Verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan Hoofdrapport

Transcriptie

1 Verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan Hoofdrapport Hoofdrapport van het verbreed gemeentelijk rioleringsplan voor de planperiode 2013 t/m 2017

2

3 Verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan Hoofdrapport Hoofdrapport van het verbreed gemeentelijk rioleringsplan voor de planperiode 2013 t/m 2017 document: /10 versie: 10 datum: 4 december 2012 projectnummer: opdrachtgever: werkgroep: auteurs: projectleider: advies/begeleiding: Ghl001.1 Gemeente Hengelo Leyla Altun, Rob Heukels, Gerrit Knegt, Patrick Zwerink (gemeente Hengelo), Arjan Messelaar, Michiel Löschner (Broks-Messelaar Consultancy) Michiel Löschner en Arjan Messelaar Rob Heukels Broks-Messelaar Consultancy B.V., Postbus 20032, 7302 HA Apeldoorn, K.v.K , BTW-nr NL B01, tel: / 1416, internet: info@broks-messelaar.nl

4 Samenvatting De riolering is onmisbaar voor de volksgezondheid en een goede leef- en werkomgeving. De gemeentelijke zorg voor de riolering en andere watervoorzieningen moet gegarandeerd blijven. Daarbij komt dat de waterinfrastructuur kostbaar is. Het vervangen van de gehele Hengelose riolering zou ongeveer 0,5 miljard kosten. Een goed beheer van dit waardevolle bezit is dan ook essentieel. Tegelijkertijd wordt het riolerings- en waterbeheer in Hengelo voor drie moeilijke opgaven gesteld: Door de gemeentelijke bezuinigingen is er minder geld beschikbaar. Het Bestuursakkoord Water [2] verlangt forse besparingen zodat de landelijk verwachte kostentoename grotendeels wordt voorkomen. Door de klimaatverandering moeten de riolering en watervoorzieningen zwaardere regenbuien kunnen verwerken. Dit betekent dat er meer gedaan moet worden met minder geld. Voorliggend rioleringsplan beschrijft hoe Gemeente Hengelo dit voor elkaar krijgt. De v van vgrp Gemeenten zijn verplicht om een gemeentelijk rioleringsplan te hebben. Dit wordt afgekort als GRP. Sinds kort moet in het GRP ook de zorg voor hemelwater en grondwater worden vastgelegd. Daarom wordt gesproken van het verbreed gemeentelijk rioleringsplan, ofwel vgrp. Het is wettelijk vereist dat de drie watertaken voor 2013 in een gemeentelijk vgrp zijn opgenomen. Rioolverzwaring Lansinkesweg Watertaken De gemeente heeft drie watertaken. Dat zijn de zorg voor afvalwater, hemelwater en maatregelen tegen grondwateroverlast. Deze zorgtaken zijn begrensd. In dit vgrp staat waarvoor de gemeente zorgt en waarvoor burgers en bedrijven zelf verantwoordelijk zijn. Samengevat is dit als volgt: De gemeente zorgt voor het inzamelen en transporteren van stedelijk afvalwater vanaf de perceelgrens, zowel binnen de bebouwde kom als in het buitengebied. Bewoners moeten zelf zorgen voor de riolering op hun perceel, waarbij afvalwater en regenwater zo nodig gescheiden worden afgevoerd. In de bebouwde kom zorgt de gemeente ook voor het inzamelen en verwerken van hemelwater vanaf de perceelgrens. Voorwaarde daarbij is dat bewoners en bedrijven ervoor zorgen dat zij het hemelwater op de juiste wijze op de perceelgrens aanbieden. De gemeente neemt maatregelen tegen grondwateroverlast als de grondwaterstanden structurele nadelige gevolgen hebben en hiertegen doelmatige maatregelen op openbaar gemeentelijk gebied mogelijk zijn. Bewoners en bedrijven zijn zelf verantwoordelijk voor eventuele maatregelen op hun percelen. Uitgangspunten De drie actuele opgaven (bezuinigingen, besparing op kostentoename en klimaatverandering) vragen om slimme keuzes en prioriteiten. Er is bepaald welke activiteiten nodig zijn en hoe deze het beste uitgevoerd kunnen worden. Dit leidt tot de volgende uitgangspunten: De aanwezige infrastructuur moet in stand worden gehouden. blad 2 vgrp Hengelo, /10, 4 december 2012

5 Essentiële projectplannen worden conform planning uitgevoerd. Dit betreft: o Rioolverzwaring Westtangent, mede om wateroverlast te voorkomen; o Realisatie stuwgebieden, om risico s op wateroverlast te beperken en riooloverstortingen op de beken te verminderen; o Bijdragen aan het afkoppelen van hemelwater en rioolvervangingen in Veldwijk Zuid en Berflo Es Zuid, conform de afspraken in de samenwerkingsovereenkomsten met woningcoöperatie Welbions. In het kader van het vgrp worden de volgende beekherstelprojecten uitgevoerd: o Realisatie Veldbeek in Hengelo Zuid; o Herstel van resterend deel Berflobeek, in combinatie met groene bufferzone Berflo Es Zuid; o Herinrichting Omloopleiding in samenwerking met het waterschap. Aan de gemeentelijke afkoppelbijdrage wordt een maximum gesteld van ,- in 10 jaar. Plannen voor riolering en water worden in samenhang met elkaar opgesteld en gerealiseerd. Dit vgrp is mede gebaseerd op het gemeentelijk waterplan en dit vgrp omvat een grondwaterplan. Voor het verminderen van wateroverlastrisico s worden zo mogelijk bovengrondse maatregelen genomen, zoals waterberging in groenstroken, in plaats van (duurdere) maatregelen aan de ondergrondse infrastructuur. Waar doelmatig of kostenbesparend worden nieuwe technieken toegepast. Zo wordt bij alle rioolvervangingen bekeken of deelreparaties of relining voordeliger is dan volledige vervanging. De bovengrond wordt daarbij meegewogen (toestand van wegen/verhardingen). Er wordt samengewerkt met het Waterschap Regge en Dinkel en de 14 Twentse gemeenten om kosten te besparen, kwaliteit te verbeteren en kwetsbaarheid te verminderen. Dit gebeurt conform de afspraken in het plan Waterwinst TAAK 2.0 [3]. De rioolheffing wordt omgevormd tot een eigenarenheffing, waardoor voor meer onroerend goedobjecten een rioolheffing wordt opgelegd. De uitgangspunten zijn uitgewerkt in vier scenario s. Dit vgrp is gebaseerd op het scenario Basis+. Financiën In Nederland nemen de rioolheffingstarieven sterk toe. Stichting RIONED verwachtte zelfs dat het tarief tussen 2006 en 2015 zou verdubbelen. In Hengelo is het tarief al enkele jaren constant op 187,20. Door de aanpak op basis van bovenstaande uitgangspunten is geen verhoging nodig tot en met In 2015 en 2016 moet het tarief worden verhoogd met 3,5% inclusief prijspeilcorrectie, om de toenemende kosten te kunnen dekken. Vanaf 2017 is jaarlijks een verhoging nodig van 3,5% exclusief prijspeilcorrectie afbeelding 21 Rioolheffingstarieven in Twente (2012) Het rioolheffingstarief in Hengelo is het op drie na laagste in Twente. Dit komt mede door een (compacte) stedelijk omgeving en relatief weinig buitengebied, maar ook door efficiënte werkwijzen, goed onderhoud en financieel beleid. Hengelo werkt met een voorziening voor vervangingsinvesteringen, waardoor rentekosten worden bespaard. Met dit vgrp wordt de doelmatige en duurzame aanpak voortgezet, waardoor ook in de toekomst een goede zorg voor het afvalwater, hemelwater en grondwater gewaarborgd blijft. vgrp Hengelo, /10, 4 december 2012 blad 3

6 Inhoud 1 Inleiding Aanleiding Doel van dit vgrp Reikwijdte en geldigheid Totstandkoming Gegevens Leeswijzer 7 2 Situatie en ontwikkelingen De riolering van Hengelo Evaluatie GRP Ontwikkelingen in regelgeving en beleid Gemeentelijke bezuinigingen Uitgangspunten 12 3 Afvalwater Doelen Taakopvatting Ambities Aanpak 15 4 Hemelwater Doelen Taakopvatting Ambities Aanpak 19 5 Grondwater Doelen Taakopvatting Ambities Aanpak 23 6 Samenwerking Waterwinst Waterloket 26 7 Financiën Hoe werkt het? Investeringen Kosten Rioolheffing 28 Literatuur 30 blad 4 vgrp Hengelo, /10, 4 december 2012

7 Afbeeldingen afbeelding 1 Rioolvervanging Troelstrastraat 6 afbeelding 2 Totstandkoming vgrp 7 afbeelding 3 De riolering van Hengelo 8 afbeelding 4 Het Twents stuwwallandschap 9 afbeelding 5 Ondertekening Waterwinst 11 afbeelding 6 Rioolvervanging Troelstrastraat 13 afbeelding 7 Rioolvervanging Berfloweg 14 afbeelding 8 Inspectiebeeld van een slecht riool 15 afbeelding 9 Rioolrenovatie afbeelding 10 Prognose rioolvervanging op lange termijn 16 afbeelding 11 Stapstenen Berflobeek 17 afbeelding 12 Water op straat augustus afbeelding 13 Wateroverlastlandschapkaart (T=100) 20 afbeelding 14 Berflobrug 20 afbeelding 15 Beoordeling grondwateroverlast 22 afbeelding 16 Grondwateraandachtsgebieden 23 afbeelding 17 Minder meer besparingen 25 afbeelding 18 Investeringen 27 afbeelding 19 Ontwikkeling vervangingsvoorziening 28 afbeelding 20 Totale kosten van 2013 tot en met afbeelding 21 Rioolheffingstarieven in Twente (2012) 29 afbeelding 22 Tariefontwikkeling rioolheffing 29 afbeelding 23 Tarieven vgrp en GRP Bijlagen (zie separaat bijlagenrapport) A Afkortingen B Begrippenlijst C Regelgeving en beleid D Klimaatadaptatie E Aanwezige voorzieningen F Status maatregelen G Activiteitenplanning H Kostendekking vgrp Hengelo, /10, 4 december 2012 blad 5

8 1 Inleiding Gemeente Hengelo staat voor een grote uitdaging. De klimaatverandering en de veroudering van het rioolstelsel vragen om forse investeringen. Maar door de gemeentelijke bezuinigingen is er jaarlijks 1,5 miljoen minder beschikbaar voor de riolering. Daarbij komt dat, conform het landelijke Bestuursakkoord afbeelding 1 Rioolvervanging Troelstrastraat Water, een kwart bespaard moet worden op de verwachte kostentoename in de afvalwaterketen. Daarvoor zijn slimme keuzes nodig en doelmatige werkwijzen. Het verbreed gemeentelijk rioleringsplan (vgrp) beschrijft hoe de gemeente dit gaat realiseren en wat er in de komende jaren wordt uitgevoerd. 1.1 Aanleiding In 2009 is het rioleringsplan opgesteld voor de periode 2009 t/m Sindsdien is er veel veranderd. Met name de gemeentelijke bezuinigingen vereisen direct actie. Dit is aanleiding geweest In de Wet milieubeheer is vastgelegd dat gemeenten een rioleringsplan (GRP) moeten vaststellen. Hierin staan de taken voor afvalwater, hemelwater en grondwater. Het plan moet ook aangeven welke voorzieningen er zijn, wanneer deze aan vervanging toe zijn en wat de financiële gevolgen zijn. 1.2 Doel van dit vgrp om al in 2012 voorliggend vgrp op te stellen. In dit vgrp zijn de bezuinigingen en de afspraken uit het Bestuursakkoord Water verwerkt. Tevens wordt met dit vgrp opnieuw invulling gegeven aan de planverplichting uit de Wet milieubeheer. Dit vgrp dient als: document waarmee wordt voldaan aan de wettelijke planverplichting; document voor besluitvorming over het gemeentelijk water- en rioleringsbeleid; leidraad voor de uitvoering in de periode 2013 t/m 2017; basis voor de financiële planning voor de periode 2013 t/m 2017; Informatiebron voor burgers en bedrijven, waarin zij kunnen lezen wat de gemeente doet en waarvoor burgers en bedrijven zelf moeten zorgen. 1.3 Reikwijdte en geldigheid Dit vgrp gaat over de gemeentelijke taken op het gebied van afvalwater, hemelwater en grondwater en over de waterloketfunctie van de gemeente. De v in vgrp staat voor verbreed. Het plan gaat immers niet alleen over riolering, maar over alle drie gemeentelijke watertaken. Het vgrp heeft een directe relatie met de duurzaamheidsagenda. Te denken valt aan beekherstel, afkoppelen, waterberging in de open ruimte en stuwgebieden. blad 6 vgrp Hengelo, /10, 4 december 2012

9 Na vaststelling door de gemeenteraad heeft het plan de status van vastgesteld beleid van Gemeente Hengelo. Het plan is geldig voor de periode 2013 tot en met 2017 en geeft een doorkijk naar het verloop van de kosten op lange termijn. Rapporten Het vgrp bestaat uit meerdere rapporten. Naast dit hoofdrapport omvat het plan: Separate bijlagenrapport vgrp; Grondwaterplan; Rioolrenovatieplan; Wateroverlastlandschapkaart (WOLK); Digitaal kostendekkingsplan. Dit betekent dat met het vgrp ook bovenstaande documenten zijn vastgesteld en onderdeel zijn van het gemeentelijke riolerings- en waterbeleid. 1.4 Totstandkoming De afbeelding hiernaast is een schematische weergave van het totstandkomingsproces. Het vgrp is opgesteld in overleg Waterschap Regge en Dinkel. Het conceptplan is voorgelegd aan Provincie Overijssel en Rijkswaterstaat. Voor inspraak door burgers en bedrijven is het conceptplan ter inzage gelegd in het gemeentehuis. Workshop met directie en college over aanpak GRP Presentatie GRP-proces en draaiknoppen aan IBR Voorlopige vaststelling uitgangspunten door college Behandeling uitgangspunten door Commissie Fysiek Behandeling concept vgrp door college Behandeling concept vgrp door Commissie Fysiek 1.5 Gegevens Zoals het voorgaande GRP is dit vgrp mede gebaseerd op: Gemeentelijk Waterplan Hengel eau (2006) Inventarisatie verhard oppervlak en afkoppelkansenkaart (2008); Herberekening gemengde riolering (2008); Reinigings-, inspectie- en onderhoudsplan (2008); Blauwe Aderstructuur (2008). Concept vgrp ter inzage Behandeling vgrp door college Behandeling vgrp door Commissie Fysiek Aanvullend hierop zijn in 2012 de volgende documenten opgesteld als basis voor het vgrp: Wateroverlastlandschapskaart (2012); Vaststelling vgrp in Raad Rioolrenovatieplan (2012); Gemeentelijk Grondwaterplan (2012). afbeelding 2 Totstandkoming vgrp 1.6 Leeswijzer Na deze inleiding volgen zes inhoudelijke hoofdstukken: Situatie en ontwikkelingen, Afvalwater, Hemelwater, Grondwater, Samenwerking en Financiën. Dit zijn de hoofdlijnen van het vgrp. Achtergrondinformatie en technische gegevens zijn zoveel mogelijk in de bijlagen geplaatst. Deze kunt u vinden het separate bijlagenrapport. vgrp Hengelo, /10, 4 december 2012 blad 7

10 2 Situatie en ontwikkelingen Water is belangrijk! U kunt geen dag zonder. En zonder riolering zou u veel korter leven. Het wateren rioleringsbeheer is niet alleen van levensbelang, maar heeft ook invloed op uw portemonnee. De vervangingswaarde van de Hengelose riolering is ongeveer 460 miljoen. Het spreekt voor zich dat dit kapitaal goed en efficiënt beheerd moet worden. Het belang en de oplopende kosten van het waterbeheer zijn aanleiding geweest voor diverse ontwikkelingen. De afgelopen jaren is de regelgeving ingrijpend veranderd en Nederland kent nu een Waterwet. Op landelijke en regionale schaal zijn akkoorden gesloten om door samenwerking kosten te besparen. Ook in Hengelo is er een andere financiële situatie dan voorheen. 2.1 De riolering van Hengelo Onderstaande afbeelding 3 geeft een beeld van de rioleringsstructuur. afbeelding 3 De riolering van Hengelo blad 8 vgrp Hengelo, /10, 4 december 2012

11 In de kern Hengelo liggen bijna rioolstrengen met een totale lengte van 600 kilometer. In het buitengebied ligt nog eens ±60 kilometer drukriolering en de riolering omvat allerlei bijzondere objecten zoals gemalen, stuwputten, overstorten en bergbezinkbassins. Voor het hemel- en grondwater zijn er allerlei regenwatervoorzieningen en vele drainageleidingen. Overzichten van de aantallen en omvang zijn te vinden in bijlage E. De langetermijnplanning voor vervanging en renovatie is opgenomen in het rioolrenovatieplan (zie bijlage G voor samenvatting). Kenmerkend voor de Hengelose riolering zijn de voor Nederlandse begrippen grote hoogteverschillen. De rioolstelsels liggen op de Twentse stuwwal Enschede Oldenzaal met een hoogteverschil van circa 12 meter tussen oost en west. Hierdoor zijn er weinig rioolgemalen nodig, maar bij neerslag is er een groter risico op wateroverlast in de laaggelegen delen. Met stuwgebieden gaat de gemeente ervoor zorgen dat het water geleidelijker naar beneden stroomt. afbeelding 4 Het Twents stuwwallandschap De vuiluitworp vanuit de riolering is teruggebracht tot het basisniveau, zoals afgesproken met waterschap Regge en Dinkel en in lijn met de landelijke norm. 2.2 Evaluatie GRP De gemeente wil haar rioleringsplannen en de uitvoering daarvan blijven verbeteren. Daarom is voor het opstellen van dit VGRP gekeken naar mogelijke leerpunten uit de voorgaande planperiode. Inzicht in de kwaliteit van de riolering Reiniging en inspectie van riolen is de afgelopen jaren geïntensiveerd. Inmiddels is circa 85% van de gebieden geïnspecteerd, waardoor er een beter beeld is verkregen van de kwaliteit van de riolen. Het rioolvervangingsplan in het vigerende GRP was alleen gebaseerd op de leeftijd van de riolen. Nu kan het vervangingsplan mede worden gebaseerd op de resultaten van de inspecties. Dit is al verwerkt in het rioolrenovatieplan van dit vgrp (zie ook paragraaf 3.4 en bijlage G) waardoor aanzienlijk wordt bespaard op de vervangingsinvesteringen. Capaciteit van de riolering De voorgenomen rioolverzwaringen in de Hegemansweg en de Anninksweg. zijn uitgevoerd. De verzwaring in de Langelermaatweg is begin 2013 voltooid. De resterende rioolverzwaringen in de Westtangent, Deurningerstraat en Mozartlaan volgen in 2013 en Ook het creëren van de stuwgebieden is in gang gezet. In 2012 zijn de eerste twee gebieden gerealiseerd. In dit vgrp zijn de andere 15 stuwgebieden ingepland. Hiermee wordt tegen relatief lage kosten de bergingscapaciteit vergroot, waardoor de vuilemissie van de riolering vermindert en het risico op wateroverlast wordt gereduceerd. Voorts is onderzocht welke maatregelen nodig zijn om zwaardere regenbuien te verwerken, die door klimaatverandering vaker zullen voorkomen (zie paragraaf 4.4). vgrp Hengelo, /10, 4 december 2012 blad 9

12 Nieuwe watertaken Conform de voornemens in het GRP is de verbreding van de gemeentelijke watertaken voorbereid. Er is een grondwatermeetnet opgezet en een grondwaterbeleidsplan opgesteld. Met voorliggend vgrp wordt voldaan aan de wettelijke eis om voor 2013 de nieuwe taken in het gemeentelijk rioleringsplan op te nemen. Tevens is invulling gegeven aan de waterloketfunctie van de gemeente. Afkoppelen Door schoon regenwater af te koppelen van de vuilwaterriolering worden riooloverstortingen tegengegaan, worden risico s op wateroverlast verminderd en wordt onnodige belasting van de rioolwaterzuivering weggenomen. Door de hoge kosten is afkoppelen alleen haalbaar in combinatie met andere (riolerings)maatregelen. Daarom is het belangrijk om de kansen die zich voordoen te benutten. In de afgelopen jaren is bij de volgende projecten verhard oppervlak afgekoppeld van de gemengde riolering en aangesloten op een van de beken: Herinrichting Hart van Zuid, wegoppervlak via wadi s op de Balktsbeek (project loopt); Herinrichting Berflo Es Zuid, wegen en daken via wadi s op de Berflobeek (project loopt); Rioolvervanging Haverweg, wegoppervlak via hwa-riool op de Drienerbeek; Rioolverzwaring Langelermaatweg, wegoppervlak via hwa-riool deels op de Berflobeek en deels op de Balktsbeek. Vanwege de economische recessie zijn herstructureringsprojecten getemporiseerd en daardoor is minder oppervlak afgekoppeld dan was voorgenomen. Inmiddels is circa 22 van de 79 hectare gerealiseerd. In het vgrp wordt het afkoppelbeleid voortgezet, onder andere bij de beekherstelprojecten. Projectuitvoering In bijlage F staat een overzicht van geplande projecten uit het GRP Het overgrote deel van deze projecten is uitgevoerd of in uitvoering. Enkele omvangrijke projecten waren (naast de hiervoor genoemde projecten): Rioolverzwaring Troelstrastraat, Dennenbosweg, Oude Postweg (inclusief aanleg blauwe ader); Rioolvervanging t Wilbert; Sanering riooloverstort Wegtersweg; Opsporen en verhelpen foutieve rioolaansluitingen Groot Driene en Hasseler Es; De rioolvervanging Johannaweg is nog niet uitgevoerd, maar is in voorbereiding. Leerpunten De afgelopen planperiode is naar voren gekomen dat meer aandacht nodig is voor drainage, zowel qua beheer als bij aanleg. Bij vervanging van riolen moet uitdrukkelijker gekeken worden naar de gevolgen voor de grondwaterstand, omdat oude lekkende riolen mogelijk onbedoeld als drainage fungeren. 2.3 Ontwikkelingen in regelgeving en beleid Landelijk Sinds 2009 is de regelgeving en het landelijk beleid op het gebied van water ingrijpend gewijzigd. Enkele belangrijke ontwikkelingen zijn: De gemeente is aanspreekpunt geworden voor alle facetten van water binnen het bebouwde gebied. De drie gemeentelijke watertaken voor afvalwater, hemelwater en grondwater zijn vastgelegd in de Waterwet. De samenwerking tussen waterschappen en gemeenten is sterker in de wet verankerd. Betere samenwerking moet in de plaats komen van vergunningen. blad 10 vgrp Hengelo, /10, 4 december 2012

13 Er wordt een forse kostenstijging verwacht voor (investeringen in) klimaatadaptatie, rioolvervanging en waterkwaliteitsverbetering. Volgens het feitenonderzoek Doelmatig beheer waterketen [1] kan deze kostenverhoging deels worden gecompenseerd door efficiencyverbeteringen in de waterketen. In het Bestuursakkoord Water van 2011 [2] zijn de afspraken bevestigd voor besparingen conform het feitenonderzoek. In de afvalwaterketen (riolering en zuivering) moeten besparingen worden gerealiseerd oplopend tot 380 miljoen per jaar in Dit moet mogelijk gemaakt worden door het bundelen van capaciteit en kennis, het professionaliseren van operationele taken en meer innovaties in de waterketen. Regionaal De roep om nog meer en betere samenwerking heeft gehoor gevonden in Twente. Op 9 mei 2012 hebben de Twentse gemeenten en Waterschap Regge en Dinkel een afvalwaterakkoord ondertekend, genaamd Waterwinst TAAK 2.0 [3]. Afgesproken is om samen te werken en daarmee de drie K s uit het bestuursakkoord te bereiken: besparen van kosten, verbeteren van de kwaliteit en verminderen van kwetsbaarheid. In hoofdstuk 6 wordt dieper ingegaan op deze samenwerking. Waterschap Regge en Dinkel benadrukt het belang van samenwerking tussen waterschap en gemeente bij waterprojecten. Dit is terug te lezen in het waterbeheerplan [6]. 2.4 Gemeentelijke bezuinigingen afbeelding 5 Ondertekening Waterwinst Zoals eerder opgemerkt staat de gemeente voor een grote bezuinigingsopgave. Op de watertaken wordt 1,5 miljoen bezuinigd. Hiervan is circa 1,3 miljoen het gevolg van toerekening van kosten van andere gemeentelijke functies die een relatie hebben met de riolering (zoals straatreinigen en onderhoud watergangen) en circa 0,3 miljoen van het toerekenen van perceptiekosten (de kosten van de inning) in de rioolheffing. Van deze 1,5 miljoen is 0,9 miljoen gerealiseerd door langere, meer realistische, afschrijvingstermijnen te hanteren. Voor de resterende 0,6 miljoen moet dekking gevonden worden in dit vgrp. Het GRP ging uit van de benodigde maatregelen. In dit vgrp is de beschikbaarheid van middelen een belangrijke factor. Dit heeft gevolgen voor de strategie. Met dit vgrp wordt de volgende prioriteitsvolgorde vastgesteld: 1. Onderhoud; 2. Maatregelen tegen wateroverlast; 3. Afkoppelen verhard oppervlak; 4. Beekherstel. Door prioriteit te geven aan onderhoud wordt zeker gesteld dat de waardevolle infrastructuur niet verloren gaat. Verder worden bestaande afspraken nagekomen en worden de noodzakelijke maatregelen tegen wateroverlast uitgevoerd conform planning. vgrp Hengelo, /10, 4 december 2012 blad 11

14 2.5 Uitgangspunten De uitgangspunten zijn: De aanwezige infrastructuur moet in stand worden gehouden. Dit vereist goed beheer en onderhoud van de riolering en andere voorzieningen; Essentiële projectplannen worden conform planning uitgevoerd. Dit betreft: o Rioolverzwaring Westtangent, mede om wateroverlast te voorkomen; o Realisatie stuwgebieden, om risico s op wateroverlast te beperken en riooloverstortingen op de beken te verminderen; o Bijdragen aan het afkoppelen van hemelwater en rioolvervangingen in Veldwijk Zuid en Berflo Es Zuid, conform de afspraken in de samenwerkingsovereenkomsten met woningcoöperatie Welbions; In het kader van het vgrp worden de volgende beekherstelprojecten uitgevoerd: o Realisatie Veldbeek in Hengelo Zuid; o Herstel van resterend deel Berflobeek, in combinatie met groene bufferzone Berflo Es Zuid; o Herinrichting Omloopleiding in samenwerking met het waterschap. Aan de gemeentelijke afkoppelbijdrage wordt een maximum gesteld. Er geldt een plafondbedrag van ,- in 10 jaar. Bij een bijdrage van 5,- per m 2 komt dit overeen met 1 hectare per jaar. Plannen voor riolering en water worden in samenhang met elkaar opgesteld en gerealiseerd. Dit vgrp omvat onder andere een grondwaterplan, een rioolrenovatieplan en de wateroverlastlandschapkaart. Verder is dit vgrp mede gebaseerd op het gemeentelijk waterplan. Drie beekerstelprojecten uit het waterplan zijn opgenomen in de maatregelenplanning van dit vgrp. Voor de andere projecten uit het waterplan moet nog naar dekkingsmiddelen worden gezocht. Voor het verminderen van wateroverlastrisico s worden zo mogelijk bovengrondse maatregelen genomen, zoals waterberging in groenstroken, in plaats van (duurdere) maatregelen aan de ondergrondse infrastructuur. Waar doelmatig of kostenbesparend worden nieuwe technieken toegepast. Zo wordt bij alle rioolvervangingen bekeken of deelreparaties of relining voordeliger is dan volledige vervanging. De keuze voor toepassing van een techniek is mede afhankelijk van de bovengrond. Zo is relining aantrekkelijker als de bovenliggende verharding nog in goede staat is. Dit wordt per situatie afzonderlijk beoordeeld. Er wordt samengewerkt met het Waterschap Regge en Dinkel en de 14 Twentse gemeenten om kosten te besparen, kwaliteit te verbeteren en kwetsbaarheid te verminderen. Dit gebeurt conform de afspraken in het plan Waterwinst TAAK 2.0. De rioolheffing wordt omgevormd tot een eigenarenheffing, waardoor voor meer onroerend goedobjecten een rioolheffing wordt opgelegd. De bestuurlijke besluitvorming hierover verloopt parallel aan dit vgrp. Bij het opstellen van het kostendekkingsplan zijn op basis van bovenstaande uitgangspunten vier scenario s uitgewerkt. Dit vgrp is gebaseerd op het scenario Basis+. blad 12 vgrp Hengelo, /10, 4 december 2012

15 3 Afvalwater Dagelijks produceren we gemiddeld 125 liter afvalwater per persoon. Voor alle inwoners van Hengelo samen komt dat neer op circa 10 miljoen liter per dag. In Hengelo wordt al het afvalwater van huishoudens en bedrijven door de gemeente ingezameld. Vrijwel al het ingezamelde rioolwater wordt gezuiverd afbeelding 6 Rioolvervanging Troelstrastraat voordat het wordt teruggegeven aan het milieu. Maar hevige regenval kan nog steeds leiden tot ongezuiverde lozingen via riooloverstorten. Nog extremere buien kunnen wateroverlast veroorzaken. Dit hoofdstuk over afvalwater beschrijft wat de gemeente doet en welke aanpak wordt gevolgd. De Wet milieubeheer schijft voor dat gemeenten zorgen voor het inzamelen en transporteren van afvalwater (zie tekstkader). Voor bijzondere gevallen, zoals afgelegen percelen in het buitengebied, kan de provincie ontheffing van deze zorgplicht verlenen. In dat geval zijn de gebruikers zelf verantwoordelijk voor de verwerking van hun afvalwater. Wet milieubeheer, artikel De gemeenteraad of burgemeester en wethouders dragen zorg voor de inzameling en het transport van stedelijk afvalwater dat vrijkomt bij de binnen het grondgebied van de gemeente gelegen percelen, door middel van een openbaar vuilwaterriool naar een inrichting als bedoeld in artikel 3.4 van de Waterwet. 2. In plaats van een openbaar vuilwaterriool en een inrichting als bedoeld in het eerste lid kunnen afzonderlijke systemen of andere passende systemen in beheer bij een gemeente, waterschap of een rechtspersoon die door een gemeente of waterschap met het beheer is belast, worden toegepast, indien met die systemen blijkens het gemeentelijk rioleringsplan eenzelfde graad van bescherming van het milieu wordt bereikt. 3. Op verzoek van burgemeester en wethouders kunnen gedeputeerde staten in het belang van de bescherming van het milieu ontheffing verlenen van de verplichting, bedoeld in het eerste lid, voor: a. een gedeelte van het grondgebied van een gemeente, dat gelegen is buiten de bebouwde kom, en b. een bebouwde kom van waaruit stedelijk afvalwater met een vervuilingswaarde van minder dan 2000 inwonerequivalenten wordt geloosd. 4. De ontheffing bedoeld in het derde lid kan, indien de ontwikkelingen in het gebied waarvoor de ontheffing is verleend daartoe aanleiding geven, door gedeputeerde staten worden ingetrokken. Bij de intrekking wordt aangegeven binnen welke termijn in inzameling en transport van stedelijk afvalwater wordt voorzien. 3.1 Doelen Het belangrijkste doel van de afvalwaterzorg is de volksgezondheid. Met de komst van de riolering is de levensverwachting van Nederlanders sterk verhoogd. Dit moet gewaarborgd blijven. Daarnaast draagt de riolering bij aan een goede werk- en leefomgeving en moet de vervuiling van bodem en oppervlaktewateren zoveel mogelijk worden voorkomen. vgrp Hengelo, /10, 4 december 2012 blad 13

16 3.2 Taakopvatting Met betrekking tot afvalwater laat de wet weinig ruimte voor lokale uitwerking. De gemeentelijk taakopvatting omvat vrijwel al het afvalwater binnen het gemeentelijk grondgebied: Taakopvatting afvalwater De gemeente zorgt voor het inzamelen en transporteren van stedelijk afvalwater vanaf de perceelgrens, zowel binnen de bebouwde kom als in het buitengebied. Dit betekent dat de gemeente zorgt voor (vuilwater)riolering of drukriolering vanaf de erfgrens. Bewoners en bedrijven moeten zelf zorgen voor de riolering tot de erfgrens. Daarbij gelden enkele regels. Bijvoorbeeld: in gebieden met aparte riolering voor afvalwater en hemelwater moet het afvalen hemelwater ook apart op de erfgrens worden aangeboden. Het afvalwater wordt door de gemeente naar de rioolwaterzuivering (RWZI) getransporteerd. Het zuiveren van dit water is een taak van Waterschap Regge en Dinkel. In Hengelo zijn vrijwel alle percelen in het buitengebied aangesloten op drukriolering. Voor enkele percelen in het buitengebied is de gemeente ontheven van de afvalwaterzorg en gebeurt dit door de bewoners zelf met een individuele afvalwatervoorziening (IBA). 1) 3.3 Ambities Goede infrastructuur De afvalwaterzorg is afhankelijk van een goede infrastructuur. Om de waardevolle infrastructuur te behouden en de afvalwaterzorg te waarborgen wordt de infrastructuur in goede conditie gehouden. Concreet betekent dit dat in 2017 alle riolen die in slechte staat verkeren (d.w.z. riolen waarbij inspecties aangeven dat renovatie urgent is) zijn vervangen of gerenoveerd. Zo laag mogelijke kosten Het in stand houden van de riolen moet tegen zo laag mogelijke kosten gebeuren. Concreet betekent dit dat riolen niet worden vervangen zolang uitstel verantwoord is of alternatieven doelmatiger zijn. Het uitstellen van vervangingen of toepassen van alternatieven mag niet leiden tot instorting van riolen. Vroegtijdige rioolvervanging gebeurt alleen als dit nodig is om projecten te kunnen combineren en de besparingen die daarmee bereikt worden groter zijn dan het nadeel van vroegtijdige vervanging. afbeelding 7 Rioolvervanging Berfloweg 1) De volgende drie percelen in het buitengebied hebben in plaats van riolering een IBA (individuele behandeling afvalwater): Huttenveldsweg 14, Huttenveldweg 18 en Bornsestraat 80. Het beheer en onderhoud van deze IBA s is de verantwoordelijkheid van de bewoners of perceeleigenaar. De provincie heeft ontheffing verleend aan de gemeente voor de afvalwaterzorg bij deze percelen. blad 14 vgrp Hengelo, /10, 4 december 2012

17 Verminderen overstortingen Het grootste deel van de riolering is gemengde riolering. Dat wil zeggen dat afvalwater en hemelwater door dezelfde riolen stromen. Bij hevige regenval raakt deze riolering overbelast, waardoor verdund afvalwater via riooloverstorten op het oppervlaktewater wordt geloosd. Om deze emissies te verminderen tot de basisinspanning is in het GRP in overleg met het waterschap een maatregelenpakket samengesteld. Deze maatregelen zijn inmiddels uitgevoerd (zie bijlage F). Aanvullend daarop worden in de komende planperiode stuwgebieden gerealiseerd. Daarbij komt dat ook afkoppelen (zie hoofdstuk 4) en de rioolverzwaringen die in 2013 en 2014 worden uitgevoerd een gunstig effect op de vuilemissie hebben. In het vgrp wordt onderzocht of aanvullende maatregelen in het kader van het waterkwaliteitsspoor wenselijk zijn. 3.4 Aanpak Rioolinspecties Voor het op tijd vervangen van riolen is inzicht nodig in de actuele toestand van de riolen. Dit inzicht is de afgelopen planperiode verkregen door rioolinspecties. Circa 85% van de gebieden is recent geïnspecteerd. Deze aanpak wordt in de komende planperiode voortgezet (zie reinigings-, inspectie en onderhoudsplan van het GRP ). Afgestemd op de reinigingscyclus worden riolen periodiek geïnspecteerd. Oude riolen worden vaker geïnspecteerd dan recent aangelegde riolen. Op basis van de inspecties wordt het rioolrenovatieplan periodiek bijgesteld. Rioolrenovaties Slechte riolen worden niet zondermeer vervangen. Eerst wordt bekeken of volstaan kan worden met deelreparaties. Als dat niet mogelijk of doelmatig is, dan wordt bekeken of relining mogelijk is. Pas in laatste instantie wordt gedacht aan vervanging. Deze voorkeursvolgorde repareren-relinenvervangen, te beoordelen per afzonderlijke situatie, is kenmerkend voor de aanpak vanaf afbeelding 8 Inspectiebeeld van een slecht riool Relinen De laatste jaren is het relinen van riolen sterk in opkomst. Dit houdt in dat een nieuwe binnenlaag in oude rioolbuizen wordt aangebracht, waarmee de riolen als het ware een tweede leven krijgen. Relinen is goedkoper dan vervangen en heeft als voordeel dat de straat niet opengebroken hoeft te worden. Met deze methode is bereikt dat de rioolvervangingskosten voor de komende jaren teruggebracht konden worden van gemiddeld 2,5 miljoen naar gemiddeld 1,6 miljoen per jaar. Kilometer vervanging rioolrelining deelreparaties Korte en middellange termijn Voor dit vgrp is een rioolrenovatieplan opgesteld voor de komende 10 jaar. Dit plan omvat 42 kilometer riolering. Er is onderscheid gemaakt in urgenties. Sommige riolen moeten zo spoedig mogelijk vervangen worden (binnen 1 jaar), andere riolen zijn minder urgent (2-5 jaar) en een deel is niet urgent (6 tot 10 jaar). Deze laatste groep wordt later nogmaals geïnspecteerd. 0 planjaar 1 planjaar 2-5 planjaar 6-10 afbeelding 9 Rioolrenovatie vgrp Hengelo, /10, 4 december 2012 blad 15

18 Lange termijn Op basis van de leeftijd van de riolen is ook een prognose gemaakt voor de rioolvervanging op lange termijn. Hierbij is een verwachte technische levensduur aangehouden van 60 jaar en is ervan uitgegaan dat door repareren en relinen ongeveer een vijfde kan worden bespaard op de totale vervangingskosten. De prognose geeft aan dat de vervangingsinvesteringen zullen toenemen tot gemiddeld circa 10 miljoen per jaar (zie afbeelding 10) miljoen euro afbeelding 10 Prognose rioolvervanging op lange termijn De pieken in de grafiek worden veroorzaakt door jaren waarin veel riolering tegelijk is aangelegd (stedelijke uitbreidingen in de 2 e helft van de 20 e eeuw). In de praktijk zullen de vervangingsjaren meer gespreid zijn, zoals aangegeven door de rode lijn in de grafiek. Speerpunten Reiniging en inspectie conform plan; Zeer urgente rioolrenovaties in 2013 (0,4 km repareren, 0,1 km relinen, en 1,6 km vervangen); Urgente rioolrenovaties (8,9 km repareren, 6,8 km relinen, en 5,1 km vervangen); Overige 19,1 km riool uit het rioolrenovatieplan opnieuw beoordelen voor blad 16 vgrp Hengelo, /10, 4 december 2012

19 4 Hemelwater Voor 2008 werd afvalwater gedefinieerd als al het water waarvan men af wil. Overtollig hemelwater (regenwater) werd gezien als afvalwater. Tegenwoordig gaan we ervan uit dat hemelwater schoon is en zo veel mogelijk apart moet worden gehouden van afvalwater. Per 2008 is de wet hierop aangepast. Gemeenten hebben een specifieke taak voor het inzamelen en verwerken van hemelwater. Bij deze zorgtaak afbeelding 11 Stapstenen Berflobeek heeft de gemeente enige keuzevrijheid. Dit hoofdstuk beschrijft waar de gemeente voor zorgt en waar bewoners en bedrijven zelf verantwoordelijk voor zijn. Ook is aangegeven wat de ambities voor de komende planperiode zijn. In de Waterwet (zie tekstkader) staat dat de gemeente het hemelwater inzamelt en verwerkt, voor zover redelijkerwijs niet van de bewoners of perceeleigenaren kan worden verwacht dat zij dit zelf doen. Het inzamelen en verwerken van het hemelwater moet doelmatig gebeuren. Waterwet, artikel De gemeenteraad en het college van burgemeester en wethouders dragen zorg voor een doelmatige inzameling van het afvloeiend hemelwater, voor zover van degene die zich daarvan ontdoet, voornemens is zich te ontdoen of zich moet ontdoen, redelijkerwijs niet kan worden gevergd het afvloeiend hemelwater op of in de bodem of in het oppervlaktewater te brengen. 2. De gemeenteraad en het college van burgemeester en wethouders dragen tevens zorg voor een doelmatige verwerking van het ingezamelde hemelwater. Onder het verwerken van hemelwater kunnen in ieder geval de volgende maatregelen worden begrepen: de berging, het transport, de nuttige toepassing, het, al dan niet na zuivering, terugbrengen op of in de bodem of in het oppervlaktewater van ingezameld hemelwater, en het afvoeren naar een zuiveringtechnisch werk. 4.1 Doelen Het belangrijkste doel van de hemelwaterzorg is een goede werk- en leefomgeving. Schade door wateroverlast moet zoveel mogelijk worden voorkomen. Dat alles moet gebeuren tegen zo laag mogelijke kosten. 4.2 Taakopvatting Gemeente Hengelo kiest voor de volgende taakopvatting voor hemelwater: Taakopvatting hemelwater De gemeente zorgt voor het inzamelen en verwerken van hemelwater dat afstroomt van verharde oppervlakken binnen de bebouwde kom: in het openbaar gemeentelijk gebied (zoals straten en pleinen); van woningen en bedrijfspercelen, mits het hemelwater op de juiste wijze wordt aangeboden op de grens van het perceel met de openbare weg. In het buitengebied moeten bewoners en bedrijven zelf voor het hemelwater zorgen. Het hemelwater mag niet op de drukriolering worden aangesloten, want de drukriolering is daar niet op berekend. vgrp Hengelo, /10, 4 december 2012 blad 17

20 Op de juiste wijze aanbieden De hemelwaterzorg in de bebouwde kom geldt vanaf de perceelgrens. Net als bij afvalwater moeten bewoners en bedrijven er zelf voor zorgen dat zij het hemelwater op de perceelgrens aanbieden. De manier waarop is afhankelijk van het type riolering in de openbare weg. Bij gescheiden riolering moet het afvalwater en hemelwater ook gescheiden worden aangeboden (aparte buizen). Als er een bovengronds systeem is, dan moet het regenwater ook bovengronds worden aangeboden (bijvoorbeeld via een goot). Bij nieuwe woningen en bedrijfspercelen (in- en uitbreidingen) moet het hemelwater geleidelijk worden afgevoerd door het water eerst te bergen (zie onderstaand kader). Hemelwaterberging bij stedelijke in- en uitbreidingen Bij de aanleg van nieuwe woningen en bedrijventerreinen en bij het opnieuw inrichten daarvan is de initiatiefnemer of projectontwikkelaar verplicht om duurzame hemelwatervoorzieningen aan te leggen. Er moet tenminste gezorgd worden voor gescheiden hemelwatervoorzieningen en voor berging van hemelwater van waaruit het hemelwater geleidelijk mag worden afgevoerd naar de gemeentelijke watervoorzieningen in het openbaar gebied. Voor de berging gelden de volgende eisen: Bij in- en uitbreidingen moet de berging een netto inhoud hebben voor tenminste 40 mm neerslag; Bij herinrichting van bestaand stedelijk gebied kan voor het verhard oppervlak dat in de plaats komt van het bestaande verhard oppervlak worden volstaan met een inhoud voor tenminste 20 mm neerslag; Als de hemelwaterberging leegloopt in de gemeentelijke riolering of andere gemeentelijke waterroorzieningen, dan moet dit geleidelijk gebeuren. Het toegestane debiet is 2,4 liter per seconde voor elke (bruto) hectare van het woongebied of bedrijventerrein. 4.3 Ambities Wateroverlast Het is ondoenlijk om de riolering zo groot te maken dat alle regenbuien altijd probleemloos verwerkt worden. Dit zou onevenredig veel geld kosten. Hevige neerslag kan tot water op straat leiden en soms zelfs tot wateroverlast. Water op straat wordt acceptabel geacht, maar het risico op wateroverlast wordt verkleind. De gemeente wil binnen 10 jaar bereiken dat een regenbui die statistisch eens per 10 jaar voorkomt (T=10) geen wateroverlast veroorzaakt. Met wateroverlast wordt hier bedoeld dat hemelwater (al dan niet gemengd met afvalwater) vanaf de openbare weg of via het toilet woningen of afbeelding 12 Water op straat augustus 2006 gebouwen binnenstroomt. In de planperiode wordt hiervoor 4 miljoen geïnvesteerd. Daarna wordt geëvalueerd of er nog meer maatregelen nodig zijn. Er wordt ook gekeken naar nog zwaardere regenbuien. Er zijn berekeningen gemaakt van buien met een gemiddelde herhalingstijd van 100 jaar (T=100). Bij zo n zware bui kan wateroverlast niet worden voorkomen, maar er kan wel worden onderzocht wat kwetsbare locaties zijn en wat gedaan kan worden om schade zoveel mogelijk te beperken. De ambitie is om op de meest kwetsbare locaties bovengrondse maatregelen te nemen waardoor het water minder overlast en schade veroorzaakt. Klimaatadaptatie Door de klimaatverandering zullen hevige regenbuien vaker voorkomen. Daardoor wordt het in de toekomst nog moeilijker om wateroverlast te voorkomen. Toch wil Gemeente Hengelo ook in de toekomst het wateroverlastrisico beperkt houden tot gemiddeld eens per 10 jaar. Dit moet zoveel blad 18 vgrp Hengelo, /10, 4 december 2012

21 mogelijk gebeuren met innovatieve maatregelen die minder geld kosten dan het vergroten van de bergings- en afvoercapaciteit van de riolering. Ontvlechten afvalwater en hemelwater (afkoppelen) Door het afkoppelen van hemelwater gaat er minder schoon water naar de rwzi en is er minder kans op riooloverstortingen en wateroverlast. Het ineens ombouwen van de gemengde rioolstelsels is echter veel te duur. Daarom wordt gestreefd naar het geleidelijke ontvlechten van hemelwater en afvalwater. Zodoende wordt gewerkt aan het duurzaam omgaan met water. De ambitie is om hemelwater af te koppelen (of niet op de riolering aan te sluiten) bij: alle stedelijke uitbreidingen en herinrichtingen als afkoppelen doelmatig mogelijk is; grootschalig onderhoud van gemengde riolering binnen de Blauwe Aderstructuur. Beekherstel Het in ere herstellen van de Hengelose beken schept de mogelijkheden voor afkoppelen en het opvangen van de klimaatverandering. De ambitie is om in de komende planperiode de resterende beekherstelprojecten uit het waterplan te realiseren (Veldbeek, omloopleiding en Berflobeek). Beekherstel is een duurzame oplossing en dient meerdere doelen, zoals een duurzaam (afval)watersysteem, kwaliteit van de openbare ruimte, de ecologische (hoofd)structuur en recreatief medegebruik (wandel- en fietsroutes). Foutieve aansluitingen Bij de gescheiden rioolstelsels wordt het regenwater ongezuiverd in de bodem geïnfiltreerd of op oppervlaktewater geloosd. Als er per ongeluk afvalwaterriolen op de regenwaterriolen zijn aangesloten, dan leidt dat tot vervuiling van de bodem of het oppervlaktewater. Dit worden foutieve aansluitingen genoemd. Alle wijken met gescheiden riolering zijn inmiddels gecontroleerd op foutieve aansluitingen In de komende planperiode zijn geen controles nodig. 4.4 Aanpak Een aantal riolen heeft een te kleine hydraulische capaciteit, waardoor het risico op wateroverlast te groot is. Dit wordt aangepakt met de rioolverzwaringen Langelermaatweg, Westtangent, Deurningerstraat en Mozartlaan. Daarnaast worden stuwgebieden gecreëerd, die er voor zorgen dat het water niet te snel naar de laaggelegen riolen stroomt. Met deze maatregelen wordt de ambitie voor wateroverlast op korte termijn verwezenlijkt. De maatregelen zorgen tevens voor een grotere bergingscapaciteit van de riolering en daarmee voor minder riooloverstortingen (minder vuilemissie). De andere ambities (klimaatadaptatie, afkoppelen en beekherstel) worden in samenhang aangepakt. De beken en andere blauwe aders scheppen mogelijkheden voor afkoppelen. Beekherstel en afkoppelen worden gecombineerd met projecten in de openbare ruimte. Alle maatregelen samen zorgen voor een stedelijke infrastructuur die beter bestand is tegen de gevolgen van de klimaatverandering. Klimaat en WOLK Zoals eerder opgemerkt kan de riolering niet alle regenbuien probleemloos verwerken. Belangrijk is wat er gebeurt met het regenwater dat niet meer in de riolering past. Dit zal bovengronds afstromen naar laaggelegen delen. De gemeente heeft laten onderzoeken waar het regenwater heen stroomt en waar de risicogebieden liggen. Het resultaat van dit onderzoek is een wateroverlastlandschapkaart (WOLK). Hiernaast staat de WOLK voor een bui die gemiddeld eens per 100 jaar voorkomt (zie bijlage D voor een grotere weergave en hoe de kaart geïnterpreteerd moet worden). vgrp Hengelo, /10, 4 december 2012 blad 19

22 Tijdens de planperiode wordt onderzocht hoe de door klimaatverandering toenemende risico s gecompenseerd kunnen worden (klimaatadaptatie). Allereerst wordt gekeken naar eenvoudige bovengrondse maatregelen. Als die niet mogelijk zijn, dan worden andere bovengrondse of ondergrondse maatregelen overwogen. Soms is een verkeersdrempel genoeg om het water anders te laten afstromen. Soms kan bovengronds ruimte voor waterberging worden gecreëerd. Wederom worden maatregelen zo veel mogelijk gecombineerd met andere projecten, zoals afkoppelen, beekherstel, rioolvervanging en herinrichting van de openbare ruimte. In het kostendekkingsplan is rekening gehouden met maximaal 4 miljoen aan klimaatmaatregelen op basis van de WOLK. afbeelding 13 Wateroverlastlandschapkaart (T=100) Afkoppelen met visie Met bovenstaande werkwijze ontstaat langzaamaan een duurzame hemelwaterhoofdstructuur. De toekomstige hoofdstructuur is aangegeven op de Blauwe Aderkaart. Tijdens de planperiode wordt de kaart geactualiseerd. Bij grootschalig onderhoud van de riolering worden de afkoppelmogelijkheden bepaald aan de hand van de toekomstige Blauwe Aderstructuur. Dit is afkoppelen met visie. Het afkoppelen van de Spreeuwenstraat op de Drienerbeek is al uitgevoerd. Op de planning staat onder andere het afkoppelen van het voormalige Hazemeyerterrein (Creatieve Fabriek) met een blauwe buis door de Johannaweg en de Tuindorpstraat naar de watergang van het waterschap. Afkoppelen door derden Projectontwikkelaars en woningbouwcoöperatie Welbions worden gestimuleerd om bij herinrichtingen en grootschalig rioolonderhoud het hemelwater van de riolering af te koppelen. Hiervoor is een afkoppelsubsidie beschikbaar van 5 per m 2. Er geldt een plafondbedrag van totaal 0,5 miljoen voor de periode 2013 t/m In de planperiode worden de mogelijkheden onderzocht om afkoppelen te verplichten. UItbreidingen en herinrichtingen afbeelding 14 Berflobrug Bij stedelijke uitbreidingen en grote herinrichtingen worden gescheiden hemelwatervoorzieningen aangelegd. Bij voorkeur wordt het hemelwater bovengronds afgevoerd via een wadi naar een van de beken. De beken gaan bijdragen aan het bergen en afvoeren van hemelwater. Voorbeelden hiervan zijn de wijken Het Broek en, meer recent, Dalmeden. Speerpunten Rioolverzwaringen Westtangent, Deurningerstraat en Mozartlaan; Realiseren resterende 15 stuwgebieden; Realiseren Veldbeek in Hengelo Zuid; Herstel van resterend deel Berflobeek in combinatie met groene bufferzone Berflo Es Zuid; Herinrichting Omloopleiding in samenwerking met het waterschap Actualiseren Blauwe Aderkaart Afkoppelen verhard oppervlak Creatieve Fabriek; Bijdragen aan afkoppelen en rioolvervangingen in Veldwijk Zuid en Berflo Es Zuid. blad 20 vgrp Hengelo, /10, 4 december 2012

23 5 Grondwater De derde gemeentelijke zorgtaak betreft maatregelen tegen grondwateroverlast. Deze taak kent veel mits-en en maar-en. Lang niet in alle gevallen is de gemeente aan zet. In dit hoofdstuk is aangegeven in welke gevallen de gemeente maatregelen neemt. De zorgtaak voor grondwater betreft het nemen van maatregelen tegen grondwateroverlast (zie tekstkader). Deze inspanningsplicht geldt alleen bij structurele overlast en alleen voor doelmatige maatregelen in het openbaar gemeentelijk gebied. Waterwet, artikel De gemeenteraad en het college van burgemeester en wethouders dragen zorg voor het in het openbaar gemeentelijke gebied treffen van maatregelen teneinde structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstand voor de aan de grond gegeven bestemming zoveel mogelijk te voorkomen of te beperken, voor zover het treffen van die maatregelen doelmatig is en niet tot de zorg van het waterschap of de provincie behoort. 2. De maatregelen, bedoeld in het eerste lid, omvatten mede de verwerking van het ingezamelde grondwater, waaronder in ieder geval worden begrepen de berging, het transport, de nuttige toepassing en het, al dan niet na zuivering, op of in de bodem of in het oppervlaktewater brengen van ingezameld grondwater, en het afvoeren naar een zuiveringtechnisch werk. 5.1 Doelen Het belangrijkste doel van de grondwatertaak is een goede werk- en leefomgeving. Doelmatigheid is een belangrijke voorwaarde. Tevens moet zoveel mogelijk voorkomen worden dat de maatregelen nadelige gevolgen voor het milieu hebben, zoals verdroging door overmatige afvoer van grondwater. 5.2 Taakopvatting Taakopvatting grondwater De gemeente treft maatregelen tegen structureel nadelige gevolgen van grondwaterstanden als hiervoor doelmatige maatregelen op openbaar gemeentelijk gebied mogelijk zijn. Dit betekent dat er alleen maatregelen worden genomen als: er nadelige gevolgen zijn als gevolg van grondwaterstanden; en deze structureel zijn; en hiertegen doelmatige maatregelen in openbaar gebied mogelijk zijn. Het schema in afbeelding 15 laat zien hoe dit wordt beoordeeld. De maatregelen kunnen inhouden dat de gemeente in sommige gebieden zorgt voor het inzamelen en verwerken van grondwater dat door particulieren wordt aangeboden, zoals het afvoeren van drainagewater. Maar net als bij afvalwater en hemelwater blijven perceeleigenaren verantwoordelijk voor het grondwater en maatregelen op het eigen perceel. vgrp Hengelo, /10, 4 december 2012 blad 21

24 afbeelding 15 Beoordeling grondwateroverlast Toelichting Alleen als alle onder structureel en doelmatig genoemde aspecten van toepassing zijn, wordt actie ondernomen. In die gevallen zal de gemeente nagaan welke maatregelen genomen kunnen worden en deze uitvoeren. Dit geldt ook als de problemen zich op particulier terrein voordoen, maar deze alleen met maatregelen in het openbaar gemeentelijk gebied verholpen kunnen worden. De gemeentelijke zorgplicht geldt alleen voor maatregelen die niet tot de verantwoordelijkheid van het waterschap of de provincie behoren. Zo kan een verlaging van het oppervlaktewaterpeil in bepaalde gevallen ook bijdragen aan het bestrijden van de grondwateroverlast. Dit is dan een taak van het waterschap. blad 22 vgrp Hengelo, /10, 4 december 2012

25 Natte kelders worden niet gezien als een gevolg van de grondwaterstand, maar als een gevolg van een ondeugdelijke constructie. De gemeente neemt geen maatregelen tegen grondwater in kelders. 5.3 Ambities Gemeente Hengelo spant zich de komende planperiode zo veel mogelijk in om grondwateroverlast (en eventueel grondwateronderlast) te voorkomen, conform het schema in afbeelding 15. Het betreft een inspanningsverplichting. Daarbij wil de gemeente niet alleen reactief optreden (naar aanleiding van klachten), maar ook proactief. Daarom zal ook inzicht worden opgebouwd in (het verloop van) grondwaterstanden in bebouwd gebied. Bestaande grondwatervoorzieningen, die bijdragen aan het voorkomen van grondwaterproblemen, worden zo goed mogelijk in stand gehouden (voorkomen verstopping of dichtslibbing van drainage). 5.4 Aanpak Grondwaterbeleidsplan Onderdeel van dit vgrp is het in 2012 opgestelde grondwaterbeleidsplan. Hierin wordt ingegaan op de grondwatersituatie, de visie, de taakopvatting en de functionele eisen (ontwateringsdiepten). In overleg met Waterschap Regge en Dinkel en woningbouwcoöperatie Welbions zijn op basis van klachten en grondwatermeetgegevens grondwateraandachtsgebieden bepaald. Dit zijn de gebieden: waarvan bekend is dat er regelmatig hoge grondwaterstanden optreden; waarvan bekend is dat inwoners al langere tijd grondwateroverlast ervaren; waar reeds maatregelen zijn genomen ter bestrijding van grondwateroverlast. afbeelding 16 Grondwateraandachtsgebieden In de grondwateraandachtsgebieden wordt nader onderzoek uitgevoerd naar de aard en omvang van de overlast en wordt een gebiedsgericht drainageplan opgesteld. De gebiedsgerichte drainageplannen worden afgestemd op de te actualiseren Blauwe Aderkaart. Op langere termijn zal bij rioolrenovatie in de grondwateraandachtsgebieden drainage worden aangelegd op basis van de drainageplannen (meeliften). vgrp Hengelo, /10, 4 december 2012 blad 23

26 Bestaande drainage In veel wijken is bij het bouwrijpmaken drainage gelegd, bedoeld voor de tijdelijke ontwatering tijdens de aanlegfase. De drainageleidingen die na 2008 zijn aangelegd zijn vermoedelijk nog in redelijke staat. Voor zover nodig om grondwateroverlast te voorkomen, d.w.z. in de grondwateraandachtsgebieden, zullen deze drainageleidingen worden gereinigd en waar nodig hersteld. Dit kost circa 0,2 miljoen. Hierbij worden de bestaande drainageleidingen in kaart gebracht en verwerkt in het drainageonderhoudsplan (dat nu nog alleen de drainage onder wadi s bevat). Grondwatermeetnet Sinds 2011 beschikt de gemeente over een grondwatermeetnet bestaande uit 102 freatische peilbuizen in openbaar stedelijk gebied. De peilbuizen zijn voorzien van dataloggers die automatisch de grondwaterstanden registreren. Hiermee wordt (op termijn) inzicht verkregen in (het verloop van) de grondwaterstanden. Het gegevensbeheer en de analyses gebeuren in samenwerking met andere gemeenten in het Twents Waternet. Grondwater bij projecten Voorafgaand aan werkzaamheden in de openbare ruimte, zoals rioolrenovaties, wordt onderzoek uitgevoerd naar de huidige lokale grondwatersituatie en de verwachte grondwatersituatie na uitvoering van de werkzaamheden. Zo nodig worden maatregelen genomen om de lokale grondwatersituatie te verbeteren (of niet te verslechteren). Speerpunten Inzamelen, verwerken en analyseren grondwatermeetgegevens (doorlopend); Nader onderzoek aandachtsgebieden en opstellen gebiedsgerichte plannen ( ); Reinigen drainage die vanaf 2008 is aangelegd (2013); Inventariseren bestaande drainage en opnemen in drainageonderhoudsplan ( ); Uitvoeren pilotproject voor regulier drainageonderhoud (2015); Evalueren van pilot, onderhoud en grondwatermeetgegevens (2016). blad 24 vgrp Hengelo, /10, 4 december 2012

27 6 Samenwerking Gemeenten, waterschappen, provincies en het Rijk hebben allemaal taken op het gebied van waterbeheer. Het spreekt voor zich dat deze overheden met elkaar samenwerken. Maar daar blijft het niet bij. Het blijkt dat de samenwerking intenser kan (of moet) en dat dit kosten bespaart. Tevens is samenwerking mogelijk met burgers, bedrijven en onderzoeksinstellingen, want ook die zijn betrokken bij het water- en rioleringsbeheer. 6.1 Waterwinst In 2011 is in het Bestuursakkoord Water afgesproken om vanaf 2020 jaarlijks 380 miljoen te besparen in de afvalwaterketen. Hiermee kan een groot deel van de verwachte kostenstijging worden voorkomen. De landelijke afspraken zijn voor Twente uitgewerkt in het afvalwaterakkoord Waterwinst. Dit akkoord is op 9 mei 2012 ondertekend door de Twentse gemeenten en Waterschap Regge en Dinkel. 3 K s met 4 O s afbeelding 17 Minder meer besparingen Het doel van Waterwinst is om kosten te besparen, kwaliteit te verbeteren en kwetsbaarheid te verminderen. Dit worden de 3 K s genoemd. Deels moeten de individuele gemeenten en het waterschap dit zelf voor elkaar krijgen en deels kan dit door nog intenser samenwerken. De overheden moeten niet alleen onderling samenwerken, maar ook met ondernemers, onderwijs en onderzoeksinstellingen. Dit moet leiden tot innovatie en daarmee kostenbesparing. Eind 2020 moeten het besparingsdoel volledig zijn bereikt. TAAK 1.0 en 2.0 Waterwinst (TAAK 2.0) bouwt voort op het eerste Twents afvalwaterakkoord (TAAK 1.0). In dat kader is al veel met samenwerking bereikt. Voorbeelden zijn het Kristalbad, waterberging het Genseler en overstromingsgebied Woolde. Aanpak Er wordt voortgebouwd op de werkwijzen van het Twents Waternet. Alle 14 gemeenten en het waterschap nemen hieraan deel, op basis van gelijkwaardigheid. Inhoudelijke thema s worden opgepakt door zogenaamde werkplaatsen. Na de voorbereiding van een thema door een werkplaats vindt uitvoering en implementatie van projecten plaats. In 2012 wordt gestart met het prioriteren van winstkansen. Gekeken wordt welke ideeën makkelijk te realiseren zijn en veel winst opleveren. Die ideeën worden als eerste uitgewerkt en dan uitgevoerd. vgrp Hengelo, /10, 4 december 2012 blad 25