Jaarverslag Afdeling Anesthesiologie VU medisch centrum

Transcriptie

1 Jaarverslag Afdeling Anesthesiologie VU medisch centrum 2008

2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Voorwoord Patiëntenzorg Operatiekamers 1.2. Polikliniek Anesthesiologie 1.3. Anesthesiesessies 1.4. Mobiel Medisch Team 2. Onderwijs / Opleiding Onderwijs- en opleidingscommissie 2.2. Besprekingen, stages en lesprogramma 2.3. Refereerbijeenkomsten en complicatiebesprekingen 2.4. Simulatieonderwijs met ADAM (AmsterDamAnesthesieMannequin) 2.5. Congressen en symposia 2.6. Onderwijs aan studenten 2.7. Advanced Life Support onderwijs 2.8. CD-onderwijs 3. Onderzoek Ontwikkelingen in Pijn en palliatieve zorg 3.3. Perioperatieve zorg 3.4. Experimentele cardiovasculaire anesthesiologie 3.5. Microcirculatie 4. Samenwerkingsverbanden Publicaties en boekbijdragen Voordrachten Personeel. 45

3 Onderwijs / Opleiding Voorwoord Geachte lezer, Het jaar 2008 was voor de afdeling Anesthesiologie van het VUmc een succesvol jaar. Voor u ligt het verslag, de afdeling presenteert hierin de ontwikkelingen op het gebied van patiëntenzorg, onderwijs & opleiding en onderzoek. Op alle velden is veel gebeurd en werd veel bereikt. Nieuwe stafleden zijn begonnen en binnen korte tijd succesvol in de afdeling geïntegreerd. De verbouwing van het operatiekamercomplex ligt goed op tijdschema, de eerste 12 nieuwe operatiekamers zullen in 2009 klaar zijn. Patiëntenzorg Het specialisme Anesthesiologie verandert meer en meer in perioperatieve geneeskunde. Anesthesiologen zijn in toenemende mate met de zorg van patiënten met complexe comorbiditeit betrouwt. Wij leveren meer en meer zorg voor operatieve patiënten met cardiale, pulmonale, endocrine, renale of andere aandoeningen. Naast de operatie-gerelateerde risicofactoren spelen patiëntengerelateerde risicofactoren in toenemende mate een rol. Onze patiënten vragen daarom om een goede preoperatieve voorbereiding, intraoperatieve begeleiding en postoperatieve nazorg en pijnbehandeling. Het zal de uitdaging van de komende jaren zijn om de zorgprocessen aan de veranderende patiëntencategorie aan te passen. Ook worden anesthesiologen in toenemende mate gevraagd om service buiten de operatiekamers door niet-snijdende specialismen, op de pijnpoli en palliatieve zorg. De afdeling levert een substantiële bijdrage aan de acute pre- en intrahospitale zorg, de traumahelikopter en het Mobiel Medisch Team. In 2009 zal deze bijdrage nog verder groeien in verband met een uitbreiding naar 24-uursdiensten van het MMT. Onderwijs en opleiding Ook op het gebied van onderwijs en opleiding konden de positieve ontwikkelingen van de laatste jaren verder worden uitgebouwd. In 2008 zijn 7 AIOS hun opleiding tot anesthesioloog begonnen en 7 collega s hebben hun opleiding succesvol afgerond. De anesthesiesimulator is verder uitgebouwd met een baby simulator. Alle artsassistenten in opleiding hebben in 2008 simulatiesessies gevolgd. Een uitstekende ontwikkeling is dat ook andere partners zoals onze anesthesiemedewerkers bij de simulatieoefeningen meedoen.

4 Voorwoord De afdeling anesthesiologie wil het multidisciplinaire karakter in het jaar 2009 verder uitbouwen om de veiligheid van onze operatieve patiënten te vergroten. Een highlight op het gebied van onderwijs was het door de afdeling georganiseerde ketamine-symposium. Ook heeft het blok acute geneeskunde waar de afdeling een essentiële bijdrage aan heeft geleverd, heeft de eerste prijs van de studenten gehaald. Wetenschappelijk onderzoek De infrastructuur voor wetenschappelijk onderzoek is verder uitgebouwd met een proactief onderzoeksbureau en een ambitieuze commissie wetenschappelijk onderzoek. De afdeling streeft naar coöperaties met partners binnen de prekliniek en kliniek, landelijke en internationale. De samenwerking met onze perifere ziekenhuizen uit het opleidingscluster is gegroeid. De succesvolle ontwikkelingen binnen de onderzoekslijnen pijn- en palliatieve zorg, perioperatieve zorg, experimentele cardiovasculaire anesthesiologie en perioperatieve oxigenatie en weefselperfusie werden voortgezet. De commissie wetenschappelijk onderzoek heeft de projecten intensief begeleid en collega s in opleiding gestimuleerd om te participeren. De afdeling heeft nationale en internationale prijzen ontvangen zoals de eerste prijs voor de beste wetenschappelijke presentatie tijdens de wetenschapsdagen van de Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie en onderzoeksgrants van de Nederlandse Hartstichting en de European Association for Anesthesiologists. Samenvattend mag de afdeling Anesthesiologie van het VUmc ook in 2008 trots zijn op haar prestaties die in dit document worden beschreven. Ik ben vereerd om dit jaarverslag aan u te presenteren en wens u veel plezier bij het lezen, Prof. dr. Stephan Alexander Loer, M. Sc. Afdelingshoofd en opleider Anesthesiologie Amsterdam, 1 juni

5 1. Patiëntenzorg 1. Patiëntenzorg 1.1. Operatiekamers In 2008 had het operatiekamercomplex nog volop te maken met de naweeën van de brand op operatiekamer 2D in Er was in het voorgaande jaar met man en macht gewerkt om het tijdelijke complex 0Q dat in de tuin voor de beddentorens zijn plaats krijgt zo snel mogelijk gereed te hebben. Op 10 maart 2008 konden we dit complex met 6 grote en 2 kleinere operatiekamers, die allemaal aan de modernste eisen voldoen in gebruik nemen. Doordat het complex ruim was opgezet met voldoende opslagruimte een grote verkoever en voldoende overige ondersteunende ruimten bleek al snel dat dit een zeer prettige werkomgeving was. Daarnaast waren de gebruikers en het personeel blij dat de bedrijfstijduitbreiding ten einde was en er weer gedurende de normale uren gewerkt kon worden. Het bouwproces op 6A vorderde ondertussen gestaag en de 6 nieuwe operatiekamers die daar zijn gepland zullen in april 2009 in gebruik genomen kunnen worden. Het complex op 7D zal dan gesloten worden. Daarnaast is inmiddels ook gestart met de bouwwerkzaamheden op 1D en 2D waar 6 operatiekamers voor dagchirurgie en chirurgie bij kinderen gerealiseerd zullen worden. In dit complex wordt ook een verblijfafdeling voor deze patiënten gerealiseerd gebaseerd op het concept van de healing enviroment. Er zullen separate ruimtes voor volwassenen en kinderen worden gerealiseerd zodat het ook mogelijk zal zijn een zo veel mogelijk kindvriendelijk omgeving te creëren. Dit complex zal naar verwachting in juni 2009 in gebruik genomen kunnen worden waarna het complex op 0Q weer gesloten kan worden. Gedurende dit jaar hebben we ook besloten om de 2 operatiekamers in de polikliniek te sluiten en de ingrepen die daar plaats vonden in een dedicated operatiekamer in 0Q te laten uitvoeren. Op deze wijze kan de kwaliteit worden verhoogd en is ook een efficiëntere logistiek mogelijk. Door al deze verbouwingen en verschuivingen zullen er medio operatiekamers beschikbaar zijn binnen het VUmc. De eerste 2 maanden van 2008 was het complex op 0Q nog niet beschikbaar wat een duidelijke weerslag had op de productiecijfers in deze maanden, mede omdat het aantal avondsessies in deze periode ook was gereduceerd om de druk op het personeel en de gebruikers te verlichten. Na 10 maart ontwikkelde de productie zich naar verwachting en er - 5 -

6 1. Patiëntenzorg zijn dit jaar zittingen verricht, dit is vrijwel evenveel als vorig jaar. Het aantal gerealiseerde operatiekamer-uren is in 2008 met 1,5 % gestegen tot uur. Ondanks deze ontwikkelingen geven vrijwel alle gebruikers aan dat de behoefte aan operatiekameruren substantieel groter is dan wat kan worden toegekend. Helaas is het nog steeds zo dat het aanbod van operatiekamer-personeel op de markt uitermate mager is en is het niet beschikbaarheid zijn van voldoende personeel nog steeds de belangrijkste bottle-neck. Er is dit jaar belangrijke vooruitgang geboekt in het verbeteren van de proces-inrichting. Er wordt nog steeds hard gewerkt aan de voorbereiding van de NIAZ accreditatie en er staan al een groot deel van de protocollen in kwaliteitsnet. De DIM commissie heeft ruim 200 meldingen geanalyseerd en daar zijn enkele belangrijke verbeterpunten uit gekomen, met name op de CSA zijn er belangrijke aanpassingen uitgevoerd. Op de operatiekamer-vloer zijn de Time-out/veiligheidsprocedure verder uitgerold en is er besloten om volgend jaar de procedure volgens SURPASS in te voeren om ook pre en postoperatief een aantal formele controlemomenten te realiseren. Tabel 1.1 Ontwikkeling van het aantal electieve en niet-electieve zittingen Electief ,0% 76,8% 77,3% 72,6% 74,5% niet-electief ,0% 23,2% 22,7% 27,4% 25,5% TOTAAL % 100% 100% 100% 100% Tabel 1.2 Ontwikkeling van het aantal zittingen per leeftijd minder dan 1 jaar ,0% 4,1% 3,6% 3,6% 3,6% 1 t/m 15 jaar ,8% 18,0% 17,6% 17,6% 17,8% 16 t/m 65 jaar ,8% 58,2% 58,1% 58,2% 52,3% 66 t/m ,1% 18,4% 19,0% 19,0% 19,5% 86 jaar en ouder ,4% 1,3% 1,7% 1,6% 1,8% TOTAAL % 100% 100% 100% 100% - 6 -

7 1. Patiëntenzorg Tabel 1.3 Ontwikkeling van het aantal zittingen per specialisme Specialisme CCH ,9% 5,3% 5,0% 4,9% 5,1% GYN ,9% 11,6% 12,2% 12,7% 12,1% HLK ,8% 22,0% 22,5% 24,2% 22,1% KCH ,8% 5,5% 4,7% 5,0% 4,7% KNO ,5% 16,2% 15,4% 14,9% 15,9% MON ,2% 4,3% 4,2% 4,0% 4,0% NCH ,7% 5,8% 5,7% 5,9% 6,3% OOG ,3% 7,4% 7,8% 7,2% 6,5% ORT ,0% 7,5% 8,1% 7,5% 7,6% PCH ,6% 5,3% 5,1% 4,9% 4,7% URK ,8% 2,9% 2,5% 2,4% 2,8% URO ,7% 3,1% 3,9% 3,4% 3,3% DIV ,8% 3,4% 3,0% 3,0% 4,9 TOTAAL % 100% 100% 100% 100% CCH = Cardio-thoracale Chirurgie GYN = Verloskunde en Gynaecologie HLK = Heelkunde KCH = Kinderchirurgie KNO = Keel-, Neus- en Oorheelkunde MON = Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie NCH = Neurochirurgie OOG = Oogheelkunde ORT = Orthopedie PCH = Plastische-, Reconstructieve- en Handchirurgie URK = Urologie Kinderen URO = Urologie DIV = Diversen - 7 -

8 1. Patiëntenzorg 1.2 Polikliniek Anesthesiologie Preassessment polikliniek Op de preassesment poli zijn dagelijks 1 anesthesioloog en 2 artsassistenten aan het werk. In 2008 zijn er 9511 electieve patiënten gezien. Er heeft een analyse plaatsgevonden van de efficiëntie van de poli waaruit bleek dat de huidige digitale status een belangrijke vertraging op levert van de spreekuren. Naar aanleiding daarvan is samen met de afdeling ICT een nieuwe vragenbank ontwikkeld om patiëntgegevens efficiënter te kunnen opslaan. Dit zal in 2009 ingevoerd worden. Tevens is er gewerkt aan de ontwikkeling van het digitale opname formulier in Chipsoft OK. Ook dit zal in 2009 life gaan. Hiermee worden de papieren opname formulieren maar ook de anesthesie aanvraag formulieren gedigitaliseerd. De afdeling preoperatieve screening maakt hiermee een belangrijke stap in de richting van het ziekenhuis EPD. De wachttijd in de wachtkamer is nog een aandachtspunt. Knelpunt blijkt nog steeds de ongelijkmatige toestroom van patiënten van de andere poliklinieken te zijn. Een deel van de patiënten kan indien zij dat wensen een afspraak vroeg in de ochtend maken om zo de wachttijd te verkorten. Voor patiënten die van ver komen blijkt het echter toch veel prettiger te zijn om langer te wachten dan op een andere dag terug te keren. De verwachting is ook dat de doorstroom van patiënten bevorderd wordt door verbetering van het elektronisch patiënten dossier in mei Op de preassesment poli wordt meegewerkt aan diverse wetenschappelijke onderzoeken, ook van andere afdelingen zoals de orthopedie en dietetiek, voor de studies van de eigen afdeling wordt naar hoofdstuk 3 van dit jaarverslag verwezen. Pijnpolikliniek Op de pijnpoli heeft uitbreiding van de staf plaatsgevonden. Er zijn nu 3 stafleden en 2 AIOS werkzaam. Tevens doet een 5 e jaars AIOS spreekuur in zijn of haar verdiepingsstage. Het team draagt zorg voor de palliatieve zorg, de pijnpolikliniek, de acute en chronische pijnconsulten en de postoperatieve pijnbestrijding. Per week zijn er 13 dagdelen spreekuur. Er is 1 dagdeel röntgen verrichtingen. Door de brand op de operatiekamer moesten de röntgen verrichtingen en de nazorg elders plaatsvinden. Dit gebeurt in goed overleg met de afdeling radiologie op een angio kamer. Hierbij wordt ook ondersteuning geleverd door een röntgen laborant. De patiënten worden na de verrichtingen in dagopname opgenomen op afdeling 1D. Zo nodig vindt daar ook bewaking van ECG, bloeddruk en saturatie plaats. Vanwege de verbouwing van afdeling 1D wordt er gezocht naar een definitieve eigen locatie voor deze patiënten

9 1. Patiëntenzorg Er vonden op de pijnpoli in eerste patiënt bezoeken plaats. Dit is beneden de norm. Een poging halverwege het jaar om meer nieuwe patiënten per spreekuur te zien heeft dit niet kunnen oplossen. Er zijn in röntgen verrichtingen in dagbehandeling gedaan. Dat is 16 boven de norm. Op de pijnpoli worden diverse wetenschappelijke onderzoeken gedaan. (Zie hoofdstuk 3) 1.3 Anesthesiesessies Sinds 2007 neemt de vraag voor niet chirurgische verrichtingen onder narcose enorm toe. In 2007 is er een onderzoek naar deze vraag en de ontwikkeling daarvan t/m Dit rapport had als advies om voor dit soort verrichtingen vaste sessies in te delen, 3 sessies per week in 2008, 4 in 2009 en 5 in 2010, waarbij ook een kostprijs is berekend. In het afgelopen jaar is hier veel discussie over geweest. De benodigde hoeveelheid sessies was moeilijk te onderbouwen omdat het geen verrichtingen zijn die in het registratiesysteem opera en/of toren worden geregistreerd. Er is een werkgroep ingericht die dat geïnitieerd en geregeld heeft, een vast aantal verrichtingen wordt nu in opera en toren vastgelegd. Omdat de planning van deze verrichtingen ad hoc gebeurt en de faciliteiten er niet op zijn ingericht zijn het echter sessies die inefficiënt zijn. Om dit te verbeteren is er een werkgroep ingericht samen met de afdeling kindergeneeskunde voor de bouw van een verkoeverkamer bij de MRI op de polikliniek. Dit zal in 2009 geschieden. Tevens is er voor de MRI een voorbereidingsruimte nieuwe beademingsapparatuur aangeschaft. In 2008 is er tevens in een samenwerkingsverband met de GGZ In Geest gestart met ECT s onder narcose op 2 vaste dagdelen per week. De bedoeling is dit in 2009 te formaliseren

10 1. Patiëntenzorg 1.4 Mobiel Medisch Team Als Traumacentrum heeft het VUmc een aantal taken op het gebied van de traumazorg, zoals de opvang en behandeling van ernstige ongevalpatiënten, en de inzet van een Mobiel Medisch Team (MMT) om medisch-specialistische zorg aan acuut bedreigde patiënten buiten het ziekenhuis te leveren. Bij het vervullen van deze taken speelt de afdeling Anesthesiologie een belangrijke rol. Sinds de oprichting van het Helikopter-MMT in 1995 heeft de afdeling meer dan 50% van de diensten voor haar rekening genomen. Sinds de invoering van de functie van Chief Doctor binnen de organisatie van het Trauma-centrum wordt deze functie vervuld door een staflid Anesthesiologie. De huidige Chief Doctor is H.M.T. Christiaans. Zijn plaatsvervanger is S. Greuters. Sinds 1 januari 2006 levert het VUmc van uur tot uur een paraat MMT, dat tijdens de daglicht periode tot uur met behulp van de helikopter wordt vervoerd. Buiten de daglichtperiode en van uur wordt het MMT vervoerd met een ambulance-voertuig

11 2. Onderwijs / Opleiding 2. Onderwijs / Opleiding 2.1. Onderwijs- en opleidingscommissie De onderwijscommissie is verantwoordelijk voor de organisatie en coördinatie van alle onderwijs- en opleidingsaspecten voor en door de afdeling Anesthesiologie. De samenstelling van de commissie was in 2008 als volgt: - Prof.dr. S.A. Loer, opleider - dr. R. Krage, plv. opleider - Dr. D.P. Veerman, medisch hoofd operatiekamers - Dr. G.L. Scheepstra, dagcoördinator - mevr. D.H. Thöne-Passchier, staflid - mevr. L.E. Garmers, staflid - mevr. G.H.P. Krijnen, stafmedewerker - W.J.J. Jansen, secretaris - mevr. A. Kanninga, AIOS-vertegenwoordiger - R.A. Bouwman, AIOS-vertegenwoordiger Zwaartepunten van de strategiebijeenkomst 2008 waren het strategische opleidings- en onderzoeksplan van de afdeling anesthesiologie. Centrale vragen waren; Waar staan we in 2008 en waar willen we over 5 jaar staan, Wat vinden we innovatief en onderscheidend Besprekingen, stages, lesprogramma Dagelijks generaal rapport Doel: Overdracht van patiënten die tijdens de dienst of bij het wisselen van de dienst nog onder de hoede van de afdeling anesthesiologie vallen, mededelingen van de leiding van de afdeling, bespreking van de dagelijkse agenda. Frequentie: Iedere ochtend van 7:30 7:45 Spreker: Dienstdoende AIOS

12 2. Onderwijs / Opleiding Probleemoplossende overdracht Doel: Bespreking van de problemen en complicaties tijdens het OK programma van die dag en het bespreken van complexe patiënten die zullen worden geopereerd op de volgende dag. Frequentie: Iedere maandag, woensdag, donderdag en vrijdag van 16:30 17:00. Sprekers: Aanwezige AIOS en staf leden Pijnbespreking, Palliatieve zorg Doel: Bespreking van bijzondere pijnpatiënten of pijnsyndromen. Frequentie: Iedere dinsdag van 16:30 17:00 Sprekers: Pijnteam Complicatiebespreking Doel: Frequentie: Sprekers: Bespreking van complicaties binnen de anesthesiologie en intensive care. Iedere 2e donderdag van de maand van 17:00 19:30 uur Stafleden en AIOS Anesthesiologie en Intensive Care Refereeravond Doel: Frequentie: Sprekers: Thema avond waarop literatuur en klinische inzichten ten aanzien van een voor de anesthesiologie relevant onderwerp worden besproken. Iedere 3e woensdag van de maand van 17:00 18:30 uur. Eén staflid en twee AIOS Researchbespreking Doel: Frequentie: Sprekers: Bespreking van lopend onderzoek binnen de afdeling. Iedere 4e woensdag van de maand van 18:00 19:30 uur. Stafleden en AIOS

13 2. Onderwijs / Opleiding Het lesprogramma voor het theoretisch onderwijs Elke woensdagmiddag vond het onderwijs aan de AIOS plaats. De eerste twee uur werd besteed aan onderwijs ten behoeve van het A en B examen van de Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie. Dit onderwijs werd verzorgd door de AIOS zelf, waarbij hoofdstukken uit de examenstof werden voorbereid en gepresenteerd aan alle aanwezige AIOS en een staflid. Tijdens deze presentaties werden regelmatig kritische vragen gesteld door zowel de stafleden als AIOS waarbij met name gelet werd op de praktische en klinische consequentie van de behandelde theorie. Het tweede deel van elke woensdagmiddag werd besteed aan probleem gestuurd onderwijs (PGO). Hierbij werd aan de hand van een door de taskforce PGO van de Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie vastgestelde casus door een groep AIOS een probleem geanalyseerd en uitgewerkt. Deze groepen werden begeleid door een staflid c.q. tutor die als taak heeft het hele proces te sturen. Stages AIOS Opleidingscluster VUmc Ten behoeve van het perifere tweede jaar is een zogenaamd opleidingscluster door 5 perifere ziekenhuizen en het VU medisch centrum geformeerd. De vertegenwoordigers van de ziekenhuizen voeren ieder kwartaal overleg over de voortgang van de stages en de individuele AIOS. Sint Lucas Andreas ziekenhuis, Amsterdam Opleider: dr. M.J.L.J. van den Elsen J.M. Vieveen E. Koetsier S. Dettwiler J F M A M J J A S O N D Westfries Gasthuis, Hoorn Opleider: A.L.F.J. Vermulst S. de Vries B. Huisman J F M A M J J A S O N D

14 2. Onderwijs / Opleiding Spaarne ziekenhuis, Hoofddorp Opleider: E.L.V.M.M. Wiewel Y-M. Lai J.M. van der Kaaij M. van der Horst S.A. Buma F. van Gijtenbeek J F M A M J J A S O N D Rode Kruis ziekenhuis, Beverwijk Opleider: P. Knape L.M.J. Janssen F.B. van Dehn J F M A M J J A S O N D Medisch Centrum, Alkmaar Opleider: H.S. Traast E.S. van der Heiden J F M A M J J A S O N D Stage intensive care Tijdens het derde/vierde jaar van de opleiding tot anesthesioloog werden de AIOS twee keer 6 maanden (IC I en IC II) danwel een keer 12 maanden in het specialisme intensive care opgeleid. Drie maanden hiervan kunnen zij op de kinder-ic volgen. Afdeling Intensive Care Volwassene en Medium Care, VUmc Opleider: prof.dr. A.R.J. Girbes Intensive Care Volvassenen stage I: R.A. Bouwman M. Erwteman N.H.A. Lecluse A.G.Y.K. Lolkema J F M A M J J A S O N D

15 2. Onderwijs / Opleiding J.W.F. Coumou E.G. da Conceicao Araújo M. Otten P. Oedayrajsingh Varma M.M.A. Bisschops L.M.J. Janssen Y-M. Lai J.M. Vieveen S. de Vries P.G.K.B. Geersing Intensive Care Volvassenen stage II: D.J.C. Alders M.B. Godfried A. Rokx K.A. Jageman R.L.G. Sie A. Kanninga G. Onderwater R.A. Bouwman M. Erwteman N.H.A. Lecluse K. Ariese-Beldman J F M A M J J A S O N D Afdeling Intensive Care Kinderen, VUmc Opleider: prof.dr. J.J. Roord / dr. F.B. Plötz R.L.G. Sie M.B. Godfried A. Kanninga J F M A M J J A S O N D Afdeling Intensive Care, University College London Hospitals, UK Opleider: prof. M. Singer J.M. van der Kaaij J F M A M J J A S O N D

16 2. Onderwijs / Opleiding Pijnstage Afdeling Anesthesiologie, VUmc Opleider: prof.dr. S.A. Loer / prof.dr. W.W.A. Zuurmond A. Kanninga G. Onderwater M. Erwteman N.H.A. Lecluse E. Koetsier J.M. Vieveen E.G. da Conceicao Araújo P. Oedayrajsingh Varma J F M A M J J A S O N D 2.3 Refereerbijeenkomsten en Complicatiebesprekingen Refereerbijeenkomsten In 2008 werden de volgende refereerbijeenkomsten gehouden voor de stafleden, AIOS en anesthesiologen in de regio Datum sprekers titel februari 2008 maart 2008 april 2008 Prof.dr. M.P. Vercauteren Algemeen Ziekenhuis Nikolaas, Belgium M.M.A. Bisschops J.M. van der Kaaij E.J. Spoelder S.A. Buma Toepassing van Ropivacaine en Chirocaine voor locoregionale technieken Urgentiegeneeskunde BIS monitoring mei 2008 E.M. Spoelder Pijn en pijnbestrijding juni 2008 E.J. Wassenaar J.M. Vieveen Peri-operatief beleid in cardiaal belaste patiënten september 2008 S. de Vries ECT s en gerelateerde onderwerpen C. Eickhoff oktober 2008 J.W.F. Coumou Hypertonic Saline P. Gerritsen (Erasmus MC) november 2008 K. Ariese-Beldman Protect the Lungs E. Koetsier december 2008 W.J. Mulder A.G.Y.K. Lolkema Aspects of regional Anesthesia

17 2. Onderwijs / Opleiding Complicatiebesprekingen De maandelijkse complicatiebesprekingen werd met de even maanden gezamenlijk georganiseerd met de Intensive Care. Het doel van de complicatiebespreking is te leren van elkaars inzichten door het bespreken van complicaties die recentelijk op de operatiekamers, binnen het MMT en op de IC hebben plaatsgevonden. Aan de bespreking werd deelgenomen door stafleden, AIOS en fellows van beide afdelingen. Een complicatie wordt gepresenteerd door een staflid en een AIOS/fellow. Het karakter van de complicatiebespreking is vertrouwelijk. De bespreking vindt maandelijks plaats en er is ruimte voor 1 of 2 casussen. In 2008 zijn de volgende casussen in de complicatiebespreking aan de orde geweest: Datum sprekers titel februari 2008 april 2008 juni 2008 september 2008 oktober 2008 november 2008 december 2008 S. Greuters D. Alders E.J. Lust R.D. Sibarani Ponsen K. Stoecklein A. Rokx T. James L. Tjon Soei Len L. Janssen S. de Vries H. Scholten S. Buma L. Schwarte S. Knoops Allergisch reactie Mevrouw X, gecompliceerde femoralislijn Een gecompliceerde tracheacanule wissel To err is human! Difficult airway in the ICU and ER Anticholinerg syndroom Complicatie PCIA pomp Twee ernstige lijngerelateerde complicaties op IC en OK Postoperatief longoedeem Postoperatief huidemfyseem Werktijden en patiëntveiligheid Late tamponnade na Cardiochirurgie 2.4 Simulatieonderwijs met ADAM De modernisering van het onderwijsprogramma van de afdeling anesthesiologie in de vorm van Simulatieonderwijs met de Amsterdam Anesthesia Manikin (ADAM) die in 2007 werd ingezet wordt in 2008 geconsolideerd en verder uitgebouwd. Naast de reguliere sessies voor de AIOS wordt gestart met introductiesessies waarin de beginnende AIOS bekend gemaakt wordt met een aantal technische en niet-technische zaken van het werk. De inhoud van de introductiesessies zal verder worden afgestemd op het curriculum zoals dat in ontwikkeling is binnen de NVA werkgroep simulatieonderwijs. Tijdens het reguliere woensdagmiddag

18 2. Onderwijs / Opleiding onderwijsprogramma wordt gebruik gemaakt van verschillende simulatoren waarop bijvoorbeeld de flexibele intubatie kan worden geoefend (skilltraining). In de simulatietrainingen worden dit jaar ook anesthesie medewerkers geïntegreerd als deelnemers waardoor de scenario s meer het beoogde multidisciplinaire karakter krijgen. Naast het trainen van technische vaardigheden ligt het zwaartepunt tijdens deze trainingen op de team-aspecten van het werk. Het voorbeeld van de veilige leeromgeving in het simulatieonderwijs wordt ook gewaardeerd in andere beroepsopleidingen. De trainingen vinden in 2008 daarom navolging in de opleiding van de studenten anesthesie medewerkers en studenten operatie assistenten. Ook voor deze groepen is de samenstelling van scenario s gericht op een mix van hard- en softskills waarin een belangrijke aanvulling ligt van het praktisch klinisch onderwijs. De leerpunten en moeilijkheidsgraad van de scenario s wordt gerelateerd aan het kennisniveau van de deelnemer die op de hotseat zit. Naast de simulatie cursussen wordt in april en juni 2008 in het VUmc op initiatief van de afdeling anesthesiologie een 4-daagse internationale instructeurcursus gegeven in samenwerking met het Danish Institute for Medical Simulation (DIMS) en het Tübingen Patienten Sicherheits und Simulations Zentrum (TüPass). Tijdens deze Instructor and Facilitator training (InFact) worden 8 collegae binnen de afdeling opgeleid tot gecertificeerd instructeur voor de simulatietrainingen. Behalve de anesthesie collegae worden ook 8 instructeurs van andere afdelingen of andere ziekenhuizen opgeleid. De faculty bij deze cursus bestaat uit nationaal- en internationaal erkende experts waar onder Ralf Krage. Hij wordt ook uitgenodigd als docent voor verschillende nationale- en internationale instructeurcursussen in het Medical Education and Simulation center (METS) in Bilthoven (september 2008) en SimuLearn in Bologna, Italië (februari 2008). Tijdens de Euroanaesthesia 2008 in Kopenhagen, Denemarken worden Ralf Krage en Dick van Groeningen van de ESA uitgenodigd om in samenwerking met en in het DIMS twee internationale simulatiesessies als instructeur te geven. Met de Intensive Care Volwassenen (ICV) wordt samengewerkt in de voorbereiding en uitvoering van een Simulatie gebaseerde Bronchoscopie-cursus van een hele dag. In december wordt er in samenwerking met de afdeling ICV een simulatie workshop georganiseerd met een voordracht en meerdere demonstratiesessies gedurende het congres TOPICS in Intensive Care in Lunteren. Er wordt een begin gemaakt met simulator gebaseerd onderzoek. Er zijn twee simulator gebaseerde projecten afgerond. Deze onderzoeken zullen in 2009 leiden tot publicaties en verschillende posterpresentaties tijdens internationale congressen

19 2. Onderwijs / Opleiding De instructeursgroep, die zich op het VUmc intranet presenteert als ADAM s Family, bestaat in 2008 uit de volgende personen: dr. Ralf Krage DEAA, Dick van Groeningen, drs. Ludmilla Garmers, drs. Sjoerd Greuters, dr. Axel Schauer, drs. Rajen Kanhai, drs. Lenie Hulshoff, Olaf Meulstee, Dick Hoogervorst, Ad Vermeulen. Activiteit sessies/dagen deelnemers SIMSessie AIOS 13 reguliere sessies 2 introductiesessies 1 flexibel intubatie onderwijs InFact VUmc 4 dagen 16 EuSim METS, Bilthoven 2 dagen 30 InFact Bologna 2 dagen 25 ESA/DIMS Sessie Copenhagen 2 sessies 22 SIMSessie Studenten An.Med. 7 sessies 24 SIMSessie Studenten Chir.Med. 3 sessies 12 SIM bronchoscopie cursus ICV 1 dag 12 SIM demoworkshop TOPICS in IC 3 sessies 55 (deelnemers in meerdere sessies aanwezig) Het simulatieonderwijs mag zich verheugen in groeiende aandacht van diverse specialismen en beroepen waarbij de verwachting voor de nabije toekomst is dat het een zeer sterke groei zal doormaken in volume en tijd. Door groeiende acceptatie zal het steeds meer ingeburgerd raken als instrument voor scholing en research, met name op het gebied van veiligheidsmanagement. 2.5 Congressen en symposia - 10 jaar Ketamine-S in Nederland: Méér dan een anestheticum. Georganiseerd door mw. drs. E.E. van Zalingen-Van Merkesteyn, 13 februari 2008, VUmc. - Journal Highlights Symposium Georganiseerd door dr. C. Boer, 20 maart 2008, VUmc. - Instructor & Facilitation Training (InFacT). Georganiseerd door dr. R. Krage, 15 april 2008, VUmc. - 2e Nationaal Congres Palliatieve Zorg. Mede georganiseerd door drs. W.J.J. Jansen, november 2008, Lunteren. 2.6 Onderwijs aan studenten De afdeling Anesthesiologie levert een belangrijke bijdrage aan het facultaire onderwijs. Net zoals in de afgelopen jaren werd een grote bijdrage geleverd aan het blok Acute Geneeskunde (4 e jaar). Dr. D.P. Veerman (blokvoorzitter), dr. L.A. Schwarte, mevr. D.H

20 2. Onderwijs / Opleiding Thöne-Passchier en prof.dr. J.J.L.M Bierens traden op als docent in dit blok. Dr. Veerman ontving voor het blok de onderwijsprijs voor het beste blok van dat jaar. Dr. D.P. Veerman is tevens vice-coördinator van de cursus Homeostase (1 e jaar) in het VUmc-compas en treedt ook op als weekdocent. Prof.dr. W.W.A. Zuurmond is weekdocent in een tweetal cursussen in het VUmc-compas, namelijk in cursus ziektegedrag (1.1.4, thema pijn) en in cursus levensfase tot en met de dood (2.2.3, thema palliatieve zorg bij ouderen). Prof.dr. W.W.A. Zuurmond treedt op als docent in het blok Werking van het Zenuwstelsel (3e jaar) bij het onderwerp pijn en pijnbestrijding. Daarnaast heeft de afdeling 3 tutoren voor 1e en 2e jaar geleverd en 2 mentoren. Daarnaast heeft de afdeling een eigen practicum Perioperatieve Zorg in het VUmc-compas (3 e jaar) waarin studenten kennis maken met een aantal aspecten van het specialisme anesthesiologie, waaronder het geven van anesthesie, intubatie, beademing en infuus prikken. Dr. C. Boer is hoofd van dit practicum. In het Wetenschappelijk Focusonderwijs van het ICaR-VU werd door dr. C. Boer dagonderwijs gegeven aan geneeskunde studenten over de pulmonale fysiologie. De afdeling verzorgt twee lessen in het ALCO-schap (infuus prikken en reanimatie), deze lessen worden door de studenten goed gewaardeerd. Ook participeert de afdeling in het ethiek onderwijs aan 4e jaars studenten. Tijdens het ALCO onderwijs kreeg elke groep coassistenten onderwijs van docenten van de afdeling over de twee onderwerpen 1. Infuusmateriaal en infuus inbrengen en 2. Reanimatie. Deze lessen zijn steeds op donderdagen van 13 tot 17 uur volgens een vast rooster. Daarmee samenhangend was de afdeling betrokken bij de afsluitende toets van het ALCO: 19 keer per jaar werden bij de ALCO groepen de examens infuus inbrengen of reanimatie afgenomen. Dit onderwijsdeel vond plaats op vrijdagochtend van 9 tot 12 uur. De afdeling bood plaats aan een tiental studenten uit het oude en nieuwe curriculum voor het doorlopen van hun wetenschappelijke stage. De studenten werden begeleid door dr. C. Boer, dr. R.R. Lamberts en dr. R.S.G.M. Perez. 2.7 Advanced Life Support onderwijs In 2008 werden 3 Advanced Life Support (ALS) cursussen gegeven. Een ALS cursus duurt 3 dagen en heeft als doel de reanimatievaardigheid van het reanimatieteam en van de

21 2. Onderwijs / Opleiding individuele deelnemers te vergroten. Dit wordt bereikt door het verbeteren van de communicatie binnen het team, het aanleren van vaardigheden en protocollair werken. Leermiddelen bestaan uit korte praktisch gerichte theoriepresentaties, workshops en veel casustraining met een geavanceerde reanimatiepop. Vanuit de afdeling Anesthesiologie waren bij de cursus de docenten D. van Groeningen, S.R.R. Kanhai en P. Schober betrokken. ALS cursus 2008 Deelnemers AIOS Anesthesiologie Anesthesiemedewerkers AIOS e Geneeskunde AIOS Cardiologie Fellow Intensive Care Fellow Chirurgie totaal 3 cursussen totaal Auditoren 2 e anesthesiemedewerkers 16 Naast de ALS cursussen werden er door genoemde docenten 42 ALS casustrainingen gegeven voor de studenten anesthesiemedewerkers, artsen en verpleegkundigen van de CCU, volwassenen IC s en Spoedeisende Hulp. Voor de Huisartsen Opleiding VU werden lessen gegeven in volwassenen-reanimatie, kinderreanimatie en het gebruik van de AED. Voor gedetacheerde anesthesiemedewerkers werd een aangepaste bijscholing gegeven

22 2. Onderwijs / Opleiding 2.8 CD-Onderwijs Naast de Centrale Cursus Anesthesiologie van de Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie werd door een aantal UMC s het gezamenlijk CD-onderwijs georganiseerd. De opzet was om practisch en interactief onderwijs te geven aan derde en oudere jaars aios. Het onderwijs vond de 1 e en 3 e woensdag van de maand plaats in de verschillende UMC s. Het programma zoals die door de afdeling anesthesiologie van het VUmc in 2008 was georganiseerd: Ademhaling en beademing I Loer Welkom, introductie, schriftelijke kennistest Loer De pulmonaal belaste patiënt op de preoperatieve polikliniek Lely Beoordeling beeldvorming van de thorax Groeneveld Monitoring van de longfunctie op de IC Schwarte Intraoperatieve long embolie Boer How to read an article? Spoedeisende geneeskunde/reanimatie I Bierens Nieuwe ontwikkelingen op het gebied van spoedeisende geneeskunde Krage/v. Groeningen Wat is nieuw in BLS, AED en ALS? Winkler Wat is nieuw in A-(PLS)? Sibarani Wat is nieuw in neonatale resuscitatie? Schober Niet aan trauma gerelateerde spoedeisende situaties. Loer Afsluiting

23 3. Onderzoek 3 Onderzoek 3.1 Ontwikkelingen in 2008 In 2008 heeft de afdeling Anesthesiologie van het VU medisch centrum de veranderingen rondom wetenschappelijk onderzoek die in 2007 werden geïnitieerd gecontinueerd en bestendigd. De afdeling richtte een onderzoeksbureau op waar leiding aan wordt gegeven door mw. dr. C. Boer. Het onderzoeksbureau moet bijdragen aan het verbeteren van de administratieve infrastructuur voor het doen van onderzoek binnen de afdeling. Mw. S. Arensma-Portente werd aangesteld om het onderzoeksbureau vorm te geven. Daarnaast werd drs. E.M. Redout als post-doc aangesteld om nieuwe projecten van dr. C. Boer te initiëren binnen de Experimentele Cardiovasculaire Anesthesiolgie. In 2008 werd het onderzoek gecoördineerd door drie onderzoekscoördinatoren (dr. R.S.G.M. Perez, dr. ir. R.R. Lamberts en dr. C. Boer). De onderzoeksstructuur van de afdeling was als volgt opgebouwd: Pijn & Pijnbestrijding Palliatieve Zorg Prof.dr. Wouter W.A. Zuurmond Dr. Roberto S.G.M. Perez Hoogleraar Pijnbestrijding & Palliatieve Zorg Onderzoekscoördinator Perioperatieve Zorg Dr. Christa Boer Onderzoekscoördinator Experimentele Dr. ir. Regis R. Lamberts Onderzoekscoördinator Cardiovasculaire Anesthesiologie Microcirculatie Dr. Lothar A. Schwarte Onderzoeker Dr.med. Patrick Schober Onderzoeker Urgentiegeneeskunde Prof.dr. Joost J.L.M. Bierens Hoogleraar Urgentiegeneeskunde In 2008 nam het aantal activiteiten dat gerelateerd is aan wetenschappelijk onderzoek binnen de afdeling sterk toe. Het onderzoeksbureau nam de coördinatie op zich van de Journal Club, Researchbespreking en Refereeravonden, welke maandelijks plaatsvonden. Het aantal aanvragen bij de Medisch-Ethische Toetsingscommissie (METc) nam sterk toe. Het onderzoeksbureau coördineerde het indienen van METc protocollen bij de commissie. Daarnaast nam mw. dr. C. Boer zitting in de METc. De Commissie Wetenschappelijk Onderzoek (CWO) vervulde een rol in het toetsen van protocollen en het bespreken van de

24 3. Onderzoek voortgang van het wetenschappelijk onderzoek binnen de afdeling. Het aantal stafleden en AIOS dat in 2008 participeerde in wetenschappelijk onderzoek nam sterk toe, waarbij er een duidelijke positieve trend was in het wetenschappelijke niveau van de onderzoeksprojecten. Als gevolg hiervan werd de afdeling duidelijk zichtbaar tijdens de NVA Wetenschapsdag in 2008, en werd de lezing van mw. N. Jahn uitverkozen tot de beste wetenschappelijke bijdrage van deze dag. Daarnaast wonnen Drs. E. Spoelder en Dr. C. Boer de 2 e prijs tijdens de VUmc Wetenschapsdag voor het beste abstract en poster. Er werd een structurele regionale samenwerking opgezet tussen het VUmc met de opleidingsziekenhuizen binnen de OOR. De afdeling participeerde in de organisatie van het 1 e Journal Highlights Symposium in dat als doel had een overzicht te geven van toonaangevende wetenschappelijke publicaties in 2007 binnen de verschillende anesthesiologische aandachtsgebieden. De interne en externe website van de afdeling werd veelvuldig geconsulteerd, wat resulteerde in een toename van het aantal geneeskunde studenten dat een wetenschappelijke stage liep binnen de afdeling. In 2008 publiceerde de afdeling Anesthesiologie in totaal 21 IIS artikelen met een gemiddelde impact factor van 2,27 (mediaan). Subsidies In 2008 werden de volgende subsidies of andere vormen van ondersteuning verkregen voor onderwijs en onderzoek: Aanvrager Naam en Verstrekker Bedrag Dr. R.S.G.M. Perez/ Prof.dr. W.W.A. DALI (Zon-MW) Zuurmond Dr. R.A. Bouwman/dr. C. Boer/Prof.dr. S.A. Dekker stipendium (NHS) Loer Dr. C. Boer Eur. Society of Anaesthesiology Dr. C. Boer Nexfin en ROTEM (ICaR-VU) Dr. C. Boer Industrie Dr. R. R. Lamberts Numico

25 3. Onderzoek 3.2 Pijn, Pijnbestrijding en Palliatieve Zorg Het onderzoeksthema Pijn, Pijnbestrijding en Palliatieve Zorg omvat klinisch onderzoek gericht op postoperatieve pijn, acute, niet-maligne pijnsyndromen, oncologische pijn en palliatieve zorg. Ontwikkelingen binnen het thema van pijn en pijnbestrijding hebben zich met name geconcentreerd op het verder uitbouwen van het onderzoek op het gebied van het Complex Regionaal Pijn Syndroom, chronische benigne lage rugpijn en de palliatieve zorg. Daarnaast werden lopende onderzoekingen op het gebied van de pijnbestrijding voor postoperatieve pijnbestrijding gecontinueerd. Deze ontwikkelingen hebben geleid tot verdere bestendiging van reeds bestaande samenwerkingverbanden. De afdeling anesthesiologie participeert sinds 2004 in het onderzoeksconsortium Trauma Related Neuronal Dysfunction (TREND). TREND is een samenwerkingsverband tussen universitaire medische centra, technische universiteiten en de industrie op het gebied van het onderzoek naar het Complex Regionaal Pijn syndroom (CRPS). De afdeling anesthesiologie draagt binnen TREND bij aan onderzoek op het gebied van de diagnostiek, epidemiologie, ontwikkeling van meetinstrumenten en farmacotherapie. In 2008 werd de inclusie van het internationale validatieonderzoek van nieuwe diagnostische criteria voor CRPS in samenwerking met het Rehabilitation Institute of Chicago voltooid. Tevens werd in 2008 een nieuwe promovendus (drs. S. Fischer) voor het TREND onderzoek aangesteld, die onderzoek zal gaan verrichten naar de invloed van de cholinergische anti-inflammatoire pathway bij CRPS I. Tevens is subsidie ( Euro, DALI voor Pijn) verkregen voor onderzoek in 2 centra (VUmc en PKC Maastricht) naar het ontwikkelen van een klinische predictieregel voor gunstig dan wel ongunstig beloop bij een prospectief cohort patiënten met neuropathische pijn. Onderzoek in dit kader is ondergebracht bij het onderzoeksinstituut EMGO. Voor het thema benigne pijnsyndromen werd de gerandomiseerde studie naar de effecten van diagnostische blokkade van het Sacro-iliacaal gewricht (SIG) bij aspecifieke lage rugklachten in 2008 gecontinueerd, en werd de PKC Maastricht bij de uitvoering van dit onderzoek betrokken. Binnen deze studie worden tevens anatomische en histologische aspecten van de SIG innervatie onderzocht in samenwerking met de vakgroep Anatomie van Het VUmc. Promovendus drs. K.M. Szadek heeft daarnaast bijgedragen aan de ontwikkeling van landelijke richtlijnen voor de anesthesiologische pijnbestrijding onder auspiciën van de sectie pijnbestrijding van het NVA

26 3. Onderzoek In samenwerking met afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg van het Erasmus MC, het Integraal Kankercentrum Amsterdam (IKA) en het EMGO is in 2008 een belangrijk deel van de dataverzameling afgerond van het ZonMw gesubsidieerde onderzoek naar de kwaliteit van de palliatieve sedatie onder verschillende disciplines in 3 regio s. Tevens is de inclusie voor de door ZonMw gesubsidieerde trial (in samenwerking met het UMC St. Radboud en het Erasmus MC) naar de effectiviteit van off-label pijnmedicatie bij patiënten met pijn bij kanker in 2008 gestart. Ten aanzien van de oncologische pijnbestrijding werd de multidisciplinaire CBO richtlijnontwikkeling voor pijn bij kanker in 2008 gepubliceerd, waaraan dr. R.S.G.M. Perez als werkgroeplid heeft bijgedragen. In het kader van bovengenoemde verbanden liepen voor het thema pijn en pijnbestrijding in verschillende onderzoeksprojecten op een totaal van 6 promovendi werkzaam binnen dit thema. Presentatie van onderzoek Het onderzoek op het gebied van pijn en pijnbestrijding werd in 2008 in 11 voordrachten gepresenteerd op verschillende nationale en internationale bijeenkomsten, waaronder het wereldcongres van de IASP de European Society of Anesthesiology (ESA), de NVA wetenschapsdag, het congres van de European Association of Palliative Care (EAPC), en het TREND symposium. Onderzoekgegevens werden tevens gepresenteerd in 30 voordrachten op scholingsbijeenkomsten van beroepsverenigingen, waaronder het NPI, het KNGF, en de VRA. Vijf Voordrachten voor patiëntenorganisaties over ontwikkelingen binnen het pijnonderzoek werden in 2007 gehouden voor de Nederlandse Vereniging voor Posttraumatische dystrofiepatiënten en de Diabetes Vereniging Nederland. In totaal werden uit naam van de afdeling anesthesiologie van het VUmc 41 externe voordrachten verzorgd op het gebied van pijn en pijnbestrijding. Awards Gynaecologen dr. P. van Kesteren en drs. E. Boormans (OLVG) hebben tijdens het jaarcongres van de European Society for Gyneacological Endoscopy de eerste prijs gewonnen met een abstract over de betrouwbaarheid van een continue pijnscoremeter. De ontwikkeling van de continue pijnscoremeter betreft een samenwerkingsverband tussen de afdeling Anesthesiologie (prof.dr. W.W.A. Zuurmond en dr. R.S.G.M. Perez) en gynaecologie (prof.dr. H. Brolmann) van het VUmc

27 3. Onderzoek 3.3. Perioperatieve Zorg De onderzoekslijn Perioperatieve Zorg heeft als doel structurele onderzoekslijnen te ondersteunen binnen het perioperatieve traject waarin stafleden en AIOS kunnen participeren. Er wordt binnen deze lijn getracht naar een match met de bestaande patiëntenpopulatie, en het onderzoek heeft een cardiovasculaire focus met een translationeel en mechanistisch karakter. De lijn is in een opbouwfase, en het uiteindelijk doel is om innovatief onderzoek te initiëren dat subsidies genereert en tot high impact publicaties en een key opinion positie leidt. Binnen de onderzoekslijn Perioperatieve Zorg ontstonden in 2008 een aantal focusgebieden welke zich enerzijds richtten op het perioperatieve proces, en anderzijds op de opvang van traumapatiënten (ALARM). Er waren binnen de onderzoekslijn een post-doc, 6 promovendi (4 stafleden, 2 AIOS), en 11 studenten werkzaam, waarvan 4 Honours Program studenten. Onderzoek Perioperatieve Zorg De onderzoekslijn Perioperatieve Zorg kent de volgende focusgebieden: Preoperatieve risico profilering. Patiënten die een anesthesie ondergaan worden gescreend op de peroperatieve polikliniek. De onderzoekslijn richt zich op het detecteren van verworven risicofactoren in de chirurgische populatie, en heeft als doel interventies te ontwikkelen die het risicoprofiel van deze populatie verbeteren (Dr. J.P. Hering (WFG), drs. N. Lecluse). Daarnaast werd onderzoek gestart naar de diagnostiek en impact van autonome disfunctie in de chirurgische populatie onder leiding van dr. R.A. Bouwman. Verbetering van de intraoperatieve hemodynamische en cardiovasculaire stabiliteit. Binnen deze lijn werd een celmodel ontwikkeld waarmee de stress imprint van humaan plasma in hartspiercellen en endotheelcellen kon worden onderzocht (drs. E.M. Redout). Daarnaast werden verschillende fysiologische studies opgestart die als doel hadden het risico op intraoperatieve hemodynamische en cardiovasculaire stress te verminderen. De focus lag op perioperatief bloedmanagement (drs. J.W.A. Romijn, drs. E.K. Jansen), de impact van het gebruik van de hartlongmachine op de microcirculatie (drs. A.B.A. Vonk), intubatie en inhalatie trauma (drs. D. Mackie, RKZ), luchtwegmanagement (drs. M. Erwteman), de relatie tussen anesthesie en metabolisme in het brein (dr. S.M. Peerdeman), perioperatieve opwarming (drs. M. van der Horst), diastolische disfunctie (drs. J.R. Leemreis), toepassing van dexamethason bij cardiochirurgische patiënten (drs. J.R. de Jong), en communicatie (drs. E. Koetsier). Ontwikkeling van nieuwe meetinstrumenten voor monitoring van postoperatieve complicaties in niet-beademde patiënten. Met behulp van een continue niet invasieve bloeddrukmeting werd onderzocht of de pulse pressure variatie als maat kan worden

28 3. Onderzoek gebruikt voor de detectie van volumeveranderingen in de niet-beademde populatie (drs. K. Ariese, dr. D.P. Veerman). Preoperative risk profiling MMT SSR HOT Fluid Improvement Balance hemodynamic & Auto- cardio-pulmonary regulation Hemostasis stability Diastolic Micro- Function circulation Postoperative monitoring Onderzoek ALARM Binnen de onderzoekslijn Amsterdam Lifeliner: Analysis of Results and Methods worden er twee verschillende richtingen onderscheiden. ALARM-Vital Function richt zich op stollingsmanagement in traumapatiënten (drs. S. Greuters), en ALARM-TBI focusseert op de prehospitale behandeling van patiënten met traumatisch schedelhersenletsel en het ziektebeloop in deze patiëntenpopulatie (drs. G. Franschman). 3.4 Experimentele Cardiovasculaire Anesthesiologie De Experimentele Cardiovasculaire Anesthesiologie sectie verricht voornamelijk proefdieronderzoek op het gebied van de effecten van cardioprotectieve en adrenerge cellulaire signaal transductie mechanisme op cardiale functie en de coronaire circulatie tijdens de perioperatieve periode. De potentiële cardioprotective eigenschappen van dampvormige anesthetica en de effecten van veel gebruikte adrenerge stimulantia om het hemodymanische profiel van de patiënt stabiel te houden tijdens perioperatieve (ischemische) stress zijn hierbij de belangrijkste aanknopingpunten. Voor patiënten met type 2 diabetes mellitus (DM2) en obesitas (pre-diabetisch), een toenemende groep patiënten die voor non-cardiale operaties worden opgenomen, bestaat een grotere kans op de

29 3. Onderzoek ontwikkeling van perioperative cardiovasculaire complicaties, in het bijzonder zuurstoftekort (ischemie) en hypotensie, dan patiënten zonder DM2. De focus ligt dan dus ook bij deze patiëntengroep. Deze onderzoekslijn levert belangrijke pre-klinische informatie over het werkingsmechanisme van adrenerge stimulantia en inhalatie anesthetica tijdens ischemische stress en legt daarmee een belangrijk fundament voor toekomstig klinisch onderzoek naar farmacologische strategieën die beogen het hart rondom de operatie te beschermen, om zodoende hartcomplicaties bij DM2 en obese patiënten na een operatie te verminderen. Voor bovenstaande onderzoekslijn van de afdeling Anesthesiologie wordt samengewerkt binnen het VUmc met het Laboratorium voor Fysiologie (prof.dr G.J.M. Stienen, dr. E.C. Eringa, dr. J. van de Velden) en de afdeling Endocrinologie (Dr. M. Diamant, Dr. R. Vlasblom, drs C. van den Brom). Daarnaast bestaat ook nog een project dat gericht is op pulmonale circulatie waarbij de doelstelling is om de hypoxische pulmonale vasoconstrictie tijdens sepsis te bestuderen. Voor dit onderzoek wordt samengewerkt met Department of Anaesthesia and Intensive Care Medicine van Sankt Gertrauden-Krankenhaus te Berlijn (prof. dr. J. Weimann en N. Jahn). Ten slotte loopt er ook nog onderzoek naar de farmacokinitiek van sevofluraan tijdens het gebruik van hart-long machine. Deze gegevens zullen worden vergeleken met sevofluraan concentraties in het bloed en ademfractie van niet hart-long machine patiënten. In samenwerking met de afdelingen Kindergeneeskunde (dr. F. Plotz, dr. M. Kneyber en drs. L. Smeding) en IC (prof.dr. A.B. Groeneveld) binnen het VUmc worden de effecten van mechanische ventilatie op de cardiale functie bestudeerd tijdens sepsis. In samenwerking met afdeling Longziekten (dr. A. Vonk-Noordergraaf en drs L. Handoko) en Cardiologie (dr C.P. Allaart) wordt een project uitgevoerd getiteld: Resynchronisatie therapie bij pulmonale hypertensie om te onderzoeken of de dyssynchronie in de contractie tussen de RV en LV die optreedt tijdens pulmonale hypertensie is te voorkomen door RV pacing

30 3. Onderzoek 3.5 Microcirculatie De microcirculatie is de eigenlijke link tussen het cardiovasculaire systeem en de cellen. De microcirculatie speelt niet alleen een passieve rol tussen deze twee componenten, maar participeert ook actief in een groot aantal fysiologische en pathologische processen. In veel klinisch relevante omstandigheden kunnen regionale microcirculatoire condities niet door de systemische metingen zoals deze in de anesthesie gebruikelijk zijn voorspeld worden en systemische metingen kunnen dus microcirculatoire veranderingen missen. Dit is een reden waarom het belangrijk is de microcirculatie direct te adresseren, als diagnostische plek maar ook als therapeutisch target. Hoewel het belang van de microcirculatie dus duidelijk lijkt, is (klinisch) onderzoek nog een evoluerend veld, onder andere doordat (klinische) methodes voor onderzoek naar de microcirculatie pas in de loop van de laatste tijd toegepast konden worden. Doel van ons onderzoek is het definiëren van het effect van peroperatieve condities en therapeutische interventies op de microcirculatie. Wij gebruiken hiervoor optische technieken (bijvoorbeeld reflection spectrophotometrie en laser Doppler flowmetrie), welke ook niet-invasief bij patiënten toegepast kunnen worden, bijvoorbeeld in de intraoperatieve setting. Dit gebeurt in samenwerkingsverbanden, deels interdisciplinair binnen de VU en deels extramuraal met andere instituten