Meer informatie op of direct aanmelden: rfcourse@astrotec.nl Tel +31 (0) Deze Nederlandstalige 3-daagse cursus inclusief hands-on training wordt gegeven door ASTRON Netherlands Institute for Radio Astronomy. ASTRON ontwikkelt en exploiteert 's werelds meest geavanceerde radiotelescopen zoals de Westerbork Synthese Telescoop en LOFAR. Veel technici waaronder test- en verificatie engineers werken met hoogfrequentsystemen. Het begrijpen van de samenhang van systeemcomponenten is uiterst belangrijk om effecten, oorzaken en gevolgen te kunnen overzien. Omdat bij het ontwerpen van embedded electronica in toenemende mate hoogfrequent aspecten een rol spelen, kan een cursus als deze ook uitstekend dienen als een introductie voor Digital/Analog-designengineers die zijn of worden betrokken bij de ontwikkeling van RF-systemen. 6 nr maart 2011

8 Pro Maatregel Contra Einde aan oerwoud van subsidies en bijhorende bureaucratische rompslomp en overhead. Oud subsidiebeleid heeft weinig extra private investeringen uitgelokt. Subsidies worden ingeruild voor generieke R&D-ondersteuning (WBSO) en lagere winstbelasting. Stopzetten specifieke subsidies ter waarde van ongeveer vijfhonderd miljoen euro. Er zijn met specifieke subsidies wel degelijk belangrijke successen geboekt, zeggen onder meer FME en Point-One. Technologische topinstituten en publiekprivate samenwerkingsverbanden kunnen niet overleven zonder subsidie. Nederland geeft in Europese context eerder te weinig dan te veel subsidie. Nederland zet pas sinds 2005 een deel van het Fes in voor innovatie; het kabinet keert dus feitelijk terug naar de oude situatie. Je kunt onderzoek en innovatie ook uit de reguliere begroting financieren. Verschillende partijen rouwen niet om de opheffing: het Fes wordt nogal eens gezien als een ondoorzichtig speeltje van ambtenaren en lobbyisten. Het Fonds Economische Structuurversterking (Fes) wordt opgeheven. In 2010 ging er ruim 650 miljoen euro uit het Fes naar onderzoek en innovatie. Indien voor de tientallen onderzoeksprogramma s die uit het Fes werden gefinancierd geen budget wordt vrijgemaakt op de reguliere begroting, betekent dat een forse aderlating voor de Nederlandse R&Dinfrastructuur. Een vergelijkbare regeling, het Technisch Ontwikkelingskrediet, werkte uitstekend in het verleden. Waarom zou een publiek (co)gefinancierd succes niet moeten worden terugbetaald om nieuwe initiatieven weer mee te bekostigen? Instellen van een innovatiefonds. Bij succes moeten leningen worden terugbetaald. Minister Verhagen hoopt op honderden miljoenen euro s, bijvoorbeeld van institutionele beleggers. Werkt alleen voor innovaties die dicht bij de markt staan. Aan de behoeftes van starters en snelle groeiers wordt ook gedacht, zegt ELI: in elke commissie van wijzen die advies aan de minister gaat uitbrengen, komt ook een mkb er te zitten. Gevestigde orde krijgt ook kinderen (ASML, Liquavista, Tomtom). Deze sectoren verdienen veel geld voor Nederland. Steun van de overheid is waarschijnlijk een goed renderende investering. Innovatiebeleid wordt toegespitst op negen topsectoren: agro/food, chemie, creatieve industrie, energie, hightech, life sciences, logistiek, tuinbouw, water Waarom zou je juist de gevestigde orde moeten ondersteunen? Het geld is beter besteed aan starters en snelle groeiers in onderontwikkelde sectoren. Het ruikt naar industriebeleid oude stijl, waar de overheid op de stoel van de markt gaat zitten. Het kabinet kiest niet écht: noem eens een bedrijf van enig belang dat niet onder een van de sectoren valt? Het past niet in het generieke beleid dat het kabinet voorstaat. De afstand tussen overheid en bedrijfsleven werd te groot, zegt VNO-NCW. Alleen een sterke regisseur kan een samenhangend beleid tot stand brengen. Het kabinet straalt die ambitie uit. Revitalisatie van het ministerie van Economische Zaken. De praktijk wijst uit dat samenwerking tussen bedrijfsleven en universiteiten de wetenschappelijke kwaliteit helemaal niet in de weg staat. Investering van 1,5 miljard euro om academische kennis te verbinden met de behoeftes van het bedrijfsleven. Nederland slaat hiermee een gevaarlijke weg in: economisch rendement dreigt de belangrijkste overweging te worden om onderzoek al dan niet te financieren. Investering is misleidend, want de 1,5 miljard is bij elkaar geveegd uit bestaande budgetten. NWO en TNO werken al veel samen met het bedrijfsleven, zeggen ze. 25 maart 2011 nr. 4 7

9 Standhouders Adeas Altera/EBV Elektronik AnSem Barco Silex Bruco Integrated Circuits CB Distribution Easics HDL Works JTAG Technologies MathWorks MEN Mikro Elektronik Neways Electronics International Rohde & Schwarz Sogeti Partner Netwerk Op de Bits&Chips Hardware Conference 2011 praat u op één dag bij met vakgenoten, experts en leveranciers van componenten, tooling, kennis en diensten. Stands Er zijn nog standplaatsen beschikbaar. Als standhouder of sponsor kunt u gebruikmaken van de gunstige advertentieen promotietarieven in Bits&Chips. Voor meer informatie: events@techwatch.nl of BITS&CHIPS HARDWARE CONFERENCE 9 JUNI e editie Workshops Workshops op de Bits&Chips Hardware Conference zijn een unieke gelegenheid om uw technologie, tooling of producten middels een intensieve workshop onder de aandacht te brengen bij ontwikkelaars en engineers in de elektronica. Bij de workshop is uitgebreide promotie via Bits&Chips en onze nieuwsbrieven inbegrepen. Lees op de website over de mogelijkheden of bel met René Raaijmakers, Noteer in uw agenda: Bits&Chips Hardware Conference 9 juni Congrescentrum Brabanthallen s-hertogenbosch Meld u nu aan op Aankomende elektronicatrainingen Cooling of electronics - workshop (CoE) 6-8 april Electromagnetic compatibility - design techniques (EMC-DT) april Electronics for non-electronic engineers (Ene BSc) start 10 mei Meer informatie: training@techwatch.nl Signal integrity - workshop (SI-WS) start 17 mei Alle trainingen worden gehouden in Eindhoven of omgeving.

10 NIEUWS Duizend keer energie-efficiënter internet tegen 2020 Het internationale consortium Green Touch wil onze internetinfrastructuur duizend keer energie-efficiënter maken om de ecologische footprint van internet niet te laten ontsporen. De grote slokoppen zijn vooral draadloze netwerken. Koen Vervloesem Vandaag de dag is onze internetinfrastructuur wereldwijd naar schatting al goed voor tien procent van het opgewekte vermogen en is de CO 2 -uitstoot equivalent met die van ons wereldwijde wagenpark. Ondertussen willen politici in de hele wereld dat iedereen toegang heeft tot breedbandinternet en die ontwikkeling kunnen we niet meer ombuigen. Het totale internetverkeer op onze planeet verdubbelt zowat elke twee jaar. Als we deze exponentiële groei doortrekken, betekent dit een factor dertig over tien jaar en zelfs een factor duizend over twintig jaar. Zonder technologische verbeteringen groeit het totale elektriciteitsverbruik dan evenredig mee. Als we verder doen zoals nu, volstaan de huidige elektriciteitscentrales in de hele wereld niet meer om aan de energiebehoefte van internet te voldoen en zal de vervuiling ruimschoots die van ons huidige wagenpark overschrijden. Met dit horrorscenario opende Rudy Lauwereins van Imec een seminarie van Leuveninc over het reduceren van de ecologische footprint van internet. De bijeenkomst stond in het teken van het consortium Green Touch, het vorig jaar gestarte initiatief van de Bell Labs-onderzoeksafdeling van Alcatel-Lucent met het ambitieuze doel om internettechnologie duizend keer energie-efficiënter te maken. In het verleden hielp de wet van Moore ons met een exponentiële afname van het energieverbruik, maar in de laatste tien jaar is dit afgevlakt tot een lineaire afname, legt Lauwereins uit. En dat is niet het enige: Michael Peeters van Bell Labs Antwerpen somde nog een aantal technologieën op waarvan de energie-efficiëntie in de laatste jaren trager evolueerde. De capaciteit van single-rack IP-routers verdubbelde vroeger elke achttien maanden, maar dat is nu verzadigd door de grenzen van de thermische dichtheid. En ook de capaciteit van glasvezeltransmissies is verzadigd. Die factor duizend die we nodig hebben, behalen we daardoor niet meer met incrementele optimalisaties van de huidige technieken, en dus moet de hele internetinfrastructuur opnieuw worden geëvalueerd en hebben we fundamenteel nieuwe technologie nodig op allerlei vlakken. Vandaar zitten er in Green Touch niet alleen telecomoperatoren, maar ook leveranciers van telecomapparatuur, halfgeleiderproducenten en onderzoeksorganisaties, onderverdeeld in werkgroepen die zich elk buigen over een deelprobleem. Tot de leden behoren vier Belgische organisaties (de Katholieke Universiteit Leuven, Bell Labs Antwerpen, het IBBT en Imec) en één Nederlandse (TNO). Enkel met zo n breed consortium kun je out-of-the-box denken en de energie-efficiëntie van elke component in de internetinfrastructuur aanpakken, aldus Peeters. Laaghangend fruit De grote slokop in het energieverbruik zijn volgens Peeters de draadloze netwerken, en hierin zijn de basisstations goed voor tachtig procent van het energieverbruik. De antenne van een basisstation zendt over een hoek van 120 graden uit om een heel gebied te dekken, en dat in het slechtste geval om maar één gebruiker in de buurt toegang te geven, die slechts een klein deel van de netwerkcapaciteit nodig heeft. In februari demonstreerde Green Touch een eerste proofof-concept van een antennerij waarvan elke antenne zijn straling gefocust naar één gebruiker stuurt. Een verdere uitwerking zou de energie-efficiëntie in hetzelfde scenario met een factor honderd kunnen verhogen. Liesbet Van der Perre werkt in het Green Radio-project van Imec eveneens aan de energie-efficiëntie van gsm-basisstations. Zij benadrukte op het Leuveninc-seminarie dat zij vooral heil ziet in het gebruik van femtocellen: Het vermogenverbruik is in de praktijk evenredig met de derde macht van de afstand van de gsm tot het basisstation, en in grote cellen wordt meer dan zestig procent van de energie louter gebruikt voor de versterking van het radiosignaal. Een hiërarchische celstructuur met naast de grote cellen ook femtocellen op de juiste plaatsen kan de energie-efficiëntie én de snelheid drastisch verbeteren. Om optimaal gebruik te maken van nu eens lange- en dan weer korteafstandscommunicatie moeten de mobieltjes dan wel flexibel kunnen overschakelen, iets waar Imec aan werkt met zijn onderzoek naar cognitieve herconfigureerbare radio s. Verder kan het energieverbruik van een basisstation volgens Van der Perre nog met Onlangs introduceerde Alcatel-Lucent zijn Lightradio-oplossing voor mobiele zendmasten. De telecomgigant denkt hiermee zowel het energieverbruik als de kosten met de helft terug te kunnen brengen, terwijl de antennemasten een stuk minder opvallend kunnen worden. Foto: AP Photo/Alcatel-Lucent een factor tien worden verminderd door een slaapmodus te introduceren, net zoals we al kennen van bij gsm s. In mobieltjes zijn die slaapmodi geïntroduceerd omdat we lang op een batterijlading willen kunnen meegaan. In basisstations was die stimulans er nooit zo omdat daar het probleem van batterijlevensduur niet speelt. De nadruk lag daar altijd meer op performance dan op energieefficiëntie. Hier vinden we dus nog heel wat laaghangend fruit. Als elke deelnemer van Green Touch zijn steentje op deze manier bijdraagt, behaalt het consortium volgens Peeters tegen 2015 zijn doelstelling in laboratoriumomstandigheden en tegen 2020 in de vorm van commercieel beschikbare apparatuur. Later dit jaar wordt een referentiearchitectuur vastgelegd en beslissen de leden over een onderzoeksroadmap. 25 maart 2011 nr. 4 9

11 Trainingen voor de hightechindustrie Techwatch Hightech Training organiseert cursussen, trainingen en opleidingen, speciaal gericht op hoogopgeleide professionals in de hightechindustrie. Techwatch werkt daarvoor samen met partners en docenten die specialist zijn op hun gebied. Onze trainingen zijn sterk praktijkgericht. Doel is mensen en bedrijven succesvol te maken op de markt. Behalve aan diepgang besteden de meeste trainingen aandacht aan intermenselijke aspecten. Topexperts met praktische ervaring in de hightechindustrie verzorgen de trainingen. Trainingen zijn ook op maat te verzorgen. Contact Overzicht trainingen Elektronica Cooling of electronics - workshop (CoE) 6-8 april 2011 Electromagnetic compatibility - design techniques (EMC-DT) april 2011 Electronics for non-electronic engineers (Ene BSc) start 10 mei 2011, 43 sessies (13 middagen en 30 avonden) Signal integrity - workshop (SI-WS) start 17 mei 2011, 3 lessen van elk 5 uur Nanometer CMos ICs - basics (CMos-basic) 7-9 juni 2011 Bits on chips - an introduction (BoC) 14 juni 2011 Discrete-time signal processing (DTSP) start 5 september 2011, 17 sessies (avond) Mechatronica Mechatronics system design (Metron1) april 2011 Motion control tuning (MCT) en mei 2011 Design principles basics (DPB) start 25 mei 2011 Mechatronics system design (Metron2) 6-10 juni 2011 Experimental techniques in mechatronics (ETM) juni 2011 Optica Applied optics (Ap-opt) start 6 september 2011, 15 sessies (ochtend) Software Requirements engineering (RE) 12 en 13 april 2011 Software architecture (SA) 24 en 25 mei 2011 Systeem System architect(ing) (Sysarch) juni 2011 Tools Labview: introduction in language and programming 1 (Labview) juni 2011 Labprog: programming in Labview 2 (Labprog) najaar 2011 Skills Lateral thinking (LATH) najaar 2011 Six thinking hats (6-Hats) najaar 2011 Alle trainingen worden gehouden in Eindhoven of omgeving.

12 OPINIE Kiezen voor succes Marcel Pelgrom Kiezen zit niet in onze landsaard ingebakken. We willen eenieder te vriend houden, want morgen is hij onze klant. Polderen, compromissen, voortschrijdend inzicht: we hebben een rijke collectie termen om vooral toch geen keuze te maken, laat staan de consequenties te aanvaarden. Maar wie op dit moment wat wil doen aan de puinhoop die weemoedig de onderwijssector wordt genoemd, zal onherroepelijk keuzes moeten maken. Gebrek aan keuze is evident in het jarenlange dogma op het ministerie van Puinhoop: hoger onderwijs voor iedereen. Logische consequentie is een financiering afhankelijk van het aantal verleende diploma s, bullen en titels. Zo n regeling leidt tot een neerwaartse kwaliteitsspiraal. Als één instelling zijn opleidingsniveau verlaagt, dan moet iedereen volgen, want de studenten kiezen het gemakkelijkste traject. Elke hype wordt tot academische opleiding gebombardeerd om meer studenten te trekken. Als iemand iets leuks verzint, is het binnen een jaar bij minstens drie collega s ook te koop. Over het wetenschappelijk gehalte van alle verschillende marketing-, communicatie- en managementopleidingen wordt gezwegen. Zijn al die vijfhonderd academische studies nodig en leiden ze op voor een passende functie? Ook de tien informaticaopleidingen die de laatste jaren zijn gestart, zouden zich mogen bezinnen. Horen informaticaopleidingen die zich hoofdzakelijk richten op softwaretoepassingen niet thuis op het hbo? Kiezen betekent focus aanbrengen en ook dingen niet doen. Kiezen is pijn lijden. Dat is het laatste dat de patatgeneratie haar studerende kroost wil aandoen. Voor deze mayonaisegeneratie moet het allemaal smeuïg zijn en zonder harde stukjes. Ouders willen een degelijke school maar wel een die past bij hun drukke agenda s, de drie vakanties per jaar en de buitenschoolse activiteiten. Op de basisschool staan ongecijferde lieverds voor een klas. Het tempo wordt bepaald door kinderen die speciaal onderwijs nodig hebben of gewoon meer orde. Kinderen uitdagen, discipline bijbrengen of rijtjes drillen is er niet bij. Op de middelbare school helpt de mammoet de zware vakken uit de weg te gaan. Daar wil de minister wel kiezen: alfa of bèta. Zij die het kunnen, krijgen voortaan een kans tegenover de concurrentie van de betere middelbare scholen overal ter wereld. Helaas heeft de huidige mayonaisegeneratie daar niets meer aan. Ze mogen nu een jaar gesubsidieerd uitlopen in de bachelor en nog een jaar met uw belastinggeld de master rekken. Terwijl België in vijfeneenhalf jaar betere ingenieurs opleidt. Maar de halve baan, het sociale leven, de avontuurlijke vakanties en de sportvereniging laten voor de mayonaisegeneratie minder dan dertig studie-uren per week over. Universitair studeren kenmerkt zich ook door een neerwaartse spiraal. Een moeilijk vak wordt uitgekleed als er te weinig voldoendes worden gehaald. De docent moet immers het opleidingsrendement halen. Zo zijn we in de loop der jaren tot een opleidingsniveau gedaald waarbij een ingenieur uit de vorige eeuw een buitenlandse gast zijn titel uitlegt: ergens halverwege een moderne master en doctor. Want hij moest als hts er nominaal nog vier jaar studeren voor ingenieur, waar dat nu in twee jaar kan. De betere buitenlandse studenten verbazen zich over ons lage academische niveau en crossen in krap twee jaar door het gedevalueerde masterpakket. Daarna pakken zij in de internationale competitie de betere banen. De keuze voor een kleiner aantal goede opleidingen met selectie aan de poort en stevige tussentijdse voortgangstoetsing is beter dan hogere collegegelden en andere financiële selectiecriteria. Want daarmee verkwisten we broodnodig talent. Bovendien kan een harde selectie onze kinderen en hun ouders misschien wakker schudden: succes kost moeite. KORT VAN INTERNET Innovatie Negen projecten krijgen laatste deltapieken Zuidoost De provincie Noord-Brabant en de Rijksoverheid verdelen het laatste geld in het Pieken in de Delta-potje voor Zuidoost-Nederland over negen projecten in de hightech, de voedingsmiddelenindustrie en de zorg. Dat meldt de zakelijke nieuwssite Klikbedrijvig.nl. De gelukkige aanvragers zijn Assembléon, Brainport Development, CCM, Focal Meditech, Macawi, Marel Meat Processing, Philips Electronics, Philips Healthcare en Rimas. Een woordvoerder van de overheid kan deze lijst nog niet bevestigen. Lithografie Nikon gokt op uitstel EUV Nikon zet voorlopig zijn kaarten nog volledig op optische lithografie. Hoewel de Japanse concurrent van ASML ook een EUV-machine ontwikkelt, is het veel minder ambitieus dan de Veldhovenaren met de introductie ervan. ASML denkt nog altijd dat het mogelijk is om 22-nanometerchips te produceren met EUV-fotonen, maar Nikon gaat ervan uit dat het bij het 16- of 11-nanometerknooppunt pas zo ver is. Wij verwachten vertraging voor het gereedkomen van het EUV-ecosysteem, aldus Yuichi Shibasaki van Nikon. Halfgeleidermachines Arthur del Prado schaart zich achter Levitech Machinebouwer Levitech heeft vijf miljoen euro opgehaald bij twee geldschieters. Het investeringsvehikel van Arthur del Prado, ADP Investments, neemt het voortouw bij de injectie, terwijl ook moederbedrijf en bestaand aandeelhouder ASMI met een nieuwe bijdrage over de brug komt. Tevens heeft Levitech een Innovatiekrediet van 2,4 miljoen euro geregeld bij het ministerie van ELI. Verkeer en vervoer Chinese autofabrikant start R&D-centrum in Helmond De Chinese autofabrikant Landwind heeft sinds 1 maart een zeskoppig R&D-centrum op de High Tech Automotive Campus in Helmond. Via importeur Landwind Motors Corporation (LWMC) Europe strijkt het merk daarmee definitief neer in Europa. De Helmondse R&D-activiteiten omvatten onderzoek- en testprogramma s op het gebied van elektrisch rijden, emissie en veiligheid. LWMC Europe vestigt ook zijn marketing en sales op de campus. Lithografie Imec installeert ASML s EUV-preproductietool Imec is begonnen de NXE:3100-scanner van ASML aan te sluiten in zijn cleanroom. Dat maakte het Leuvense onderzoekscentrum onlangs bekend. In ieder geval Samsung ging Imec al voor; in totaal heeft ASML acht bestellingen gekregen voor de tool, de eerste waarmee ook IC-fabrikanten zelf gaan spelen. Imec had al een van de twee bètatools staan. 25 maart 2011 nr. 4 11

13 NIEUWS Opvolger Micro- en Nanoned heeft toepassing hoog in het vaandel Paul van Gerven Het Nederlands micro- en nanotechnologisch onderzoek heeft zich verzekerd van opnieuw vijf jaar financiering. Het ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie heeft de eerder beloofde 125 miljoen euro toegekend aan het NanonextNL-consortium, bestaande uit tachtig bedrijven en 35 kennisinstituten, universiteiten en universitaire medische centra. De deelnemers passen eenzelfde bedrag bij. In een vorige financieringsronde hadden de micro- en nanotechnologische gemeenschappen ieder nog hun eigen onderzoeksprogramma: Microned en Nanoned. De overheid gaf echter opdracht de beide programma s te integreren. In het gezamenlijke voorstel dat de twee par- tijen vervolgens bij de overheid indienden, konden niet alle onderzoekslijnen worden voortgezet. Het is een selectieve continuering van Microned en Nanoned, zegt NanonextNL-voorzitter Dave Blank, tevens wetenschappelijk directeur van Mesa+. We moesten allebei keuzes maken. Dat was moeilijk, vooral omdat het niet lag aan de kwaliteit van het onderzoek. Van Microned wordt vooral het onderzoek naar sensoren en hightech systemen voortgezet, de rest valt af. Nanoned verliest zijn meer fundamenteel georiënteerde research, die via andere kanalen voor financiering zal moeten zorgen via het programma NWO-Nano bijvoorbeeld. Ook de Mesa+-directeur Dave Blank gaat de gezamenlijke reïncarnatie van Microen Nanoned voorzitten. gezamenlijke onderzoeksinfrastructuur NanolabNL staat buiten NanonextNL. De overheid wilde zich er verder van verzekeren dat het nieuwe programma aansluiting zou vinden bij het bedrijfsleven. Met zeker twintig deelnemers uit de private sector had Microned over commerciële belangstelling geen klagen, maar aan Nanoned had alleen Philips zijn naam verbonden. Na twee generaties nano-onderzoeksprogramma s NanoImpuls ging Nanoned nog voor is de tijd echter rijp voor toepassingsgericht nano-onderzoek, observeert Blank. We zien een natuurlijke evolutie naar applicaties. Bedrijven denken echt hun voordeel te kunnen doen met het onderzoek. NanonextNL werkt dan ook niet met de traditionele calls for proposals, maar met reeds vastgelegde en getoetste afspraken. Inbreng van het bedrijfsleven was verplicht, minimaal 25 procent van het project plus matching van iedere publieke euro. Het onderzoek is georganiseerd rondom de thema s bionanotechnologie, beyond Moore, energie, nanofabricatie, nanomaterialen, nanomedicine, schoon water, sensoren en voedsel. Daarnaast zal vijftien procent van het budget dat bestemd is voor nanotechnologie worden besteed aan de risicoanalyse en impact van nanotechnologie. WANTED Cowboys met technische sporen Software Ingenieurs M/V innovators in agriculture In het Westen van het land is één van de meest innovatieve bedrijven gevestigd. Wegens groei van de organisatie zoeken wij creatieve en gedreven persoonlijkheden die innovatieve gerobotiseerde melkwinningsproducten of voersystemen willen (door)ontwikkelen. Beschik je over een afgeronde Hbo opleiding richting technische informatica met relevante werkervaring? Kun je goed uit de voeten met de programmeertalen C en C++, heb je verstand van technische software en kun je daarnaast goed zelfstandig en in teamverband werken? Dan nodigen wij jou van harte uit om eens in het Westen te komen kijken. Kijk voor verdere informatie en andere vacatures op Advertentie Bits & Chips_184x130_FC_Q07042_ indd 1 12 nr maart /15/ :38:00 AM

14 Sioux versterkt zich met toegepaste-wiskundegroep TUE Nieke Roos Het Laboratory for Industrial Mathematics Eindhoven (Lime) opereert sinds 1 januari als zelfstandig bedrijf onder de paraplu van Sioux. Het onderzoeksinstituut van de TUE-faculteit Wiskunde & Informatica is overgegaan in een nieuw opgerichte bv met dezelfde naam, die onderdeel is van het Eindhovense systeemhuis. Hiermee is het eerste in de industrie gespecialiseerde wiskundehuis van Nederland een feit, aldus Sioux-CEO Hans Duisters. TUE-hoogleraar Bob Mattheij blijft directeur van Lime, dat na de verzelfstandiging twaalf medewerkers telt. De gespecialiseerde wiskundigen van Lime helpen bedrijven bij het oplossen van allerlei technische problemen, met name Met hun handtekening maken Bob Mattheij van Lime, Hans Duisters van Sioux en Arno Peels en Harry Roumen van de TUE het eerste industriële wiskundehuis van Nederland tot een feit. door numerieke simulaties of statistisch onderzoek uit te voeren. We vervullen een brugfunctie tussen universiteit en industrie, aldus Mattheij. We modelleren en simuleren industriële processen om zowel deze processen als het ontwerp van nieuwe producten te optimaliseren. Lime zegt met name meerwaarde te kunnen bieden waar standaard oplossingen niet te geven zijn of de gebruikelijke softwarepakketten geen uitkomst bieden. Dit kan in aanvulling op of ter vervanging van experimentele resultaten. Zo zijn projecten aan te pakken die anders onoverkomelijke problemen zouden opleveren of bijvoorbeeld veel rekentijd zouden kosten. Voor een groot magazijn heeft Lime laatst een oplossing bedacht die bepaalt hoe artikelen moeten worden ingepakt om de doosruimte optimaal te benutten, vertelt Duisters. Daarmee bespaart het bedrijf een ton per jaar aan karton en porto. De ontwikkelaars van Sioux verwerken de mathematische modellen in software en eventueel in elektronica. Ook kan Lime profiteren van de managementvaardigheden van het systeemhuis om zo een vliegende start te maken. De mensen van Lime zijn heel competent op het gebied van wiskunde; Sioux heeft langere ervaring in commercieel, financieel, juridisch en mensenmanagement, zegt Duisters. Nadat Lime zo n optimalisering heeft bedacht, kunnen wij met ons uitgebreide netwerk een grote rol spelen bij de vermarkting ervan. Tachtig mensen Lime ontstond eind 2006 uit de consultancyactiviteiten die de groep van Mattheij uitvoerde voor industriële partners om structureel vorm te geven aan kennisvalorisatie. Al sinds de oprichting heeft het instituut gestreefd naar een hoge mate van zelfvoorziening, waardoor het hoogwaardig onderzoek voor de industrie altijd al koppelde aan een bedrijfsmatige aanpak. Door de groei was verzelfstandiging een logische stap, en Sioux was een logische partner. Duisters: Er lopen al heel wat lijntjes tussen Lime en Sioux. Zo werken we samen in projecten bij onder meer ASML, Fei en Océ. Daarnaast ben ik als adviseur verbonden aan de TUE en aan de groep van Mattheij. Voor Duisters is het binnenhalen van de Lime-activiteiten de volgende stap naar de realisatie van Sioux 2.0. Bij Sioux Embedded Systems werken momenteel meer dan 220 software-ingenieurs. Met NBG hebben we daar begin vorig jaar elektronica-expertise aan toegevoegd en kort daarop hebben we Sioux Automation Technology geopend in Utrecht om Midden- en Noord-Nederland te bedienen. Nu breiden we ons portfolio uit met diepgravende kennis van wiskunde. Net als de twee eerdere toevoegingen is Lime een autonome cel binnen de groep. Begin april verhuizen de wiskundigen van de TUE naar het Sioux-pand op het Eindhovense bedrijventerrein Esp. Duisters denkt dat Lime nog flink kan groeien. In Duitsland hebben collega s van Mattheij een soortgelijk industrieel wiskundehuis met zo n vierhonderd medewerkers. Nederland is vijf keer zo klein, dus tachtig mensen moet mogelijk zijn. Apple en Microsoft hebben weer eens bonje, dit keer om de term app store. Volgens Apple is hij uniek voor Apple, volgens Microsoft generiek genoeg voor iedereen of in ieder geval ook voor Microsoft. De Apple-advocaten wezen er uiteraard snel op dat Microsoft jarenlang Windows probeerde vast te leggen. Over Apple gesproken: topman Steve Jobs had zich bijna Sir mogen noemen. Een Britse parlementariër zou Jobs in 2009 hebben voorgedragen, maar toenmalig premier Gordon Brown stak er een stokje voor omdat de Appletopman weigerde op een Labour-conferentie te spreken. Captain Zilog is terug! De microcontrollerfabrikant bedacht de stripsuperheld eind jaren zeventig om zijn producten aan de man te brengen en acht de tijd rijp om hem uit zijn winterslaap te halen. In zijn eerste gratis te downloaden avontuur Menace of motor control maggots gebruikt de captain de kracht van de Z8 Encore-MCU om de verspillingsmonsters in een autofabriek te lijf te gaan. Wetenschap bedrijven is niet leuk, zo veel wordt duidelijk uit de game Power of research. De EU liet het spel ontwikkelen om jongeren te enthousiasmeren voor een carrière in de wetenschap, maar het benadrukt vooral aspecten als het indienen van onderzoeksvoorstellen, het aankopen van apparatuur en het bijhouden van een agenda. Website MIC Gadget moet de verkoop stoppen van Mark Zuckerbergs action figure. Misschien dat Facebook zeventig dollar te veel vond voor de pop van zijn CEO, gekleed in zijn karakteristieke outfit van bruin vest, spijkerbroek en slippers. Eerder verbood Apple al een Steve Jobs-pop. Bezorgd over uw hoestje, maar niet zeker of u ervoor naar de dokter moet? Het Fraunhofer-instituut helpt een handje. De onderzoeksorganisatie testte eind vorig jaar een systeem dat hoest analyseert aan de hand van geluidskenmerken. Het werkt ook over de telefoon. Even in de hoorn hoesten dus en u krijgt prompt advies of u wel of niet naar de dokter moet. Paul van Gerven / Pieter Edelman 25 maart 2011 nr. 4 13

15 ANALYSE Kroes: Europese IC-industrie melkt verleden Europese IC-fabrikanten en -machinebouwers botsen op 450 mm Een proefproductielijn met 450-millimeterwafers lijkt wel het laatste wat Europa nodig heeft, maar toch overweegt de Europese Commissie er zijn steun aan te verlenen. IC-fabrikanten sputteren tegen, maar hun toeleveranciers staan te juichen. Paul van Gerven Jarenlang heeft internationale branchevereniging Semi ervoor gelobbyd, maar de boodschap lijkt eindelijk tot de Europese Commissie doorgedrongen: ICproductie is in Europa aanbeland bij een point of no return. Als er niet snel nieuwe investeringen in productiefaciliteiten komen, verdwijnt geavanceerde halfgeleiderfabricage op den duur uit Europa. En aangezien in deze tak van sport R&D en productie sterk met elkaar zijn verweven, is het zeer de vraag of ook de R&D uiteindelijk de oostwaartse trek van het economisch zwaartepunt zal kunnen weerstaan. In de ogen van de EC zou hiermee een pijler onder de Europese welvaart worden weggeslagen. Volgens analist Malcolm Penn van Future Horizons hebben ook de ineenstorting van de financiële sector en het snelle herstel van de Duitse maakeconomie een handje geholpen bij het besef dat diensten alleen geen solide economische basis vormen. Het faillissement van Qimonda zal ook wel hebben meegespeeld, zelfs al timmert Globalfoundries in Dresden serieus aan de weg. Aldus begint de EC voorzichtig afstand te nemen van het idee dat precompetitieve ondersteuning van R&D wel voldoende is. Als maatschappij, als Europa moeten we onze onderzoek en ontwikkeling behouden en versterken en onze positie in vooruitstrevende fabricage heropbouwen, tekende zakenmagazine Trends op uit de mond van Eurocommissaris Digitale Agenda Neelie Kroes. Daarvoor hebben we investeringen nodig en firma s die werken om de toekomst te bouwen in plaats van het verleden te melken, voegde zij de grote Europese chipbakkers fijntjes toe. Gezien de recente fablite-koers van inheemse halfgeleiderfabrikanten is het inderdaad opvallend dat de EC begin dit jaar opdracht gaf de effecten van een 450-millimeterproefproductielijn op Europese bodem te onderzoeken. Als er één groep bedrijven niet zit te wachten op 450-millimeterplakken, dan zijn het de Europese chipfabrikanten wel uitgezonderd Intel in Ierland. Toch stellen zij zich niet afzijdig op. Tijdens een recent symposium van Semi zei een woordvoerder van NXP dat het niet in het belang van de Europese belastingbetaler is om een klein aantal Intel bouwt in Oregon een researchfab voorbereid op 450-millimetermachines en zou overwegen een productiefab in Ierland neer te zetten. niet-europese chipbedrijven (Intel, Samsung, Toshiba, TSMC) te helpen hun dromen waar te maken. In het achterhoofd speelt waarschijnlijk meer mee dat Europese steun voor IC-productie ten koste zou kunnen gaan van fondsen voor IC-onderzoek. Aan de bak Niet alleen gaan ze daarmee voorbij aan het feit dat de more-than-moore-niche niet zo is vastgeklonken aan Europa als zij misschien denken, maar ook aan de belangen van de in Europa gevestigde toeleveranciers aan de chipindustrie. Die hebben veel te winnen als 450-millimetertechnologie in hun achtertuin wordt ontwikkeld. De Europese programma s worden van oudsher gedomineerd door de drie grote halfgeleiderfabrikanten. Machinebouwers en andere toeleveranciers mochten meedoen, zegt Bas van Nooten, woordvoerder van het European 450 mm Equipment & Materials Initiative (Eemi 450), een overleggroep van Europese IC-toeleveranciers, waaraan onder meer ASMI en ASML deelnemen. Van Nooten, in het dagelijks leven coördinator van ASMI s Europese programma s, erkent dat de halfgeleidermachinemakers in het verleden hebben geprofiteerd van hun deelname. Wij willen echter benadrukken dat apparaten- en materiaalleveranciers een belangrijke zelfstandige industrie vormen, die veel werkgelegenheid oplevert en die aangewezen is op een internationale markt. En dus moet het vizier op 450 millimeter. Over de transitie van 200- naar 300-millimeterplakken gaat het verhaal dat de toeleveranciers het kind van de rekening waren, maar volgens Van Nooten valt dat mee. Er is en wordt in het algemeen wel aan verdiend. Wij denken in ieder geval dat 450 millimeter gaat gebeuren en willen daarop inspelen. Steun van Europa is daarbij vanzelfsprekend gewenst, zeker omdat de concurrentie in de Verenigde Staten niet stil heeft gezeten. De 450-millimeterpilotlijn van het International Sematech Manufacturing Initiative (Ismi) in de staat New York krijgt naar verwachting in de tweede helft van dit jaar zijn machines. Opmerkelijk is dat het initiatief niet alleen wordt gefinancierd door de staat New York, maar ook door Intel, Samsung en TSMC. Wie een prototype wil ontwikkelen, kan bij hen aankloppen. In Europa loopt er behalve genoemde studie slechts een verkennend 450-millimeterproject op het gebied van equipment en materialen, gefinancierd met geld uit de Europese Eniac-pot. Financiering van toekomstige projecten is onzeker. Deels komt dat door andere prioriteiten van lidstaten en deels door geldgebrek als gevolg van de crisis. Toch verwacht ik nog wel meer 450-millimeterprojecten, zegt Van Nooten. Enige haast is geboden, want TSMC heeft te kennen gegeven in 2015 aan de slag te willen met 450 millimeter. 14 nr maart 2011

16 Vraag het de headhunter L.M. vraagt: Een paar jaar geleden ben ik vanuit een engineeringrol overgestapt naar een functie als project- en teamleider. Het bevalt me erg goed om leiding te geven en het gaat me ook redelijk goed af, al zeg ik het zelf. Zo af en toe loop ik echter tegen een minpuntje op dat me langzamerhand behoorlijk de keel uithangt. Wat is het probleem? Zoals waarschijnlijk in elke organisatie gebeurt het wel eens dat er in het team wrijvingen ontstaan tussen twee personen. Als dat om inhoudelijke punten gaat, ga ik natuurlijk op zoek naar de beste oplossing. Maar af en toe gaat het echt over naar mijn mening futiliteiten. Ik Anton van Rossum ir-search.nl geef er dan de voorkeur aan afstand te houden; je moet mensen zo veel mogelijk de ruimte geven zelf hun problemen op te lossen. Soms lukt dat, maar af en toe loopt het volledig uit de hand, waardoor ik hard moet ingrijpen. Hebt u tips hoe ik zulke conflicten kan indammen? De headhunter antwoordt: In elke groep medewerkers krijg je vroeg of laat te maken met conflicten. Voor een leidinggevende kan bemiddeling in zo n conflict bepaald lastig zijn, maar dit hoort nu eenmaal bij de functie. Er zijn enkele vuistregels waar je acht op moet slaan. Bij de eerste en zeker niet onbelangrijkste ga jij meteen de fout in. Een conflict moet je namelijk op tijd signaleren. Ga er bij onderlinge spanningen niet vanuit dat ze vanzelf wel weer verdwijnen. Een onopgelost conflict leidt er meestal toe dat de bom een keer barst. Realiseer je dat een conflict zijn weerslag kan hebben op de hele groep. Iedereen in de groep kan last hebben van de stress die het oplevert. Grijp daarom in voordat er twee kampen ontstaan die de afdeling of misschien zelfs organisatie in tweeën splijten. Wat nu te doen bij een conflict? Als eerste: neem de kemphanen apart en spreek met ze achter gesloten deuren. Bega niet de fout het probleem midden op de werkvloer te willen uitpraten. Dat heeft geen enkele zin. Maak meteen duidelijk dat het gesprek alleen gericht is op het oplossen van het conflict. Stel partijen in staat hun visie op de zaak te geven, zonder daarbij te worden geïnterrumpeerd. Maak duidelijk dat het probleem alleen maar kan worden opgelost door te praten. Zorg als bemiddelaar dat je objectief blijft. Luister goed en maak duidelijk dat je geen partij kiest. Draai echter niet om de hete brij heen. Stel de juiste vragen om achter de reden van het conflict te komen. Benoem de problemen en maak partijen duidelijk wat de gevolgen van het conflict zijn voor de individuele prestaties, de groepssfeer en eventueel bijvoorbeeld klantrelaties of dienstverlening. Zorg dat er consensus bestaat over de aard van het probleem voordat je naar een oplossing gaat zoeken. Alleen al het rustig en open analyseren van een conflict kan heel verhelderend zijn. In sommige gevallen kan het duidelijk worden dat het probleem niet zijn oorzaak vindt in het werk maar in conflicterende persoonlijkheden. Je moet aan partijen duidelijk maken dat dit onprofessioneel is en dat je dit niet tolereert. Voor jou als leidinggevende zijn dit de moeilijkste gevallen omdat je persoonlijkheden niet kunt veranderen. Probeer te voorkomen dat een van de partijen als winnaar te voorschijn komt. Dit kan tot ontevredenheid leiden bij de verliezende partij en daarmee de voedingsbodem zijn van een volgend conflict. KORT VAN INTERNET Microscopie Gerrit van der Beek opvolger Rob Fastenau bij Fei Per 1 februari heeft Fei Company Gerrit van der Beek benoemd als vicepresident Corporate Technology en sitemanager van de Eindhovense vestiging. Daarmee is hij de opvolger van Rob Fastenau, die zijn toppositie bij de microscopenbouwer begin dit jaar verruilde voor de functie van decaan aan de TU Delft. Van der Beek komt van Philips Healthcare, waar hij de inkoopverantwoordelijke was voor alle beeldverwerkingssystemen. Daarvoor werkte hij bij Philips Mobile Display Systems en de voortzetting daarvan in het Taiwanese TPO. Van der Beek studeerde fysische chemie in Utrecht en promoveerde hierop in Wageningen. Innovatie Boegbeelden topteams bekend Het ministerie van ELI heeft de boegbeelden bekendgemaakt van de negen commissies die advies gaan uitbrengen over de verdeling van onderzoeksgeld in de topsectoren. Amandus Lundqvist voert het topteam voor de hightech aan. Ingewijden melden voorts dat NTS-directeur Marc Hendrikse, Mesa+baas Dave Blank en kersverse NWO-voorzitter Hans de Groene aan zijn zijde zullen plaatsnemen. Zij worden ondersteund door een secretariaat bestaande uit Eelco van Eijk (ELI), Eric van Kooij (Agentschap NL), Eppo Bruins (STW) en Fred van Roosmalen (NXP en Point-One). Elektronica Winstgevend Neways tekent lange ontwikkeldeal met ASMI Neways gaat elektronische besturingssystemen ontwikkelen, produceren en testen voor de machines van ASMI. Daartoe hebben beide bedrijven een langlopende overeenkomst ondertekend, zo meldde de Sonse EMS-specialist bij de bekendmaking van zijn goede jaarrapport over De deal heeft een potentiële omzetwaarde van tien miljoen euro per jaar. Chipverpakkingen Nederlandse tak Elmos zelfstandig verder Begin dit jaar zijn de Nederlandse activiteiten van het Duitse Elmos Semiconductor via een managementbuy-out op eigen benen komen te staan. Sencio heet het nieuwe bedrijf, dat zich voorlopig vestigt in het oude pand van Elmos Advanced Packaging in Nijmegen. De starter levert verpakkingsoplossingen, vooral voor (Mems-)sensoren en actuatoren voor de automotive-industrie. Onderwijs UT krimpt van twintig naar elf bachelors Technische geneeskunde (TG) is de enige bacheloropleiding van de Universiteit Twente die na 2013 in zijn huidige vorm blijft bestaan. De rest van de opleidingen wordt omgegooid vanwege bezuinigingen. Het aantal bachelors krimpt daarbij van twintig naar elf. Het gaat, naast TG, om negen normale bachelors en een university college voor excellente studenten. 25 maart 2011 nr. 4 15

17 One-day seminar on model-driven development The increasing role of software in high-tech systems leads to more complexity. To keep in control, more and more researchers and developers look to model-based methods for the different stages in the product creation process. Techwatch jumps on this trend by organizing a practice-based day about model-driven development on 29 April. Technical management can learn all about the state of the art in a series of lectures, while engineers can play with the latest tooling in hands-on sessions. Keynote Talks > Software development Lodewijk Bergmans, Stex Close encounters in MDD: when models meet code Machiel van der Bijl, Axini Model-based testing of train traffic communication at Prorail Franc Buve, Logica Comparing hand coding and code generation in practice Arjen Klomp, NSpyre The importance of interface modeling for software development Martin Ritt, Mathworks Proving the value of model-based design and the quality of its output Eric Verhulst, Altreonic Beyond modeling: let the system meet the specifications Verum Doing MDD the right way: with formal verification customer experiences with ASD > System development William Baars, National Instruments Understanding the ROI drivers of model-based design and development Adriaan van den Brand, Sogeti Saving energy with physical modeling Bill Chown, Mentor Graphics From concept to X ten steps to model-driven development Willem Dijkstra, Mecal Overlay caused by wafer heating in wafer scanners Christian Kleijn, Controllab Why model-based design works Nils-Hendric Schall, Manroland Applications of model-based design at Manroland: requirements, challenges, solutions, result Hans Spitshuis, CCM Ultrafast development of an Ultra Fast Scanner a case for MDD Jos Baeten, professor Systems Engineering, TUE Supervisory control synthesis the focus in model-based systems engineering > Learn more about the trends in model-driven software and system development > Listen to MDD experiences > Get to know the top experts and suppliers of model-based tooling > Get in touch with colleagues who practice MDD or are considering to > Test drive the leading MDD tooling in practical workshops At the MDDay you will learn everything about MDD Pullman Eindhoven Cocagne (formerly Sofitel Cocagne Eindhoven)

18 Workshops Model-based design with 20-Sim The software 20-Sim radically accelerates the design of control systems. In this workshop we will explain this by giving you hands-on experience. With your own laptop, you will learn how to build models of machines and how to generate the controller code for these machines. We have a large number of test machines available, so you can test this code in practice. Through measurements, you will verify if the machine performs as expected. There are two different setups for testing: 1. The torsion bar setup is specially designed to display the dynamics of modern machines at a low bandwidth. 2. The linear drive is designed to give you experience with industrial applications. This machine is equipped with a controller and a Bachmann M1 Parker Compax3 drive and has a higher bandwidth. It is our goal to give you hands-on experience in everything that is involved in model-based design: > modeling physical systems; > designing machine controllers; > generating C code for real-time applications (automatically); > choosing hardware (PC/104, Arm9, PC, Bachmann M1, own hardware); > using real-time operating systems (real-time Linux, VXWorks, own OS); > testing and verifying the controller code; > identifying machines (time domain, frequency domain, FFT). During this workshop you will receive a free trial version of all the required 20-Sim software. So, bring your own laptop to the workshop. Minimal requirements: > Windows XP or later; > 100 Mbyte disk space; > administrator rights; > Ethernet connection (wired). Creating executable and translatable UML models System models are essential in model-driven development. There are a number of tools available that aim to improve the model-development process by having the developer use UML. The level of support provided to take the model and turn it into the target implementation varies considerably from no support, all the way to full translation of the model and its contents. This workshop will provide an overview of the creation of models, show the use of model execution in both debug and demonstration of design behaviour and will demonstrate a fully translatable model using a highly optimized rules-based code generator that can support numerous target languages. How to apply NI model-based design software and real-time hardware throughout the complete development cycle Attend this session and learn how you can apply graphical modelbased design (MBD) software from National Instruments in combination with modular real-time hardware. You will see how NI Labview graphical system design and NI Veristand software can be used for modeling, simulation, testing and integration with real-time hardware to connect to sensors and actuators. These tools can be used during the entire development cycle (V diagram) that is manifested in the following steps: plant modeling, controller development, deployment, hardware-in-the-loop testing and finally system test. After attending this workshop you will understand how National Instruments hardware and software can help you in the entire development cycle. Smarter development for smarter systems Leverage Rational Client Value Accelerators for Systems to help your customers decide, develop and deploy the superior products they need to gain market share and improve profits. Verification and validation in model-based design In this workshop you will learn with practical examples how to: > save time on automatic report generation; > increase quality by enforcing and maintaining modeling standards; > increase productivity by ensuring traceability from textual requirements to models; > build confidence in models with formal verification methods at the model level; > avoid costly errors with automatic test creation; > find errors earlier in your development process. At the end of the workshop you will know how Mathworks helps you: > link requirements to Simulink models; > automatically generate reports from Simulink, including system design specification, model coverage and test results; > build test cases manually and automatically; > formally prove properties; > customize and enforce workflow and model checks; > compare Simulink models. Who should attend: > developers; > engineers; > project managers; > quality engineers; > test engineers. Get hands-on experience in model-driven design with ASD:Suite During this workshop you will get acquainted with Verum s ASD:Suite. The software design automation tool that eliminates all behavioural design errors, like deadlocks, livelocks, etc. This workshop gives you a unique chance to learn about ASD:Suite and get hands-on experience yourself. This will give you a clear idea what ASD is, what the benefits are for your development and where it differentiates from more conventional software design tools like UML. In short: a jumpstart to learn the benefits and ease of use of the ASD:Suite. ASD:Suite gives you the possibility to mathematically verify your software designs on completeness and correctness, after which the ASD:Suite code generators allow you to generate defect-free code. This increases your productivity and lowers the development costs, next to that it makes your life a lot easier. Unlike other tools based on formal methods ASD is easy to ease, scalable and in use by both small and large software development teams. During this workshop you learn the basic principles behind the ASD:Suite, where you can apply ASD:Suite and how to start. The workshop includes a small practical exercise so you can directly start experiencing the benefits and ease of use of the ASD:Suite. Furthermore you will get a one month trial license to use ASD in your own environment. > Meld u nu aan op

19 ove INTERVIEW MET WIM VAN DER LEEGTE Wim van der Leegte staat al vanaf zijn negentiende aan het hoofd van familiebedrijf VDL. Via talloze overnames heeft hij de noodlijdende Hapertse constructiewerkplaats van zijn vader uitgebouwd tot een conglomeraat van tachtig bedrijven met ruim 7100 medewerkers en een omzet van 1,3 miljard euro. En ondanks zijn 63 jaar weet de geboren ondernemer en raschauvinist nog altijd van geen ophouden. Nieke Roos 18 nr.4 25 maart 2011

20 Apptech wil ik morgen nog rnemen Tegen een van de kasten in het kantoor van Wim van der Leegte staat iets dat veel weg heeft van een donkergrijze tl-buis. Het blijkt de innovatieve zonnecollector van het Amerikaanse Solyndra. Die buis vangt het zonlicht op en zet het om in stroom, met een opbrengst per vierkante meter die wel tachtig procent hoger is dan bij normale zonnepanelen. Bovendien heb je geen flinke constructie nodig om de boel windbestendig te maken: die buizen komen in frames op het dak en de wind waait er gewoon doorheen. De machines om de zonne-tl s te maken, zegt de VDL-topman met gepaste trots, komen van zijn bedrijf, van onderdeel ETG om precies te zijn. De bakbeesten van wel vijfendertig bij vijftien meter schuiven de buizen in elkaar, trekken ze vacuüm en maken er koperen eindjes aan. De overname van Philips Enabling Technologies Group in 2006 heeft voor Van der Leegte een heel nieuwe wereld geopend. Met ETG is VDL meer hightech geworden. Voor ASML maken we bijvoorbeeld de handler die de wafers aanbiedt en de kop die voor het licht zorgt in de machine. Aan Veeco leveren we momenteel vier systemen per week om chips te produceren voor ledlampen. En voor s werelds grootste telescoop, die ze nu in Chili aan het opbouwen zijn, zijn we het prototype aan het testen van het ondersteunende frame dat we hebben ontwikkeld om de ongeveer duizend spiegels heel nauwkeurig in de goede stand te zetten. Hadden we het bij VDL vroeger over tienden van millimeters, sinds de overname van ETG praten we over nanometers. Bij ETG is Van der Leegte niet over één nacht ijs gegaan. Ik liep er al tien jaar omheen, maar er was altijd wel iets waarom het niet tot een deal kwam. Heel lang was ETG even groot, dus te groot voor ons. En toen die verhouding beter was geworden omdat wij waren gegroeid, vroegen ze te veel goodwill. Als we een paar jaar winst Hadden we het vroeger over tienden van millimeters, sinds de overname van ETG praten we over nanometers aan goodwill moeten betalen, dan werken we die jaren eigenlijk voor niks. Dat doe ik dus niet. Vervolgens zat ETG weer zwaar in de verliezen en zou het een molensteen om onze nek kunnen zijn. In 2006 was alles echter ineens positief: wij hadden 5500 man en zij 1600, wij draaiden heel goed en konden financieel het een en ander aan en Philips verkocht tegen een voor beide partijen acceptabele prijs. Na een week praten was het rond. Van der Leegte volgt de ontwikkelingen bij Philips nog altijd op de voet, azend op meer smakelijks dat van de kar afvalt. Naar Assembléon heb ik wel even gekeken en ik was ook best geïnteresseerd. Met ETG in China maken wij al complete systemen voor hen, die zij daar verkopen. Uiteindelijk vond ik het risico toch te groot. Ik had iets te weinig affiniteit met het product en het ging op dat moment ook gewoon slecht met Assembléon. Alles van Apptech dat aansluit op mijn wereld wil ik daarentegen morgen nog overnemen. Ik heb Philips ook gewoon gevraagd of ik die club niet kon kopen, maar dat kon niet. Ik heb het er met Gerard Kleisterlee over gehad, Harry Hendriks erover aangesproken, het antwoord bleef nee. Maar Apptech past gewoon een-op-een bij ons, we werken al heel veel samen, dus als ze er ooit vanaf willen, sta ik vooraan. Als een trein Met de inlijving van ETG is de cirkel rond: Van der Leegtes vader Pieter begon ooit als gereedschapmaker bij de Philips Machinefabrieken, de verre voorouder van de Enabling Technologies Group. In 1953 richtte senior de Metaalindustrie en Constructiewerkplaats P. van der Leegte op in Hapert, waar hij voor honderd gulden per week een hal plus huis kon huren. De eerste klanten waren zijn voormalige werkgever en Daf Trucks en de eerste vijf personeelsleden hielden zich bezig met frezen, draaien en boren en met stampen, solderen en lassen in series. Zoon Wim kwam in 1966 als negentienjarige hts-stagiair bij het bedrijf en nam het roer over toen pa vanwege zijn gezondheid een stap opzij moest doen. Hoewel hij het verhaal al talloze keren heeft verteld zijn spreekbeurten beginnen er steevast mee is Van der Leegte niet te beroerd om het opmerkelijke begin van zijn carrière nogmaals uit te doeken te doen: Mijn vader was overspannen en de zaak draaide slecht. Dat was voor de hts aanleiding om mij toestemming te geven er stage te lopen, want 25 maart 2011 nr. 4 19