Alzheimer: de getallen. Wist u dat. Nog geen geneesmiddel. Wetenschappelijk onderzoek: Wat hebben we geleerd? Hoe het begon.

Transcriptie

1 Wetenschappelijk onderzoek: Wat hebben we geleerd? Nog geen geneesmiddel Fatalisme: er komt nooit een geneesmiddel we weten nog bijna niets je kunt net zo goed geen diagnose stellen wetenschap zit in ivoren toren wat moet ik ermee? wat moet mijn patiënt ermee? Wiesje M. van der Flier 24 november 2014 Deze workshop:! Welke onderzoeksvragen spelen nu?! Is dat relevant voor de patient van nu?! wat moet U ermee?! Hoe het begon 1907: Alois Alzheimer Über eine eigenartige Erkrankung der Hirnrinde De getallen Nu: ~ patienten in Nederland pathologie Neuritische plaques (eiwit amyloid beta) Fibrillaire kluwens (eiwit tau) Auguste D 51-jarige patiente Vergeetachtigheid, maar ook ernstige fatische stoornissen en gedragsstoornissen Belangrijkste risicofactor: Leeftijd 65 jaar: 3 % 85 jaar: 33% Dubbele vergrijzing: "méér ouderen "worden ouder "" snelle toename! Schatting 2040: 500,000 Prevalence per men women Wist u dat De ziekte waarmee U en ik dagelijks werken, Alzheimer: de getallen WHO 2012: 35 miljoen 105 miljoen 2050 de allerduurste ziekte is (budget VWS: bijna 4 miljard!)? mantelzorgers heel hoog risico hebben op angst en depressie? de aantallen explosief toenemen, terwijl de beroepsbevolking steeds kleiner wordt (" wie moet voor hen zorgen!)? En toch weten we nog maar weinig: geen geneesmiddel Er moet véél méér aandacht komen voor dementie! Meest relevante sociale + gezondheidscrisis 21 e eeuw Regeringen wereldwijd NIET voorbereid op de uitdagingen van Alzheimer op gebied gezondheid, sociaal en financieel Als regeringen nu snel handelen om onderzoeks en zorgstrategieen te ontwikkelen, kunnen we het tij keren " Grand Challenge 1

2 Goed nieuws: Deltaplan Dementie Baanbrekend plan: onderzoek en zorginnovaties om dementie beter te begrijpen, beter te behandelen en te voorkomen. Het plan werpt een dam op tegen dementie. Het verbetert de zorg voor de patiënt van VANDAAG en zoekt naar oplossingen voor de patiënt van MORGEN. Overheid, bedrijfsleven, patiëntenorganisatie en wetenschap slaan de handen ineen. Deltaplan Dementie: update 6 oktober: jaar event Deltaplan Dementie: 21 onderzoeksprojecten gestart. Praktijkverbeterplan: implementatie zorgstandaard dementie opzetten landelijk register Het probleem Hersenen heel goed beschermd (schedel) Pathologische kenmerken onzichtbaar met blote oog Onderzoek naar Alzheimer Pas heel recent! Gelijk op met methodes om in hersenen te kijken. Publicaties over Alzheimer amyloid PET CSF biomarkers genetische factoren MRI Voorbeeld onderzoek: MRI Scheltens, JNNP 1992; Scheltens & van de Pol 2012 Patientgebonden onderzoek " resultaten relatief snel in praktijk Hoe het begon vanaf jaren 90: atrofie mediale temporaalkwab op MRI Voorbeeld onderzoek: liquor Jaar 2000: start verzameling liquor en bloed in biobank Ruggenprik 0 1 Vanaf jaren 90: Atrofie mediale temporaalkwab visuele rating scale 0-4: Scheltens-score Sensitiviteit/ specificiteit:~85% Vergelijkbaar met volumetrie Opvang liquor (hersenvocht) Eiwitten amyloid-beta 1-42 tau hyperphosphorylated tau

3 Voorbeeld onderzoek: liquor Mulder, Clin Chem 2010 Momenteel: > 3000 samples in biobank Vergelijking Alzheimer en controles Voorbeeld onderzoek: PET Positron Emission Tomography FDG PET: metabolisme amyloid control ±90% correcte classificatie Sinds 2004 nieuwe tracers: PIB bindt aan amyloid Alzheimer tau " In beeld brengen Alzheimer-schade! Voorbeeld onderzoek : PET Tolboom, J Nucl Med 2009, Ossenkoppele Alz&Dementia 2012 Ervaring met PIB scan >150 patienten PIB onderscheidt AD vs cntrl MCI: PIB voorspelt progressie Onderzoek! wat is bereikt Dubois, Lancet Neurol 2007; NIA AA 2011 Voorwaarde ontwikkelen therapie 1906 Nu mogelijk om ontwikkeling ziekte te bestuderen MRI genetische factoren nieuwe criteria klinische criteria amyloid PET CSF biomarkers Vroeger: diagnose per exclusionem. Nu: inclusief Wanneer Meten welke pathologie diagnostische tijdens leven test? Hoe resultaten interpreteren? Aantonen Alzheimer Hoe resultaten vóór uitleggen? dementie " ABIDE Onderzoek! kliniek: wat merkt u? 1. Heeft dit soort onderzoek impact op uw klinisch denken/ handelen? (hoe) is de klinische praktijk veranderd over de jaren? 2. Welke kant moet het op/ wat zijn vervolgstappen? Hoe moeten we volgens u verder? 3. Hoe ziet uw ideale onderzoek eruit? Welke probleem oplossen/ welke onderzoeksvraag? Hoe aanpakken? Maar de echte winst Los van (mogelijke) diagnostische waarde, zijn de nieuwe markers gereedschappen, waarmee We het ziekteproces in leven kunnen bestuderen Uiteindelijke doel: bereiken van ziekte-modificerende behandeling Leren over Alzheimer! 3

4 Nieuwe kennis, nieuwe vragen.. Wat is de ziekte van Alzheimer? Alzheimer ontstaat geleidelijk Bateman, NEJM 2012 Dementie obv AD is slechts klinisch manifeste stadium Man middelbare lft Maakt zich zorgen Kloktekening niet slecht Oude dame Vergeet alles Kloktekening afwijkend En de PIB scan Van ziekte waarvan het langste deel zich afspeelt voor dementie (15-20 jaar) Onderzoeksveld beweegt naar voren Mijn definitie: ziekte v Alzheimer = aanwezigheid amyloid + tau Dementie obv AD is klinisch syndroom (tgv amyloid + tau) Vroeger: op zoek naar het begin Diagnose eerste hersenveranderingen Vroeger milde geheugenproblemen dementie Amyloid bij gezonde ouderen: PET Villemagne, Ann Neurol 2011 PIB in 35 AD + 65 MCI gezonde controles PIB positief: AD 97%; MCI 69%; controles 31% PIB positieve controles: 25% MCI of AD na 3 jaar (1 PIB negatieve controle kreeg MCI) 15 à 20 jaar Jack, Lancet Neurol 2013 Preklinische Alzheimer Normale ouderen Samenwerking met Amerikaanse onderzoekers Vragen: 1) Hoe vaak komt preklinische Alzheimer voor? 2) Voorspelt preklinische Alzheimer achteruitgang? Methoden: 311 normale ouderen (>65 jaar) ruggenprik " alzheimerschade 5 jaar gevolgd Conclusie: 31% preklinische Alzheimer kans achteruitgang Pieter Jelle Visser Vergeetachtigheid Patienten komen bij geheugenpolikliniek Voelen vergeetachtig, geheugentest normaal Vragen: 1) Hoe vaak komt preklinische Alzheimer voor? 2) Voorspelt preklinische Alzheimer achteruitgang? Methoden: 132 pp met subjectieve klachten ruggenprik " alzheimerschade 2 jaar gevolgd Conclusie: 16% preklinische Alzheimer kans achteruitgang geheugenprestatie Argonde van Harten 4

5 Wat weten we nog niet? Krijgt iedereen met het Alzheimer-eiwit dementie? Of zijn er beschermende factoren? Is de route van hersenschade bij iedereen hetzelfde? Of zijn er verschillende routes? Kunnen we voorspellen wanneer mensen achteruitgaan? Kunnen we prognostische markers ontwikkelen? Deze vragen willen we beantwoorden! SCIENCe Subjective Cognitive Impairment Cohort (SCIENCe) 300 SCD patients extensive baseline investigation amyloid / tau imaging long term follow-up De afbeelding kan niet worden weergegeven. Mogelijk is er onvoldoende geheugen beschikbaar om de afbeelding te openen of is de afbeelding beschadigd. Start de computer opnieuw op en open het bestand opnieuw. Als de afbeelding nog steeds wordt voorgesteld door een rode X, kunt u de afbeelding verwijderen en opnieuw invoegen. De afbeelding kan niet Wat moet mijn patiënt hiermee? Niet teveel invullen voor patiënt! Research agenda Alzheimer Nederland Ontwikkeld door Athena instituut (prof Jacqueline Broerse): Vergroten draagvlak wetenschap door betrekken maatschappij en betere toepassing van resultaten. Patiënten willen weten! Research agenda Alzheimer Nederland Voorbeeld: diagnostiek Onderzoeksagenda opgesteld op basis van behoeften van patiënten, mantelzorgers, onderzoekers en burgers Patiënten willen weten! Research agenda Alzheimer Nederland Prioritering: 1. Diagnostiek Bv: vroege diagnose 2. Werkingsmechanismen snel diagnostisch proces 3. Psychosociale aspecten 4. Medicamenteus onderzoek/ cure 5. Preventie 6. Zorgonderzoek Resultaten uit het verleden bieden geen garanties voor de toekomst. Maar bieden wel hoop! hart- + vaatziekten kanker HIV Aids Alzheimer: Onderzoeks-geschiedenis veel korter Investeringen in Alzheimer veel kleiner Terwijl: grootste ziekte! We staan pas aan het begin! 5

6 Wat brengt de toekomst? Steeds beter begrijpen ziekte " personalized medicine Vergelijk kanker: Hele specifieke diagnostiek " hele specifieke medicijnen Medicatie afstemmen op patient Van diagnose naar behandeling Vroeger: diagnose pas na de dood. Nu: Alzheimer-eiwit in beeld " Nieuwe generatie geneesmiddelen: Proberen Alzheimer-eiwit op te ruimen. PET scan Begrip ziekte noodzakelijke eerste stap! Een voorbeeld.. Van diagnose naar behandeling Vroeger: diagnose pas na de dood. Nu: Alzheimer-eiwit in beeld Van diagnose naar behandeling Vroeger: diagnose pas na de dood. Nu: Alzheimer-eiwit in beeld " Nieuwe generatie geneesmiddelen: Proberen Alzheimer-eiwit op te ruimen. PET scan " Nieuwe generatie geneesmiddelen: Proberen Alzheimer-eiwit op te ruimen. PET scan Maar dan moet het Alzheimer-eiwit wel aanwezig zijn! " goede diagnostiek = vereiste voor goede behandeling. Maar dan moet het Alzheimer-eiwit wel aanwezig zijn! " goede diagnostiek = vereiste voor goede behandeling. Voorkomen = beter dan genezen.. " We weten dat Alzheimer-eiwit al 15 jaar vóór dementie ophoopt. " Kun je achteruitgang/ dementie voorkomen? Wat brengt de toekomst? Steeds beter begrijpen ziekte " personalized medicine Op zoek naar de vroegste veranderingen Voorspellen verloop van de ziekte Behandelen symptomen Behandelen hersenschade Wat voor welke patient wanneer? wat nodig is.. Patienten! Zonder patienten géén vooruitgang Nld: laagste participatiegraad! U! onze collega s in het veld om belang onderzoek uit te leggen, om link te leggen patienten ~ onderzoekers Kliniek! onderzoek: doet u mee? 1. Denkt u dat het voor patiënten nuttig is om mee te doen aan onderzoek? Waarom wel/ niet? 2. Wanneer zou u patiënt aanraden om mee te doen? Wat voor soort onderzoek? 3. Hoe kunnen onderzoekers u bereiken? Wanneer zou u patiënten wel aanraden mee te doen? Samen werken aan oplossingen voor dementie! 6

7 7