Dorpspaspoort Klaaswaal Strategische visie Vitale dorpskernen Zuid-Holland

Transcriptie

1 Dorpspaspoort Klaaswaal Strategische visie Vitale dorpskernen Zuid-Holland

2 functionele dimensie sociale dimensie ruimtelijke dimensie 2

3 Voor u ligt het dorpspaspoort van Klaaswaal. Dit dorpspaspoort is onderdeel van de onderzoeksopdracht strategische verkenning vitaliteit dorpskernen Zuid-Holland. Naast dit document dorpspaspoort Klaaswaal is er een hoofddocument vitale dorpskernen Zuid-Holland waarin achtergronden en doelstellingen van het onderzoek beschreven zijn. Voor een zestal kernen is een separaat document gemaakt waarin een verkenning is weergegeven van de betreffende kern en waarin ruimtelijke vraagstukken en opgaven zijn geformuleerd op basis van die verkenning. Vervolgens zijn enkele interventies geschetst ter versterking van de vitaliteit van de kern. 3

4 Colofon Provincie Zuid-Holland Arjan de Wit (projectleider) Gielijn Blom LOS stadomland Gerbert Smulders Roelof Goodijk Jeanine Beekman Hein van Duppen Gaby Rasenberg versie: 16 oktober

5 INHOUDSOPGAVE 1 Inleiding 7 2 Verkenning van de dorpen 13 3 Conclusies en advies 29 4 Interventies 33 5

6 6

7 1 INLEIDING 7

8 8 Zand De basis van Zuid-Holland Klei Veen

9 1.1 Het doel van dit onderzoek De provincie Zuid-Holland heeft te maken met een grote woningbouwopgave en heeft daartoe een nieuwe verstedelijkingsstrategie voor de (middel)lange termijn opgesteld. De provinciale ambitie is om een meerkernige metropool met sterke kernen in een vitaal netwerk te ontwikkelen. Verstedelijking volgt hierin het principe: toekomstproof maken van bestaande steden en dorpen, waaronder woningbouw voor eigen behoefte. In deze verstedelijkingsstrategie zal de grootste groei van het aantal woningen in de grote steden liggen, omdat hier de druk het grootst is. Door regio s met plattelandskernen is echter ook aandacht gevraagd voor de vitaliteit van de kleinere kernen in de provincie. Zij geven aan, dat ook in landelijke regio s de gemeentes woningen willen bouwen om inwoners te trekken en de regio vitaal en leefbaar te houden. Echter wil de provincie een zuinig ruimtegebruik en voor de lange termijn eventuele leegstand of waardedaling van woningen in kleine kernen voorkomen. Daarom is binnen de provincie de behoefte ontstaan aan een breder perspectief op de vitaliteit van kleine kernen. De provincie heeft een verkenning opgezet naar de vitaliteit van kleine kernen en mogelijke interventies die daaraan bijdragen. Hierin wordt onderzocht welke (andere) strategieën denkbaar zijn om de vitaliteit van kleine kernen integraal te versterken, passend bij de identiteit, kwaliteiten en ligging van het betreffende dorp. 1.2 Doel van het schetsboek en de dorpspaspoorten De strategische verkenning, die de provincie Zuid-Holland uitvoert, bestaat uit verschillende parallel lopende sporen: een ruimtelijk, economisch en sociaal-maatschappelijk spoor. Het voorliggende onderzoek richt zich op het ruimtelijk spoor: de ruimtelijkprogrammatische opgave van vitale kernen. Daartoe hebben we onderzoek gedaan in zes kleine kernen in Zuid-Holland. Naast het hoofddocument is er per kern een afzonderlijk document gemaakt waarin analyse, opgaven en interventies zijn beschreven. Voor de selectie van de zes dorpen is op basis de volgende criteria door de provincie Zuid-Holland een groslijst opgesteld: Dorpen met een grootte tussen de en inwoners. Er is gekozen voor een bandbreedte in de grootte van de dorpen; Landschappelijke/cultuurhistorische/typologische variatie (kwaliteitskaart Z-H). Er is gekozen voor spreiding van de dorpen over de verschillende gebiedstypen; Positie in het stedelijk netwerk. Er zijn dorpen gekozen die deels dicht in een stedelijk netwerk liggen en deels op een wat grotere afstand. Vervolgens is binnen de groslijst op basis van regionale spreiding en verwachte voorbeeldwerking een definitieve keuze gemaakt. De verkenning is in vijf stappen opgebouwd: 1. Ruimtelijke analyse van de zes dorpen (kaartenstudie en veldbezoek); 2. Analyse van de gezamenlijke opgaven in de dorpen; 3. Bedenken van ruimtelijke interventies voor de opgaven; 4. Gesprekken bij de betreffende gemeenten en/of dorpen; 5. Aanpassing van de ruimtelijke interventies aan specifieke omstandigheden in de dorpen. Toelichting op deze stappen Er is gestart met een ruimtelijke analyse van de zes dorpen op basis van een kaartenstudie en waarneming. In deze ruimtelijke analyse is gekeken naar: Opbouw van het dorp in het landschap en bebouwingstructuren; Bereikbaarheid en ontsluitingsstructuur; Openbare ruimte en groen; Commerciële en maatschappelijke voorzieningen; De vormgeving, bereikbaarheid en uitstraling van de randen van de kern; Bijzonderheden in de fysieke ruimte. De analyse van de kernen en de samenhang daarin is niet uitputtend geweest, maar richtte zich op het vinden van gemeenschappelijke ruimtelijke 9

10 De historische lintstructuren De oude pitten (historische concentraties) De naoorlogse woonwijken 10

11 opgaven. Voor een integraal plan, om de vitaliteit van dorpen te versterken, is het zinvol om de analyse uit te breiden met cijfers en kwalitatieve analyses ten aanzien van bijvoorbeeld woningtypes, verkeersstromen, aantal en type arbeidsplaatsen, dagelijkse pendelbewegingen en bevolkingsontwikkelingen, voorzieningenniveau en maatvoeringen van openbare ruimte en vaatwijdte tussen woonblokken en groen. Met deze gegevens ben je beter in staat om heel gerichte en meer integrale interventies in de dorpen te ontwerpen. Vanuit de uitgevoerde analyses is gezocht naar verschillen en overeenkomsten tussen de dorpen. Zijn er elementen die voorkomen in meerdere dorpen en zodoende in meer algemene zin iets kunnen zeggen over de vitaliteit van kleine kernen? Gebleken is dat de kernen steeds een aantal overeenkomsten hebben als het gaat over de opbouw (historische linten, historische concentraties en naoorlogse woonwijken). Ook is gebleken dat per gebiedstype generieke vraagstukken en opgaven bestaan. Dit leest u terug in het hoofddocument. Bij elke opgave zijn vervolgens ruimtelijke interventies bedacht. Deze interventies zijn voorgelegd aan een aantal stakeholders, aan de ambtenaren van gemeenten en soms aan enkele bewoners uit het dorp. Hierbij zijn lokale wensen toegevoegd aan de interventies. Op die manier hebben we de interventies integraler gemaakt. 1.3 Leeswijzer Ieder dorpspaspoort kent een gelijke opbouw, bestaande uit: 1. Verkenning Iedere kern is bestudeerd via een kaartstudie en een kort veldbezoek. In de verkenning zijn de volgende onderwerpen in beeld gebracht: context, entrees, jaarringen, leeftijd gebouwen, ontsluiting, water, publieke ruimte en functies, vaatwijdte en buitenschaal, soort rand, bereikbaarheid rand en deelgebieden/ sferen. 2. Conclusie en vraagstukken Op basis van de ruimtelijke verkenning trekken we enkele conclusies. 3. Interventies Vervolgens worden, ter inspiratie, enkele interventies beschreven die de vitaliteit van de kern kunnen versterken. Het opstellen van deze dorpspaspoorten heeft niet als doel gehad om een kant en klaar plan te maken voor de betreffende dorpen. Dat zou wat overmoedig zijn. Het is een onderzoeksstap geweest om analyse en ontwerpmethode te ontwikkelen en daarnaast algemene interventies te ontwikkelen die als inspiratie kunnen dienen voor individuele kernen. 11

12 12 2

13 functionele dimensie sociale dimensie ruimtelijke dimensie VERKENNING VAN HET DORP 13

14 Context Klaaswaal is onderdeel van een stelsel aan dijkdorpen in de Hoekse Waard. Klaaswaal is ontstaan op een kruispunt van twee dijken, de Oud Cromstrijensedijk (WZ en OZ) en de Molendijk. Aan de noordkant wordt Klaaswaal begrensd door de Kreupelweg. 14

15 Entrees In totaal heeft Klaaswaal daarmee 5 entrees. De Molendijk is een doorgaande route en vormt met in het verlengde daarvan de Rijksstraatweg de belangrijkste ontsluiting van het dorp. 15

16 Jaarringen Deze kaart laat zien in welke schokken de kern gegroeid is. De opbouw van een kern geeft inzicht in de woningtypes die voorkomen en in veel voorkomende opgaven. De opbouw is een indicator voor de diversiteit van de woonmilieus. De opbouw geeft ook grip op oude structuren, dit zijn vaak de dragers en worden hoog gewaardeerd. <

17 Leeftijd van gebouwen Bron: Leeftijd gebouwen De leeftijd van gebouwen geeft een beeld over de variatie in en de gelaagdheid van de (woon)milieus. Gecombineerd met de jaarringenkaart zegt de kaart iets over de mate waarin het woningaanbod zich vernieuwd. < <

18 Ontsluiting Het type ontsluiting en de doorwaarbaarheid is een indicator voor hoe ontspannen de structuur is. Zijn er ontoegankelijke stukken, zijn er overbelaste delen? Regionale ontsluiting Dorpsontsluiting Wijkontsluiting Erfontsluiting Langzaamverkeersontsluiting 18

19 Water In Klaaswaal komen enkele opvallende waterlopen voor. De Waterloop langs de Rijksstraatweg kwam vroeger uit in de haven van Klaaswaal. De haven zelf is gedempt. De naam Havenweg herinnert hier nog aan. Vanaf de Berkenlaan en de Kreupeleweg loopt een oude vliet richting het gebied ten noorden van de Kreupelweg. Deze heeft vroeger doorgelopen, in westelijke richting tot aan de Molendijk, in oostelijke richting boog de waterloop af naar het zuiden en kwam uit ten oosten van het dorp. De naam van basisschool De Vliet herinnert daar nog aan. 19

20 Publieke ruimte en functies Deze kaart laat de publieke ruimten zien en de publieke en commerciële functies. De kaart is een indicator voor de mate waarin sociale contacten mogelijk zijn. Veel ruimte kan een indicator zijn voor een ontspannen ruimtelijke situatie en sfeer. De nabijheid van plekken met maatschappelijke voorzieningen is een indicator voor de mate waarin het dorp een hart heeft. Speeltuin Volkstuin Sport faciliteit Verzorgingshuis Medische voorziening Supermarkt Educatie Cafetaria Museum Restaurant Kerk Haven 20

21 Vaatwijdte en buitenschaal De vaatwijdte laat de ruimte zien die we ervaren (de ruimte tussen de gevels, bruin op de kaart). Dit kaartbeeld vult de kaart met publieke ruimte en functies aan (zie vorige pagina). Samen zijn ze een indicator voor een ontspannen ruimtelijke sfeer. Ook laat de kaart de korrel van gebouwen zien en de eventuele buitenschaal. Een kleine kern heeft vaak een overwegend kleine korrel door kleinschaligheid van de individuele woning. Een kerk, een school, een bedrijfspand of een landhuis zijn hierop de uitzondering. Op de kaart zijn deze gebouwen geel gekleurd. Gebouwen van de buitenschaal kunnen duiden op een zekere verstedelijking (er wordt gestapeld of er zijn veel bedrijven). 21

22 Randkwaliteit, soort rand Wonen in een kleine kern is onder andere aantrekkelijk doordat het landschap dichtbij is. De nabijheid, zichtbaarheid en kwaliteit van het landschap kan van invloed zijn op de aantrekkelijkheid van een dorp. Daarom is de rand van de kern een specifiek thema. hard zacht Dit kaartbeeld laat de aard van de rand zien: is deze hard of zacht wat betreft beleving vanuit het landschap? Harde randen zijn randen met grootschalige bebouwing of achterkanten met schuttingen. Zachte randen zijn groene randen of randen met een kleine korrel. 22

23 Randkwaliteit, bereikbaarheid van de rand Wonen in een kleine kern is onder andere aantrekkelijk doordat het landschap dichtbij is. De nabijheid, zichtbaarheid en kwaliteit van het landschap kan van invloed zijn op de aantrekkelijkheid van een dorp. Daarom is de rand van de kern een specifiek thema. Dit kaartbeeld laat zien voor wie en hoe de rand bereikbaar is. bereikbaar voor eigenaar toegankelijk voor iedereen achtertuin biedt zicht op polderlandschap doorkijkjes zich op polderlandschap 23

24 Deelgebieden/sferen Hier onderscheiden we samenhangende gebieden in de kern met een eigen sfeer. Door deze verkenning sporen we kleine problemen en kansen op. 24

25 dijk versleten stenig stenig winkelen ontmoeten parkeren ontmoeten werken gemeenschap tuinieren De oude dijk Onze oude dijk is dichtbebouwd. Het is een vrij stenig gebied en heeft kwaliteiten vanuit historisch oogpunt, maar oogt versleten. Centrum Het centrum is klein en stenig. Er is voldoende ruimte voor de auto. De kleine straatjes zorgen voor een intiemere sfeer en meer ontmoeting. Er is veel leegstand. Industrieterrein en gemeenschapstuin Als een apart eiland aan de dijk ligt het industrieterrein. Aan een zijde wordt dit terrein verbonden met het dorp door een volkstuin. Korrel Kleine korrel Middenschaal Grote korrel Oriëntatie Gericht op de dijk, introvert Extrovert, gericht op de straat Introvert, naar binnengericht Bakens/ landmarks Kerk van de Nazarener, Gereformeerde kerk Rehoboth Plus supermarkt, Christelijke Kerk Klaaswaal Grotere gebouwen van het industrieterrein Patroon Aan de dijk Bebouwing staat strak aan de straat Industriegebouwen staan geclusterd om een ringweg Relaties De bebouwing is deels gebouwd op de dijk. De dijkstructuur zorgt voor lange zichtlijnen het buitengebied in Goed bereikbaar Gebied ligt als een apart eiland tegen de dijk aan Openbare ruimte De hoge dijk zorgt voor een bijzondere openbare ruimte met steile hellingen langs de dijk Stenig, kleine straatjes zorgen voor een deels intieme sociale sfeer Functionele openbare ruimte Groene sfeer (openbaar/prive) Er is weinig groen, ook het ontbreken van voortuinen speelt hierin mee Weinig groen, stenig Weinig groen en heel stenig. Volkstuinen zijn wel heel groen Historische gelaagdheid De kern is een oud gedeelte van het dorp. In de afgelopen jaren is deze aangevuld met nieuwere gebouwen Combinatie van oudere gebouwen met nieuwe gebouwen - Relatie met ondergrond Geënt op de dijk Eerste uitleg van bebouwing parallel aan de dijk Orthogonaal aan de dijk gerelateerd Functionele typologie Over het algemeen wonen Winkels en wonen Bedrijven Woningtypologie Individueel en geschakeld Individueel en geschakeld - Huur/koop Bijzonderheden Er is veel verkeer en weinig ruimte op de dijk Nieuwe pand van de Plus supermarkt met appartementen Groot gedeelte volkstuinen 25

26 stenig nieuwbouw wonen water wonen groen grote mix oude linten auto gericht Woongebied In dit nieuwe woongebied is het prettig wonen. Het is heel stenig en het is ingericht voor de auto. Woongebied Een van de oudere wijken van ons dorp met veel rijwoningen. Het water in de wijk is een grote kwaliteit voor het gebied. Woongebied De oude woningen aan de dijk zijn prachtige gebouwen. De aanliggende wijk heeft een grote mix aan verschillende woningen. Korrel Middenschaal Middenschaal Middenschaal Oriëntatie Gericht op de straat Extrovert Introvert en gedeeltelijk richting de dijk Bakens/ landmarks Oude watertoren Appartementengebouw en de basisschool Kerk van de Nazarener en bibliotheek Patroon Overwegend strakke rooilijnen Orthogonaal Rijwoningen staan orthogonaal. Lintbebouwing is gebouwd aan een kant van de oude dijk Relaties Goed bereikbaar Wijk is goed bereikbaar Goed bereikbare wijk Openbare ruimte Stenig, veel ruimte voor de auto Veel ruimte voor zichtgroen Ruimte voor groen, maar ook voor verkeer. De watergang is een kwaliteit voor het gebied Groene sfeer (openbaar/prive) Wordt gemaakt door de voortuinen, deze zijn alleen vrij stenig Veel groen door voortuinen, maar ook veel groen in de openbare ruimte Groene sfeer wordt vooral gevormd door de voortuinen Historische gelaagdheid Gebied is gebouwd in twee periodes Wijk is in een periode gebouwd Gebouwd in verschillende tijdsperiodes Relatie met ondergrond Lusstructuren orthogonaal aan de dijk gerelateerd Ruimte gevormd door de oude watergang Orthogonaal aan de dijk Functionele typologie Wonen Wonen Vooral wonen Woningtypologie Tweekappers en rijwoningen Rijwoningen Rijwoningen en vrijstaand Huur/koop Bijzonderheden De watertoren is vanaf buiten Klaaswaal te zien De oude watergang in de wijk Oude lintbebouwing aan de noordzijde 26

27 spelen groen goed wonen grote mix polders nieuwbouw sport groen ontmoeten Woongebied Groen en spelen staan centraal in deze wijk. Woongebied In dit nieuwe gebied staan veel verschillende woningen. De zichtlijnen op het polderlandschap zijn een kwaliteit. Sport en buitengebied Sport en tuinieren staan hier centraal in het midden van het dorp. Middenschaal Introvert Enorme speelparken Middenschaal Introvert - Klein Richting de polder en de wijk - Orthogonaal Verschillende richtingen Gericht op de polder Goed bereikbaar gebied Goed bereikbaar gebied Goed bereikbaar vanuit de wijken Veel groen, waarvan veel bruikbaar groen en ruimte om te spelen. Ook ruimte voor de auto Parkjes, zichtgroen en de voortuinen geven dit gebied een groene sfeer Gebouwd in twee aaneengesloten periodes Functioneel, soms groen, vooral veel parkeren Voortuinen en openbare ruimte. Ook de zichtlijnen op het polderlandschap zorgen voor een groene sfeer Gebouwd in een periode Vrij toegankelijk Het sportpark en de gemeenschapstuin zijn volledig groen - Orthogonaal aan de dijk Wonen Vooral rijwoningen - Veel ruimte om buiten te spelen Achterkanten gericht op het polderlandschap en groene zoom Wonen Grote mix aan bebouwing - Uitleg mogelijkheden liggen klaar Orthogonaal op de dijk Sport en tuinieren - - Grote volkstuinen 27

28 28 3

29 CONLUSIES EN OPGAVEN 29

30 Bevindingen Structuurbepalend zijn de dijken de Molendijk en de Oud-Cromstrijensedijk. Parallel aan de Molendijk loopt de Voorstraat. Daardoor is een bijzonder structuur met woningen op en onder de dijk ontstaan. De Voorstraat is een leuk straatje met een historische sfeer, waar echter de nodige leegstand is. Maatschappelijke voorzieningen liggen verspreid over het dorp. Meerdere randen zijn met hun rug naar het landschap gekeerd. 30

31 Vraagstukken We geven een opsomming van mogelijke vraagstukken in de kern. Deze vraagstukken vragen om verdere analyse bijvoorbeeld via data en gesprekken met bewoners. Het is slechts een opsomming op basis van waarneming. 31

32 32 4

33 INTERVENTIES 33

34 34

35 Versterk het lint Versterk het lint is een interventie om de ruimtelijke kwaliteit en vitaliteit van het bebouwingslint te versterken. We gebruiken de dynamiek, die vanwege de ruimte op percelen en het vastgoed te verwachten is, om de vitaliteit van de kern te versterken en daarbij de ruimtelijke kwaliteit en leefkwaliteit te versterken. Ingrediënten voor deze interventie zijn het realiseren van meer lucht en ruimte in de linten, het aansluiten op het specifi eke ruimtelijke karakter en de historische kenmerken van het lint, het transformeren van (gemengde voormalige) bedrijvigheid, maatregelen voor verkeersveiligheid en versterking van het groene beeld. Bovendien kan met deze ingreep ingespeeld worden op de veranderende woningbehoefte in de dorpen, door bij transformaties juist te ontwikkelen voor deze specifi eke vraag. Wat speelt er? De Molendijk is een drukke verkeersader aan de rand van Klaaswaal. Het historische lint bestaat uit een dicht bebouwd lint. Hierdoor voelt de dijk vol aan en staat het woon- en leefklimaat onder druk. Deze historische structuurdragers dragen daardoor niet optimaal bij aan de identiteit van het dorp. Ruimtelijke interventie Een interventie om de volheid van het bebouwingslint langs de dijk op te lossen is een integrale herinrichting van de weg, gecombineerd met het aanbrengen van meer lucht in het bebouwingslint. Dit is mogelijk door een aantal woningen aan de dijk te amoveren en terug te bouwen in de vorm van erven onder aan de dijk. Hiervoor zijn verschillende opties mogelijk zoals verbeeld op bijgevoegde schetsen. 35

36 Huidige situatie Schuurhuis Bron: Sibylle Kalfsbeek ( Veghels Buiten Compositie erf Bron: 36

37 Verspringen van de rooilijn ruimte maken aan het lint Kavels samenvoegen incidenteel woningen stapelen zicht maken op achterliggend gebied Compositie verschillende woningen gegroepeerd op een kavel parkeren op de kavel uitzichten naar het landschap. Vleugelstoep woningen toevoegen onder aan de dijk ontlasten van de dijk Kavel splitsen woning splitsen woning toevoegen Onderstraat woningen toevoegen onder aan de dijk zonder de dijk te belasten nieuwe rand maken 37

38 38

39 Versterk het hart Versterk het hart is een interventie gericht op het maken van, met de beperkte ruimte die er is, een sterker dorpshart (ruimtelijk en functioneel). Voor plekken waar al een centrum aanwezig is, zoals in Klaaswaal en Dirksland, is de interventie ook gericht op het formuleren van een nieuwe rol voor de centra op plekken waar het aantal winkels terugloopt. Ingrediënten voor deze interventie zijn transformaties van winkels naar andere andere (publieke) functies, zoals maatschappelijke functies of bedrijven, inzetten op nieuwe woningbehoeftes, de inrichting van de openbare ruimte, verbeteren van het verblijfsklimaat en van de toeristisch recreatieve aantrekkingskracht, aanhechting aan de omgeving en routestructuren en groen. Wat speelt er? Interventie De vraag voor een dergelijk centrum is of je verder kunt inzetten op concentratie om een centrumgevoel te creëren of dat je juist ruimte biedt voor intiatieven? Dat vraagt om lokaal maatwerk. We denken dat hier ingezet moet worden op verdere concentratie, door te onderzoeken of publieksaantrekkend programma van elders uit Klaaswaal naar het centrum kan worden verplaatst. De mogelijkheden zullen beperkt zijn. Daarnaast denken we dat de oude straat kan transformeren naar een aantrekkelijke woonstraat. In dialoog met eigenaren en bewoners moet een plan gemaakt worden om de openbare ruimte groener en autoluwer te maken, waardoor de straat aantrekkelijk wordt om te wonen. Panden zijn overwegend ruim dus het is hier ook interessant voor bijvoorbeeld beroepen aan huis. Klaaswaal heeft een centrum dat kampt met leegstand. Er is in de omgeving van de kerk een goede trekker met parkeren, waarmee de dagelijkse functie is geborgd. Het oude centrum loopt echter leeg en verslijt qua vastgoed en openbare ruimte. De trend in algemene zin is afname van detailhandel in dergelijke kleine kernen. 39

40 40 Opties voor een nieuw leefbare dorpsstraat door herinirichting van het profiel

41 Extra bomen Bestemming veranderen van detailhandel naar wonen Verwijderen van reclame, herstel van de karakteristieke gevel Door middel van sloop ruimte creëren voor parkeren hagen en/of plantvakken Hagen en/of plantvakken Fietsstraat met eenduidig profiel sfeervisualisatie van herinriichting dorpsstraat 41

42 42

43 Versterk de rand Versterk de rand is een interventie om de grens tussen de naoorlogse nieuwbouwwijken en het omliggende landelijk gebied te verzachten, het landelijk gebied rond het dorp toegankelijk te maken voor de dorpelingen en een aantal grotere maatschappelijke opgaven op te pakken (zoals klimaatadaptatie en biodiversiteitsvergroting). Ingrediënten voor deze ingreep zijn de versterking van natuur en landschap, de waterstructuur, de structuur van wandel- en fi etspaden, maar ook een hoogwaardige afronding van de dorpsrand met woningbouw. Wat speelt er? Aan de oost- en zuidoostkant van Klaaswaal liggen de woonwijken deels hard en niet fraai in het landschap en er liggen ongeveer 8 potentiële uitlopers om op voort te borduren. Daardoor voelt de rand onaf. Ook is de rand niet toegankelijk en zijn de uitloopmogelijkheden vanuit het dorp beperkt. Tenslotte ligt er een opgave om nog meer klimaatbestendig te worden. Interventie Met het versterken van de rand kunnen meerdere opgaven tegelijk worden opgepakt en ontstaat een bijzonder gebied, waar de hele wijk van profi teert. De interventie volgt een aantal stappen: Zie de dorpsrand als een gebiedsontwikkeling waarin groen, paden, water, voorzieningen en woningbouw geïntegreerd worden; Zoek historische structuren om bij aan te sluiten. In Klaaswaal is een historische wetering een interessante aanleiding om op voort te borderen; Zorg voor een structuur van paden die aansluit op de bestaande uitlopers en andere wandelstructuren; Kies een gebiedseigen groenstructuur die bijdraagt aan de cultuurbeleving of versterking van de biodiversiteit; Ontwerp bebouwingsclusters met een programma dat geënt is op de toekomstige behoeften of voorzieningenclusters in de ontstane groenstructuur. De integratie van voorzieningenclusters maakt de gebiedsontwikkeling voor het dorp als geheel relevanter. 43

44 Principes: hoe kun je omgaan met de rand? Kwaliteit toevoegen aan de randen Uitleggers liggen klaar Kies voor een harde of voor een zachte rand? Nieuwe ommetjes en routes maken Nieuwe buurtjes in het landschap maken Unieke woonmilieus met landschappelijke kwaliteit 44

45 45

46 46 Strategische visie Vitale dorpskernen Zuid-Holland