Ontwikkeling van een marktmodel voor Bionet In opdracht van Empowering Networks

Transcriptie

1 Ontwikkeling van een marktmodel voor Bionet In opdracht van Empowering Networks J.F. Kennedylaan EH Baarn Postbus AD Baarn Plaats Datum Referentie Baarn 25 juni /ALL-BIO-IGM/MVN/JKU/MEL T F info@atosborne.nl /ALL-BIO-IGM/MVN/JKU/MEL/

2 Ontwikkeling van een marktmodel voor Bionet In opdracht van Empowering Networks Inhoudsopgave 1 Samenvatting 3 2 Inleiding Aanleiding Doelstelling en resultaat Afbakening van het onderzoek Onderzoeksvragen Opbouw van het rapport Onderzoeksopzet 7 4 Lokaal biogasnet en marktmodel biogasnet Beschrijving van een lokaal biogasnet Definitie van een marktmodel voor een biogasnet Marktrollen en -partijen Inleiding Rollen binnen marktmodellen voor een biogasnet Voor biogasnetten relevante partijen Marktmodellen Biogasnet Inleiding Gaswetmodel Inleiding/algemeen Marktrollen en de partijen die ze spelen Zeggenschap en toezicht Schematische weergave Warmtenetmodel Inleiding/algemeen Marktrollen en de partijen die ze spelen Zeggenschap en toezicht Schematische weergave Warmtenetmodel II Model Lokaal energiebedrijf Marktrollen en de partijen die ze spelen Zeggenschap en toezicht Schematische weergave Model Lokaal energiebedrijf II Model Lokaal energiebedrijf III Toetsing marktmodellen Inleiding Toetsingskader Aanpak toetsing marktmodellen /ALL-BIO-IGM/MVN/JKU/MEL/

3 7.4 Resultaten eerste discussieronde Resultaten tweede discussieronde Keuze voorkeursmodel Uitwerking voorkeursmodel Inleiding Bionetmodel Inleiding/algemeen Marktrollen en de partijen die ze spelen Zeggenschap en toezicht Schematische weergave Aanvullende toetsing agency theory en common pool resources theory 37 9 Rechtsvorm biogasbedrijf Inleiding Beoordeling rechtsvormen Mogelijke uitwerking coöperatie biogasbedrijf Bijlage 1 Deelnemende personen 44 Bijlage 2. Vragenlijst interviews 45 Bijlage 3. Interviewverslagen /ALL-BIO-IGM/MVN/JKU/MEL/

4 1 Samenvatting 1.1 Inleiding Het technisch concept Bionet, dat door netbeheerder Alliander is ontwikkeld, gaat uit van directe invoeding van biogas op een lokaal gasnet en verbranding ervan in aangepaste HR-CV ketels van woningen. Het concept biogasnet dat op deze wijze wordt gecreëerd, is niet gereguleerd in de Gaswet, waardoor het daarin beschreven organisatiemodel niet van toepassing is. Alhoewel de totale business case van opwekking tot gebruik van biogas, ten opzichte van een vergelijkbaar concept positief is, kan de daadwerkelijke uitrol alleen plaatsvinden als duidelijk wordt welke partijen welke rollen hierbij dienen te spelen. Dit wordt het marktmodel genoemd. Doelstelling van dit onderzoek is het inventariseren van mogelijke marktmodellen en een keuze maken in een voorkeursmodel op basis van algemeen geaccepteerde criteria. 1.2 De vraagstelling De onderzoeksvragen van het project zijn: 1 Wat zijn mogelijke marktmodellen voor een lokaal (bio)gasnet? 2 Op basis van welke algemeen geaccepteerde criteria (maatschappelijk, financieel, juridisch, organisatorisch) kan een voorkeursmodel worden gekozen? 3 Hoe ziet het uitgewerkte voorkeursmodel er uit dat kan dienen als standaard bij implementatie? 1.3 De aanpak Bestaande marktmodellen zijn geïnventariseerd. Er zijn twee workshops met experts gehouden. Er zijn interviews afgelegd met diverse stakeholders. Het voorkeursmodel is getoetst aan de Agency theorie en common-pool resources-theorie. 1.4 De resultaten Antwoord op onderzoeksvraag 1 De volgende markmodellen voor een biogasnet zijn geïnventariseerd en hiervan zijn de belangrijkste kenmerken, marktrollen en partijen beschreven, en de wijze waarop het zeggenschap en toezicht is geregeld. Gaswetmodel Warmtenetmodel 1 Warmtenetmodel 2 Model lokaal energiebedrijf 1 Model lokaal energiebedrijf 2 Model lokaal energiebedrijf /ALL-BIO-IGM/MVN/JKU/MEL/

5 1.4.2 Antwoord op onderzoeksvraag 2 De volgende algemeen geaccepteerde criteria zijn geïnventariseerd. 1 Mate waarin het model past binnen de bestaande wet- en regelgeving. 2 Mate waarin in het model naar verwachting de klantwensen worden opgevolgd. 3 Mate waarin klanten beschermd worden tegen een eventueel monopolie. 4 Mate waarin het model tot lagere energiekosten voor de klant leidt en het risico van hogere energiekosten beperkt. 5 Mate waarin klanten invloed kunnen uitoefenen op de organisatie van de keten van productie tot levering. 6 Mate waarin producenten invloed kunnen uitoefenen op de organisatie van de keten van productie tot levering. 7 Mate waarin het model opschaalbaar is. Het model dient er zich toe te lenen dat er uitbreiding van het netwerk en het aantal aangesloten klanten. 8 Mate waarin het model opschaalbaar is. Het model dient er zich toe te lenen dat het aantal leveranciers van biogas kan worden uitgebreid. 9 Mate waarin het model onafhankelijk van de lokale context kan worden toegepast. 10 Mate van complexiteit: Vanwege de beperkte schaalgrootte van biogasnetten hebben modellen met een beperkt aantal organisaties en relaties de voorkeur. 11 Mate waarin het model de mogelijkheid biedt om het netbeheer uit te besteden aan professionele partijen. 12 Mate waarin de producent van biogas een gegarandeerde afzet heeft tegen een gegarandeerd prijsniveau. 13 Mate waarin het model bijdraagt aan de financiële haalbaarheid van het concept Bionet. 14 Mate (uitgangspunt: zoveel mogelijk biomassa, zo min mogelijk CO2, kabinetsdoelstelling) waarin het model de financierbaarheid van Bionet bevordert. 15 Mate waarin het model de financierbaarheid van de productie van biogas bevordert. 16 Mate waarin maatschappelijke baten worden geoptimaliseerd en maatschappelijke kosten geminimaliseerd (geoperationaliseerd als: De uitstoot van zo veel mogelijk CO2 voorkomen door zo veel mogelijk biomassa aan te wenden voor de productie van biogas) Antwoord op onderzoeksvraag 3 In een workshop werd door alle deelnemers geconcludeerd dat het Warmtenetmodel 1 aangevuld met het participatieaspect door klanten dat bij de modellen lokale energiebedrijven aan de orde is, het voorkeursmodel zou moeten zijn. In het Warmtenetmodel 1 wordt het marktmodel nagebootst dat bij warmtenetten gangbaar is, en wordt onder meer een lokaal Biogasbedrijf opgericht. Zeggenschap en het eigendom van het Biogasbedrijf kan liggen bij een energiebedrijf of een joint venture van een gemeente en een energiebedrijf en (in meer of mindere mate) bij klanten. Het blijkt dat de coöperatie en ook de vereniging in een eerste beoordeling het meest tegemoet komen aan de eisen en wensen die mogelijk aan een op te richten Biogasbedrijf kunnen worden gesteld. Het is ook goed mogelijk om verschillende rechtsvormen te koppelen, zo kan een coöperatie participeren in een BV, of kan een BV of stichting onder de coöperatie hangen /ALL-BIO-IGM/MVN/JKU/MEL/

6 2 Inleiding 2.1 Aanleiding Decentrale opwekking van energie is in opkomst, in woonomgevingen en op bedrijventerreinen. Dit vindt zijn oorzaak in duurzaamheidambities van overheden en de snelle technologische en prijstechnische ontwikkeling van decentrale opwekkingmogelijkheden. Die stellen bewoners en bedrijven steeds meer in staat om zelf op te wekken. Bovendien werkt het Bouwbesluit toe naar energie neutrale woningen in Dergelijke woningen hebben doorgaans geen aardgasaansluiting meer en wordt de energiebehoefte door duurzame elektriciteit gedekt. Biogas kan daarbij een optie zijn om woningen te verwarmen. Dit onderzoek betreft een marktmodel voor de distributie van biogas binnen de woonwijk. Een zogenoemd: bionet. Biogas kan decentraal worden opgewekt. De capaciteit van de bron is echter beperkt (< m3/uur). Het ligt voor de hand om biogas meer lokaal in te zetten. Als dat niet gebeurt, moet biogas worden omgezet in een energiedrager die in te voeden valt in het openbare net. Dat kan door het biogas op te werken tot groen gas of door de elektrificatie van het biogas via een verbrandingsmotor. Het direct benutten van biogas in lokale netten is energetisch gunstig en heeft een gunstige uitwerking op de distributiekosten. Technisch lijken er geen onoverkomelijke obstakels te zijn om een lokaal biogasnet te introduceren. Een marktintroductie begeeft zich juridisch op onbekend terrein, onder andere omdat uit onderzoek lijkt te blijken dat lokale distributienetten voor biogas niet vallen onder de Europese Gasrichtlijn en de Nederlandse Gaswet. Deze netten vallen daardoor in het vrije domein. Ook de Warmtewet is niet van toepassing. Lokale biogasnetten kunnen een belangrijke rol spelen in de transitie naar een energiezuinige en duurzame energiehuishouding. Groen Gas vormt een belangrijk deel van de duurzame energie ambities van het huidige kabinet en de Nederlandse invulling van de Europese doelstellingen voor duurzame energie in Met andere woorden: de maatschappelijke kosten zijn bij decentrale inzet van biogas lager dan bij een centraal netwerk voor Groen Gas. Een lokaal biogasnet sluit aan bij de maatschappelijke trend naar meer decentrale opwekking en distributienetten. Het onderzoek resulterend in dit rapport is zo onafhankelijk mogelijk uitgevoerd. Dit is geborgd via de ingestelde stuurgroep en de wetenschappelijke toets. In bijlage 1 is de samenstelling opgenomen van de stuur- en werkgroep, die de rapportage heeft opgesteld. 2.2 Doelstelling en resultaat Conform de projectaanvraag is de doelstelling van dit project het vinden van antwoorden op de juridische, organisatorische en financieel-economische vragen die samenhangen met de exploitatie van een lokaal biogasnet. Het resultaat van het project is een schets van een marktmodel dat als standaard kan dienen voor de exploitatie van een lokaal biogasnet /ALL-BIO-IGM/MVN/JKU/MEL/

7 2.3 Afbakening van het onderzoek Buiten de scope van het onderzoek valt de (maatschappelijke) business case van Bionet. Er is dus in het kader van deze studie geen onderzoek gedaan naar investerings- en exploitatiekosten, exploitatieopbrengsten en maatschappelijke baten en kosten. In deze studie is uitgangspunt dat Bionet niet onder het regime van de Gaswet valt. De onderbouwing hiervoor, aangeleverd door Alliander, luidt als volgt: In de Memorie van toelichting op de Gaswet wordt ten aanzien van artikel 1, eerste lid, onderdeel b, aangegeven dat niet onder de definitie van Biogas valt, ruw biogas dat in een apart netwerk wordt getransporteerd en dat nog moet worden opgewerkt tot biogas van aardgaskwaliteit. Omdat in een Bionet ruw biogas (althans biogas dat een beperkte opwerkingsslag heeft ondergaan) wordt getransporteerd, valt Bionet niet onder het regime van de Gaswet. Gedurende de uitvoering van het project heeft de stuurgroep besloten om de definitie van het lokaal biogasnet te verbreden. In een lokaal biogasnet wordt nu naast biogas en aardgas, ook de mogelijkheid geopend van distributie van andere gassoorten met een afwijkende Wobbe-index en calorische waarde, zoals bijvoorbeeld LNG, Waterstof, LPG of Solar Fuels. In de uitwerking van de modellen heeft dat tot gevolg dat waar in het rapport van biogas sprake is, ook LNG (of een andere relevante gassoort) gelezen kan worden. 2.4 Onderzoeksvragen De onderzoeksvragen van het project zijn: 1 Wat zijn mogelijke marktmodellen voor een lokaal (bio)gasnet? 2 Op basis van welke algemeen geaccepteerde criteria (maatschappelijk, financieel, juridisch, organisatorisch) kan een voorkeursmodel worden gekozen? 3 Hoe ziet het uitgewerkte voorkeursmodel er uit dat kan dienen als standaard bij implementatie? 2.5 Opbouw van het rapport Het rapport is als volgt opgebouwd: In hoofdstuk 3 is de onderzoeksopzet beschreven. Hoofdstuk 4 bevat de definitie van een biogasnet en van het marktmodel. In hoofdstuk 5 worden de marktrollen en mogelijk betrokken partijen bij een marktmodel voor een lokaal biogasnet beschreven. Hoofdstuk 6 bevat de globale beschrijving van mogelijk toe te passen marktmodellen voor een lokaal biogasnetwerk. In hoofdstuk 7 vindt een toetsing van de marktmodellen plaats. Hoofdstuk 8 bevat een beschrijving van het voorkeursmodel. In hoofdstuk 9 wordt gekeken naar de rechtsvorm van het op te richten biogasbedrijf /ALL-BIO-IGM/MVN/JKU/MEL/

8 3 Onderzoeksopzet De onderzoeksopzet, die hieronder schematisch is weergegeven, vormt een gedetailleerde uitwerking van de in de projectaanvraag beschreven onderzoeksopzet. Figuur 1. Onderzoeksopzet Bij het opstellen van deze rapportage zijn de volgende stappen doorlopen: Stap 1. Beschrijving technisch concept biogasnet Op basis van literatuurstudie en gesprekken met medewerkers van Alliander, Liandon en AgentschapNL is een globale beschrijving opgesteld van het biogasnet. Tevens is gedefinieerd wat het begrip marktmodel voor een biogasnet inhoudt en is in overleg met Alliander/Liandon en Agentschap NL de demarcatie van het marktmodel voor een biogasnet bepaald. Stap 2. Beschrijving marktrollen en partijen Er is een inventarisatie opgesteld van de rollen die in een marktmodel voor Bionet kunnen worden vervuld. Tevens is in kaart gebracht welke partijen betrokken kunnen raken bij lokale biogasnetten en welke competenties en belangen deze partijen hebben. De inventarisatie is gebaseerd op expert opinion en op de resultaten van workshop 1. Aan deze workshop namen deel de leden van de stuurgroep, aangevuld met juridische, financiële en inhoudelijke energie-experts (bij de stappen 3 en 4 wordt ook naar deze workshop verwezen) /ALL-BIO-IGM/MVN/JKU/MEL/

9 Stap 3. Beschrijving van mogelijke marktmodellen In deze stap zijn de mogelijke markmodellen voor een biogasnet beschreven. Input hiervoor was kennis van bestaande marktmodellen, kennis verzameld in workshop 1 en de inventarisatie van rollen, partijen, competenties en belangen. De bestaande marktmodellen zijn het model uit de Gaswet (leveranciersmodel) en modellen die in de praktijk gangbaar zijn, zoals het modellen die bij warmtenetten en bij lokale energiebedrijven worden toegepast). In workshop 1 zijn de modellen nader omschreven. Stap 4. Opstellen van toetsingscriteria In deze stap zijn de concept-toetsingscriteria beschreven waaraan de opgestelde marktmodellen uiteindelijk zijn getoetst. Hierbij is in eerste instantie uitgegaan van de criteria die zijn benoemd in de goedgekeurde onderzoeksopzet. De criteria werden besproken en aangevuld in workshop 1. Stap 5. Consultatie van de markt en betrokken overheden De beschreven marktmodellen en toetsingscriteria uit stap 3 en 4 zijn in interviews voorgelegd aan relevante marktpartijen en overheden. Aan de hand van een vragenlijst (bijlage 2) is het draagvlak voor de mogelijke marktmodellen verkend en zijn de modellen gecorrigeerd op onjuistheden. Om tot een zo volledig mogelijke set van toetsingscriteria te komen is de geïnterviewde partijen gevraagd te reflecteren op de originele set criteria en is aan de hand van hun commentaar op de modellen afgeleid, welke criteria zij (aanvullend) hanteren. De verslagen van de interviews zijn om commentaar en goedkeuring aan de geïnterviewden voorgelegd. Vervolgens zijn de marktmodellen aangepast en is de set van toetsingscriteria afgerond. Stap 6. Workshop 2 De bijgestelde marktmodellen zijn in een tweede workshop (samenstelling zie bijlage 1) met de stuurgroep en een aantal marktpartijen getoetst aan de bijgestelde set criteria. In deze sessie is door de deelnemers een voorkeursmodel gekozen. De specifieke werkwijze in deze workshop is beschreven in hoofdstuk 7. Stap 7. Nadere uitwerking voorkeursmodel Vervolgens heeft een verdere uitwerking plaatsgevonden van het voorkeursmodel. Deze omvat: en nadere beschrijving van de door de partijen te verrichten activiteiten en een keuze voor de gewenste rechtsvorm van de organisatie. Ook is het voorkeursmarktmodel globaal getoetst aan de Agency theorie en het Common-pool resources model. Deze toetsing is reeds benoemd in de projectaanvraag. Stap 8. Opstellen eindrapportage De resultaten van alle stappen zijn verwerkt in deze eindrapportage /ALL-BIO-IGM/MVN/JKU/MEL/

10 4 Lokaal biogasnet en marktmodel biogasnet 4.1 Beschrijving van een lokaal biogasnet Een lokaal biogasnet is een lokaal gasdistributienet op (<8 bar) waarmee gas met een afwijkende Wobbe-index en calorische waarde, waaronder biogas en aardgas, aan klanten wordt geleverd. De klanten in het biogasnet hebben aangepaste CV-installaties, zodat op gas van verschillende verbrandingswaarden kan worden gestookt. De klanten van het biogas kunnen het gas vooralsnog niet gebruiken als kookgas. Het biogas wordt niet bewerkt, behoudens ontvochtiging en het wegnemen van zwavelwaterstof. Onderdeel van het lokale biogasnet is een mengstation waarin de genoemde gassoorten worden gemengd. Het mengstation wordt van biogas voorzien door een biogasproducent. De biogasproducent levert in de onderstaande schematische uitwerking niet alleen aan het mengstation, maar ook aan een fabriek. Het is ook mogelijk om andere bronnen van biogas, bijvoorbeeld een RWZI (RioolWaterZuiveringsInstallatie) of het riool als zodanig als bron van biogas te gebruiken. Er is daarnaast voorzien in buffercapaciteit. De productiecapaciteit wordt zo gedimensioneerd dat het geproduceerde biogas altijd kan worden afgenomen door de fabriek, door het mengstation of tijdelijk kan worden opgeslagen in de buffer. Als er niet voldoende biogas wordt geproduceerd of buiten het biogasnet is gebufferd, vindt via het mengstation invoeding van aardgas (of ander gas) plaats in het biogasnet. Het mengstation is voorzien van een meetsysteem waarmee continu de calorische waarde wordt geregistreerd van het gas dat vanuit het mengstation in het net wordt ingevoed. Door veranderingen in de productie van biogas, treden hierin voortdurend wijzigingen op. Door het combineren van deze gegevens met een meting van het verbruikte volume gas bij de klant (door middel van de slimme gasmeter) kan worden afgerekend op basis van het werkelijk energieverbruik. Figuur 2 biedt een schematische weergave van een keten met daarin een bionet. De gestippelde lijn is de demarcatie tussen het biogasnet (rechts ervan) en de overige gasinfrastructuur. Het biogasnet begint bij het mengstation en eindigt bij de aansluiting van de klant. Figuur 2. Lokaal biogasnet met invoeding gas en biogas /ALL-BIO-IGM/MVN/JKU/MEL/

11 4.2 Definitie van een marktmodel voor een biogasnet Het begrip marktmodel wordt in dit rapport als volgt gedefinieerd: Een beschrijving van alle rollen die relevant zijn voor de ontwikkeling en de exploitatie van een lokaal biogasnet en van de partijen die deze rollen vervullen, alsmede een beschrijving van de wijze waarop zeggenschap en toezicht zijn georganiseerd /ALL-BIO-IGM/MVN/JKU/MEL/

12 5 Marktrollen en -partijen 5.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt beschreven welke marktrollen relevant zijn voor een Bionet (paragraaf 5.2), welke partijen betrokken kunnen zijn bij een Bionet (paragraaf 5.3). 5.2 Rollen binnen marktmodellen voor een biogasnet In marktmodellen voor een lokaal biogasnet worden de volgende rollen onderscheiden. Niet alle rollen worden in alle uit te werken modellen noodzakelijkerwijs vervuld. De rollen zijn onderverdeeld in de volgende categorieën 1 : Infrastructuur. Financiële rollen. Levering en afname. Overige rollen. Infrastructuur: Netbeheer biogasnet. Realisatie biogasnet Beheren biogasnet Ontvangen, mengen, transporteren. Bij te geringe biogas levering of te lage gaskwaliteit, bijmengen met aardgas. Eigenaar en exploitant biogasproductiefaciliteit. Realisatie biogasproductiefaciliteit Exploiteren biogasproductiefaciliteit (produceren biogas). Financiële rollen: Verstrekken van eigen vermogen voor het realiseren van Bionet. Verstrekken van vreemd vermogen voor het realiseren van het Bionet. Verstrekken van eigen vermogen voor het realiseren van de biogasproductiefaciliteit. Verstrekken van vreemd vermogen voor het realiseren van de biogasproductiefaciliteit. Subsidieverstrekker. Levering en afname: Leveren van biogas aan een energieleverancier. Leveren van biogas aan het lokale biogasbedrijf. Leveren van biogas aan klanten (fictief/administratief; er is feitelijk sprake van levering van een mengsel van aardgas en biogas). 1 Er zijn andere rolverdelingen mogelijk, maar gekozen is om te beperken tot de primaire rollen die nodig zijn om energie te produceren, transporteren en te gebruiken. De overige rollen ontlenen bestaansrecht aan deze drie primaire rollen /ALL-BIO-IGM/MVN/JKU/MEL/

13 Leveren van aardgas aan klanten (fictief/administratief; er is feitelijk sprake van levering van een mengsel van aardgas en biogas). Leveren door een energieleverancier van een mengsel van biogas en aardgas aan klanten. Leveren door het lokale biogasbedrijf van een mengsel van biogas en aardgas aan klanten. Afnemen van een mengsel van biogas en gas. Afnemen van biogas (fictief/administratief; er is feitelijk sprake van levering van een mengsel van aardgas en biogas). Afnemen van aardgas (fictief/administratief; er is feitelijk sprake van levering van een mengsel van aardgas en biogas). Overige rollen: Initiatiefnemer van het Bionet. Meten: Meten van de calorische waarde van het ingevoerde gas op biogasnet. Meten van het geleverd volume gas per klant. Factureren en incasso. Onafhankelijk toezicht. op doorbelasting van netwerkkosten via tarieven aan de klant en op leveringsvoorwaarden. toepassing van het NMDA (niet meer dan anders)-principe (indien van toepassing). 5.3 Voor biogasnetten relevante partijen In deze paragraaf worden partijen beschreven die in marktmodellen een rol kunnen spelen. Per partij worden de competenties en belangen geïnventariseerd. Niet alle partijen krijgen in alle uit te werken modellen noodzakelijkerwijs een plek. In de uitwerking van een aantal modellen worden nieuwe partijen geïntroduceerd. Deze zijn in de schematische weergave van de modellen rood weergegeven. Partij Competenties Belangen Nutsbedrijven Regionale netbeheerder Ontwikkeling, beheer en onderhoud van het mengstation en net. Stimuleren gebruik duurzame energie vanuit een maatschappelijke rol. Kan optreden als investeerder en eigenaar en kan financiering organiseren. Procesmanagement. Klant en leveranciers Klant Vervullen rol oprichter, bestuurder en toezichthouder in een lokaal energiebedrijf. Is verbruiker van (bio)gas. Economisch voordelige levering van energie. Gebruik van duurzame energie, mits voordelen evt. nadelen overtreffen. Komen tot energietransitie. Ongestoorde levering van (bio)gas. Garantie dat kosten niet hoger zijn dan bij levering via normaal gasnet. Boer(en) Potentieel Producent van biogas. Commercieel motief; verbeteren van de rentabiliteit van de onderneming. Bijdragen aan de energietransitie. Waterschap Potentieel producent van biogas met behulp van de RWZI (Rioolwaterzuiveringsinstallatie) Afweging tussen zelf gebruiken van biogas of levering aan biogasnet /ALL-BIO-IGM/MVN/JKU/MEL/

14 Partij Competenties Belangen Energieleverancier Leveren van aardgas en/of biogas Commercieel motief. Factureren en innen en onderhouden Bijdragen aan energietransitie. klantcontact. Duurzaam imago. Kan ook producent van biogas zijn door te investeren in een biogasproductiefaciliteit. Ondersteunende partijen Meetbedrijf (van de regionale netbeheerder) Commercieel meetbedrijf CV-ketelfabrikant Installatiebedrijf Overheden Gemeente Provincie Rijk Ontwikkelende partijen Projectontwikkelaar Corporatie Lokaal energiebedrijf (initiatieven van bewoners) Meten calorische waarde gemengd gas. Meten van verbruikt volume bij verbruikers. Meten calorische waarde gemengd gas. Meten van verbruikt volume bij verbruikers. Productie, levering en onderhoud van aangepaste Cv-ketels. Realisatie, beheer en onderhoud van het mengstation en net. Voorwaarden scheppen: als gemeente grondeigenaar is, kan via een contractuele verplichting aan projectontwikkelaar realisatie biogasnet worden opgelegd. Eigenaar en beheerder maatschappelijk vastgoed dat kan worden aangesloten op het biogasnet. Procesmanagement. Voorwaarden scheppen. Procesmanagement Verstrekken van financiering. Subsidiëren. Voorwaarden scheppen via aanpassen regelgeving. Subsidiëren. Heeft bouwclaim of grondpositie. Beslist over ontwikkeling biogasnet, als hij daar al niet contractueel toe verplicht is (zie gemeente). Marktkennis: inschatting meerwaarde biogasnet voor klant. Heeft bouwclaim of grondpositie. Beslist over ontwikkeling biogasnet, als hij daar al niet contractueel toe verplicht is (zie gemeente). Marktkennis: inschatting meerwaarde biogasnet voor klant. Blijft als eindbelegger betrokken en kan derhalve ook in de exploitatiefase diverse rollen vervullen. Betrekken van klanten bij het biogasnet. Spelen van toezicht- en eigenaarsrol in de exploitatiefase. Stimuleren gebruik duurzame energie door levering van meetdiensten. Commercieel belang. Commercieel motief. Commercieel belang. Bijdragen aan energietransitie. Duurzaam imago. Bijdragen aan energietransitie. Duurzaam imago. Bijdragen aan energietransitie. Duurzaam imago. Commercieel motief: bepaalt medewerking mede op basis meerwaarde voor klant. Bijdragen aan energietransitie. Duurzaam imago. Geen belang na ontwikkeling/realisatie. Maatschappelijk belang, bijdragen aan energietransitie weegt zwaarder dan bij projectontwikkelaar. Blijft als belegger in de exploitatiefase betrokken. Commercieel motief: bepaalt medewerking mede op basis meerwaarde voor klant. Bijdragen aan energietransitie. Duurzaam imago. Bijdragen aan energietransitie /ALL-BIO-IGM/MVN/JKU/MEL/

15 Partij Competenties Belangen Belegger Neemt de huurwoningen over van de ontwikkelaar. Is derhalve in de exploitatiefase betrokken. Behoud waarde van het vastgoed /ALL-BIO-IGM/MVN/JKU/MEL/

16 6 Marktmodellen Biogasnet 6.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden de volgende marktmodellen beschreven: het gaswetmodel; het warmtenetmodel en het model lokaal energiebedrijf. 6.2 Gaswetmodel Inleiding/algemeen De Gaswet is niet van toepassing op Bionet. In dit model wordt het leveranciersmodel uit de Gaswet nagebootst. Er is een scheiding tussen het eigendom/beheer van het net en de levering van (bio)gas. De regionale netbeheerder is eigenaar van het lokale biogasnet. Gelet op de Gaswet kan deze taak alleen worden verricht door een niet gereguleerde groepsmaatschappij. De eigenaar/beheerder van het biogasnet kan in dit model niet tevens leverancier zijn. In het model levert de biogasproductiefaciliteit (bijv. van de boer of het waterschap) aan een energieleverancier, die de levert aan de klant in het Bionet. De producent laat hierbij de facturering en inning over aan een leverancier. Er is vrije leverancierskeuze met betrekking tot de levering van biogas en aardgas. Er is derhalve sprake van volledig vrije mededinging tussen de leveranciers. Daardoor is de prijsvorming gelijk aan die op het normale aardgasnet. Feitelijk wordt aan alle klanten het zelfde gas geleverd, een mengsel van biogas en aardgas. Afhankelijk van de gewenste levering van aardgas wordt meer aardgas in het net ingevoerd. Hiervoor is het noodzakelijk dat de calorische waarde van het aan de klant geleverde gas wordt afgeleid uit de calorische waarde van de invoeding van gas via het mengstation en de op klantniveau gebruikte kubieke meters (bio)gas Marktrollen en de partijen die ze spelen Infrastructuur Rol Netbeheer biogasnet Realisatie biogasnet. Beheren biogasnet. Ontvangen, mengen, transporteren. Bij te geringe levering van biogas, bijmengen van aardgas. Eigenaar en exploitant biogasproductiefaciliteit. Realisatie biogasproductiefaciliteit. Exploiteren biogasproductiefaciliteit (produceren biogas) Partij Regionale netbeheerder. Een boer/een combinatie van boeren/een RWZI; een energiebedrijf /ALL-BIO-IGM/MVN/JKU/MEL/

17 Financiële rollen Rol Verstrekken van eigen vermogen voor het realiseren van Bionet. Verstrekken van vreemd vermogen voor het realiseren van het Bionet. Dit kan in de vorm van een achtergestelde lening. Verstrekken van eigen vermogen voor het realiseren van de biogasproductiefaciliteit. Verstrekken van vreemd vermogen voor het realiseren van de biogasproductiefaciliteit. Subsidieverstrekker. Partij Netbeheerder. Bank. Een provincie kan de realisatie van een Bionet bevorderen door een achtergestelde lening te verstrekken, die niet hoeft te worden terugbetaald als risico s in de fasering van de woningbouw en dus de afname van biogas zich voordoen. Een boer/een combinatie van boeren/een RWZI /een energiebedrijf. Door de vrije leverancierskeuze bestaat er geen zekerheid over de afzet en daarmee de rentabiliteit van de investering. Wellicht zal een derde partij het risico op de investering (mede) dienen te dragen. Bank, provincie. Provincie, gemeente. Levering en afname Rol Leveren van biogas aan energieleverancier. Leveren van biogas aan klanten fictief/ administratief; er is feitelijk sprake van levering van een mengsel van aardgas en biogas). Leveren van aardgas aan klanten (fictief/ administratief; er is feitelijk sprake van levering van een mengsel van aardgas en biogas). Afnemen van biogas (fictief/administratief; er is feitelijk sprake van levering van een mengsel van aardgas en biogas). Afnemen van aardgas (fictief/administratief; er is feitelijk sprake van levering van een mengsel van aardgas en biogas). Overige rollen Rol Initiatiefnemer van het Bionet. Meten: Meten van de calorische waarde van het ingevoerde gas op biogasnet. Meten van het geleverd volume gas per klant. Factureren en incasso. Onafhankelijk toezicht Partij Een boer/een combinatie van boeren/een RWZI; een energiebedrijf. De producent laat hierbij de facturering en inning bij klanten over aan een leverancier. Energieleverancier. Energieleverancier. Klant. Klant. Partij Netbeheerder/gemeente/provincie. Onafhankelijk meetbedrijf van de regionale netbeheerder. Energieleverancier. Er vindt onafhankelijk toezicht plaats door een /ALL-BIO-IGM/MVN/JKU/MEL/

18 op doorbelasting van netwerkkosten via tarieven aan de klant en op leveringsvoorwaarden. toepassing van het NMDA (niet meer dan anders)-principe (indien van toepassing). overheidspartij. De Gaswet is niet van toepassing. Het toezicht is dus niet geregeld. Bij de uitwerking van dit model dient derhalve afhankelijk van de lokale situatie een partij te worden gekozen Zeggenschap en toezicht Deze aspecten zijn in het marktmodel als volgt geregeld: Zeggenschap: De netbeheerder heeft zeggenschap over het beheer en operationeel management van het Bionet. Toezicht: Er vindt onafhankelijk toezicht plaats door een overheidspartij. De Gaswet is niet van toepassing. Het toezicht is dus niet geregeld. Bij de uitwerking van dit model dient derhalve afhankelijk van de lokale situatie een partij te worden gekozen Schematische weergave Het model kan schematisch als volgt worden weergegeven. Onafhankelijk toezichthouder 6 Meetbedrijf (van de reg. netbeheerder) 7 Groepsmaatschappij reg. netbeheerder Zeggenschap: Gemeente of provincie Eigenaar: Gemeente of provincie Boer/Waterschap producent biogas 4 1 Legenda: Leverancier biogas 2 Voor biogasnet op te richten organisatie 5 Leverancier aardgas Leverancier van aa 3 Klant Bestaande organisatie Activiteiten Leverancier van aa Toelichting Figuur 3. Gaswetmodel Beschrijving belangrijkste activiteiten (zie Figuur3): 1: Levering van biogas aan een energieleverancier. 2 en 3: Levering en afname van energie, facturatie van leveringskosten inclusief netwerkkosten. Inning en betaling. 4: Levering en afname van netwerkdiensten, factureren, innen en betalen daarvan 5: Levering en afname van netwerkdiensten, factureren, innen en betalen daarvan. 6: Houden van toezicht en verstrekken van daartoe noodzakelijke gegevens. 7: Levering van meetdiensten /ALL-BIO-IGM/MVN/JKU/MEL/

19 6.3 Warmtenetmodel Inleiding/algemeen De Gaswet is niet van toepassing op Bionet. In dit model wordt het marktmodel nagebootst dat bij warmtenetten gangbaar is. Er is geen scheiding tussen het eigendom/beheer van het net en de levering van (bio)gas. Er wordt een lokaal biogasbedrijf gecreëerd dat eigenaar en beheerder is van het net en functioneert als leverancier. Het is tevens verantwoordelijk voor meetdiensten. De zeggenschap en het eigendom van het biogasbedrijf kan liggen bij een energiebedrijf of een joint venture van een gemeente en een energiebedrijf. De klant heeft geen zeggenschap over het lokale biogasbedrijf. In dit model leveren de leveranciers van bio-aardgas aan het lokale biogasbedrijf. Het lokale biogasbedrijf levert aan de klant biogas aangevuld met aardgas als er niet voldoende biogas is. De prijsvorming in het model is niet het resultaat van volledig vrije mededinging zoals in het Gaswetmodel. Het biogasbedrijf is immers monopolist. De klant wordt tegen het monopolie beschermd door toepassing van het niet-meer-dan-andersprincipe. Er is onafhankelijk toezicht op de aan de klant door te belasten kosten van het net en de toepassing van het NMDA-principe (vgl. Warmtewet ; rol Autoriteit Consument & Markt (ACM)) Marktrollen en de partijen die ze spelen Infrastructuur Rol Netbeheer biogasnet. Realisatie biogasnet. Beheren biogasnet. Ontvangen, mengen, transporteren. Bij te geringe levering van biogas, bijmengen van aardgas. Eigenaar en exploitant biogasproductie-faciliteit. Realisatie biogasproductiefaciliteit. Exploiteren biogasproductiefaciliteit (produceren biogas). Partij Biogasbedrijf (een deelneming van een energiebedrijf en/of een gemeente. Deze partijen hebben dus zeggenschap). Een boer/een combinatie van boeren/een RWZI /een energiebedrijf. Deze levert aan het biogasbedrijf op basis van een langjarig contract. Door toepassing het NMDA-principe ligt het risico van stijging van biomassaprijzen bij de producent. De daling van de gasprijs kan (voor een termijn van 12 jaar) via de SDE zijn afgedekt. Omdat er derhalve geen zekerheid is omtrent de rentabiliteit van de investering, zal wellicht een derde partij het risico op de investering (mede) dienen te dragen. Financiële rollen Rol Verstrekken van eigen vermogen voor het realiseren van Bionet. Verstrekken van vreemd vermogen voor het Partij Biogasbedrijf. Bank. Een provincie kan de realisatie van een Bionet /ALL-BIO-IGM/MVN/JKU/MEL/

20 realiseren van het Bionet. Dit kan in de vorm van een achtergestelde lening. Verstrekken van eigen vermogen voor het realiseren van de biogasproductiefaciliteit. Verstrekken van vreemd vermogen voor het realiseren van de biogasproductiefaciliteit. Subsidieverstrekker. bevorderen door een achtergestelde lening te verstrekken, die niet hoeft te worden terugbetaald als risico s in de fasering van de woningbouw en dus de afname van biogas zich voordoen. Een boer/een combinatie van boeren/een RWZI /een energiebedrijf. Bank, provincie. Provincie. Levering en afname Rol Leveren van biogas aan het lokale biogasbedrijf. Leveren door het lokale biogasbedrijf van een mengsel van biogas en gas aan klanten. Afnemen van een mengsel van biogas en gas. Overige rollen Rol Initiatiefnemer van het Bionet. Meten: Meten van de calorische waarde van het ingevoerde gas op biogasnet. Meten van het geleverd volume gas per klant. Factureren en incasso. Onafhankelijk toezicht toepassing van het NMDA (niet meer dan anders)-principe (indien van toepassing). Partij Biogasproductiefaciliteit. Biogasbedrijf. Klant. Partij Energieleverancier/gemeente. Biogasbedrijf. Biogasbedrijf. Toezicht: De Gaswet is niet van toepassing. Het toezicht is dus niet geregeld. Er is onafhankelijk toezicht op de aan de klant door te belasten kosten van het net en de toepassing van het NMDA-principe (vgl. Warmtewet; rol ACM) Zeggenschap en toezicht Deze aspecten zijn in het marktmodel als volgt geregeld: Zeggenschap: Het biogasbedrijf is een deelneming van een energiebedrijf en/of een gemeente. Deze partijen hebben dus zeggenschap. Toezicht: De Gaswet is niet van toepassing. Het toezicht is dus niet geregeld. Er is onafhankelijk toezicht op de aan de klant door te belasten kosten van het net en de toepassing van het NMDAprincipe (vgl. Warmtewet; rol ACM) /ALL-BIO-IGM/MVN/JKU/MEL/