jaargang 2009 nummer 2

Transcriptie

1 jaargang 2009 nummer 2 Onderhouds- en tweaksoftware met handige features Succesvol werken met dicteersoftware Aardigheidjes van Google

2 Verkrijgbare uitgaven begunstigers begunst. student normale prijs CD-Rom Waarheidsvriend 25, 20, 40, * Idem jaarabonnement 18,50 14, 32, * Didachè 8,50 8,50 11,00 IVP - CD-ROM 115, 115, 165, * OpenSjamar 119, 99, 139, OpenSjamar Library 79, 79, 79, Module Teksten 24, 24, 39, Preekregister module 34, 34, 39, Bibelworks upgrade 120, * 120, * 140, * Bibleworks versie 8 275, * 275, * 325, * Spraakherkenning versie , * 130, * 199, * Spraakherkenning Upgrade 130, * 130, * 149, * WordPerfect X4 69, 69, 155, * inclusief verzendkosten, Alle prijzen in euro s, prijswijzigingen en drukfouten voorbehouden. Stichting Reformatica is niet verantwoordelijk voor de werking van de software die door anderen geproduceerd wordt. Bureau Stichting Reformatica, p/a Valleistraat 52, 3901 RT Veenendaal Telefoon Fax bureau@meetingpoint.org Banknummer t.n.v. Stichting Reformatica momentopname van onze website Bezoek onze website 2 Refomail jaargang 2009 nr. 2

3 Inhoud BESTUURSZAKEN Bestuursvergadering 4 Bureaubeheerder gezocht 5 PROGRAMMATUUR Aardigheidjes 6 Laten we dit afspreken... 7 Nieuwe ontwikkeling: netbook 9 Alternatief bureauprogramma 10 Handige internettips 12 Prijzen Windows 7 bekend 13 Tipjes Even bijpraten Sneltoetsenlijst 18 Glary Utilities PRO 19 Pas op met netwerksites 22 Tips en trucs bij spraakherkenning 23 Ontwikkelingen Voorwoord U hebt de nieuwste uitgave van ons blad weer in handen. En zoals altijd bent u weer benieuwd wat de inhoud is. Gelet op het doel van de stichting verwacht u uiteraard veel informatie die met kerkelijke zaken te maken heeft. Dan zal de inhoud van dit nummer u kunnen tegenvallen. De meeste artikelen hadden ook in een gewoon computerblad kunnen staan. Besturingssystemen, tekstverwerkers, spraakherkenning, het zijn algemene zaken. Toch weten we uit ervaring dat veel van onze lezers weinig computerbladen lezen. Daarom vinden we het verantwoord dit keer een nummer uit te brengen waarin meer algemene artikelen staan, waarin voor elk wat wils aanwezig is. Niettemin merkt u aan de inhoud van de artikelen wel voortdurend welke doelgroep we op het oog hebben. Gebeurt er dan niets op kerkelijk gebied bij de stichting? O zeker. Zoals u uit eerdere berichten al hebt kunnen vernemen zijn we bezig met een grondige restyling. Deze zal met de jaarwisseling zijn beslag krijgen. Aan o.a. layout van ons blad en de website zal dat te merken zijn. De Stichting wil naar buiten toe duidelijk overkomen waar ze voor staat. Pas als dat gereed is zal een duidelijke werf - actie voor nieuwe begunstigers op touw gezet worden. Steeds weer blijkt dat mensen die in ons gebied werkzaam zijn het bestaan van de stichting en haar doelstelling niet kennen. Inmiddels is er ook een samenwerkingscontract met de Saambinder getekend, om ook voor hen de jaargangen te digitaliseren. In oktober begint een nieuwe jaargang en daarmee zal dan de voorgaande jaargang digitaal ter beschikking komen en aangeboden worden. De noodzaak van digitalisering van archieven blijkt ook binnen de burelen van de Chr. Geref. Kerk, de Gereformeerde Gemeente en bij de Gereformeerde Bond steeds duidelijker op de agenda te komen. Heel duidelijk valt in dit nummer de advertentie op voor de bureaubeheerder. In ons vorige nummer schreven we er al over. Niemand reageerde. U hoeft het niet persoonlijk te doen! Dringend gevraagd eens om u heen te kijken. Een actieve Vutter kan er blij mee zijn. Graag de vraag of u er eens serieus aan wilt denken. M. Aangeenbrug Stichting Reformatica Stichting Reformatica bevordert kennisuitwisseling in reformatorische kerken, gezinnen en onderwijs, d.m.v. software, communicatiemiddelen, voorlichting, advies en informatie Bijdrage per jaar (studenten 18,50) Bestuur Ds. C. v.d. Worp, Wezep, voorzitter (PKN, herv.) Dhr. P. de Wolf, Rijssen, secretaris (Geref. Gem.) Dhr. G.M.H. v.d. Werfhorst, Barneveld, penningmeester (PKN, herv.) Ds. M. Aangeenbrug, Barneveld (PKN, herv.) Dhr. A. van Binsbergen, Veenendaal, (PKN, herv.) Ds. A. Sloof, Woudenberg (PKN, herv.) Bureau Dhr. W.M.J. Muije, Veenendaal (Herst. Herv.) Redactie Ds. M. Aangeenbrug, tel redactie@meetingpoint.org Druk: Torendruk, Nijkerk Refomail jaargang 2009 nr. 2 3

4 B E S T U U R S Z A K E N Van de bestuurstafel Bestuursvergadering 26 mei 2009 Door P. de Wolf, secretaris Op de avond van de bestuursvergadering worden we gastvrij ontvangen bij de penningmeester in Barneveld. De voorzitter, ds. C. van de Worp, opent de vergadering en leest Johannes 16 : Dit handelt over de komst van de Heilige Geest. We worden door de Heere Jezus voorbereid op Wie er komen gaat in de plaats van Hem. De Trooster zal door de Heere Jezus gezonden worden. We leven als kerk na Pinksteren, na de uitstorting van de Heilige Geest. De Heilige Geest zal in alle waarheid leiden. Hij wijst af van zichzelf en heen naar Christus. Het verkondigen van het Woord is de verheerlijking van Christus. God gaat daarmee nog steeds door. Mensen worden er op uitgestuurd om anderen in alle waarheid te leiden. De verkondiging wordt uit Christus genomen en aan ieder gepredikt dat zij nog bekeerd kunnen worden. In de wereld wordt het overtuigen van zonde en gerechtigheid in zijn diepte, breedte en hoogte gepredikt. En deze verkondiging zal doorgaan tot de laatste dag. Door Hem en ook in Hem, Jezus Christus, is er eeuwig leven. Middels het werk van Reformatica mag deze boodschap tot mensen worden gebracht. We mogen dienstbaar zijn aan de verkondiging van het Evangelie. Mogen we zo onze gaven ten dienste stellen tot het verbreiden van Zijn Woord, tot eer van Zijn naam en tot zaligheid van velen! Hierna gaat de voorzitter in gebed en heet allen hartelijk welkom op de bestuursvergadering. De agenda van de vergadering wordt na de opening afgewerkt. De notulen van de vorige vergadering worden redactioneel goedgekeurd. Onder dankzegging worden de notulen ondertekend. Hierna volgt de inhoudelijke bespreking van de notulen. Het punt van het aanvragen van de ANBI voor Stichting Reformatica heeft goede voortgang. De benodigde verklaring is ingezonden naar de Belastingdienst. De kopij van het nieuwe nummer van de Refomail is bij elkaar verzameld en gereed gemaakt voor de drukker. Het is de bedoeling dat het nieuwe nummer in juni zal verschijnen. Tevens wordt bij het punt van de Refomail nagedacht over de invulling van elk nummer, maar ook over het aantal uitgaven per jaar. De publiciteitscommissie houdt zich voornamelijk bezig met het vullen van artikelen voor de Refomail. De vraag wordt dan gesteld of in overleg met de publiciteitscommissie er meerdere artikelen kunnen worden aangeleverd. Of moeten er een aantal vaste rubrieken in de Refomail komen? Enkele onderwerpen die in de Refomail structureel of als thema aan de orde zouden kunnen komen zijn bijvoorbeeld: veiligheid op internet, kerkdiensten, preken van gemeentelijke websites. Hoe kunnen we meer artikelen of schrijvers vinden voor de Refomail? De publiciteitscommissie zal hier verder over nadenken. Er is nog steeds een vacature in het bestuur. Voor het evenwicht in het bestuur is het goed dat er een nieuw bestuurslid wordt gezocht dat lid is van de Hersteld Hervormde Kerk. Ieder van de bestuursleden krijgt opdracht om uit te kijken naar een geschikte kandidaat. Bij de ingekomen stukken is een uitgebreide brief van ds. R. van den Berg ontvangen. De brief is geschreven naar aanleiding van het gereed komen van de website Ds. R. van den Berg spreekt bij het tot stand komen en realisatie van de site zijn waardering uit over het nieuwe ontwerp, de St. Reformatica en zijn medewerkers. Hij dankt daarin alle medewerkers. Verder geeft hij aan dat er nog een aantal wensen zijn. Op de website zelf moeten hier en daar nog wat aanpassingen worden gedaan. Binnenkort wordt met een journalist van het Nederlands Dagblad nog een interview gehouden. Het totaal aantal begunstigers blijft redelijk stabiel. Toch blijft het bestuur alert op de ontwikkelingen. Een reden voor opzegging is veelal dat door het maken van keuzes van het beschikbare geld om goede doelen te kunnen ondersteunen, gebruikt wordt voor het ondersteunen van weer andere goede doelen dan Stichting Reformatica. We blijven zoeken naar nieuwe mogelijkheden. Van de penningmeester krijgen we een overzicht van de journaalposten en de kolommenbalans van Tot deze vergadering krijgen we een positief saldo te zien. Het bestuur gaat ermee akkoord dat het pakket om te kunnen internetbanieren wordt aangevraagd bij de Rabobank. Momenteel wordt er gewerkt met het administratiepakket van Snelstart. Er is 4 Refomail jaargang 2009 nr. 2

5 B E S T U U R S Z A K E N door de penningmeester onderzoek gedaan naar een nieuw pakket, Minipak. De penningmeester zal van beide pakketten de voor- en nadelen op een rijtje zetten en voor de vergadering van september met een voorstel komen. Daarna zal er een beslissing worden genomen met welk pakket we verder zullen gaan. Om meer inkomsten te genereren zouden we bijvoorbeeld in de Waarheidsvriend een artikel kunnen laten plaatsen over de Waarheidsvriend cd-rom en over het dealerschap van het pakket Bibleworks. De bureaubeheerder, de heer Muije, heeft te kennen gegeven om per januari 2010 te stoppen. Er zal een nieuwe bureaubeheerder worden gezocht. Voor de aanstaande vacature van bureaubeheerder zijn het aantal taken omschreven. Per week wordt er gemiddeld 1,5 dag werk aan Reformatica besteed. Daarboven zijn pieken bij het verzenden van de Refomail en het inbranden en verzenden van de Waarheidsvriend cd-rom. Er zal voor de vacature van bureaubeheerder een advertentie worden opgesteld. Deze advertentie zal worden geplaatst op de website en in Refomail. Stichting Reformatica heeft met ingang van 1 januari 2010 een vacature voor Bureaubeheerder Na ruim 8 jaar het bureau van Stichting Reformatica te hebben beheerd legt de huidige bureaubeheerder zijn werkzaamheden neer. De werkzaamheden bestaan o.a. uit: - Begunstigers administratie - Waarheidsvriend inbranden - Boekhouding en op CD versturen - en telefoon afhandeling - Refomail versturen - Financiële rapportage aan het bestuur - Bestuursvergaderingen bijwonen De werkzaamheden nemen ongeveer 1 tot 1 ½ dag per week in beslag en hiervoor ontvangt de bureaubeheerder de maximale vrijwilligersvergoeding. Stichting Reformatica zoekt een kandidaat die meelevend lid is van één van de reformatorische kerken. Uw motivatiebrief kunt u versturen naar: Stichting Reformatica T.a.v. de voorzitter Ds. C van de Worp p/a Valleistraat RT Veenendaal Of per -mail: w.m.j.muije@solcon.nl / cvdworp@planet.nl Het visiedocument van de stichting wordt hierna kort besproken. Opmerkingen over de verdere ontwikkelingen en inzichten zijn welkom. Het visiedocument moet steeds de vereiste aandacht krijgen om zo doel voor ogen te houden. Een uitgewerkt onderdeel van het visiedocument is een ledenwerfactie. Voordat de actie gehouden kan worden moet eerst de lay-out van de Refomail en eigen website gereed zijn. Om een indruk te krijgen van Stichting Reformatica is een bezoekje aan zeker de moeite waard. De advertentie is ook te bekijken op de website. Mocht u een geschikte kandidaat in uw familie- of kennissenkring weten stuur de vacature dan gerust door! Nog een onderdeel van het visiedocument is het opzetten of ondersteunen van de bouw van gemeentelijke websites. Nadat de punten van de agenda zijn behandeld en de acties vastgelegd zijn, volgt de rondvraag. Niemand van de aan - wezigen op de vergadering maakt hiervan gebruik. De secretaris eindigt de vergadering met gebed. We mogen terugzien op een goede vergadering waarin de onderlinge verbondenheid en de doelstelling elkaars uitgangspunten waren. Refomail jaargang 2009 nr. 2 5

6 Alles over Google Aardigheidjes door ds. M. Aangeenbrug De zoekmachine google hoef ik u niet voor te stellen. Wie ge - bruikt hem niet? Naast het gebruikelijke zoeken zijn er echter steeds meer mogelijkheden met deze zoekmachine. plaats staan Groot-Brittannië en Zwitserland naast elkaar. Dat laatste is uiteraard weer begrijpelijk. Nederland We kunnen uiteraard ook Calvijn intypen en zien dan alleen de Nederlandse zoektochten. Hier blijkt juist de belangstelling aan het begin van 2009 verdrievoudigd te zijn, terwijl de belangstelling in juli nauwelijks aanwezig was en daar - na alleen nog maar daalt. Zie figuur 2. Zo heeft Google een allergeinigst 'tooltje' waarmee je kunt zien wie waar uit welk land waar op zoekt. We surfen naar google en zetten in de adresbalk achter de schuine streep het woord trends: Daar kunnen we ons zoekwoord (of meer dan een) invullen. Neem de volgende link maar eens over om alle mogelijkheden te overzien: In het jaar van Calvijn zoeken we nu hoe er wereldwijd op de naam Calvin gezocht werd. Er verschijnt nu een grafiek over de laatste zes jaar. Aangezien Calvin niet alleen staat voor Calvijn maar ook voor Calvin and Hobbes, kunnen deze zoek resultaten geen uitsluitsel geven over de belangstelling voor Calvijn. Hoewel, wanneer we de grafiek alleen voor 2009 laten tekenen zien we begin juli een duidelijke piek. Wie was er toen ook al weer geboren? En uit de gegevens blijkt ook dat de website die voor die toestroom verantwoordelijk Figuur 1 Figuur 2 was over de vijfhonderdste geboortedag van Calvijn gaat. In bovenstaande link staat de uitdrukking geo=all voor wereldwijd zoeken. Nl is uiteraard alleen Nederland. Je kunt de zoektocht zelfs nog per provincie uitsplitsen, maar de vraag is hoe betrouwbaar dat is. Ik woon in Gelderland, maar wanneer ik ergens inlog wordt daar geregistreerd dat ik een bezoeker uit Zwijndrecht ben. Google verdeelt de resultaten ook over de landen. Uiteraard staan de VS hierin bovenaan, maar op de tweede en derde We zoeken op kerk. Een opvallend plaatje. Enerzijds zie je tussen begin 2004 en nu een langzaam dalende lijn, maar elke keer is er aan het einde van het jaar een opvallende piek. De zoektocht even verfijnen (je kunt hem zelfs een maand laten aangeven) geeft inderdaad aan dat de piek telkens op 24 december valt. Mensen willen dan blijkbaar toch een kerk bezoeken. We weten allemaal nog hoe in het begin van dit jaar hevige discussies plaatsvonden over schepping en evolutie. We vullen het woord schepping in en ziedaar met een geweldige piek laat de grafiek zien hoeveel er gezocht werd. Uiteraard is dit allemaal niet zo veelzeggend, het zijn meer aardigheden om te zien. Maar kan ook duidelijk maken dat bepaalde trends aanwezig zijn. Zoekend op mijn eigen naam kreeg ik als antwoord dat er niet genoeg volume was om een grafiek van te maken. Kennelijk nog geen hype. 6 Refomail jaargang 2009 nr. 2

7 Succesvol werken met dicteersoftware Laten we dit afspreken... door ds G. van Wijk, Dordrecht In de afgelopen jaren zijn veel factoren om een zo goed mogelijk resultaat te behalen met behulp van dicteersoftware aan de orde geweest. Niet een ieder heeft dit thema op de voet gevolgd of is wellicht onlangs ingestapt. Het kan handig zijn voor nieuwkomers om de belangrijkste factoren voor de meest nauwkeurige transcriptie de revue te laten passeren. De factoren zijn gerangschikt van meest belangrijk naar minder belangrijk. Afstemmen Zodra kleine klankverschillen niet goed meer worden opgemerkt, moet de microfoon op - nieuw worden afgestemd. Het probleem doet zich voor wanneer uw stem wat karakter be - treft veranderd is. Als u op de zondag gepreekt hebt, zult u mer - ken dat op de maandag uw stem minder kracht heeft. U krijgt fouten te zien waaruit blijkt dat het programma de woorden als wij en bij of meer en neer, niet goed meer onderscheiden kan. Omdat Dragon NaturallySpeaking niet alleen luis - tert maar ook de context in ogenschouw neemt, zal het probleem zich niet meteen zo duidelijk aandienen, maar zodra u woorden in geïsoleerde vorm gaat uitspreken, valt het op. Stem dan de microfoon opnieuw af. Met Dragon NaturallySpeaking versie 10 is het veelvuldig afstemmen van de microfoon niet langer meer noodzakelijk, in tegenstelling tot voorgaande versies. Zodra echter uw stem wat klankkleur en ge - luidssterkte betreft veranderd is, doet u er goed aan de microfoon af te stemmen. Dicteerstijl Van groot belang is een goede dicteerstijl te ontwikkelen. Spreek niet haperend, maar vloeiend, en toch ook weer niet al te vloeiend zodat de woorden teveel in elkaar overlopen. Zorg dat elk woord afzonderlijk duidelijk hoorbaar is. Dat wil zeggen dat u de woorden meer in schrijfvorm moet uitspreken dan in spreekvorm. Dat is enigszins onnatuurlijk. Bijvoorbeeld de zinsnede: ze raakte bijna buiten kennis of de zinsnede ze raakten bijna buiten kennis, wordt veelal op dezelfde wijze uitgesproken. Wij vergeten de n. Beter is het - hoewel Dragon NaturallySpeaking meestal met de juiste beslissing komt op grond van de context - om de woorden helemaal uit te spreken. Dus niet zeggen bijvoorbeeld ik heb met hem gesproke(n). Maar daadwerkelijk het woord met alle letters goed en duidelijk uitspreken. Het kan wat onnatuurlijk lijken maar de dicteersoftware wordt daardoor trefzekerder. Datzelfde geldt ook voor de r-klank die wij in sommige gevallen geneigd zijn in te slikken. Kortom: zorg dat alle letters in het woord tot klinken worden gebracht. De sleutel tot succes is dus een goede articulatie, een constant spreekvolume en een constant spreektempo. Alle zinnen moeten in een adem, zonder haperen worden uitgesproken. Zet daarbij de schuifbalk op de grootst mogelijke nauwkeurigheid - tenzij de reactiesnelheid teveel achterblijft. En zet de schuifbalk die betrekking heeft op de pauze die nodig is om een commando te herkennen niet al te scherp. De reactiesnelheid mag dan - bij de plaatsing op links - misschien gunstig zijn, de keerzijde is dat bij de minste aarzeling uw uiting niet als commando wordt herkend maar als tekst. Bovendien zal een verplaatsen van de schuifbalk naar rechts - het is dan noodzakelijk iets langer te pauzeren alvorens u een commando kunt geven - meer rust in uw spreken brengen omdat zelfs bij een lichte aarzeling uw zinsuiting niet meteen in het document wordt neergezet, maar nog even wordt vastgehouden, zodat het in ogenschouw nemen van de context voor Dragon mogelijk blijft. Dat laatste is gunstig voor een hoge herkenningsgraad. Worden genoemde schuifbalken te veel naar links geplaatst, dan zal de zinsuiting te snel worden neergezet, hetgeen ten kosten gaat van het in ogenschouw nemen van de context. Correctie Sluit nooit uw document in ongecorrigeerde vorm af. Voordat u uw dicteersessie beëindigt, moet u de ingegeven tekst langslopen en corrigeren. Denk niet: dat corrigeren doe ik over een aantal dagen wel. Dragon heeft dan inmiddels al drabestanden aangemaakt die als basis Refomail jaargang 2009 nr. 2 7

8 zullen dienen voor de eerstvolgende akoestische optimalisatie en de taalmodeloptimalisatie. Dus: het is prima om eerst naar hartenlust te dicteren en dan pas te corrigeren, als dat laatste dan ook maar daadwerkelijk plaatsvindt voordat u uw document of het dicteerprogramma afsluit. Met andere woorden: ruwe tekst nooit afsluiten, altijd eerst corrigeren! Nu is de feature van de taalmodeloptimalisatie wel zo sterk dat als later toch nog een fout wordt ontdekt in uw document, deze bij de eerstvolgende taalmodeloptimalisatie wordt geneutraliseerd, indien u achteraf in dat be - treffende document de fout alsnog hebt verbeterd. Het loont dus altijd om uw documenten zo perfect mogelijk weg te schrijven. Waarom is bovenstaande van belang? De reden is dat het dicteerprogramma moeite heeft de kleine korte woordjes van elkaar te onderscheiden. Dat betreft bijvoorbeeld woordjes als in, en, een. Dragon NaturallySpeaking moet het in die gevallen vooral van de context hebben. In het begin, als gegevens voor het in ogenschouw nemen van de context nog niet voldoende zijn verzameld, is Dragon NaturallySpeaking nog enigszins onzeker. Het kan dus gemakkelijk tot een verkeerde beslissing komen. Als u de foutieve interpretatie in dat geval echter niet corrigeert, gaat Dragon er vervolgens vanuit dat de uiting goed is. Daarmee wordt dus het piketpaaltje dieper in de grond geslagen en het vooroordeel dat Dragon NaturallySpeaking had, bevestigd. De moraal van dit verhaal is dus: proofreading is een must. Wat de fouten in uw document betreft: zero tollerance. Daarnaast doet u er goed aan om tekstblokken en documenten die voor 100% correct zijn, in een apart verzameldocument te bewaren voor later gebruik ten behoeve van de taalmodeloptimalisatie. Deze verzameldocumenten van uw preken, kerkbodestukjes etc., zullen in de toekomst van onschatbare waarde blijken te zijn bij het opbouwen van een nieuw sprekersprofiel, mocht dat nodig zijn. Zorg ervoor dat deze tekstdocumenten niet groter worden dan 500 KB. Hebt u deze omvang bereikt, dan begint u aan een nieuw tekstdocument om uw perfecte passages te verzamelen. Zorg dat het platte tekst is, dus zonder opmaak en illustraties. Gebruikers van de professionele editie kunnen meteen al van deze documenten profiteren door gebruik te maken van Voctool. Daarmee kunnen zij het huidige sprekersprofiel optimaliseren. Lexicon Werk voortdurend aan het consequent opbouwen van het eigen lexicon. Dit lexicon moet zuiver gehouden worden, door de optie automatisch woorden toevoegen aan het lexicon af te vinken en daarentegen de optie woorden toevoegen te gebruiken ten einde toch op een gecontroleerde wijze, woorden uit uw vakjargon aan het lexicon toe te voegen. Wilt u toch automatisch woorden toegevoegd zien aan het sprekersprofiel - de eerlijkheid gebiedt mij te zeggen dat het probleem van de zogenaamde onzinwoorden binnen versie 10 tot kleinere proporties is teruggebracht - en achteraf willen bepalen welke van de woorden u definitief aan het lexicon toegevoegd zou willen zien, kunt u gebruikmaken van het zeer doeltreffende hulpprogramma DNS Comfort. Dit weliswaar prijzige programma heeft daadwerkelijk een toegevoegde waarde. Meer informatie vindt u op Daarnaast is het aan te bevelen elk nieuw gevonden woord consequent toe te voegen aan het lexicon. Ook die woorden waarvan u denkt, deze nooit meer te zullen gebruiken. Wat betreft de beschikbare ruimte in het lexicon hoeft u in ieder geval geen enghartig beleid te voeren. Dragon NaturallySpeaking heeft woorden aan boord in het standaardlexicon en kan in totaal woorden bevatten. In de tien jaar dat ik werkzaam ben met dicteersoftware is bijna elk nieuw gevonden woord consequent aan het lexicon toegevoegd. Tot op heden heb ik woorden toegevoegd. Er is dus nog ruimte voor woorden. Denk eraan: woorden die niet in het lexicon staan, zullen ook niet worden herkend. Maak daarom werk van het vastleggen van uw woordenschat. Computer Bij de aanschaf van een nieuwe computer zullen de volgende factoren de meest positieve bijdrage leveren aan het uiteindelijke resultaat: zorg voor zoveel mogelijk ram geheugen, 4 GB is geen uitzondering meer. Zorg eveneens voor een zo groot mogelijke L2-cache, de zogenaamde second level data cache. Processoren met 4 MB aan boord behoren tot de top, al zijn er die over nog meer de 8 Refomail jaargang 2009 nr. 2

9 foons die binnen de spraakherkenningswereld gangbaar zijn. Helaas spreken wij dan meteen over honderden euro s. Maar wie serieus met spraakherkenning aan de gang wil, kan zich geen enkele bezuiniging veroorloven. beschikking hebben. Ook is de kloksnelheid van belang. Hoe meer gigahertz des te beter. Stel zelf uw ideale computer voor dicteersoftware samen. Om kort te gaan: u moet niet bezuinigen op de rekenkracht en het geheugen van de machine. Zaken als welk type grafische kaart en grootte van de harde schijf zijn van ondergeschikt belang. Wacht nog even met de aanschaf: 64-bit staat op het punt gangbaar te worden, en levert betere prestaties en heeft meer mogelijkheden. Zorg voor een 64-bit besturingssysteem. Dragon NaturallySpeaking preferred en standaard is inmiddels al voor 64-bit machines beschikbaar. Ga naar: nuance.com/vista/naturallyspeaking/ Dragon10.1/Dragon10.1_NL/form.asp?L =Dutch Gebruikers van de professionele editie zullen vanwege de grootte van de download alleen over de 64 bit-versie kunnen beschikken door middel van een fysieke DVD, aan te vragen bij het verkoopteam van Nuance. Deze versie draait overigens ook op 32-bit machines. Microfoon Maak gebruik van de beste microfoon. Deze microfoon moet de beste noisecanceling eigenschappen bezitten. Werkt u uitsluitend in een geluidsdichte kamer, dan is noise-canceling minder relevant. Alleen de topmerken komen in aanmerking: GN Netcom, Plantronics, Revolabs, Samson, Shure, Sennheiser, Sony Ericsson, Parrott. Met name de draadloze Revolabs Solo en de Revolabs xtag en de draadloze Samson Airline 77 zijn de echte top off the line micro- Op de vergadering van onze algemene kerkenraad was ik enige tijd geleden de eerste die een laptop mee nam in plaats van de gebruikelijke stapel papier. Op dat moment was het zinvol omdat er anders meer dan 60 pagina s uitgeprint moesten worden. Papier en inkt die alleen nodig waren om de vergadering te kunnen zien waarover je het hebt, terwijl veel van dat papier daarna niet direct nodig was. Je hebt alles toch op de Versie Maak gebruik van de nieuwste versie, op dit moment is dat versie De laatste versie overtuigt meer dan zijn voorgangers. Daarnaast is Dragon NaturallySpeaking uitgerust met een aantal nieuwe features. Met de nieuwste software van Dragon NaturallySpeaking hebben twee hulpprogramma s, te weten de akoestische optimalisatie en de taalmodeloptimalisatie, een gunstige invloed op het uiteindelijke resultaat. Deze twee operaties moeten wekelijks worden uitgevoerd. Conclusie U ziet: de meest belangrijkste factor bent u zelf. Uiteraard zijn de laatste factoren ook belangrijk, met name waar er geen winst meer valt te behalen uit uw dicteerstijl bijvoorbeeld. Werken met de beste hardware en de laatste versie loont, maar is verantwoordelijk voor slechts de laatste 20% van het succes. Nieuwe ontwikkelingen: de netbook pc of laptop staan. Sindsdien hebben meerderen het aangedurfd ook de laptop mee te nemen. Een nadeel is echter de grootte van deze laptop. Een groot scherm voor je neus schept eerder afstand naar degenen die aan de overkant zit dan nabijheid. En dat is in een vergadering toch wel van wezenlijk belang. Sinds enige tijd is er een mini-laptop op de markt, een netbook genaamd. De kleinste versie is Refomail jaargang 2009 nr. 2 9

10 ruim 20 cm breed, het opent geklapte scherm steekt maar 17 cm boven de tafel uit. Doordat geheugen steeds minder ruimte is in gaan nemen is men in staat om in dit kleine doosje een volwaardige computer aan te brengen, met een processor van om en nabij 2 Ghz en een harde schijf van minstens 10 GB. En wat vooral opvalt is de accu. Notabene voldoende voor vijf uur werkzaamheden. Lang genoeg voor de vergadering :=). Het enige wat ontbreekt is een CD ROMspeler. Je kunt dus niet zomaar een programma vanaf een CD ROM installeren. Daar zijn echter andere mogelijkheden voor. De inhoud van een CD ROM kan op een USB-stick gekopieerd worden en zo alsnog op de netbook geïnstalleerd worden. In een thuis netwerk kan er ook verbinding gemaakt worden met de CD ROM speler van de moedercomputer, de verbinding is dan wel een stuk trager, maar het werkt. Ook voor het gebruik van presentaties (samen met een beamer) is deze inzetbaar. Met name fabrikant Asus heeft zich op deze markt gestort met de Eeenetbooks. Acer, Dell en anderen volgen. De letters Eee staan voor Easy to learn, easys to work, easy to play. En de prijs? Natuurlijk zijn er weer vele variaties (en kleuren en groottes), maar met een bedrag van maximaal 300 slaagt u heel zeker. M. Aangeenbrug Alternatief bureauprogramma door ds. A.J. van den Herik Alternatieven Dat er naast Microsoft Office diverse goede alternatieven zijn om teksten te schrijven, spreadsheets te fabriceren en presentaties te maken, is algemeen bekend. We kennen al sinds jaren Wordperfect. Daarnaast is OpenOffice algemeen bekend op deze markt. Dit gratis programma is een zeer goede vervanging van het prijzige vlaggenschip van Microsoft: MS Office (ongeveer 400 voor de professionele editie). Open standaarden Kenmerkend voor Openoffice is, dat het met OpenDocument-standaarden werkt. Dit betekent dat het formaat waarin OpenOffice zijn bestanden opslaat (odf,ods,odb, etc) in principe voor iedereen toegankelijk is; er berusten geen auteursrechten op dit formaat. Iedereen kan in dit formaat publiceren en kan software maken die dit formaat ondersteunt. Ms-office programma s werken daarentegen met het eigen, beschermde formaat van Word (doc of docx) en Excel (xls of xlsx). Vanwege het verlangen om eigen baas te zijn en niet persé gebonden te zijn aan een bepaalde en auteursrechtelijk beschermde standaard, kiezen veel overheden tegenwoordig voor het OpenDocument Formaat. Zo kunnen overheden er altijd zeker van zijn, dat ze hun bestanden kunnen blijven lezen en bewerken via de computer, zelfs al zouden ze afstappen van Microsoft. Dit verlangen van o.a. de overheid heeft tot gevolg dat de markt voor Openstandaarden en OpenOffice groeit. Het is nu zelfs zo dat Microsoft Word de mogelijkheden om bestanden in OpenDocumentformaat op te slaan en in te lezen ondersteunt (vanaf MS Word 2007 met Service Pack 2!). IBM Dat iedereen zijn graantje mee wil pikken van deze ontwikkeling, is te begrijpen. Dat hebben ze ook bij IBM gedacht. 10 Refomail jaargang 2009 nr. 2

11 Lotus Symphony kunnen gemakkelijk overschakelen op Lotus Notes en andersom; ontwikkelingen in de commerciële versie komen ten goede aan de niet-commerciële versie. Voor wie het niet weet: Lotus Notes is een en kalender-programma dat op MS Outlook lijkt en dezelfde functionaliteit bezit. Het is vooral bedoeld om in een serveromgeving te werken. Daarom is IBM een softwarepakket gaan ontwikkelen dat de open standaarden helemaal ondersteunt. Eigenlijk is het een softwarepakket dat gebaseerd is op OpenOffice 1.4 (een opwaardering naar de broncode van OpenOffice 3.1 staat gepland voor januari 2010). Het softwarepakket heet Lotus Sym - phony en is sinds 2 jaar op de markt. Eerst in de beta-fase, maar nu officieel als versie 1.1, 1.2 en inmiddels 1.3. Kort gezegd is Lotus Symphony het programma OpenOffice in een eigen IBMjasje. Daarbij moeten we tegelijk beseffen dat Lotus Symphony (nog?) niet alle onderdelen van OpenOffice bezit. Zo vinden we in Symphony geen tekenprogramma en geen database, wat we wel vinden in OpenOffice. Kleiner broertje van Lotus Notes Waarom is Lotus Symphony dan toch interessant? OpenOffice is een programma waaraan wereldwijd veel vrijwilligers werken. Dit is iets moois, maar geeft aan het programma ook iets kwetsbaars. Hoe kun je vrijwilligers in een bepaalde richting sturen? Dit is bijvoorbeeld te zien aan de trage ontwikkeling van sommige facetten van OpenOffice. Al jarenlang is er sprake van, dat er een programma toegevoegd zal worden, maar nog is het er niet. Ook de grammaticacontrole heeft heel lang op zich laten wachten. Daarbij komt dat er heel weinig zorg is besteed aan de layout van het programma, terwijl deze layout (of User Interface) tegenwoordig toch steeds belangrijker is geworden. Deze problemen kent Lotus Symphony niet, althans niet in die mate. Omdat dit programma ontwikkeld wordt door het gerenommeerde bedrijf IBM een gigant in de Software-industrie ligt de ontwikkeling in één hand en wordt deze strak geleid en geprogrammeerd. Tevens is het gratis programma Lotus Symphony gebaseerd op de commerciële variant Lotus Notes. Gebruikers van Mooie lay-out De lay-out van Lotus Symphony is bescheiden, mooi en opgeruimd. Het programma bestaat uit een soort schil (shell) waaronder alle programma s werken. Alle openstaande applicaties (tekstverwerking, spreadsheet en presentaties) worden als tabblad weergegeven. Daarnaast is er de mogelijkheid om in één of meerdere tabbladen een website open te hebben. Dit geeft aan het programma een opgeruimd voorkomen. De balk met pictogrammen is ook bescheiden en verandert naar de applicatie die je hebt openstaan of naar de taak waarmee je op dat moment bezig bent. Helaas is de taakbalk nog niet aan te passen, maar dat komt in volgende versies. Een bijzonderheid van Lotus Symphony is het zijvenster. In een zijbalk worden bepaalde contextgevoelige dingen weergegeven, zodat je snel bepaalde aanpassingen kunt doen (het zijvenster kan ook worden gesloten). De programma s werken erg intuïtief. Je bent er zo aan gewend. Er is een Nederlandse Interface en een Nederlandse Spellingscontrole. De grammaticacontrole komt nog. Je Refomail jaargang 2009 nr. 2 11

12 Tip Tipjes * Zuinig afdrukken (1) De simpelste manier om op inktkosten te besparen, is een afdruk te kiezen waarbij de tekstkleur grijs is in plaats van zwart. In Word (2007) is dat snel gebeurd: druk op Ctrl +A en kies bij lettertype bijvoorbeeld wit, achtergrond 1, donkerder 50%. Na het afdrukken kunt u de tekstkleur dan eventueel weer herstellen via ALT+ backspace. kunt allerlei bestanden inladen, onder andere het nieuwe Word 2007 formaat. Interessant zijn ook de sidebar plug ins. Kleine programmaatjes zoals een rekenmachine en een kladblok die je onder het werken kan gebruiken (of ingeklapt kunt laten). Als het goed is, komt er begin 2010 een heel nieuwe versie van het programma, die nog veel meer functionaliteiten bevat. Persoonlijk denk ik en meerderen met mij dat dit programma wel eens een geduchte concurrent van MS Office worden kan. Informatie: * Zuinig afdrukken (2) Een andere mogelijkheid is het importeren van een speciaal lettertype. Dit is een zog. ecofont, dat 30% aan inkt bespaart. Een letter bestaat uit vele puntjes. Door midden in de letter die puntjes weg te laten bespaar je inkt. Vergroot zie je gaatjes in de letter zitten, maar op normale wijze uitgeprint zie je het nauwelijks. Kijk maar op de website www. ecofont.nl. Het is er gratis te downloaden. * Bladwijzers Werkt u geregeld met lange teksten, bij het schrijven va een boek bijvoorbeeld, creëer dan bladwijzers om sneller door zo n document te kunnen bladeren. Ik neem Word2007 als voorbeeld. Klik op invoegen en kies bladwijzer. Tik een geschikte naam in (zonder spaties, koppeltekens of andere speciale tekens) en bevestig met toevoegen. Snel naar zo n markering navigeren, doet u door opnieuw het bladwijzer venster te openen en op het gewenste item te dubbelklikken. Bladwijzers sorteren kan door naam of locatie aan te stippen, en een bladwijzer weghalen gebeurt via de knop verwijderen. Handige internettips Internet Explorer opent nieuwe pagina s in hetzelfde venster In Internet Explorer is een menu optie tools / extra met daaronder Internet option / opties. In het tabblad advanced / geavanceerd staat een optie onder het kopje browsing, reuse windows for launching shortcuts. Die moet UITGE- VINKT worden Het venster van Internet Explorer in een volledig scherm Ga naar een webpagina en druk op de F11 toets. Het venster vergroot zich tot bijna het complete beeldscherm. Wanneer u wéér op F11 drukt neemt het venster zijn normale afmeting weer aan. Heeft u genoeg van de koppelingen -werkbalk? Schakel hem uit! Klik met de rechter muisknop op een lege plek in de werkbalk ( ergens ter hoogte van het help-menu) en verwijder het vinkje bij koppelingen. Meer beeldruimte In het venster van IE krijgt u ook meer ruimte door de pictogrammen te verkleinen. Klik op beeld werkbalken aanpassen. Selecteer bij tekstopties precieze tekst aan de rechterkant. Selecteer bij pictogramopties kleine pictogrammen. Sluit het venster. Het aantal werkbalkknoppen vergroten of verkleinen Het aantal werkbalkknoppen kunt u vergroten of verkleinen door te klikken op beeld werkbalken aanpassen. U ziet 2 vensters namelijk beschikbare werkbalkknoppen en geselecteerde werkbalkknoppen. U kunt met de pijltjes tussen beide vensters knoppen toevoegen of verwijderen. Venster sluiten met de knop afsluiten. Een webadres in tikken zonder eerst Internet Explorer te hoeven openen? Klik met de rechtermuis knop op een lege plek in de taakbalk van windows, selecteer werkbalken en vervolgens adres. U ziet nu een extra vermelding adres in de taakbalk, dubbelklik daar op en u kunt het webadres intikken. De taakbalk mag niet vergrendeld zijn. De taakbalk ontgrendelt u door met rechts op de taakbalk te klikken en het vinkje te verwijderen bij taakbalk vergrendelen. 12 Refomail jaargang 2009 nr. 2

13 Voorkom het rondzwerven van de werkbalken in Internet Explorer Door met rechts op een lege plek te klikken (naast de helpknop) en te selecteren werkbalk vergrendelen. Bevindt u zich achter een proxy server? Klik op extra internetopties tabblad geavanceerd. Plaats een vinkje bij HTTP 1.1 gebruiken met behulp van een proxyverbinding. Sluit de vensters met de knop toepassen en OK. Het surfen zou nu sneller moeten gaan. Instellingen zijn veranderd door een of ander programma? U kunt uw standaard start - en zoekpagina s herstellen met één muisklik. Klik op extra internetopties tabblad programma s. Klik op de knop webinstellingen herstellen. Script debugging uitzetten. Opvolger van Vista Prijs Windows 7 bekend Door D.E. van Schoonhoven Windows 7 is op 22 oktober voor 119,99 als upgrade-versie te koop. In Europa krijgt u echter de volledige E-versie voor dezelfde prijs. Deze Home premium-versie kan gekocht worden als u nu ook Windows XP of Vista op de pc heeft. Europeanen krijgen zoals gezegd te maken met de speciale E-editie van Windows 7. In deze versie ontbreekt de browser Internet Explorer, volgens Microsoft om geen risico s met EU-wetgeving te lopen. Van de E-versie is echter geen upgradeversie en dus krijgen Europeanen voor het lagere tarief een volledige retailversie. Microsoft stelt dat het te weinig tijd had om de volledige upgrade-functionaliteit in de IE-loze Windows te verwerken. Het betekent wel dat computergebruikers hun pc onder handen moeten gaan nemen, want de Windows 7-installatie wordt een schone installatie. U moet dus eerst uw bestanden apart bewaren. Doet u dat niet, dan wist Microsoft alles op de harde schijf voor Window 7 er op komt en bent u alles kwijt. Windows 7 komt nog in twee andere uitvoeringen, Professional en Ultimate. Die kosten net zoveel als hun Vista-broertjes (respectievelijk 309,- en 319,-). Wie vanaf vrijdag 26 juni 2009 een nieuwe computer koopt met Vista zal van de pc-leverancier de mogelijkheid krijgen om over te stappen naar Microsoft Windows 7 zodra dat leverbaar is. Microsoft start dit zogeheten Upgrade Option programma op vrijdag 26 juni en het loopt tot 31 januari De koper krijgt bij de pc een voucher die hen recht geeft op Windows 7. Windows 7 verschijnt 22 oktober in 14 talen. Alle overige talen zouden voor 31 oktober beschikbaar zijn. * Propvol Tip Tipjes U kunt zowel uiterlijk als grootte van de prullenbak in Vista aanpassen. Klik met de rechter muisknop op een lege plaats op uw bureaublad en kies aan persoonlijke voorkeur aanpassen. Klik vervolgens op bureaublad pictogrammen wijzigen. Zet een vinkje voor prullenbak, selecteer vervolgens prullenbak (vol) en kies een ander pictogram. Herhaal dit voor prullenbak (leeg). Bevestig met OK. Klik nu het prullenbak-icoon op het bureaublad met de rechtermuisknop aan en kies eigenschappen. Vul de gewenste waarde in bij maximale grootte (MB) en bevestig ook hier weer met OK. * Netwerk en accu De wifi-verbinding valt na een tijdje weg wanneer uw laptop op accu werkt? Dat lost u als volgt op: open het windows configuratiescherm (in klassieke weergave) en selecteer energiebeheer. Klik op de schema-instellingen wijzigen bij het standaard schema. Daarna klikt u op geavanceerde energie-instellingen wijzigen. Klik achtereenvolgens op het plusje naast instellingen voor de adapter voor draadloos netwerk en modus voor energiebesparing. Stel accu (en op netstroom) in op maximale prestaties en bevestig met ok. * Turbomuizen Als u verschillende vensters geopend hebt, dient u een bepaald venster aan te klikken om het actief te maken of naar voren te halen. Dat kan ook zonder muisklik: ga naar windows configuratiescherm en klik op toegangkelijkheid. Vervolgens selecteert u de optie wijzigen hoe de muis werkt (onder Vista: de muis eenvoudiger in het gebruik maken) en plaatst u een vinkje bij een venster activeren door er met de muis overheen te zweven. Bevestig met opslaan. Met dank aan Eric Warnies Refomail jaargang 2009 nr. 2 13

14 Evaluatie nieuwste dicteersoftware Even bijpraten... door ds. G. van Wijk Het omzetten van spraak naar tekst is een ingewikkelde materie. Dicteersoftware moet uiterst slim in elkaar steken. De stem van een mens is namelijk niet een vaststaand gegeven. Er zijn zoveel variaties in klank, zelfs al spreken wij over slechts één individu. De ene keer spreekt de persoon hard dan weer zacht, vervolgens snel en weer langzaam. Dan weer duidelijk en geconcentreerd en een andere keer zonder concentratie en zonder teveel articulatie. En dat niet alleen. Zelfs al zou een mens in staat zijn voor een specifiek woord telkens opnieuw exact dezelfde klank voort te brengen, dan nog kunnen aan een en dezelfde klank, verschillende spellingsvarianten gekoppeld worden. In al deze situaties moet de dicteersoftware, het voortgebrachte geluid kunnen vertalen... Dat het überhaupt mogelijk is, iets zinnigs op het scherm te lezen, mag ons wel verbazen, dat het vandaag de dag gepaard gaat met de grootst mogelijke nauwkeurigheid is een regelrechte sensatie. poging mijn aanbevelingen op te volgen, is tijdwinst voorhanden voor iedereen. Wat let u ook te beginnen? Nooit meer nieuw... Bij oudere versies van Dragon NaturallySpeaking kon het wel eens gunstig zijn, een nieuw en fris sprekersprofiel aan te maken. Na verloop van tijd konden de prestaties van Dragon NaturallySpeaking achterblijven door allerlei onzuiverheden in het sprekersprofiel die in de loop der tijd waren ingeslopen. In dat geval begon het programma steeds dezelfde soort fouten te maken. Wat u dan moest doen, was het exporteren van de woorden die als basis konden dienen voor een nieuw op te bouwen sprekersprofiel. Daarmee was u dan ook meteen van die hardnekkige fouten verlost. Maar... ook de schat aan informatie die inmiddels was opgebouwd, was daarmee verdwenen. De noodzaak om af en toe toch een nieuw sprekersprofiel aan te maken, behoort met de komst van versie 10 nu definitief tot het verleden. Sterker nog: het loont om zo lang mogelijk uw sprekersprofiel op te bouwen en te verfijnen. Met name de twee operaties, de akoestische optimalisatie en de taalmodeloptimalisatie, hebben binnen versie 10 een gunstige invloed. Het devies is om zo intensief mogelijk met spraakherkenning uw werk te blijven doen en regelmatig een back-up te maken, mocht door wat voor oorzaak dan ook het sprekersprofiel corrupt raken. Inmiddels ben ik meer dan een half jaar werkzaam met hetzelfde sprekersprofiel en de dicteersoftware, presteert beter dan ooit. Trainen loont Meer dan in de vorige versies, loont het om woorden - het liefst woord- Op het moment dat deze aflevering van Refomail verschijnt, is het precies een jaar geleden dat de dicteersoftware Dragon NaturallySpeaking versie 10 werd gelanceerd. Bij mijn bespreking van deze versie, een jaar geleden, maakte ik de opmerking: de werkelijke waarde van versie 10 is pas duidelijk over ongeveer een half jaar. Zolang is nodig om de algoritmen te verfijnen. Daarom is het tijd voor een evaluatie. En laat ik maar meteen met mijn hoofdconclusie beginnen: met versie 10 is er geen enkele reden meer dicteersoftware links te laten liggen. Mits gebruikmakend van de beste hardware en een serieuze Spraakherkenning is niet meer weg te denken uit het dagelijks leven. Bellen met een computer die verstaat wat je zegt. Het navigatiesysteem in de auto dat vertelt hoe je moet rijden. En natuurlijk de dicteersoftware waarmee je tekst inspreekt en uitschrijft (of was het uitspreekt en inschrijft?). Door het debacle met het programma VoiceExpress van het Belgische Lernout en Hauspie rond het jaar 2002 heeft spraakherkenning een negatief imago. De aandelenkoersen van dit bloeiende bedrijf schoten omhoog. Elke Belg investeerde in dit bedrijf zoals menige Nederlander (b)aandelen kocht en werd diep teleurgesteld na de vrije val. Maar spraakherkenning is inmiddels een volkomen volwassen techniek geworden. Aan de Radboud universiteit is sinds enige tijd een hoogleraar spraaktechnologie verbonden. Rechtbanken gebruiken het systeem door alle verklaringen op te nemen en uit te laten schrijven via deze techniek. Voor medici zijn er speciale toepassingen en woordenboeken. Naast het gewone dicteren van tekst gaat deze techniek steeds meer vaardigheden opleveren. De kerk hoeft daarbij niet afzijdig te blijven. 14 Refomail jaargang 2009 nr. 2

15 groepen - te trainen. Indien u de foutieve interpretatie in het correctievenster niet alleen wijzigt, maar tegelijkertijd ook traint, vergroot u de nauwkeurigheid aanzienlijk. Dragon let dan extra op de verschillen in uitspraak. Bij de eerstvolgende akoestische optimalisatie worden de akoestische gegevens verwerkt. Er zijn echter woorden die moeilijk te trainen zijn. Bijvoorbeeld buitenlandse woorden of namen, die bovendien door u ook nog eens netjes met een perfecte buitenlandse tongval worden uitgesproken. Dat geeft - u raadt het al - problemen, het is immers een Nederlands pakket. Dat betekent dat Dragon is geneigd een Nederlandse fonetiek te koppelen aan de nieuw toegevoegde woorden. De fonetiek van het woord game wijkt behoorlijk af van wat Dragon verwacht op grond van de letters. Nu is het programma inmiddels al zo slim, dat het in dit specifieke geval de juiste fonetiek hanteert. Dat geldt trouwens ook voor andere veelal Engels klinkende namen en uitdrukkingen. Wilt u echter nieuwe buitenlands klinkende woorden toevoegen, voegt dan voor de zekerheid uw eigen fonetiek toe door in de lexiconbewerker de gesproken vorm te fonetiseren in het rechter venster met als aanduiding gesproken vorm. Zo kunt u om de nauwkeurigheid te vergroten voor het woord tanken niet alleen dit woord trainen, maar tegelijkertijd ook de gesproken vorm toevoegen: tenken of tengken. Datzelfde geldt bijvoorbeeld het woord image : immitsch. Een ander voorbeeld is de aanduiding die gebruikt wordt voor terreinwagens: SUV. Zodra u dit woord aan het lexicon hebt toegevoegd, zet u in het venster voor de gesproken vorm de fonetiek van dat woord: esjoevie. Voor de zekerheid kunt u deze uiting ook nog trainen. In slaap gevallen Dragon kan niet alleen luisteren naar het commando ga slapen, maar kan ook zelf spontaan in slaap vallen. Dat is weer iets nieuws. Het overkomt ons allemaal wel eens. Per ongeluk stond de microfoon open. Tijdens de lange stilte was u vergeten de microfoon in de slaapstand te zetten... Binnen Dragon NaturallySpeaking is het nu mogelijk een regel toe te voegen zodat de microfoon automatisch in slaapstand gaat zodra het een aantal minuten - de tijdspanne is te definieren - geen geluid heeft waargenomen. Dat kan soms handig zijn. U gaat als volgt te werk: - Ga naar het document C:\Documents and Settings\All Users\Application Data \Nuance\NaturallySpeaking10\nssystem.ini als u werkzaam bent met WindowsXP of naar het document C:\Pro gramdata\nuance\naturallyspeaking 10\nssystem.ini indien u werkzaam bent met Windows Vista. - Zodra dit document geopend is, voert u onder de aanduiding [Settings] de volgende regel in: Time Before Mic Sleep With No Sound=5. Dit laatste getal staat voor het aantal minuten dat Dragon wacht alvorens de microfoon in de slaapstand te zetten. De minimale waarde is 1. Het voordeel van de laatstgenoemde waarde is dat u nooit meer hoeft te zeggen ga slapen. Het nadeel is dat u soms dicteert in de veronderstelling dat de microfoon openstaat. Dat laatste is te ondervangen door er een andere gewoonte op na te houden. Als u uw dicteersessie na verloop van tijd hervat, begint u standaard met het commando word wakker. Stond de microfoon nog open - omdat de minuut nog niet verstreken was - dan wordt dit commando genegeerd. Op deze wijze bent u er altijd van verzekerd tegen een geopende microfoon te dicteren. Ook hiervan geldt: kies dat wat voor u het makkelijkst en het meest praktisch is. Met name is deze optie handig indien u een extern dicteerapparaat koppelt aan de computer. Bij het uitschrijven van het dictaat zal de microfoon worden dichtgezet indien het geruime tijd geen geluid meer waarneemt. Patch Meteen bij het verschijnen van versie 10, werden een aantal onvolkomenheden geconstateerd. Gelukkig is een aantal maanden later een patch vrijgegeven waarbij onvolkomenheden weggewerkt zijn. De patch is op te halen vanaf het volgende adres: nuance.com/view.asp?60vq=kfml Het bleek namelijk dat in sommige gevallen de interpuncties problemen opleverden. Als de interpunctie niet in een adem met de zinsuiting werd gedicteerd, leverde dat een hinderlijke extra spatie op. Dat is nu opgelost. Ook is de producent van Dragon NaturallySpeaking, Nuance, er achter gekomen dat er een groot nadeel kleefde aan de op zichzelf genomen handige sneldictaten voor de opmaak. Met behulp van de sneldictaten voor de opmaak is het mogelijk om in een commando een gedeelte van de tekst op te maken. Bijvoorbeeld knip [woord of woordgroep] tot en met [woord of woordgroep]. Op dezelfde wijze werken opdrachten als wis, kopieer, et cetera. Het probleem met deze sneldictaten voor de opmaak was dat misinterpretatie op de loer lag. De woorden knip en wis zijn gewoon Nederlandse woorden die in lopende zinnen gebruikt kunnen worden. Zonder dat u het merkte, kon Dragon soms denken dat het om een commando ging en onbedoeld stukken tekst uit uw document verwijderen. Na het installeren van de patch is deze set commando s uit te schakelen op het tabblad opdrachten in het dialoogvenster opties. U hebt dus voortaan zelf de keuze. Refomail jaargang 2009 nr. 2 15

16 Toch heb ik voor u een andere oplossing. Want het is natuurlijk mooi deze mogelijkheid uit het pakket te slopen, maar dit was nu juist een van die handige nieuwe tools die het opmaken van de tekst vergemakkelijkte. Om nu te voorkomen dat onbedoeld zomaar tekst uit ons document verdwijnt, gaan wij de commando s knip, wis et cetera modificeren. Wij willen voortaan niet het woord knip en wis als commando gebruiken maar het trefzekerder knipopdracht en wisopdracht. Trefzekerder, omdat deze woorden niet in lopende tekst voorkomen, zelfs niet eens in het lexicon staan, en omdat deze woorden vanwege hun lengte eerder worden herkend dan het korte wis en knip. Om deze modificatie voor elkaar te krijgen, voegt u de onderste twee regels toe aan het document options.ini, binnen uw sprekersprofiel: nld Cut XYZ Command=knipopdracht nld Delete XYZ Command=wisopdracht Bovendien kunt u met deze set commando s op een buitengewoon snelle wijze een geleding aanbrengen in uw lopende tekst. Dat kan door middel van een onderstreping, cursivering of vetschrift. Slechts het noemen van de soort bewerking en het woord of woordgroep is voldoende. Onderstreep [woord] of onderstreep [woord] tot en met [woord ]. Dat gaat echt pijlsnel. Op dezelfde wijze werken de commando s cursiefschrift..., en vetschrift.... Dat is de wijze waarop God Zijn evangelie in de wereld wil verkondigen. Als Petrus zijn mond opendoet is het eerste wat hij doet de profeet Joël citeren om te laten horen dat God al door de profeet gezegd had dat Hij van Zijn Geest op alle vlees zou uitstorten. Met deze patch zijn meerdere zaken opgelost. Bijvoorbeeld het feit dat een zinsnede in het lexicon niet langer meer met allemaal hoofdletter geschreven wordt. Let op: deze patch is niet hetzelfde als de volledige download waarbij Dragon NaturallySpeaking geupgrade wordt naar 64 bit. Kiest u voor 64 bit, dan is de patch niet nodig! Nederlands probleem Hinderlijk is het als u bijvoorbeeld uitspreekt hebt u een brief ontvangen het resultaat is: hebt u1 brief ontvangen. Dit kan gebeuren wanneer op het tabblad opmaak de optie rangtelwoorden en decimale en negatieve getallen aangevinkt staat. Het aanvinken van deze optie zorgt ervoor dat u cijfers en letters kunt dicteren en dat deze automatisch als een code wordt geïnterpreteerd. Handig is dat bijvoorbeeld bij het ingeven van een bankrekeningnummer of een telefoonnummer. De uiting komt er dan te staan zonder interpunctie en in numerieke vorm. Echter in het Nederlandse taalveld is er een nadeel. Wij kennen namelijk het woord u. Dat wordt dus geïnterpreteerd als een losse letter. In de bovenstaande zin ziet Dragon dus staan u een en interpreteert dat dus meteen als losstaande letters en getallen. Dat wordt meteen automatisch opgemaakt en het resultaat is: u1. Dat was niet de bedoeling. Het betekent daarom dat u deze optie zult moeten uitschakelen, hoe handig deze optie ook was. Om toch van het voordeel gebruik te kunnen maken van de mogelijkheid een code te dicteren moet u dit alles vooraf laten gaan door het woord spel. Op die wijze kunt u toch zonder opmaak een bankrekeningnummer of telefoonnummer dicteren. Liturgie Een van de grote voordelen van versie 10 is een verbeterde afhandeling van de opmaak van de tekst. Deze is voor een groot deel te automatiseren. In de vorige versies werd tekst al automatisch opgemaakt bij bijvoorbeeld de tijdsaanduiding, maar nu hebt u meer mogelijkheden. Als wij uitspreken Psalm drie vers drie, zouden wij graag afgedrukt willen zien Psalm 3:3. Daartoe gaat u als volgt te werk: - Geef de opdracht open lexiconbewerker. - Ga naar het woord vers. - Klik op eigenschappen. - Ga naar de afdeling alternatieve vorm 1. - In het venster alternatieve geschreven vorm 1 gebruiken invullen :. - Bij opmaken moet gewijzigd worden nul spaties voor en na. - Bij voorafgaande en volgende moeten cijfers worden geselecteerd. Bovenstaande instellingen zijn handig voor een snel opstellen van het briefje voor de organist of de koster. Met 16 Refomail jaargang 2009 nr. 2

17 betrekking tot de opmaak binnen versie 10 zijn de dingen behoorlijk gewijzigd. Sommige zijn echt een verbetering, in andere gevallen doet Dragon NaturallySpeaking dingen die wij niet willen. Ik noem een voorbeeld. Als wij bijvoorbeeld willen spreken over het catechisatieseizoen was het eerder zo dat wij uitspraken catechisatieseizoen 2009 koppelteken Dat geeft echter nu in versie 10 niet het juiste resultaat. Voor het juiste resultaat moet je ditmaal uitspreken catechisatieseizoen 2009 tot Binnen versie 10 hebt u zelfs de mogelijkheid om twee alternatieve vormen te definieren. De keerzijde van al deze mogelijkheden is, dat het ingewikkelder geworden is en u er zich goed in zult moeten verdiepen. Evaluatie Opnieuw overtuigt het softwarehuis Nuance met haar jongste release. Features die de herkenningsgraad moeten verbeteren doen overduidelijk datgene waarvoor ze destijds zijn ontworpen. Daarnaast laat Nuance een grote creativiteit zien in het bedenken van handige nieuwe snufjes. Met slechts één commando start Dragon een zoekoperatie met de genoemde zoekterm. Binnen dat ene commando kunt u zelfs aangeven of de zoekopdracht op het Internet moet plaatsvinden of op de computer. Datzelfde is ook mogelijk bij het opmaken van de tekst. Slechts één commando is voldoende om de tekst die u in gedachten hebt van een opmaak te voorzien. Een andere kwestie is: waarom zou ik gebruik maken van dicteersoftware? Zie het kader bij het begin van dit artikel. Er kunnen tal van blokkaden zijn, die u weerhouden de overstap te maken. Voor de één is de financiële uitgave een bezwaar, terwijl een ander terugschrikt voor de tijdsinvestering in het begin. Een derde is bang zich tijdens het dicteren niet goed te kunnen concentreren terwijl een vierde meent over te weinig technische vaardigheden te beschikken om goed met het programma om te kunnen gaan. Duidelijk is dat de kosten uitgaan voor de baat, maar een investering loont. Daarnaast leeft de misvatting en de irreële verwachting dat alleen dan succesvol met dicteersoftware gewerkt kan worden, wanneer een herkenningsscore van 100% wordt behaald. Hoewel percentages boven de 98% vandaag de dag heel reëel zijn, is een foutloze transcriptie - zeker als het gaat om een dictaat waarbij wij tegelijkertijd de tekst uitdenken, de zogenaamde free form dictation - een utopie. Maar, is die voorwaarde wel eerlijk? Ook het werk dat u typend verricht is niet meteen 100%. Daar komt bij, dat het corrigeren van getypte tekst tijdrovender is dan het corrigeren van gesproken tekst! Immers, handmatig moet u een verkeerde spelling rechtzetten, terwijl het corrigeren van gedicteerde tekst een keuzemenu laat zien waarbij u meestal de juiste variant getoond wordt. Wat telt is de tijdwinst. Ook na het corrigeren van het dictaat bent u tot driemaal sneller dan wanneer u typend uw werk had verricht. Daarnaast is het navigeren door de computer eenvoudiger en sneller. Het meest overtuigende argument om de overstap te maken is dat het afwisseling brengt in de werkzaamheden. Werken met dicteersoftware is een manier om tekst in te geven en kan soms een welkome afwisseling zijn na een langere tijd typend het werk te hebben gedaan. Daarnaast voegt het al dicterend verwerken van de stof soms een dimensie toe aan het werk dat wij al typend hebben gedaan. Geen van beide methoden om tekst in te voeren is tot de meest ideale te verklaren, maar het is de afwisseling, soms gewoon ook de voldoening en het plezier bij het zien van een uiterst nauwkeurige transcriptie van het dictaat, dat het werk met een zekere ontspanning is te doen. En zag u het in de kop van dit artikel? Richt Spraakherkenning Iets uit, oftewel RSI... Aanbevolen dus. Voor advies, bestelling en vragen, help ik u graag verder. Lezers van Refomail kunnen rekenen op een grote korting op de gangbare prijs. DNS 10 professional: 599 DNS 10 preferred: (meest besteld) 130 DNS 10 preferred met draadloze headset: 259 DNS 10 preferred met recorder: 259 DNS 10 Upgrade professional: 230 DNS 10 Upgrade preferred: 130 Alles incl. BTW en verzending. Ds G. van Wijk Vlijweg AS Dordrecht Telefoon: gvwijk@filternet.nl Refomail jaargang 2009 nr. 2 17

18 Sneltoetsenlijst Algemene Sneltoetsen Volledig scherm modus aan of uit Beweeg door de Adresbalk, Ververs knop, Zoeken, andere onderdelen op een web pagina Vind een woord of een deel van een zin op een web pagina Open een nieuw venster van IE Print de pagina Selecteer alles Inzoomen Uitzoomen Zoom naar 100% Navigatie Sneltoetsen Ga naar de startpagina Ga een pagina terug Ga een pagina verder Ververs de pagina Ververs de pagina en de Cache Stop het laden van de pagina Favorieten Centrum Sneltoetsen Open Favorieten Open Favorieten in pinned modus (Favorietencentrum* vastgezet) Organiseeer Favorieten Voeg de huidige Pagina toe aan je Favorieten Open Feeds Open Feeds in pinned mode (Feedscentrum* vastgezet) Open Historie Open Historie in pinned mode (Historiecentrum* vastgezet) F11 TAB CTRL+F CTRL+N CTRL+P CTRL+A CTRL+PLUS CTRL+- CTRL+0 ALT+HOME ALT+LEFT ALT+RIGHT F5 CTRL+F5 ESC CTRL+I CTRL+SHIFT+I CTRL+B CTRL+D CTRL+J CTRL+SHIFT+J CTRL+H CTRL+SHIFT+H Tabblad Sneltoetsen Open link in een nieuw achtergrond tab CTRL+linker muisknop of middelste muisknop Open link in een nieuw voorgrond tab CTRL+SHIFT+lin - ker muisknop of CTRL+SHIFT+mid - delste muis knop Sluit tab (sluit scherm wanneer slechts CTRL+W of één tabblad open is) CTRL+F4 Open snelle tabbladenweergave CTRL+Q Open een nieuw tab CTRL+T Bekijk een lijst van open tabbladen CTRL+SHIFT+Q Ga naar het volgende tab CTRL+TAB Ga naar het vorige tab CTRL+SHIFT +TAB Adresbalk Sneltoetsen Selecteer de adresbalk ALT+D Vul " aan het begin in en ".com" aan het eind van de tekst in de adresbalk CTRL+ENTER Vul aan het begin in en de website adres suffix die je hebt gespecificeerd CTRL+SHIFT+ aan het eind van de tekst in de adresbalk ENTER Open de website adres dat is getypt in de adresbalk in een nieuw tab ALT+ENTER Bekijk een lijst van de vorige ingetikte adressen F4 Zoekvak Sneltoetsen Selecteer het zoekvak Bekijk een lijst van zoekmachines Open de zoekresultaten in een nieuw tab CTRL+E CTRL+DOWN ALT+ENTER Algemene Taken: om dit te doen... Alle add-ons uitschakelen AutoComplete aanzetten zo dat een website adres automatisch wordt aangevuld terwijl je typt Verander hoe tabs werken in de Internet Explorer Selecteer de menubalk (aan de bovenkant van het scherm) Verwijder cookies, wachtwoorden, formulier data, historie, en tijdelijke Internet bestanden Vind en installeer invoegtoepassingen (Addons) Print een deel van een web pagina Verander de website adres suffix (bijvoorbeeld, als je "net" als de website suffix kiest en je drukt op CTRL+SHIFT+ENTER zal " aan het begin en ".net" aan het eind van het adres verschijnen....doe je dit Windows logo + R > iexplore.exe extoff Extra> Internet Opties> Geavanceerd> Inline Automatisch aanvullen gebruiken Extra> Internet Opties> Op het tabblad Algemeen, onder Tabbladen, klik op Instellingen Druk op de Alt knop Extra> Browser geschiedenis verwijderen... Extra> Invoegtoepassingen beheren> Meer invoeg toepassingen zoeken Selecteer het deel van de pagina die je wilt printen en druk op CTRL+P, klik Selectie, en klik dan op printen Extra> Internet Opties > Klik op de knop talen onderin het venster 18 Refomail jaargang 2009 nr. 2

19 Onderhouds- en tweaksoftware met handige features Glary Utilities PRO Door ds. G. van Wijk, Dordrecht Er zijn tal van tools in omloop die de werking van de PC optimaliseren. Bekend is dat een nieuwe installatie van het besturingssysteem niet meteen de meest snelle versie van uw computer oplevert. Het loont om de computer te tweaken, zodat de beschikbare rekenkracht ten goede komt aan de processen die er voor u werkelijk toe doen. Sommige processen worden automatisch geladen, doch nimmer gebruikt. Daarnaast gaat rekenkracht verloren om bijvoorbeeld Windows een gelikte interface te geven. Als u liever de voorkeur geeft aan rekenkracht en reactiesnelheid zult u dat - al dan niet met behulp van deze tools - zelf moeten fine-tunen. Maar er zijn niet alleen talloze tools om te tweaken, er zijn er ook die de defragmentatie van de harde schijf voor hun rekening nemen, of die de computer opschonen en in schone conditie houden. Veel van deze tools zijn gratis te downloaden. Een van de tools die niet gratis is, maar die daarentegen wel veel interessante mogelijkheden biedt, is afkomstig van het Amerikaanse softwarebedrijf Glarysoft. In dit artikel bespreek ik de werking van Glary Utilities Pro. Met name de mogelijkheid om een programma met een vooraf in te stellen vertraging automatisch met de computerstart op te starten, biedt voordelen. Vijf afdelingen De interface van Glary Utilities PRO is overzichtelijk ingedeeld in vijf afdelingen, die op hun beurt weer onderverdeeld zijn in vier of drie subcategorieën. De afdelingen zijn: opschonen en herstel, optimaliseren, privacy en beveiliging, bestanden en mappen, system tools. Ik zal de mogelijkheden stap voor stap met u doornemen. Opschonen en herstel Glary Utilities PRO is een programma dat niet alleen eigen mogelijkheden aan boord heeft, maar ook de mogelijkheden van Windows zelf benut en samenbrengt in een overzichtelijke interface. Dat betreft bijvoorbeeld: het terugzetten van een herstelpunt, het opschonen van de harde schijven, het verwijderen van niet langer gebruikte software. Dat zijn mogelijkheden die het besturingsprogramma zelf aan boord heeft. Het enige dat Glary Utilities PRO doet, is binnen de Systeemherstel onder Vista overzichtelijke interface deze Windows mogelijkheden aansturen. Voor deze bewerkingen hebt u Glary Utilities PRO dus niet per se nodig. De ervaren gebruiker weet zelf wel de weg te vinden naar deze opties binnen Windows. Toch heeft Glary Utilities PRO een toegevoegde waarde omdat het ook eigen handige features aan boord heeft. Bijvoorbeeld: opschonen van het register, opschonen van niet langer gebruikte snelkoppelingen of het herstel daarvan. Met name als u nooit eerder het register hebt opgeschoond, zal deze operatie merkbaar resultaat hebben. Bovenstaande vindt u allemaal in de afdeling opschonen en herstel. Optimaliseren In de afdeling optimaliseren vinden wij de volgende mogelijkheden: op- startmanager, geheugenoptimalisering, contextmenumanager, en registry- defrag. Met name de eerste twee mogelijkheden zijn interessant. De opstartmanager maakt inzichtelijk welke processen automatisch met Windows worden opgestart. Een aantal van deze processen zijn niet strikt noodzakelijk, vertragen de computer, en kunnen derhalve worden uitgeschakeld. Dat betreft bijvoorbeeld processen die automatisch kijken of er updates beschikbaar zijn, of een module zodat een of ander programma sneller zal worden opgestart. Zeker als dat een programma betreft dat sporadisch wordt gebruikt, is het aan te bevelen een dergelijk item uit te schakelen. Na het uitschakelen van een aantal van deze items, zult u meteen bemerken dat de computer vlotter opstart. Mocht u zich later bedenken, dan is het aanvinken van het desbetreffende item voldoende om terug te keren naar de uit- Refomail jaargang 2009 nr. 2 19

20 gangssituatie. Het grote voordeel is dat alles centraal geregeld wordt. Binnen Windows zijn er verschillende plaatsen in het register die zouden moeten worden getweakt als u handmatig processen zou willen uitschakelen. Eigenlijk is dat met de hand te ingewikkeld en te tijdrovend. Met Glary Utilities PRO hebt u een tool in handen die deze registerplaatsen weet te vinden en dat in een keer overzichtelijk regelt. Maar dat is niet het enige. Waar ik erg van gecharmeerd ben, is dat de opstartmanager ook de mogelijkheid biedt een bepaald proces niet meteen met Windows mee te starten maar dat een vertraging in het opstarten van dat proces kan worden gedefinieerd. Uiteraard is het mogelijk om in de Windows map opstarten een aantal items te plaatsen die automatisch opgestart moeten worden met Windows. Als u echter een aantal programma s automatisch wil laten meestarten met Windows zal de start van deze programma s niet na elkaar gebeuren maar tegelijkertijd. En dat terwijl Win dows nog niet eens goed en wel opgestart is, een aantal services nog geladen moet worden, automatisch de virusscanner zijn werk verricht en indien u een automatisch defragmenteerprogramma hebt draaien ook de defragmentatie wordt uitgevoerd. Met name bij het automatisch opstarten van de grotere programma s gaat dat ten kosten van de werking. Deze programma s worden bij een gelijktijdige start verbrokkeld in het parate geheugen gezet. Met name dicteersoftware is hier gevoelig voor. Zoals bekend staat of valt de werking van dicteersoftware met de werking van het geheugen. Al jaren heb ik de gewoonte bij het opstarten van de computer, Windows ruimschoots in de gelegenheid te stellen alle services te laden en processen af te werken. Ook doet in mijn geval de automatische defragmentatie in de eerste minuten zijn werk. Pas daarna - na een minuut of tien - wordt als eerste de dicteersoftware gestart. Met de hulp van de opstart manager van Glary Utilities PRO is deze opstartvertraging van tien minuten te definieren. s Morgens vroeg wordt de PC automatisch opgestart met na tien minuten Dragon NaturallySpeaking, zodat de PC meteen startklaar is bij de aanvang van de werkzaamheden van die dag. De geheugenoptimalisering is een ander verhaal. Normaal gesproken moet bij het afsluiten van een programma het geheugen worden vrijgegeven. Dat gebeurt niet altijd. Na verloop van tijd loopt het parate geheugen vol. Het parate geheugen - het zogenaamde ramgeheugen - is met deze tool weer op te schonen. Ook dit proces is te automatiseren. Zodra het vrij geheugen beneden een bepaalde waarde komt - door uzelf in te stellen - begint Glary Utilities PRO zelf met een schoonmaakoperatie en maakt het een bepaalde hoeveelheid - ook door uzelf in te stellen - vrij. Zo behoort het opnieuw opstarten om de toenemende traagheid van uw machine op te heffen, tot het verleden. Privacy en beveiliging Ook de afdeling privacy en beveiliging biedt een aantal interessante opties. Onder privacy en beveiliging vindt u achtereenvolgens sporenwisser, be- stan denuitwisser, file undelete, en bestandenbeveiligen. Bent u de enige die van de PC gebruikmaakt, dan zal alleen de optie file undelete voor u interessant zijn. Zodra een bestand via de prullenbak is weggegooid, is het niet geheel van de harde schijf verdwenen. Dat zal pas in de loop der tijd gebeuren als het desbetreffende bestand door nieuwe bestanden wordt overschreven. Door gebruik te maken van de optie file undelete kunt u be standen die per ongeluk zijn weggegooid en die ook niet langer meer in de prullenbak aanwezig zijn, meestal toch nog terughalen. Wordt de PC of laptop ook door anderen gebruikt, kunnen de andere drie opties handig zijn met name daar waar het vertrouwelijke informatie betreft. Natuurlijk is het mogelijk om handmatig de lijst met laatst geopende documenten, het klembord, vensters met zoekopdrachten op de computer leeg te maken, maar dat is tijdrovend. De sporenwisser maakt in een handomdraai alle zoekvensters schoon zodat een volgende gebruiker niet op informatie kan stuiten die vertrouwelijk zou kunnen zijn. Datzelfde geldt voor de mogelijkheid om bepaalde bestanden te versleutelen en met een wachtwoord te beveiligen. Zeker als de PC of laptop door meerderen wordt gebruikt, kunnen er situaties zijn dat bepaalde informatie voor anderen moet worden afgeschermd. In dat geval is deze tool een handig hulpmiddel. Bestanden en mappen Bestanden en mappen is de vierde afdeling. Hieronder vinden wij schijfanalyse, dubbele bestanden zoeker, lege mappen zoeker, bestandensplitter en -samenvoeger. Met name de laatste optie kan interessant zijn bij het veiligstellen van een groot bestand op diverse kleine media. De andere 20 Refomail jaargang 2009 nr. 2