$ % $ +,,- $ &/0!0! 00 $ */) !"4%/0&0*0&0

Transcriptie

1

2

3 In opdracht van Dura Vermeer Railinfra BV Auteur H.H.J. van Schaik Risicomanagement binnen Dura Vermeer Railinfra BV Afstudeeronderzoek

4 $ % & $! ' $ ( ) $ * $ +,,-. $ &/**1 & $,,,2-,- $ &/!.% /(! $ */)13!"4%/&*& $ ) $ ) %#-- +56,!7 * ' $ : * $ ;,+6<2-=+6#2 > $ ;,+6<2-=+##= $ $ $! $ ) $ ) %+5??2,,!( ( ' $ 2?2++. ( $ ;,26<#9==555 > $ ;,26<#9=+,,,! "#

5 ! "2 * %@% 4 A/ B / % ' %%'!> ' 4 % %4 C D % 4 % %* ';*5<$ (DE / D % ' 4 / ' D ;*6< '% ' %'% '4$ % 4 4!% ' 8" F 4@ 4 ( 4 '4 '!D % 4 4 ' % F % '4% & 3 B %4'% * 4 4 $ % C4 A * %

6 @%" % ( ( B& 4 ' ;*#< 4 C$ # )4 % 2 ; 4"< ' C % C ' % 4 E / 4 % C'4$;*#< 4 ' 4/ % % % % D% %/%4' 4 % ' ' ' 4 % ;*#<! ' 4%4 ' '4 ' '4 D ' 4 % ' *! 3 ;*!3<;%4<! "-

7 3 % *!3 ' 4 %4 '! "?

8 ! "9

9 4 ' ' ' % C / D ' 4 * ' %4 * * 4'%4 ' 4 % %3 44 % %% ' 4 4 %4 4! 4% / & ( /%. % 44 / '44%/%44 4% / 1* &!"4/ 4 % % / / %4 %% '! ) 4%%4 '%4 ' ' 44/ %4 %% F/'44 G **1& */ +,,-! "=

10 ! "5,

11 1 1.1! D )% ? 1.4 ' 5? 1.5 ' 59 2! " 2.1 * %HI 5= 2.2 * %H)4 I J@ +# 2.4 * %H I , 3 # 3.1 )4 $! FB ) 6? 3.4 #? 3.5 D 2, 3.6 D 25 4 $ "% % ? 4.3 2= 4.4 &% C &' () 5.1 -? = = 6 $" )! "55

12 6.1?5 6.2!%?5 ) *$ + )) *! ",- *$! " *,. */ *,( *1! "2 "3",) **" 45 *,, *6! " *4 - *4 4!7 )! "5+

13 8' *5 ".% % " 3 ( 4 ' ' % 4 ' % 4 4F 4 % %4% 4 ( ' % % / % 4 % * % 4 / / %%% 4 %%% % * % 4 ( 4 ' ' '4 4 / %4 K '4 4 /'4 *4 '%4% ' 4% L4' '4 4 % 4 % / % % '4 '% ' D ' %%4 * ' 4 5'' '/ )!/ ' ' ' ' %. / % + % / 4 /! "56

14 D % 4 6 % # % ' ' ' C/ %% ' %'4 2! "5#

15 1 1.1 "# 1.2! "52 % ' %M '@;+,,,<* / % ' )!' % / / ' ' ' D ;55</ % ;5+</ ;56</ ' ;5#< ';52<% % * :. '4 %" % NN.%% /! 3 4 '. %4 ' 4 ' 44 :. * ' %4 4 % " % / "/ " %/% " %/ %/%/ /'! '4 %4 % '4 % %" 4 / / 4 4 ' % C % C 4 ' % 4 ' '4 / ' %4 %

16 4 % 4 / %4 /% %%4 % A % % %4/ * H I/H %4I% H%I% / %% F % / > %4 / %4 % 4% 4 3 % D % (4 D % %4 3 4 / %/ 'H4 I/%4 ' '4 ':4@ "4 % ' / 4 % F ' 4@ 4 4 ' '/% '4 4 4 %/ ' % %4 4 ' 4 & %4% C / %4 4 ' 4 ' 4% % 4 / 44' ' %4 4 / %% ' 4 / ' %4 /% %4 4 ' 4 %4' % 4 %/ * ' ' %% '' 4 ' % ' *' & $ - - % 4 A/ B - * %/! "5-

17 - ' - ' % - - '4 ' 4 % 4 4 % % $ ' % C / D' 4 O 1.3 ' ' D D % ' D 4% % 4 $ * C D % 4% % * 4 / '% '$ ( D E / D % /@' 4 / ' &5 * ' ' D ' 5"5 %! "5? 5"5$'

18 < * % / 4 %< PD < % C < % D D ' % 4 %B" < D % 1.5 &5 '' % ' 9 " '5 : 5: ; 55 %O 5+ %DO 56 % O 5# * %O "" ' "% 5 " *'; +5 % O ++ '4 4'% O +6 * O +# '4 O +2 '4 O 9 "" +5 *' *5 ''; 65 % O 6+ 4O 66 '4 4'O.9 5 *2 "< *' * "; #5 '44 #+ '44 CO! "59

19 2! " =! "> ( %HI ' % % % % ' '%% ' +5 %HI /++ ' %H4 I +6 % % * % +#, 4 %HI' % %% / %% Q J& ;5==+< %% $ - C'/ - ' - '' )%J& ;5==+<'$ - ' / - - C J&%;5==9< *;5==9< 4 L - '/ - - & ;+,,6< % % $ J &% ;5==9</ * ;5==9</ * ;5==#< % 4 % 2.1.2! "5= ( 4 ' /!"4% ;+,,+</ J ;5=9?</ ;5===</ / %J*;+,,2</J&%;5==9</)%J& ;5==+< Q J & ;5==+< %/%% ' % '

20 ( ;%/%J/5=99/8JD/5=?=< % % ' '' % / % B % * % F % % ;)%J& / 5==+< 3. D ;5===< %HI! 3. D'*;+,,5</)3;+,,,< &;5==?<%' ' '4 $ Auteur Jaar Definitie Al-jibouri 22 The possibility that an uncertain event, whose consequence is damaging, will occur. Cooper & Chapman 1987 De blootstelling aan de mogelijkheid van economische of financiële verliezen, materiele schade, of vertraging, als een consequentie van een onzekerheid als gevolg van het volgen van een bepaalde methode / manier van werken. Dura Vermeer 24 Een ongewenste gebeurtenis die zich al dan niet kan voordoen en die kan leiden tot extra kosten en/of vertraging. Hedeman 22 De onzekerheid over de uitkomst (zowel positief, als negatief) Hillson 21 Risk is an umbrella term, with two varieties: "opportunity" which is a risk with positive effects; "threath" wich is a risk with negative effects. McNamara & Bromiley 1999 Onzekerheid en variabiliteit in uitkomsten PMI 2 An uncertain event or condition that, if it occurs, has a positive or negative effect on a project Ruefli 1999 Kans op het leiden van verliezen of schade bij het navolgen van een gewilde uitkomst. Simon, Hillson & Newland 1997 An uncertain event or set of circumstances that, should it occur, will have an effect on the achievement of the project objectives. Sitkins & Pablo 1992 Karakteristiek van een besluit gedefinieerd als de mate van onzekerheid of de potentieel significante en / of teleurstellende resultaten van het besluit zullen worden gerealiseerd. Stam et al. 23 Een risico is een gebeurtenis die zich al dan niet kan voordoen en die kan leiden tot negatieve gevolgen voor het project Yates & Stone 1992 De graad van onzekerheid en potentiële verliezen die mogelijk volgt op een bepaald gedrag. +"5$ % ' *;+,,5< '4 %HI H DIH I 4* 4 H DI%HI/> H I 4 / H DI H DIH DI '/ % ;7%%DJ%/ 5=??</% % C ;3 J &/ 5==+< % %;J& /5=9,< % % 4 '4 ;3J/5=9-<: 4 % / ' /! "+,

21 :% C % ' % 4 '4 ;%4 '4 C <44 *%4%%> ' /' ' ' ;8 J D/ 5=?=<*'%4% % 4 / C ' ;!/5=92< ' %! / C E ' %% % C% ; J / 5=9?/ 7 J 3/ 5=9?< ( C > '4 ;)% J & / 5==+< ' ' C ;)%J& /5==+< % ' ' ' % % ;> D < 8JD;5=?=< F4 '%' / 44'4 ' % % / % 4 % ' / %/% ' & '% $ ; < ' ;8JD/5=?=<!% 6R -R/ 56R5-R %4'% 4 % 4NN F%'4 % %-#5,O ' '%'4 % %5B-,#B-6B- 4 '4 44 ' '! "+5

22 4 ;8JD/5=?=< *;5==?< % 4 $ ' /% 4 L / NN ' 4 L % / % % / % L ' *;5==9< D/ '4M@; <% M@/ '%44 ' D M@ '%%4 "%A%> ;*/5==?< % M%@ *%4 / 4E C %A D M%@ D ' %4 %A% * * ;5==?< D %;E %<% ' Statisch risico keuze probleem "gok visie" Frequent Objectief meetbaar: frequentie van falen Niet frequent Subjectief beoordeelbaar: mate van (beredeneerd) geloof in kans op falen Dynamisch risico keuze proces "beheersvisie" Objectief meetbaar: frequentie van falen t.g.v. onbeheerst proces Subjectief beoordeelbaar: mate van (beredeneerd) geloof in onbeheersbaar proces +"+$' '%D ;*/5==#< =*" 4'4 "E / ' 4 / D *+"+ $ E / D ' '4 *;5==#<%4 %%*! "++

23 %A% 4 % %A% '% H4 I A% * '%H4 I ;5==-< /' & /;+,,6< J &% ;5==9< 4 '4 % ;5==-< ( 4 D 4 S S /' % ;5==-<' 4/ 44 % 44 44% *;5==#<% '/> $ %A%* %$4 4 % %% 4 %% % 4 % F 4 ' %A% % 4/% /'C 4 ' / 4 % D E %% ' $ (4 4 / 4 4 /%4 4 4 / % %% 4% / *%4 H DI/ ' +5+ %/ ' $ / # "6$ " ;4*/5==?*4/+,,-<! "+6

24 2.3 7?! "% H I %4 %HI 'D% %(" $ ' /' (" C 4 $ H / ;3 J&/ 5=9?< 4 %4'4% * % ' ( A % '4! +#T' 4' F4 '$H!' ; '< 4 I ;&/5=9-< % ' ( %4 ' 4 % ' % 4 % %% 3 J & '4% % 8JD ;5==?<% 4 % ' % ' % ' * ' % ' ('44' ' % % / C '';3J&/5=9?< '4% % 4 ;3 5=9-</ %4@ 4 3 J ;5=9#< 4' % $! "+#

25 %;< - ;< - * % - (> 3 %% %4 ' 4' % 4' / '> %!' 4 % %/ '% 4 %% % ( ' % % ' ;5==,< MD 4 % (% % 1 ;5=?+< D 4 4 / % % / 4 L ' 4 % 4 % % '4 % ;*/5==#< ' '4 4% / ' ' 4 ' % / ;' '/ 5==,L %E/ : /5=?2< - %4 %4 %@L - %4 '4 L - ;' < ' ' C@ %* % ' %4 L - / > 4 ' %4 / %4 4% '! "+2

26 '/*J&;+,,+< D 8 J D;5=?=< : $HF I : $ HF ' / ''I 4 /!%/ NN'4 $H'4 %/ 4' 'I $H* ' %I. /'H* ' =! "> % % % * $ Naam Jaar Definitie Al-jibouri 22 Risicomanagement is de naam gegeven aan het formele proces van het nemen van een beslissing over het in evenwicht brengen van risico s en mogelijkheden en de te ondernemen actie. Hedeman 22 Risicomanagement omvat pro- actief management om onzekerheden over de uitkomst voor het project te minimaliseren. Hieronder vallen de planning, allocatie, beheersing en bewaking van de risico s. Stam et al. 23 Het proces en het geheel van activiteiten en maatregelen daarbinnen, gericht op het omgaan met risico's ter beheersing van een project. Vermande & Spalburg 1998 Het beheersen van risico s en onzekerheden gedurende de projectlevensloop, met als doel de kans op een succesvolle realisatie van het project te verhogen. +"#$ % * % 4 D /% '4 ' & ;5==#< )4!D 3 ;)!3< 4 & ;5==#< )!3 % % > % / ' '4 ' 4'4 %+"5%'4 ' '4 /4'4 % '4 +#+! "+-

27 ' % D % +"5'4 % ;5==?</)3;+,,,</ 8'/* J&;+,,5< & / 7/8 ;+,,6<4/ / 4 ' % ' ;5==?< % 4 / %4 % F 4/ %%'/ % / / 8'/* J&;+,,5<4 4H I % 8'/* J&;+,,5< H4 I H I H4 I / 4 H I 3 ; ;</ 4 / 4 / > </ % / 3 8'/* J&;+,,5< 4 %4 /"%4 '%4 ' ' F ;5==?</ &3!.;+,,6<!3);+,,2< )3 ;+,,-< % B ;% < 8'/ * J & ;+,,5< % ;+66< ;5==?< '4 D $H D % I H DI HIUUH IH I ' D/ % ' % ' C D'4! "+?

28 Onderzoek UK MoD (1991) uit Chapman (1997) CCTA (1996) Akintoye & MacLeod (1997) Chapman (1997) PMI (25) RDM Keizer, Halman & Song (21) Risicomanagement onderdeel van PRINCE2 Hedeman (22) RISMAN Well-stam, Lindenaar, Kinderen, van Bunt (23) RAMP ICE (25) Fasering risicomanagement Beheerfase Planfase Analysefase Identificatie Voorbereiding Initiation Define Focus Kick-off Organise and define Establish baseline Plan and initiate risk review Identificatie Identification Identification Identify Risk identification Individuele interviews Identificatie risico's In kaart brengen risico's Identify risks fase Analysis Planning Management Risk analysis: estimation Risk analysis: evaluation Riskmanagement: planning countermeasures Riskmanagement: identifying and allocating resources Structure Ownership Estimate Evaluate Riskmanagement planning Qualitative risk analysis Quantitative risk analysis Risico identificatie Risicobeoordeling Start meeting Vragenlijst ontwerpen Beantwoording vragenlijst Risicoprofiel opmaken Risicomanagement-sessie voorbereiden Asess residunal risks Plan responses to residual risks Plan Risicomanagement plan opstellen en uitvoeren Planning en allocatie Risk management: Monitoring Risk management: Controlling Analysis Assesment Control Management fase Risk response planning Risk monitoring and control Risico's managen Risicomanagement-sessie Evaluatie risico's Identificatie passende maatregelen Selectie maatregelen Bewaking en rapportage Uitvoeren risicoanalyse Vaststellen doel Vaststellen belangrijkste risico's In kaart brengen beheersmaatregelen Kiezen beheersmaatregel Uitvoeren beheersmaatregel Evalueren beheersmaatregel Actualiseren van de risicoanalyse Launch Risk review Management Colse-down Evaluate Respond to risk Communicate strategy and plans Implement strategy and plans Control risk Asses investement outturn Review RAMP proces %+"5$

29 )3;+,,#< 4 % D D % 4 D D 44 % D;!3)/+,,2< * ;5==#< % D I 4 %4 % 'H 4I;* ;5==#<I* % / 4/ 4 I ;5==?< &3!.;& / 7/ 8 J / +,,6< % % * & / 7/ 8 J ;+,,6<%4/ ' % ' C & /7/8J ;+,,6< / %4! % ; +2+< ' / +"2 / $! "+= +"2$

30 / ' % / D!4 > 4 % %% 4 / / % B%@ % / 4 ' 2.5 % 8'/* J&;+,,+< $ - C -! - ) - " % 4" 8'/ * J & ;+,,+< %4 % %4 % %% %4 % ' %4 %4 4 3 ;3<' 4 "6,

31 3 # % ;5+<% % % &3!."*%4 % % % % D/ %' 4 65 %4 4 4! FB 6+ /66 4 %6#% ' 6- % D % ""*"A BC$ 6555 )4 4 / 4 4! F B '4 ' 4 4 F! ' ' % 6#, / + ;</ % % D" + #" * % %# % '.& 4 4!!* +,,- ; 4 < 4 4! 4 % %+,,-* % ' +,,- %! "65

32 4' ) ! FB "D % 4! FB+%L&'/ $ -!% - - "D% ' 4 D '4$ - % - 8@ - -! "D ('4% /%4% 4! FB% * % ; % 4 % 6"5$8 ') 44! FB '4 A % /' 4 ' % % % * %4 4 C;6"5< ) % '4 4/ ( 4/ / / % V ' >@ % / % %/ % % / %% % 4 % : %4 4 % Categorie Grenswaarde Geld (G) 2. Planning (T) per werkpakket verschillend Kwaliteit (Q) Grenswaarde ProRail (Bijlage VII) Veiligheid (V) Grenswaarde ProRail (Bijlage VII) Omgeving (O) Grenswaarde ProRail (Bijlage VII)! "6+

33 % 4 % > % 6556 ( 4 4 % 8'/*J&;+66< ' % % ' 4 4 ';' +66< 4 % 4 % ' ;%,<% % %4 )4 &34 4 ' / ' % 4 / ' ' '44' 43 ' % * ;5==#<;6+6< > 4 4@ ) ' 4' F% 4'@% 3.2 &'! "! % / +# %/ ' +2 '4 4 % ' '4 % * % %/ / 4 %%4 4 / > ( > % 4 4 )4 ' ' 4> % 4 %4 4 %4 4 %! "66

34 3.2.1 ) $ ( 4/ %%'/ % C % / - $ % $!%' ) 4 % 4 ;*/ 5==#< 4 % 4 % % '4 ;3)< '''4 4' '4 ' $ - ( 4 "> - H"I 3) 5"5/2% $! K / ' % 4 / / - $ 4@ * ' ' 4 ;' +66< %% 4 3)4 ' 4 '/ A ( 5" 5/2 %/ 3.2.3!D $ ( % % C K %4'4 ' 4 & 44 -!D$ % 4 4 ' - %$ F % '4 % ' ' /' %! "6#

35 % ( % %%% % 4! FB% D % * ;5==#< C 4 * 4 4 ;+#+<. '4 A / % C! % 4 '4' ;'+6#<!@ % 2" $ - * ' ' - 4 %4 4 - %4 4 ;F ++5<!%$! NN '4 $ H'4 %/ 4' 'I/ $H* ' %I;8'/ *J&/+,,5<. / ' H* 4 : $ HF I : $HF ' / 4 / ;8'/*J&/+,,5< %4!4 ' 4D H I. '%'4 % ' %4 C % 4 4 ' 4 * 4 #,"2, #2"-, 4! "62

36 . 4 %% / ' '4 * ' / % ) $ % % 4/ %4/ %4% %4 - & %4 '% - 4 $ C 4 A % 4 D ' % NN! % 3" '4 / 4 4 D %%. % ' ;' %4 <! $ % / - % % % % 4 - (% ( % %% $* % ' %%F ' 4' '4. ' %% % 4! "6-

37 3.2.6 ( $ 4D' %% - ( 4 4! /%4 4 4 /' C ' % 4 4 ' +#+ % '4/ ' % %/ % * 4 #"+ 6"+$. 3.3! "6? D % % 4 $ - &F 4 - ::$8' - ( 4'* - *'4$ PF ' 4' ' / %'4 %

38 3.3.1 )4 $&F )4 * 4 D 4 $ &F 4 ' 4 ' )4 & F 4 8" 4 4 5/2'4 4 % ' 4 '4 3 ;*/ 5==#< )4 $ - 4 L - 4 L - 4 L - 4 '% L - 4 * 4 $ * % F F 4 * 4 & * % % % 4 4' 4 *"F ' %A 4' %4'F 4'4/ 4% / %'4 % ' %% * 4 // %%4% %> % ( %4 %/ 4% ' % 4 4 > ' * % 4 % % 4 % :.*%:%*J 8:/%4% W % % % /%4 )!;)!< ; 4$ )!X5$5< D ' /% 8";*/5==#< /'! "69

39 4 /% ' %4 ' '4 4 " % / !D! "6= 4 %4 % ' 4 ' % ' 4 %4 ' ;%4! < 4 %! % 4 '4 ' -- C %/2" ;'6+6< #9@4; /*/3/7 <'% %%';%6"5< Begin status Eind status %6"5$ 665# )J Intern Opdrachtgever Begin status Eind status Klasse Omschrijving F Fataal H-F Hoog tot Fataal 4 2 M-F Middel tot Fataal 2 1 L-F Laag tot Fataal V-F Veilig tot Fataal H Hoog tot Fataal M-H Middel tot Hoog 1 L-H Laag tot Hoog 3 2 V-H Veilig tot Hoog M Middel L-M Laag tot Middel 7 2 V-M Veilig tot Middel 1 L Laag V Veilig D $ - - 4%> %% 4 4 ' %! 4 '4 % ' 4 '4 % 4 % % / ' % %4 ; 4 < '

40 . P C'4 C '% ; 4 4 C < ;' 4 < ; <;% < %4 * " * % ' 4 ' % 6652 (. %4 4 /% "E 3; 4<' C'4 4 4 %'4 C ' %A4 ;F 7 F *< ' 4' 4 4 ' 4' % * 4 4 CF ;4 < > ;% < 4 4 % 4 / % 4 %% 4% C '4 ( % '4 ' % '4 4 / 4 / 4 4 H I % * 4 ' 4 4 % 4 %% % 44 E" 'E"%E" 4 & P F 4 4 P ).(+;+,,5< * %4 '4 4 %A % % %H IH4I/ % % H* ' ''4I 4% % 4 4 % %'4 $! "#,

41 H7() G GI * HI@% '/'4 C * % >% % $ S 4 % % 4S '% %4. 4'% )4 $::$8' 66+5 )4 * 4 D 4 $: :$8' ' 4 / D ' :: 4! %%'4 NN % / 4 % ( %4 ' 4 4%4 ':: 4' ' ' % D" % % ( J P ( ' ' 4 / : %4 '4'' 4 "E;'%4< 'E"$ H4 4%% % 4% % 4 ' * 4 4 ' I! "#5

42 . %E"% 4 % %% )4 $( 4'* 6665 )4 * 4 D 4 $ ( * * 4 4 %' D / 4 D@ > %* $ - * % - * %%4%" - * %% % - * 4'% - * %' % 4 ( 4'* )!$H( '@ % I * %$ H( ; 2 4 %4 % /'4 'I !D 666# )J 4%% 4 H' I % 4 ; / %/ %/ %/ %" / % < % / % % %4! :@ 4@ 4 ' ' / % 4 / 4 4 % %4 % )! ' '; 4 < 66524' "4 / ' 4 4 F 4;6652</' ; </> ; <;' 4 <! "#+

43 6662 ( 666- ) % 4 HI% 4 4 '4'D 4 H % I ' % ' %4 ' %4%' '4/ ' 4 NN F ) 4 ' 4 ' ' 4 4 % / % 4 4 '4' / %4% 4 B % % % ' '4 / ;'< ' % % % % * 4'4 % %/ 44 %% C ' H'I ' % H'I H'I' H'I* % 4 * 4 ( */ =5 5, /%4 % % %% H 4 ' %4 D@I 4 4 '4(>* (>"% ' D'4% %' % '4 %% 4 ' % % 4 4 HI ' D4 % (> (> % / ' %4 % % % %' %4 >! *%4 D% &Y7P % )*)! "#6

44 F D % % %F)*)&Y"/'. % % ' %! % )4 $*'4 "F 66#5 )4 * 4 % 4 $*'4 "F ' 4 % ' D J ) 4 *'4/ 4 7D F 3 ' 4 4 ' +,56 % *. %4 *'4 4 '4 / % 7D F/ 4 ' / *'4' :4 ;! P * P! < 4 ;! PF<% ;<" * 4 4 *'4 P F ' 4 4 4/ '4 %4 4 ' 4 /. 4' ' ;).(/+,,+/)3 8:/ +,,#/!3)/+,,#<' *'4 " F 4 % $ %4% - - ' % %4 4 4 *'4$ PF! "##

45 4'D 4' )*)"&Y7 % % ' 66#+!D 66#6 ) 4 "E % % / ' % 4 % %4% * % 4 ' 4 % % ' 34 4 %/4 %)*)"&Y7%% 4 ;'%4 < > 4 '% '4% 4' %'4 /%4 4 ' 4 / ' ; 4 < % % D% NN $ '4 % ' 4' 66## ( 4 4 % ' 4 4 ' 4! "#2

46 ( ' 4 ;+#< % & )3 D '4 F D 3 " % 3/ ) 5 % H% % I %4 ' '4 4 H IBH*I %%'4/' ' B F % %% ' ' &3!.;+,,+< %;<" % 4&3!.;+,,+< 4 $ - 8;8< - :;:< - 4;< - 8 ;8< - ;< C8 /'% %/ $ C % '4 % $ C - C *%4 / 44 > ' ;'6"6< 4 % ' 4 5 ) % "! "#-

47 6"6$ 3.4! "" 3.4.1! % 4 4' % /' 6"#/ ' % %4' '4 ' /6"+ % 66 % ' ; 6"6< % %! % 8" * 4 % 4 4 ' '4 ' 4 C '4@/ '4 4 ' % 4 / %/ F66##%/'4 ' H I H*I ''4 " '4 * '4 4'4 ' /%4 4 "% / / NN %4 %''4;5==?<! "#?

48 / ' F %4% 4 /' 4 / / % 4 ' % /' 4 '. '' 6"#! "#9

49 '4 % 4' 4 /%%6"+ 4%) 4% % 4% '4 4 Tijdsbesteding Projectleider Deelnemer Procesbegeleider Definitie 1 x 1,5 Focus,5 x 1 Kick-off,5,5 1 Identificatie 1 1 1,5 18 Vragenlijst 2 x x 1 opmaken Analyse 3 1 1,5 x Consensus bepalen Selecteren maatregelen / Eigendom 4 x x x Kwantificatie Projectplan 6 1 x 1 Uitvoeren beheersmaatregelen Risico's en beheersmaatregelen bewaken 7 1 1,5 x 1 x 1 Evaluatie Overdracht ,5 %6"+$4% 5 4 4% '/%45/2 4 % ' 4 4 " 4 D B % %% # * % % %? % % % % ; 4 < 4% % 4 4 %' 4%! "#=

50 3.5 C # '4 *%4% ' % *%4 / * %%4 % ' % %4/ 3 3% : * % H@ I* 4 / ' ' % H@ 4 '4' 4/% % % %'I ;"<% ' % * ' % ' ' /> ;%4< HF / '% *%4'' 4% %% ' '@% ' %4I H'4 ' 4I *%4 4 * ' 4 '4 %4 D" ' " C'44 4 H 4 ' C /' % I 4 4 % '! CH' I H I ' % % A % ' ' %% 4 B 4 ;"<%! "2,

51 'D ' 4 H* IH' 4 I/' H I / ' %4 4 %4 % * % %' H D ' % %4'I H D % I 3 % 4 % 4' D %44 4 % 4 A/ % ( ' ' %4 ( 4 ' / B' 4 * % 4' D - * ' " % ' F' % /' - 4 % % ' ' ' ' %% > 5 > 5 > + > + o o Z, 6"2$ ' %Z> 5 /"' % 4 % %> 5 > + /' 4 4 ( *;666</! "25

52 % o % > + ' 4 < % '4 ' % - ( ' 4 4 D - 3 ' %' - 3 ' % D - (' 4 % - 4 / B 4 ' (' % 4 ' D / ' '+,,?% NN ' ' % F'4 4''4 %4 ' %. % 4 ' 4 4 % ;' 4 < 4 " 4 4! 4%4 4 / / 4" % / % ' /!'% 4 4 %' % %(N ' % % ' %4 ' 4 HI %/ / *' 4 % % 4 ' 4 NN %4 '4 % '! "2+

53 % % ' % 4 %' 4' / % 4! "26

54 ! "2#

55 4 $ "% 4 C % %'4 H 4 I* ' ' 4 '& 4@ 4 "4 % ' %4 %' % / C. C '4% /'#5/ /'#+#6 % 4' %## % C %4% 4 #2 #- ' / %/ #? % %' %4 % '%%' % ' 4.1 7" % 8' ;+,,+< / *;+,,+<4 3;+,,5</ ;+,,6<!3);+,,2< * 4'4 % & ;+,,-</ )4 3 4 ;+,,2<8;+,,#<'4 D 4 4 %' C ''4 ' ;#"5<%'4 '4 C$ B - & B - - )4! "22

56 Onderzoek Miller (21) Hedeman (22) PRINCE2 Keizer et al. (22) RDM Bunt et al. (23) RISMAN (24) PMI ICE (25) RAMP (24) KAM Rijkswaterstaat (25) IPM ProRail (26) SoW Categorisatie risico's Markt / Projectmanagement Organisatie Strategisch / commercieel Omgeving Juridisch Techniek Inkoop Marketrelated Completion Institutional Completion Technical Construction Regulatory Sovereign Social acceptability Supply Financial Demand Operational Technische, operationele en infrastructurele risico's Juridische en wettenlijke risico's Omgevingsrisico's Politieke risico's Economische, financieel, markttechnische risico's Strategische / commerciële risico's Organisatorische, management en persoons-afhankelijke risico's Product technology risks Manufacturing Technology Risks Public Acceptance Risks Supply chain & Sourcing risks Trade Customer Risks Consumer Acceptance Risks Commercial Viability Risks Competitor Risks Product Family & Brand positioning risks Intellectual property risks Organizational & Project Management Risks Technisch Juridisch Maatschappelijk Ruimtelijk Politiek Financieel Technical External Organizational Technology Quality Complexity and Interfaces Performances and Reliability Regulatory Subcontractors and Suppliers Customer Weather Market Funding Prioritization Natural Kwaliteit product Vandalisme Veiligheid Organisatorisch Project dependencies Organisatie Project management Requirements Resources Estimating Planning Controlling Communication Political / social Economic Business Project Omgeving Financieel Planning Documenten Integraal Projectmanagement Integrale projectbeheersing IPO Life cycle management Omgevingmanagement Inkoopmanagement Kosten management Planningmanagement Configuratiemanagement Risicomanagement Integrale projectondersteuning Ontwerpen objecten Realiseren objecten Beheer & Instandhouding Omgevingmanagement Projectmanagement Projectondersteuning #"5$' C Screening & Appraisal

57 4.1.1 / / 4 % &!3);+,,2< '% 4 /!3) %4!3)% H >I' > C > '44 H)4 I!3) ' 4 4 / % %4!3) Investment stage/risk event Investment planning and preparation Promotion of concept Design Contract negotiations Project apporval Asset creation Raising of capital Construction Operations Expenses and maitenance Revenu Close-down #"+$!3) >!3);+,,2< 1!'' 4 / ' ' 3 B % % % %% C ''NN 4 '3 B & B '!'' 4 / ' ' )4 NN ' C % ' %% ' ' C Political/social Business Economic Project Natural Financial 4.2 7" % )! "2?

58 !% %%4 ' % 4%4 %4 6"+( %4 4 / '' 4 3 ; 4"< )4 % #"+$ * %4 4 % %4 % 4 %%4 4 4 % ' %4 % 4 % / % 4 % /% 4 / 4 4 B '' %4 6"6 6"+ % #"6 C! "29

59 ' $ 5 Techniek; K ' % 4 P 4 ' K'4 % %4 ' + LK'% 4 / / %% 6 3 ;<L K ' # Projectbeheersing; K ' % 4 % / "/ " K%. 2 (Bedrijfs-)organisatie; K ' ' 4 %4 ' ? C%'4 2 C H1I H& B I / % H1I)3;+,,#< ' ' H(> I ' ' HI ' '/ % C H1I/%4)3;+,,#< H " B H HI 1 C '4 H' I )3;+,,#<' H& BI H IH BCI@ *;+,,+< %4" ' % H& BI H 4 I 4.3 $ %D; D<M D > ;%/ 5==,./+,,+< ' 42-+@%% '4 % + 4 %4 '4%%%% C %4%'4 %4! "2=

60 % ' * ' 52T % > 4 ' ' %4NN 5=T % >. / %4 ' %/% #T;++ < > ' > # 459 ;6T<4 > % D '4 56 % % ;%"< C ' '4 %4! % ' %% 3 %4 % 4 %4$ - ( 4 '44 F %4% %4 '4 % 4 * %' '4 * '4'%/ 4 4 ' '4 H '4' / I - * C 4 % ;%4"< / % %% 4 4 / 44 4 '4 4 - * 44 / ; 4 ' < % 4 %4 )(/ '4!' 4D / ' % )( - % $ ;/ > < "D; < ' / %' HI 4 D "D % C '4 D / P D / '4! "-,

61 - %4 C '4 / %A C '4 4.4 " +" * % C/ / 4 4 %4% % C * '4 % C%4!'4 C 4@ %4! %'4 % %44 9C" 55 )( & +5 ++! +6 (> +# ;:< J +?. B +9 += %J % +5, 8%J7 +55! +5+ :%B +56 ) B +5# "B +52 ) B 65 :"B 6+ B' 66 ) B7 6# B% 62 / / J> 6-3 ; <.9 *" #5 ) #+ 8 B #6 9 D *3E 25 3 "B% ! "-5

62 4.5 "% )4. D ' ''4% %4 E[ ' E[ % K%4 '4 44 4(% ;%4%'<4! ' % % :' E K 4 %2" $ - E 4 4 O - ' ''4O - 4 O - % ' 4 O E '4 56#@ %% '@ $ ' - 7 -! 4 * 4 % E[ '4 ' 4' 4 '4 % % E ' %% 4 '4 ' 4 /'4 ' )4 4 ;' 65 B 6#< % * ' % 4 4 / 4 '4 1 ' ' ' ' ' '%! "-+

63 7 (E[! ''4% C % ;& /+,,6;&3!.</*;3</5==#/ )3 8/+,,#(;!3)</+,,2<'4#@ ''@ % 4 '4 A ''4E[ 4.6! '4 % % '%4 / C % C #"6$"52@! "-6

64 #"#$ #"2$! "-#

65 4.6.1 % E[ '4 4 % % % % ;%"< '4 4 % % ' % C/ C/)4 %; 4"< % C %%(> C %%/ % % ''4 % % '4 % 4 456#@B6, C % % C'4 C'4 52 '4 C$! "-2

66 4.7 $" %4 ' E K 4 4 * '4 56# ' 4 / 4 4 / ' / 4 4 %%/ % 4 " 4 4 '4 4 ' 4 D/ 4' % % 4 %/ C' "2 C$! "--

67 5 &' F % / % %4 / 4! ' 4%4 ' '4 ' '4 D ' 4 % ' *! 3 ;*!3<;%4< 3 % *!3 ' 4 %4 ' 5.1! " '4 '4 % %' '% '4$ - )4 L - L - L - ) %4 * % % % )4 % ' 4 4 %4 4 % ' 4 4 ' % ' 4 / ' % / ''/ / % 2"5$! "-?

68 ' ' 4 4 )4 / ' / / 4 ' 4 / D'! ' %4 / B % 4 4/ C % 4 4 %4/ / 4 4D 4 4 %%/ % @%4 4 % % F 4 / / ' %4% 4 * / ' ' % % % C 5.2! "" % % '4 / /. % % '4 '4 " -! '4 % * / % - )'4 '4 %4 // / " > * % ; %4 < %! "-9

69 ) !D ) F 3 % 3 4 4% % ;6+5< 4 % D 4 F 4 /' ;6++< % % 4 4 D % %4 4 ' % ;*#< 4 D ; 6+6< 4!4 ' 4 % '4 4 4 ; 6+#< % %4/'4 /' % 4 ' % F % % 4 % ; 6+2< % %%/ ' ' A('4%4 % / * % 4F'A ' ' % ' 4 ( B! "-=

70 ' '4 4 ' 4 % 4'! "?,

71 6 $" 6.1 $" % / % ''4 %4 ( '$ ' % C DO! ' * ' % ' 4 % 4 ' 4/% % % % ;< 4 D ' / / % 4 % / D % % 3 % % % 4 D 3 % ' 4 4 ' C$ # )4 % 2 ; 4"< ' C % C 6.2! "?5. ' % ( $ * % 4 /'

72 @ ' / % 4 ' 4 ( % ' % ( ' % ' ' ' ' % % 3 ' % ' 3' % D ( ' 4 % 4 /B4 ' %' % "D ' '4% %'! "?+

73 8 *!/!/+,,5/ 4 / 1)4 3 5=+,?"+++ /&/J/*/5=92/ D!D3 5,+6,"+#6 /*/5=9," D!D3 1/+62,="2+, /3!/J)/:/J7D/33/+,,6/ " $:/> /% D" D)/& 3 1/+#9,+"9+, /8/*/J %/!//J*/1//3/+,,233) / /5=?=74 D((( (3 /(3"+-?9"9- / /5==,! 4 1)4 3 /9;5<2"5- /J//5=9?!D7)4 $3/3 J1DJ&7 $ N/!:/+,,5/%% " /% % //J./:5==63 & )% $% D%4/ J*/3&/J /&/+,,+/ %4 (O/!)!1/-9;6<+?="+=2 :/&/5=9?:%& D$!'/& 3 1/9;2<#+2"##, */1//3/J8'/1/!/5==# " 4 / 1)4 3 5+;+<?2"9, */ */+,,+).("*43 4 *$ *J& 1/3/5==5) D " $ /!D3 1/6#;5<+52"++2 8//JD/!5=?=) D!D( /#?+-6"+=5 8//J&/)/JD/!/5=9+1 D$* /%)/% 8 /./J//5==?/)%% D/ /% D /3:"*/ 7//J& //J //5===/&3!.E"/ &3!. 7/)*/J3/1:5=9?! W 3 &/6-;#<#++"#62 3/8/J/!/5=9-$3 D/)/.Q 3/8/J/!5==, > 3 &/6-;#<#++"#62 3/1:/J&/F/5==+% )D/==;5<5?+"596 3/1/:/J&/F/5=9?3 /3 66;55<5#,#"5#59 3./:/J D/)5=== '!D3 1/#+;6<66,"66=./!/*/!/ *D/ 5==- ) * /& D( +$& D) (//>22?"2-2 )/&:/5==5!D!. (D15+;6<22"?- & /& /J)%!7/5==+ ' %!D3 /5?="69 & ;5==-<3 $) 6:!D&D / &9###$) 6$5==- /)/ J)D/ 1/ 5==+( $!: )4!D 3 $ 7 /*3/J&%/3:/5==9 %//) /7/J8/3/+,,#/& 4 /!3/#?;#<-="?6 Q /1/J& /(/5==+/ $ %1Q ;<5"+2 &>/($1D &!"4%/&/+,,+/)/ /! "?6

74 !//5=92& D +, D&92/ %6,"6? /&/J)//J& /&5==9E D44 4 D/ #=;-<2-?"2?+ //(/5=96 /3 &/+=552-"55-- /!/J/*/5==,//& D /1 %/! / J&/) / J&/) 1 3/ D/ 1 7/ +,,2 3 % D % K K/% DD D/9956?"5#- //5==?)4 D ")!3 1)4 3 52;2< +?6"+95 //J/ /D4 /1DJ /1(/J/ 5=9? & 3 1/9+?="+=2 %/!/ J / */ 5=99! " >$ ) D > /!D 3 1/65;5<92"5,- /13/J4/3/J /1)/8//5===/ K /13/J /1)/J'/1/J& //J4/)18/5===/ ://& /*.1/5=9#/8 %"4 $ /(& 6#?9 :'"34/ 7 / J %/ 3/ J / 3/ +,,,/ /!D 3 /+2;6<#=+"2,? :/7*1/*/!//3/5=99/"D%/ 6,/ / 4% // */13/*/!)/J//+,,6/) " $ D /4 /+,5#="5-+ *&(5=99 $ D2D % * & D (> /& 1/1/1/J8/:/\3//7/+,,,)4 & ))4 3 1/ 65;#<5="+- 8//JD/!/5=9+ D/ /555#6"52? 8'/ 1/!/ J*/ 1/ / 3/ J&/ 3/ +,,+ >$ D D/ 1 ) 3 5=+56"+6+ 8 ////J7/(!/+,,5 / /D / / /!D3 1/##;+<6+,"669 7/!Q/J%/7//5=-=3 ' $> /!D3 1/5+;5<#="29 7%%D/ / J %) / 5=??/ %! D 1 /52+?+"+=+ 3/8/J/!5=9#" 1 /2?;6<6-?"69? 3 //3/JK/://+,,+3 $ D/1) 3 5=#+#"#69 34/./+,,#/)% DJ) 4/) 3/8/J/"/+,,#/%' $ "/!D3 1/ #?;5<5,2"552 3//J7//+,,5/ 4 / 1)4 3 / 5=#6?"##6 3 /+,,6/ %/5"5# 3/1/J//J/1/5===/( ' "3.) /) 3 /5-+9+"+=#.. /5=99/3" " )/./5=99/ D/! )D/-9622"6-9! "?#

75 ! "?2 D/1/5==#!D)4 3 (J.&$7 //J/13/J7/1/5===!DO& 3 1/+,5-?"5=# &/F/5=9-33/*% D &4W%/7/5=9,/D/! D/#2/6,5"6+5 &!%/+,,,/! & /3/J1//J3 /8/J& /1/J //J /3/J /(/5===7/ ".: /)J/*/+,,6/* ' $ 47 //J& /)1/5=9,/ > /! )D/#2+?6"6,, /!1/5==,/ " LD"%%" /4 % %% /:'/* //5==-Y D/ 3 /1DJ /1/5==?/ 4 / / " *" - &F 4 - *'4$ PF - &4 ",,5?,-! " - &34 -! FB) - &F 4 - ::$8' - ( 4'* - *'4$ PF - &1 ",,5?,- -!+ -!+* P4 - %&! 4 -!+ ( - + B -!# 7 ' C 7 " "8! "*B!& ".% 1 "D.% "* B.% ) "*.%! "!4 " 17 "% 11 "*! 33:D "8!3W "(" D )4 &F 4 "8! "*B )* "%&!& ".% "* B.%

76 * ".% 17% "% >*%:3 *J8:. "%.% 1 "D.% )4 :P:$8'!& ".% )4 ( 4'* &) )* * 7 1! )4 $*'4 PF & 4 )*!& &) 1 17% 1. BE[ " ".% ".% "* B.% " 3 " ".% ".% ".% "* B.% " "3* "3 >*%:3 *J8: "% >*%:3 *J8: ": * "D.% "%.% 7 "! "!4 " "8! "*B&!& ".% & 4 ".% )* ".% * "* B.% &) " 1 "D.%. "%.% 11 "!! "?-