Machinebouw mechatronica

Transcriptie

1 Landelijke Kwalificaties MBO Machinebouw mechatronica Dossierstatus: Gereed voor publicatie Crebonummer: 91080, 91090, Sector: Techniek Branche: Metaal/werktuigbouw Cohort: Cohort Colo Gebruik van gegevens en teksten is met bronvermelding vrijelijk toegestaan. Commercieel gebruik van deze gegevens is niet toegestaan. De disclaimer van toepassing op dit document is te lezen op

2 Kwalificatiedossier Machinebouw mechatronica Inhoudsopgave Inleiding... 3 Deel A: Beeld van de beroepengroep... 4 Deel B: De kwalificaties Inleiding Algemene informatie Colofon Formele vereisten Typering Beroepengroep Loopbaanperspectief Trends en innovaties Overzicht van het kwalificatiedossier Beschrijving van de uitstromen Monteur mechatronica Monteur tester mechatronica Machinebouwer Allround machinebouwer Mechatronicus Beschrijving van de kerntaken Kerntaak 1: Vervaardigt deelproducten en bouwt machines en/of mechatronische producten samen Kerntaak 2: Test machines en/of mechatronische producten Kerntaak 3: Installeert en onderhoudt machines en/of mechatronische producten en regelt deze af Kerntaak 4: Ontwerpt mechatronische (deel)producten Totaal overzicht proces-competentie-matrices Proces-competentie-matrix Kerntaak 1: Vervaardigt deelproducten en bouwt machines en/of mechatronische producten samen Proces-competentie-matrix Kerntaak 2: Test machines en/of mechatronische producten Proces-competentie-matrix Kerntaak 3: Installeert en onderhoudt machines en/of mechatronische producten en regelt deze af Proces-competentie-matrix Kerntaak 4: Ontwerpt mechatronische (deel)producten Deel C: Uitwerking van de kwalificaties Inleiding Uitstromen Monteur mechatronica Monteur tester mechatronica Machinebouwer Allround machinebouwer Mechatronicus Certificeerbare eenheden Deel D: Verantwoording Inleiding Proces- en inhoudsinformatie Betrokkenen Verwantschap Vertaling beroepscompetentieprofielen in kwalificatiedossier Discussiepunten Wijzigingen ten opzichte van de voorgaande versie Ontwikkel- en onderhoudsperspectief Pagina 2 van 170

3 Kwalificatiedossier Machinebouw mechatronica Inleiding Voor u ligt het kwalificatiedossier Machinebouw mechatronica. Dit dossier bestaat uit een aantal onderdelen. In deel A wordt voor alle geïnteresseerden een korte omschrijving gegeven van de beroepengroep en de taken die de beroepsbeoefenaar zoal uitvoert en de competenties die hij/zij daarbij nodig heeft. In deel B, de kwalificaties, worden op hoofdlijnen de diploma-eisen beschreven. Deze eisen geven samen weer wat de gediplomeerde moet kunnen als hij/zij op de arbeidsmarkt start. In deel C wordt een uitwerking gegeven aan hetgeen in deel B is gesteld. Deel C is zowel inhoudelijk als methodologisch aan deel B gekoppeld, er is een één op één relatie tussen respectievelijk de kerntaken, de procescompetentie-matrices en de daarin opgenomen werkprocessen, de certificeerbare eenheden met deze entiteiten in deel C. In deel D wordt verantwoording afgelegd over de totstandkoming van dit kwalificatiedossier. Ook vindt u hier de verwijzingen naar het voor dit dossier relevante bronnenmateriaal. Hieronder vindt u de grafische weergave van de relaties tussen de verschillende elementen van dit kwalificatiedossier. Pagina 3 van 170

4 Kwalificatiedossier Machinebouw mechatronica Deel A: Beeld van de beroepengroep Machinebouw en mechatronica 1. Werken in de machinebouw mechatronica Volautomatische melkmachines, lasrobots, sorteermachines, kopieermachines, liften: het zijn kenmerkende voorbeelden van mechatronische machines. Hierbij wordt het mechanisme bestuurd door elektronica. Dat scheelt heel veel mensenwerk en zorgt ervoor dat bedrijven genoeg kunnen produceren. Machinebouwers mechatronica werken samen met hun klanten aan de ontwikkeling van deze volledig geautomatiseerde machines. Zonder hun werk zouden boeren weer met de hand moeten melken, kun je geen kopietjes meer maken en moet je zelfs heel hoge appartementengebouwen altijd met de trap. 2. Wat doe je als je werkt in de machinebouw mechatronica? Alleen of samen met collega's zorg je ervoor dat machines worden samengesteld en opgebouwd uit verschillende onderdelen. Soms maak je delen van machines, soms zet je ook complete machines in elkaar. Daarna test je de machine en zorg je voor installeren en afregelen ervan. Een melkmachine moet immers de uiers van de koe goed weten te vinden en een kopieermachine moet het papier exact doorvoeren want anders loopt het vast. Liften moeten stoppen op de juiste etage en zeker niet halverwege. Jij bent degene die deze machines bouwt, bij de klant installeert én zorgt dat ze goed werken. Dat is dus technisch werk maar ook creatief. En je moet goed met klanten kunnen omgaan want regelmatig kom je ook bij de klant over de vloer. 3. Waar kom je als je werkt in de machinebouw mechatronica? Je werkt meestal bij grote metaalbedrijven in de machine-industrie en apparatenbouw. Je werkt daar in een werkplaats of op een aparte afdeling waar onderdelen worden gemonteerd en machines worden samengesteld. Regelmatig werk je ook in zogenaamde geconditioneerde ruimten als een cleanroom'. Dit zijn ruimten waar belangrijke omstandigheden als temperatuur en hygiëne aan hoge eisen voldoen, omdat dit nodig is voor de kwaliteit van producten of om objectief te kunnen testen. Voor eindmontage of testwerkzaamheden ga je soms naar de klant toe. 4. Kenmerkend voor jou Als het vak van machinebouw mechatronica je aanspreekt, is het goed te bedenken of de volgende kenmerken op jou van toepassing zijn: Je hebt natuurlijk aanleg voor techniek. Je doet graag dingen samen met anderen, maar vindt het ook leuk om alleen op pad te zijn. Ook kun je heel nauwkeurig werken en storingen signaleren en oplossen. Je bent stressbestendig, dienstverlenend en klantgericht. Je kunt dus ook goed met andere mensen omgaan. Bovendien heb je aandacht voor veiligheid en milieu. 5. Kiezen voor... Binnen de opleiding machinebouw mechatronica kun je kiezen uit verschillende richtingen en afhankelijk van het bedrijf waar je werkt doorgroeien naar specialistische functies. Welke eisen worden aan deze vakrichtingen gesteld? Wat moet je in huis hebben als je de arbeidsmarkt opkomt? Monteur mechatronica Aan de hand van voorbeelden, foto's en uitleg van je leidinggevende stel je zelfstandig onderdelen voor machines samen en monteer je die. Dat kunnen allerlei soorten machines zijn. Hierboven hebben we al een paar herkenbare voorbeelden genoemd. Je werkt binnen het bedrijf, meestal in een hal waar uit verschillende onderdelen complete machines worden samengesteld en gebouwd. Je werkt soms alleen, maar meestal samen met collega's. Je kunt verder leren tot monteur tester mechatronica. Monteur tester mechatronica Pagina 4 van 170

5 Kwalificatiedossier Machinebouw mechatronica Binnen het bedrijf bouw je complete machines van de verschillende onderdelen. Daarna test je of alles goed functioneert. Bij het testen van een prototype (een eerste proefexemplaar' van een machine) of een product dat heel precies moet kunnen werken, assisteer je de programmeur, besturingstechnicus of elektrotechnicus. Je moet daarbij goed in staat zijn problemen die zich voordoen op te lossen. Je moet goed alleen kunnen werken maar ook samen met collega's. Van de testresultaten maak je een rapport. Je bent ook verantwoordelijk voor inregelen, uitlijnen en afstellen van de machine. Je kunt verder leren tot allround machinebouwer. Machinebouwer Je bouwt machines door onderdelen te plaatsen en installeren op een chassis. Dat is de basisconstructie van de machine. Daarna sluit je de onderdelen aan. Meestal krijg je die onderdelen aangeleverd, soms maak je ze zelf. Het is werk waarbij je goed in staat moet zijn problemen die zich voordoen op te lossen. Onder begeleiding van een leidinggevende kun je ook verbeteringen aanbrengen in bestaande machines. Soms werk je dus alleen en soms samen met collega's. Meestal werk je binnen het bedrijf maar soms worden machines compleet op locatie samenof afgebouwd. Je moet dus goed met collega's én met klanten kunnen omgaan. Je kunt verder leren tot allround machinebouwer. Allround machinebouwer Je bouwt machines door onderdelen te plaatsen en installeren op een chassis. Dat is de basisconstructie van de machine. Het gaat hierbij om nieuwe machines die op maat worden gemaakt voor de klant of om een prototype (een eerste proefexemplaar') van een machine. Ook breng je verbeteringen aan in bestaande machines om specifieke wensen van je klant mogelijk te maken. Meestal krijg je de onderdelen aangeleverd, soms maak je zelf onderdelen op maat. Bovendien ben je verantwoordelijk voor onderhoud van machines. Het is werk waarbij je goed in staat moet zijn problemen die zich voordoen op te lossen. Je werkt binnen het bedrijf én op locatie bij de klant. Je moet dus goed met collega's én met klanten kunnen omgaan. Je kunt je verder ontwikkelen tot leidinggevende of specialist op het gebied van de machinebouw. Mechatronicus Als mechatronicus weet je alles van moderne constructies van machines, mechanische en elektrische aandrijvingen en automatisering. Je bent op de hoogte van de hard- en software op het gebied van industriële automatisering en een specialist in het beheersen van bewegende systemen. Het ontwerpen, programmeren en regelen van besturingen maken een belangrijk deel uit van de werkzaamheden. De computer speelt bij al deze toepassingen een hoofdrol. Als mechatronicus ontwerp, maak en onderhoud je: zelfdenkende apparatuur (robots, kopieermachines, medische apparatuur) en industriële processen. Wil je zien hoe iemand allerlei technische beroepen uitoefent? Bekijk dan de filmpjes op Pagina 5 van 170

6 Kwalificatiedossier Machinebouw mechatronica Waar staan de beroepen in de kwalificatiestructuur? In onderstaand schema "Kwalificatiedossiers " zijn de kwalificaties voor beroepen(groepen) voor het Kenteq gebied (werktuigbouw, elektrotechniek, installatietechniek en ICT) weergegeven. Een kwalificatie laat zien wat je in huis moet hebben om een diploma te behalen, om aan de slag te kunnen bij een bedrijf en hoe je je verder kunt ontwikkelen. De kwalificatie geeft scholen en bedrijven de informatie die ze nodig hebben om de inhoud van de opleiding en examens te bepalen. Van beneden naar boven zijn de MBO niveaus 1 tot en met 4 en het HBO/Associate Degree niveau neergezet. Om alle kwalificaties een plaats te kunnen geven zijn er 2 rijen onder elkaar gezet. Van links naar rechts zijn kwalificaties gesorteerd op werksoort en typische locatie van het werk: ontwerpen en werkvoorbereiden op het bedrijfsbureau (oranje), uitvoeren/fabricage in de werkplaats (blauw), uitvoeren/installatie op lokatie (groen), nazorg/service aan de klant en bij de klant (paars). Zie voor actuele gegevens over de kwalificatiestructuur Pagina 6 van 170

7 Kwalificatiedossier Machinebouw mechatronica Pagina 7 van 170

8 Kwalificatiedossier Machinebouw mechatronica 7. Welke mogelijkheden zijn er om door te stromen? Als een diploma voor een kwalificatie is behaald of men heeft zich in de beroepspraktijk gekwalificeerd is doorstroom mogelijk naar andere beroepen/kwalificaties. Vanuit Machinebouw mechatronica is doorstroom mogelijk naar een andere uitstroom van Machinebouw mechatronica op het zelfde niveau (horizontale doorstroom) of het eerstvolgende hogere niveau (verticale doorstroom). Daarnaast is doorstroom mogelijk naar andere kwalificaties. De doorstroom vanuit Machinebouw mechatronica is weergegeven in onderstaand schema "Doorstroom vanuit Machinebouw mechatronica". Vanuit Machinebouw mechatronica (rood kader) zijn in het schema de meest voor de hand liggende doorstroommogelijkheden aangegeven met pijlen bij verwante kwalificaties. Dat kunnen ook kwalificaties zijn van een ander kenniscentrum dan Kenteq. In dat geval is alleen de naam van het kenniscentrum met een pijl aangegeven en geen specifiek dossier. Doorstroommogelijkheden naar andere kwalificaties dan in het schema getoonde worden niet uitgesloten. Pagina 8 van 170

9 Kwalificatiedossier Machinebouw mechatronica Pagina 9 van 170

10 Kwalificatiedossier Machinebouw mechatronica Deel B: De kwalificaties 1. Inleiding Voor u ligt Deel B van het kwalificatiedossier Machinebouw mechatronica. In dit deel worden op hoofdlijnen de diploma-eisen beschreven voor: Monteur mechatronica Monteur tester mechatronica Machinebouwer Allround machinebouwer Mechatronicus 2. Algemene informatie 2.1 Colofon Onder regie van Ontwikkeld door Verantwoording Kenteq Kenteq, afdeling kwalificatiestructuur, in samenwerking met vertegenwoordigers van de branche en het middelbaar beroepsonderwijs. Vastgesteld door: het bestuur van Kenteq op advies van de Paritaire Commissie Kenteq Op: Te: Hilversum Pagina 10 van 170

11 Kwalificatiedossier Machinebouw mechatronica 2.2 Formele vereisten Diploma(s) Monteur mechatronica - 2 Monteur tester mechatronica - 3 Machinebouwer - 3 Allround machinebouwer - 4 Mechatronicus - 4 In- en doorstroomrechten Certificeerbare eenheden Nee Wettelijke beroepsvereisten Branche vereisten Referentieniveaus Nederlandse taal en rekenen Bron- en referentiedocumenten Voor instroom- en doorstroomrechten worden de wettelijke bepalingen aangehouden zoals vermeld in: de Doorstroomregeling VMBO-Beroepsonderwijs (ministerie van OCW, 2003) WEB: Wet educatie en beroepsonderwijs (Staatsblad 501, 31 oktober 1995) WHW: Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek, stb. 1992, 593) Nee Nee Als de wet Referentieniveaus Nederlandse taal en rekenen in werking treedt zullen de voor het mbo vastgestelde referentieniveaus Nederlandse taal en rekenen van toepassing zijn. Op dat moment vervallen de generieke eisen aan Nederlandse taal zoals geformuleerd volgens het raamwerk Nederlands en opgenomen in het brondocument Leren, Loopbaan en Burgerschap. De toewijzing van referentieniveaus aan mbo-opleidingen is als volgt: het referentieniveau 2F is van toepassing voor kwalificaties op niveaus 1, 2 en 3, het referentieniveau 3F is van toepassing voor kwalificaties van niveau 4. In dit kwalificatiedossier is gebruik gemaakt van het referentiedocument (Moderne) Vreemde talen en Nederlands. Tevens is in dit kwalificatiedossier gebruik gemaakt van het raamwerk Rekenen/Wiskunde mbo. Dit raamwerk is te vinden op Onlosmakelijk met dit kwalificatiedossier verbonden is het Brondocument Leren, Loopbaan en Burgerschap. De kwalificatie-eisen die in dit brondocument worden beschreven vormen samen met de diplomavereisten in dit kwalificatiedossier de wettelijke basis voor het onderwijs. Het brondocument is te vinden op De volgende BCP's vormen de basis voor dit dossier: Assemblage vakkracht Mechatronica (klik voor beroepstypering) ( ) Ass. assemblage vakkracht mechatronica (klik voor beroepstypering) ( ) TMK Mechatronica (kik voor beroepstypering) ( ) Machinebouwer (klik voor beroepstypering) ( ) Machinebouwer Allround (klik voor beroepstypering) ( ) Monteur-tester mechatronica (klik voor beroepstypering) ( ) Pagina 11 van 170

12 Kwalificatiedossier Machinebouw mechatronica 2.3 Typering beroepengroep De beroepsbeoefenaar (monteur, monteur tester, machinebouwer en allround machinebouwer) is hoofdzakelijk werkzaam bij bedrijven in de machine-industrie en apparatenbouw die mechatronische producten vervaardigen. Dit betekent dat de bedrijven machines of onderdelen van machines vervaardigen die zowel een fysisch proces (bijvoorbeeld beweging of een thermisch proces) als een beheersingsproces bevatten. Het beheersingsproces betreft de aansturing van het fysische proces. Te denken valt aan: liften, allerlei plaatsing- en sorteermachines (pick and place), vul- en verpakkingsmachines lasrobots, volautomatische melkmachines, kopieermachines en vele andere. De machines werken vaak met hoge nauwkeurigheid en grote snelheden. Het gaat zowel om toeleverende bedrijven die halffabrikaten aanleveren als om bedrijven die een compleet eindproduct vervaardigen. Het kan zowel om kleine als om grotere bedrijven gaan. De werkzaamheden worden meestal in het eigen bedrijf verricht, in een werkplaats of op een aparte assemblage/montage afdeling en soms in geconditioneerde ruimten (o.a. cleanroom). Eindmontage, installatie- en testwerkzaamheden kunnen ook op locatie bij een klant plaatsvinden. De beroepsbeoefenaar ontvangt zijn werkopdracht (werkplan) van zijn leidinggevende. Op basis van werktekeningen, instructies, schema s etc. werkt hij zelfstandig of in een team aan een product/machine. De werkzaamheden binnen dit kwalificatiedossier bestaan uit: assembleren, monteren, samenbouwen en eindmontage van componenten en onderdelen tot complexe machines en/of (mechatronische) (half)producten; testen van deze machines en/of (mechatronische) (half)producten; installeren, afregelen en uitlijnen van machines en/of (mechatronische) (half)producten. De beroepsbeoefenaar zal vaak samenwerken met collega s die aan hetzelfde product werkzaamheden verrichten op het gebied van elektrotechniek, elektronica en ict en ook bij deze werkzaamheden zijn betrokken. De beroepsbeoefenaar controleert na afloop zijn eigen werkzaamheden, vult een werkbon en eventueel een testrapport in. Vanwege het maatwerk wat hij produceert en de hoeveelheid en afmeting van de afzonderlijke componenten waarmee hij werkt, zijn voorzichtigheid, nauwkeurigheid en zorgvuldigheid van essentieel belang voor een goede uitoefening van het beroep. Hij dient zich bewust te zijn van zijn medeverantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het uiteindelijk op te leveren product en dient zijn werkzaamheden met dit besef uit te voeren. Hij is zich bewust van zijn rol binnen het productieproces van het bedrijf en het uiteindelijke doel van de werkzaamheden: de opdrachtgever voorzien van een kwalitatief goed werkend product. Hij moet alert zijn op fouten en afwijkingen in componenten, onderdelen en producten. In geval van fouten en afwijkingen dient hij deze te signaleren en vervolgens te melden of zelf op te lossen. Hij werkt samen en overlegt met collega s. De machinebouwer, allround machinebouwer en mechatronicus begeleiden minder ervaren collega s en sturen deze aan. Naarmate hij op een hoger niveau zijn beroep uitoefent komt meer nadruk te liggen op technisch inzicht, flexibelheid, zelfstandigheid, planmatig werken, klantvriendelijkheid, bevorderen van teamgeest en eigen initiatief tot leren. Pagina 12 van 170

13 Kwalificatiedossier Machinebouw mechatronica De monteur mechatronica maakt onderdelen voor mechatronische producten. Daaruit stelt hij ook eenvoudige eindproducten samen. Het gaat om uitvoerend, praktisch werk. Hij werkt zelfstandig, onder begeleiding van een (vakvolwassen) collega, leidinggevende of projectleider. Hij werkt uitsluitend op het eigen bedrijf. De monteur tester mechatronica bouwt zowel eenvoudige als complexe mechatronische producten samen, regelt deze af en test deze. Hij werkt zelfstandig en waar nodig begeleidt hij de werkzaamheden. Hij werkt (vrijwel) uitsluitend op het eigen bedrijf. De machinebouwer bouwt zowel eenvoudige als complexe mechatronische producten samen, regelt deze af en test deze. Hij werkt meestal binnen het eigen bedrijf, maar soms op locatie bij de klant. Bij eenvoudige producten werkt hij op het eigen bedrijf en werkt hij zelfstandig, waar nodig begeleidt hij de werkzaamheden. Bij complexe producten en bij het werk op locatie bij de klant assisteert hij. De allround machinebouwer bouwt zowel eenvoudige als complexe mechatronische producten samen, regelt deze af en test deze. Hij werkt zowel binnen het eigen bedrijf als op locatie bij de klant. Hij is zeer zelfstandig en begeleidt vaak de werkzaamheden. Op locatie is hij het aanspreekpunt voor de eigen monteurs als ook voor onderaannemers en derden. Hij is verantwoordelijk voor het op te leveren product/werk. De Mechatronicus ontwerpt en bouwt zowel eenvoudige als complexe mechatronische producten samen, regelt deze af en test deze. Hij werkt zowel binnen het eigen bedrijf als op locatie bij de klant. Hij is zeer zelfstandig en begeleidt vaak de werkzaamheden. Op locatie is hij het aanspreekpunt voor de eigen monteurs als ook voor onderaannemers en derden. Hij is verantwoordelijk voor het op te leveren product/werk. De beroepsbeoefenaar (monteur, monteur tester, machinebouwer, allround machinebouwer en mechatronicus) staat tijdens zijn werk voor de opgave: om bij het uitvoeren van zijn taken rekening te houden met het feit dat het resultaat van zijn werkzaamheden/activiteiten een onderdeel is van een levenscyclus van het product of dienst. De beroepsbeoefenaar houdt bij het maken van het product, product onderdeel of het leveren van een dienst rekening met de betekenis van zijn werkzaamheden/activiteiten in de keten. Het komt voor dat er daardoor multidisciplinair gewerkt wordt. Het kennisdelen met betrekking tot het maakproces van een product of het leveren van een dienst is hier een essentieel aspect van het Integraal Ontwerp. Het niet of onvoldoende rekening houden met de ketengedachte leidt tot een verstoring van de levenscyclus van het product of de dienst en doet daarmee afbreuk aan de kwaliteit van het product en/of geleverde dienst. om bij het handelen in de beroepssituatie rekening te houden met het duurzaam gebruik van materialen en het gebruik van energie. Daar waar dit mogelijk is, moet verspilling van materiaal en energie voorkomen worden. Het niet of onvoldoende rekening houden met het duurzaam gebruik van materialen en het gebruik van energie leidt tot een onnodige zware belasting van het milieu en hiermee tot schade aan het milieu op langere termijn. Pagina 13 van 170

14 Kwalificatiedossier Machinebouw mechatronica 2.4 Loopbaanperspectief Binnen de werkgebieden machinebouw mechatronica liggen de volgende loopbaanmogelijkheden voor de hand die door opleiding en ervaring kunnen worden bereikt. De monteur mechatronica op niveau 2 kan: doorgroeien als monteur tester mechatronica of doorgroeien als machinebouwer, zich verbreden tot monteur elektrotechnische industriële producten en systemen. De monteur tester mechatronica op niveau 3 kan: na een aantal jaren werkervaring doorstromen naar allround machinebouwer, zich verbreden tot machinebouwer, zich verbreden tot monteur service en onderhoud, zich verbreden tot eerste monteur service elektrotechniek of zich verbreden tot eerste monteur elektrotechnische industriële producten en systemen. De machinebouwer op niveau 3 kan: na een aantal jaren werkervaring doorstromen als allround machinebouwer, zich verbreden tot monteur tester mechatronica, zich verbreden tot monteur service en onderhoud, zich verbreden tot eerste monteur service elektrotechniek of zich verbreden tot eerste monteur elektrotechnische industriële producten en systemen. De allround machinebouwer op niveau 4 kan: zich verbreden tot technicus elektrotechnische industriële producten en systemen, zich verbreden tot technicus service elektrotechniek zich verbreden tot werkvoorbereider/tekenaar, doorgroeien als specialist of leidinggevende op het gebied van mechatronische producten en systemen. De mechatronicus op niveau 4 kan: zich verbreden tot technicus elektrotechnische industriële producten en systemen, zich verbreden tot technicus service elektrotechniek en werkvoorbereider/tekenaar, doorgroeien naar specialist of leidinggevende op het gebied van mechatronische producten en systemen. Door de verschillende technische velden waarin de beroepsbeoefenaar werkt zijn er ook mogelijkheden om in andere sectoren zoals storing en onderhoud door te stromen. Hierover zijn nog geen formele doorstroomrechten afgesproken. Een allround machinebouwer en mechatronicus kunnen doorstromen naar het HBO. Technische/natuurkundige hbo-opleidingen als werktuigbouwkunde, elektrotechniek, technische bedrijfskunde, industrieel product ontwerpen en algemene operationele techniek liggen het meest voor de hand waardoor doorgroei naar ontwerper/productontwikkelaar/projectleider mogelijk is. Pagina 14 van 170

15 Kwalificatiedossier Machinebouw mechatronica 2.5 Trends en innovaties Hieronder worden enkele, voor de in dit kwalificatiedossier beschreven beroepen relevante ontwikkelingen beschreven. Het gaat hierbij om ontwikkelingen op de arbeidsmarkt en de beroepspraktijkvorming, ontwikkelingen in wetgeving en overheidsregulering en ontwikkelingen in de beroepsuitoefening zelf (b.v. technologische veranderingen of marktontwikkelingen in de sector). Deze ontwikkelingen worden beschreven om instellingen daarmee de mogelijkheid te bieden in de opleiding al rekening te houden met toekomstige veranderingen in de beroepsuitoefening. Arbeidsmarkt en beroepspraktijkvorming Uit Kenteq Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie over de afgelopen 5 jaar blijkt dat het arbeidsmarktperspectief van technisch gediplomeerden gunstig is. Voor de domeinen Elektrotechniek, Installatietechniek, Werktuigbouw, (Fijn-)Mechanische Techniek en Vliegtuigtechniek is er een sterke vervangingsvraag en een beperkte uitbreidingsvraag. Dit geldt voor alle niveaus en specialismen. Ondanks de economische terugval van 2009 zijn de verwachtingen nog steeds positief en ontstaat er zeker geen structureel tekort aan arbeidsplaatsen. Gedetailleerde informatie over de geschatte tekorten en overschotten zijn te vinden op (Diensten/Arbeidsmarktadvies). Voor alle kwalificaties van Kenteq zijn voldoende BPV plaatsen. Leerbedrijven bieden binnen het bedrijf steeds meer opleidingsmogelijkheden. Ook kunnen leerlingen bij steeds meer bedrijven in het kader van hun leerloopbaan - voor zowel de breedte als ook voor doorstroming terecht. Welke erkende leerbedrijven er op dit moment voor deze kwalificatie zijn is te zien in het register van erkende leerbedrijven van Kenteq op (Diensten/Register Erkende Leerbedrijven). Voor stages is er een website Wetgeving en regelgeving Ontwikkelingen in de beroepsuitoefening De beroepengroep installatietechniek heeft regelmatig te maken met wijzigingen in regelgeving op het gebied van arbeidsomstandigheden, veiligheid, gezondheid en milieu. De beroepsbeoefenaar moet zijn werk volgens de meest recente voorschriften uitvoeren. Markt & Technologie: in verband met de toenemende aandacht voor duurzame energie krijgt de beroepsbeoefenaar steeds meer te maken met energie-efficiency; energieleveranciers bieden in het kader van klantenbinding ook onderhoudswerkzaamheden aan; dit verscherpt de concurrentie, waardoor de prestatiedruk op de beroepsbeoefenaar toeneemt; in verband met prestatiecontracten voor onderhoud worden aan de beroepsbeoefenaar steeds hogere eisen gesteld voor wat betreft de kwaliteit van de rapportage; bij het onderhoud van installaties wordt het verrichten van metingen steeds belangrijker. Omdat onderhoud vaak wordt gerelateerd aan gemeten waarden en de daarin gesignaleerde trends, wordt het interpreteren van de meetgegevens door de beroepsbeoefenaar steeds belangrijker; de beroepsbeoefenaar moet steeds meer in systemen kunnen denken omdat regelingen voor opwekking, distributie, afgifte elkaar steeds meer beïnvloeden; er worden steeds meer installaties ontwikkeld die zelf signalen afgeven dat onderhoud nodig is of storingen analyseren en diagnosticeren. Uitlezen van deze informatie en ingrijpen kan vaak zelfs op afstand. De beroepsbeoefenaar moet hiermee kunnen omgaan; er worden hogere eisen gesteld aan de kwaliteit van het binnenklimaat, bijv. de ontwikkeling van gebalanceerde ventilatie. Nu moet de beroepsbeoefenaar bijv. ook kennis hebben van bacteriën en schimmels die in installaties kunnen voorkomen. Door de opkomst van warmtepompen moet de beroepsbeoefenaar weten dat voor bepaalde handelingen een certificaat van hem wordt geëist. Pagina 15 van 170

16 Kwalificatiedossier Machinebouw mechatronica Bedrijfsorganisatie: door technologische ontwikkelingen van toestellen worden aan de beroepsbeoefenaar steeds hogere kwaliteitseisen gesteld; aan de houding, gedrag en taalvaardigheid van de beroepsbeoefenaar worden steeds hogere eisen gesteld; kleine bedrijven werken vaker samen in die zin dat ze personeel aan elkaar uitlenen, waardoor de beroepsbeoefenaar zich snel moet kunnen aanpassen; er is al een aantal jaren een taakverschuiving gaande van bedrijfseigen onderhoudsdiensten naar speciale servicebedrijven. Deze ontwikkeling lijkt nog niet uitgekristalliseerd. De beroepsbeoefenaren van speciale servicebedrijven moeten een groot inlevingsvermogen hebben in nieuwe situaties; Van de mechatronicus wordt steeds meer verwacht dat zij redeneren op het niveau van het kapitaalgoed. Dit vraagt van hun ook kennis van niet-eigen vakgebieden en het vermogen om specialisten van andere vakgebieden te kunnen aansturen. Internationaal: belang van Europese regelgeving neemt toe. Wanneer de Europese normen in Nederland worden overgenomen, moet de beroepsbeoefenaar hier kennis van nemen en er mee gaan werken. Buiten Nederland zijn nog vaak oliegestookte warmtebronnen standaard. Een persoonscertificatie op het gebied van branders is soms vereist. Pagina 16 van 170

17 Kwalificatiedossier Machinebouw mechatronica 3. Overzicht van het kwalificatiedossier Een kwalificatiedossier kan een of meerdere uitstromen bevatten. Met behulp van onderstaande matrix wordt, door te markeren welke kerntaken en werkprocessen de verschillende uitstromen gemeen hebben, duidelijk gemaakt waar de verwantschap tussen de verschillende uitstromen zich bevindt en waar uitstromen van elkaar verschillen. Indien een dossier slechts 1 uitstroom bevat, wordt in deze matrix alleen het overzicht gegeven van de kerntaken en werkprocessen die bij deze uitstroom horen. Legenda: U1: Monteur mechatronica U2: Monteur tester mechatronica U3: Machinebouwer U4: Allround machinebouwer U5: Mechatronicus Uitstroom Kerntaak Werkproces U1 U2 U3 U4 U5 Kerntaak 1: Vervaardigt deelproducten en bouwt machines en/of mechatronische producten samen Kerntaak 2: Test machines en/of mechatronische producten Kerntaak 3: Installeert en onderhoudt machines en/of mechatronische 1.1 Voorbereiden werkzaamheden x x x x x 1.2 Vervaardigen van de montageondergrond van het apparaat x x x x x 1.3 Vervaardigen van deelproducten x x x x x 1.4 Onderdelen plaatsen met behulp van verbindingstechnieken x x x x x 1.5 Aansluiten van onderdelen en deelproducten x x x x 1.6 Instrueren en begeleiden minder ervaren collega s x x x 1.7 Begeleiden van werkzaamheden x x x 2.1 Voorbereiden werkzaamheden x x x x 2.2 Inregelen en afstellen van machine/mechatronisch product 2.3 Testen machines en mechatronische producten aan de hand van testplan 2.4 Assisteren programmeur, besturingstechnicus en/of elektrotechnicus bij testen prototypes x x x x x x x x x x x x 2.5 Begeleiden testwerkzaamheden x x 2.6 Administreren en archiveren van testgegevens x x x x Pagina 17 van 170

18 Kwalificatiedossier Machinebouw mechatronica Uitstroom Kerntaak Werkproces U1 U2 U3 U4 U5 producten en regelt deze af Kerntaak 4: Ontwerpt mechatronische (deel)producten 3.1 Voorbereiden werkzaamheden x x x 3.2 Installeren machines en mechatronische producten 3.3 Inregelen, afstellen en uitlijnen machines en mechatronische producten x x x x x x 3.4 Uitvoeren onderhouds- en revisiewerkzaamheden x x 3.5 Aanbrengen van modificaties in machines, apparaten en installaties 3.6 Instrueren en begeleiden minder ervaren collega s 3.7 Begeleiden installatie- en onderhoudswerkzaamheden 3.8 Administreren en archiveren van gegevens x x x 4.1 Verzamelen en delen van technische informatie x 4.2 Technische schets maken x 4.3 Detailleren en uitwerken van het mechatronisch ontwerp x x x x x x x Pagina 18 van 170

19 Kwalificatiedossier Machinebouw mechatronica 4. Beschrijving van de uitstromen In dit hoofdstuk worden de verschillende uitstromen van dit kwalificatiedossier nader omschreven. De uitstromen welk deel uit maken van dit dossier zijn: Monteur mechatronica Monteur tester mechatronica Machinebouwer Allround machinebouwer Mechatronicus Pagina 19 van 170

20 Kwalificatiedossier Machinebouw mechatronica 4.1 Monteur mechatronica Algemene informatie Context van de uitstroom Typerende beroepshouding De monteur mechatronica is hoofdzakelijk werkzaam bij de middelgrote en grotere metaalbedrijven die behoren tot de sector machine-industrie en apparatenbouw. Het gaat hier zowel om toeleverende bedrijven die halffabrikaten aanleveren als om bedrijven die het complete eindproduct, zoals mechatronische producten vervaardigen. De werkzaamheden van de monteur mechatronica behoren tot de voormontage, die meestal in een assemblagehal worden verricht. Kritische werkprocessen worden soms in speciale geconditioneerde ruimtes verricht. De monteur mechatronica werkt uitsluitend binnen het eigen bedrijf. In het werk van de monteur mechatronica zijn met name de volgende houdingsaspecten typerend: Nauwkeurigheid en zorgvuldigheid. Dit is essentieel bij nagenoeg alle werkzaamheden van de monteur. Kwaliteitsbewustzijn. De monteur vervaardigt producten en deelproducten zodanig dat deze voldoen aan de gestelde kwaliteitseisen. Signalerend vermogen. De monteur handelt adequaat op onvolkomenheden of onjuiste veronderstellingen van een werkopdracht en werkt uit zichzelf volgens de voorschriften op het gebied van veiligheid, gezondheid en milieu. Sociale en communicatieve vaardigheden. Ten behoeve van het samenwerken met collega's zijn sociale en communicatieve vaardigheden van belang. Niveau van de beroepsuitoefening Rol en verantwoordelijkheden Complexiteit Niveau 2 De monteur mechatronica heeft een uitvoerende rol. Hij werkt zelfstandig, onder begeleiding van een (vakvolwassen) collega, leidinggevende of een projectleider/bedrijfsleider. Van de monteur mechatronica wordt vooral verwacht dat hij vlot en nauwkeurig de assemblage verricht. Hij is verantwoordelijk voor het strikt volgens voorschrift monteren van de halfproducten en de afwijkingen direct te melden. Hij is verantwoordelijk voor zijn eigen veiligheid. De monteur mechatronica werkt volgens standaard werkwijzen. Hij maakt gebruik van algemene basiskennis en basisvaardigheden op het gebied van elektrotechniek/werktuigbouwkunde. Hij kan bij de uitvoering van zijn werkzaamheden altijd terugvallen op een vakvolwassen collega of leidinggevende. De complexiteit van de werkzaamheden van de Monteur mechatronica wordt vooral bepaald door de volgende factoren: de omvang van het werkproces; de diversiteit aan apparaten, installaties en producten waaraan wordt gewerkt; de specifieke veiligheidsomstandigheden van elke situatie; het voorkomen van beschadigingen aan de grote hoeveelheid, vaak zeer kleine onderdelen binnen de producten Wettelijke beroepsvereisten Branche vereisten Afbreukrisico s liggen met name in het verkeerd interpreteren van tekeningen, onnauwkeurig en onzorgvuldig werken en het niet alert zijn op afwijkingen en knelpunten. Nee Nee Pagina 20 van 170