Oktober Communicatiewetenschap

Transcriptie

1 Oktober 2006 Communicatiewetenschap

2 Uitgave: Quality Assurance Netherlands Universities (QANU) Catharijnesingel 56 Postbus RA Utrecht Telefoon: Fax: Internet: QANU Tekst en cijfermateriaal uit deze uitgave mogen, na toestemming van QANU en voorzien van bronvermelding, door middel van druk, fotokopie, of op welke andere wijze dan ook, worden overgenomen. 2 QANU / Communicatiewetenschap

3 Inhoudsopgave Voorwoord 5 Voorwoord voorzitter visitatiecommissie 7 Deel I Algemeen deel 9 1. De onderwijsvisitatie Communicatiewetenschap Het referentiekader Algemene bevindingen 25 Deel II De afzonderlijke opleidingsrapporten Radboud Universiteit Nijmegen Universiteit van Amsterdam Universiteit Twente Vrije Universiteit Amsterdam 157 Bijlagen 197 Bijlage A: Curricula vitae van de leden van de visitatiecommissie 199 Bijlage B: Standaard bezoekprogramma visitatiecommissie 203 Bijlage C: Checklist 205 Bijlage D: De bachelor- en masteropleidingen in een vogelvlucht 207 QANU / Communicatiewetenschap 3

4 4 QANU / Communicatiewetenschap

5 VOORWOORD Dit rapport is onderdeel van de kwaliteitsbeoordeling van universitaire bachelor- en masteropleidingen in Nederland. Het doel van het rapport is om een betrouwbaar beeld te geven van de resultaten van de voor beoordeling voorgelegde opleidingen, een terugkoppeling te geven naar de interne kwaliteitszorg van de betrokken organisaties en als basis te dienen voor de accreditatie van de betrokken opleidingen door de Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO). QANU beoogt onafhankelijke, objectieve en kritische beoordeling te laten plaatsvinden en om opbouwende kritiek te leveren, zo veel mogelijk uitgaande van een gestandaardiseerde set van kwaliteitscriteria met oog voor specifieke omstandigheden. De Visitatiecommissie Communicatiewetenschap van QANU heeft haar taken met grote toewijding uitgevoerd in een periode die wordt gekenmerkt door de overgang naar de bachelormasterstructuur. De opleidingen zijn beoordeeld op een grondige en zorgvuldige manier en binnen een duidelijk beoordelingskader. Wij verwachten dat de oordelen en de aanbevelingen in zorgvuldige overweging zullen worden genomen door de betrokken opleidingen, faculteitsbesturen en Colleges van Bestuur. Wij zeggen dank aan de voorzitter en de leden van de visitatiecommissie voor hun bereidheid deel te nemen aan deze beoordeling en voor de toewijding waarmee ze hun taak hebben uitgevoerd. Ook gaat onze dank uit naar de staf van de betrokken afdelingen aan de universiteiten voor hun inspanningen en hun medewerking aan deze beoordeling. drs. J.G.F. Veldhuis voorzitter van het bestuur van QANU mr. C.J. Peels directeur van QANU QANU / Communicatiewetenschap 5

6 6 QANU / Communicatiewetenschap

7 VOORWOORD VOORZITTER VISITATIECOMMISSIE Communicatiewetenschappers zijn in de wetenschappelijke wereld bij uitstek geplaatst om te beseffen hoe sterk het oordeel van mensen kan afhangen van vage indrukken. Het uitvoeren en het ondergaan van een visitatie is dan ook een stressmoment bij uitstek. Allereerst zijn heel veel verschillende informatiedragers (media) geraadpleegd: droge stukken waarin de opleidingen een objectieve zelfevaluatie doorvoeren, maar natuurlijk ook een beetje retoriek in stelling brengen, websites die eigenlijk voor een studentenpubliek bedoeld waren, verslagen van raden en commissies die wellicht nooit beseften dat men ooit met andere bedoelingen naar de weergave van hun beraadslagingen zou kijken. Daarbovenop komt het meest precaire en onvatbare van alles: face-to-face communicatie tijdens de site-visit, waarbij allerlei indrukken en al dan niet fout begrepen goede bedoelingen zonder bewijsbaar spoor van zender naar ontvanger zijn gegaan. Een communicatiewetenschapper zou een heel mooie analyse van het proces (of een heel mooi proces van de analyse) van een visitatie kunnen maken. En het kan nog ingewikkelder. Men kan zich geen opleiding Geneeskunde inbeelden die heeft beslist dat de lever maar aan een andere universiteit behandeld moet worden. De Communicatiewetenschap is echter zo breed dat het perfect mogelijk is om erg van elkaar verschillende programma s op te stellen die toch voldoen aan alle eisen en zich met recht en rede Communicatiewetenschap mogen noemen. Dit rapport is het resultaat van het werk van heel wat mensen. Van bij het begin is de visitatiecommissie zich bewust geweest van de rijke (en wijde) waaier aan benaderingen die in onze discipline gangbaar zijn en van de communicatieprocessen die een visitatie tot een moeilijke evenwichtsoefening kunnen maken. Wij hebben getracht de opleidingen te beoordelen in het licht van de filosofie en de benadering van waaruit ze zijn opgesteld. Daarbij is het belangrijk te beseffen dat deze visitatie verschilde van de vorige. Deze commissie heeft als opdracht gehad na te gaan in welke mate de Nederlandse opleidingen Communicatiewetenschap aan de kwaliteitsvereisten voldoen die onder meer uit de Bologna Verklaring zijn voortgekomen. Die opdracht hebben we erg letterlijk genomen. Vooral in tijden van transitie, waarbij nieuwe programma s werden beoordeeld die nog in volle ontwikkeling waren (en waarbij soms naar de resultaten van oude programma s moest worden gekeken) was dit geen evidente zaak, niet in het minst voor de beoordeelde opleidingen. Men moet zich, zeker in deze situatie, dus goed voor ogen houden dat de maatstaf waaraan alle opleidingen zijn beoordeeld uitging van de vraag of men voldeed aan de beoogde kwaliteitsvereisten. Vakgenoten noemen de Communicatiewetenschap graag een jonge wetenschap. De discipline blijft ook jong omdat haar onderwerp ( mediëringsprocessen tussen mensen ) zichzelf permanent vernieuwt en steeds nieuwe ontwikkelingen op ons af stuurt. Kijkend naar de Nederlandse situatie is het echter tegelijkertijd ook erg duidelijk dat dit jonge, zich jong voelende, maar toch al decennia-oude vakgebied ondertussen volwassen is geworden. prof. dr. J. van den Bulck Voorzitter visitatiecommissie Communicatiewetenschap QANU / Communicatiewetenschap 7

8 8 QANU / Communicatiewetenschap

9 DEEL I: ALGEMEEN DEEL QANU / Communicatiewetenschap 9

10 10 QANU / Communicatiewetenschap

11 1. De onderwijsvisitatie Communicatiewetenschap 1.1. Inleiding Met het oog op de accreditatie van wetenschappelijke bachelor- en masteropleidingen door middel van externe kwaliteitsbeoordeling heeft het bestuur van de Stichting QANU in oktober 2005 de visitatiecommissie Communicatiewetenschap ingesteld. In de periode december 2005 t/m januari 2006 heeft deze commissie een bezoek gebracht aan de bachelor- en masteropleidingen op het gebied van de Communicatiewetenschap, waarvoor de QANU een opdracht tot visiteren had ontvangen van de betrokken universitaire Colleges van Bestuur (zie par. 1.2). De commissie heeft haar bevindingen vastgelegd in hoofdstuk 3 van Deel I en in de in Deel II opgenomen opleidingsrapporten per universiteit (in volgorde van de visitatiebezoeken), waarbij de bachelor- en masteropleiding per instelling in samenhang beschreven en beoordeeld worden. In hoofdstuk 3 van Deel I gaat de commissie in op een aantal aspecten die haar tijdens de visitatie bijzonder hebben getroffen, maar waarvan de bespreking minder goed past in de hoofdstukken in Deel II. Hoofdstuk 2 van Deel I bevat het door de commissie gehanteerde referentiekader De betrokken opleidingen De volgende opleidingen zijn in het kader van deze visitatie bezocht: Radboud Universiteit Nijmegen (7-9 december 2005): de bacheloropleiding Communicatiewetenschap (56615) de masteropleiding Communicatiewetenschap (66615) Universiteit van Amsterdam (14-16 december 2005): de bacheloropleiding Communicatiewetenschap (56615) de masteropleiding Communicatiewetenschap (66615) Universiteit Twente (21-23 december 2005): de bacheloropleiding (Toegepaste) Communicatiewetenschap (56615) de masteropleiding Communication Studies (60713) Vrije Universiteit Amsterdam (16-18 januari 2006): de bacheloropleiding Communicatiewetenschap (56615) de masteropleiding Communicatiewetenschap (66615) De namen van de genoemde universiteiten worden in het vervolg van dit rapport in de bovengenoemde volgorde als volgt afgekort: RU, UvA, UT en VU. QANU / Communicatiewetenschap 11

12 1.3. Samenstelling en taak van de commissie De samenstelling van de commissie is totstandgekomen aan de hand van suggesties vanuit het Disciplineoverleg Sociale Wetenschappen (DSW). Alle betrokken opleidingen en faculteitsbesturen zijn in de voorbereidingsfase in de gelegenheid geweest om bezwaar aan te tekenen tegen de door QANU voorgelegde conceptsamenstelling van de commissie, een en ander conform C van het QANU-kader. Van deze gelegenheid is geen gebruik gemaakt. De Visitatiecommissie Communicatiewetenschap bestond uit de volgende personen: prof. dr. J. van den Bulck, hoogleraar Communicatiewetenschap, Katholieke Universiteit Leuven, België (voorzitter) drs. B.M.J. Hermans, studentenombudsman, Vrije Universiteit Amsterdam S.C. Mulder, bachelorstudent Communicatiewetenschap, Universiteit van Amsterdam dr. P. Nikken, hoofd Expertisecentrum Jeugd & Media, NIZW prof. dr. K. Roe, hoogleraar Communicatiewetenschap, Katholieke Universiteit Leuven, België (vice-voorzitter) J.J. Quak, doctoraalstudent Communicatiewetenschap, Radboud Universiteit Nijmegen prof. dr. F. Saeys, hoogleraar Communicatiewetenschap, Universiteit Gent, België prof. dr. N. Verloop, directeur ICLON, Universiteit Leiden Tot secretaris van de commissie werd benoemd: drs. R.V. van der Dussen, medewerker bureau QANU. Als bijlage A zijn de curricula vitae van de leden opgenomen. Op grond van het instellingsbesluit van de commissie d.d. 11 oktober 2005 was het de taak van de commissie om op basis van de door de faculteiten aan te leveren informatie en door middel van ter plaatse te voeren gesprekken 1) een oordeel te geven over de verschillende kwaliteitsaspecten van de betrokken opleidingen, zoals beschreven in het QANU-kader d.d. januari 2004; 2) op basis daarvan vast te stellen of de opleidingen naar haar oordeel voldoen aan de criteria voor basiskwaliteit, en 3) de aspecten van de opleidingen te identificeren die naar haar oordeel voor verbetering vatbaar zijn Werkwijze van de commissie De installatievergadering De commissie hield haar installatievergadering op 21 september 2005 in Utrecht. Zij werd formeel namens het QANU-bestuur geïnstalleerd door drs. F.W. Wamelink. Daaraan voorafgaand zijn van de zijde van QANU met nadruk de bepalingen in bijlage 2 van het QANU-kader met betrekking tot de onafhankelijkheid van de leden van een visitatiecommissie onder de aandacht gebracht van de leden. Als uitvloeisel daarvan is alle leden verzocht een onafhankelijkheidsverklaring te ondertekenen en aan de QANU ter beschikking te stellen. Alle leden hebben aan dit verzoek gevolg gegeven. Tijdens de vergadering zijn de volgende afspraken gemaakt om de onafhankelijke oordelen van de commissie te kunnen garanderen: 12 QANU / Communicatiewetenschap

13 (a) B.M.J. Hermans zal niet deelnemen aan het visitatiebezoek en de beoordeling van de opleidingen aan de Vrije Universiteit Amsterdam, de universiteit waar hij werkt. (b) S.C. Mulder zal niet deelnemen aan het visitatiebezoek en de beoordeling van de opleidingen aan de Universiteit van Amsterdam, de universiteit waar zij studeert. (c) J.J. Quak zal niet deelnemen aan het visitatiebezoek en de beoordeling van de opleidingen aan de Radboud Universiteit Nijmegen, de universiteit waar hij studeert. Daarmee was de visitatie Communicatiewetenschap naar het oordeel van QANU omgeven met voldoende onafhankelijkheidswaarborgen. Uit het onder (a) beschrevene volgt dat B.M.J. Hermans betrokken was bij de beoordeling van de RU, UvA en UT, en dat N. Verloop betrokken was bij de beoordeling van de VU. Uit het onder (b) en (c) volgt dat S.C. Mulder betrokken was bij de beoordeling van de RU en UT, en dat J.J. Quak betrokken was bij de beoordeling van de UvA en de VU. P. Nikken kon door ziekte niet aanwezig zijn bij het bezoek aan de RU. Vervolgens werden afspraken gemaakt op de volgende punten: de te volgen werkwijze; de globale dagindeling van de visitatiebezoeken; het vice-voorzitterschap van de commissie; de verdeling in globale zin van aandachtsgebieden tussen de commissieleden; de verdeling van twaalf afstudeerscripties per opleiding; vaststelling van de vanuit de QANU aangereikte checklist (zie bijlage C). In de installatievergadering van de commissie heeft de commissie de wens uitgesproken om ook met aio s van de te beoordelen opleidingen te spreken, om een zo volledig mogelijk zicht te kunnen krijgen van de rol van het onderzoek in het onderwijs. Deze wens is verwerkt in de bezoekprogramma s. Op basis van een door de voorzitter en de secretaris geformuleerd voorstel heeft de commissie in haar startvergadering tevens de concepttekst besproken van het, in het visitatieprotocol voorziene, referentiekader. Tijdens haar installatievergadering heeft de commissie ook de zelfstudies in oriënterende zin besproken en werden per opleiding specifieke aandachtspunten geïnventariseerd, mede op basis van een door het bureau QANU opgestelde verkennende analyse. Na de installatievergadering op 21 september 2005 is het formele instellingsbesluit van de commissie vanuit de QANU verzonden naar de daarvoor in aanmerking komende instanties (colleges van bestuur, faculteitsbesturen, de NVAO, de Vereniging van Universiteiten in Nederland (VSNU), het Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschappen, et cetera). De voorbereidingsfase De commissieleden ontvingen ruim voor het visitatiebezoek de zelfevaluatierapporten (en bijlagen) en formuleerden vragen. De secretaris compileerde alle vragen tot één document dat voorlag tijdens het visitatiebezoek. Per bezoek lazen de commissieleden van tevoren een aantal (doctoraal-, bachelor- en/of master-)scripties. Uit de bij de zelfstudie gevoegde lijst van 25 meest recente scripties had de commissie in totaal twaalf scripties per opleiding geselecteerd en opgevraagd, waarbij was gelet op een goede spreiding naar specialisatie en gegeven eindcijfer. QANU / Communicatiewetenschap 13

14 Op basis van de conclusies, bereikt in de installatievergadering, is vanuit het bureau QANU contact opgenomen met alle betrokken lokale visitatiecoördinatoren en is de voorbereiding van elk visitatiebezoek in onderling overleg tussen de visitatiecoördinator en de secretaris van de visitatiecommissie ter hand genomen. Laatstgenoemde heeft daartoe ongeveer één maand voorafgaand aan elk visitatiebezoek een bezoek gebracht aan elke instelling. Daarbij werden concrete afspraken gemaakt over de invulling van het bezoek op basis van het globale dagprogramma dat de commissie had vastgesteld. Namens de commissie is bij de voorbereiding van elk visitatiebezoek verzocht om tijdens het bezoek inzage te kunnen krijgen in het volgende informatiemateriaal: een zo volledig mogelijke set van het onderwijsmateriaal (studiehandleidingen, readers, syllabi, kern(leer)boeken, et cetera.), een representatieve set van de toetsen die tijdens de opleiding worden gemaakt, in alle fasen van de opleiding, zowel de opgaven als de uitwerking/beantwoording en correcties daarvan, een representatieve set van de scripties, portfolio s, stageverslagen en papers (inclusief beoordelingsformulieren), de elektronische leeromgeving en de op de opleiding beschikbare specifieke software, een overzicht van de beschikbare (relevante) tijdschriften, kwaliteitshandboeken, (een ruime selectie van de) evaluatieverslagen en de beleidsmatige verwerking daarvan (verbeterplannen, kwaliteitsjaarverslagen en dergelijke), evaluatieresultaten die de kwaliteit van de afgestudeerden aantonen (alumni-enquêtes, bevraging afnemend veld, et cetera.) alle beleidsdocumenten waar naar verwezen wordt in de zelfstudie of die relevant zijn, voorlichtingsmateriaal voor aankomende studenten en evaluaties van de voorlichting, documentatie die inzicht geeft in de onderzoeksomgeving en aantoont dat deze van erkende kwaliteit is, documentatie die inzicht geeft in personeelsbeleid, scholing staf, onderwijsbelasting van de staf, beschikbare menskracht en middelen, Onderwijs- en Examenreglement (OER), examenreglement, studentenstatuten en de notulen van de opleidingscommissie en de Examencommissie, kengetallen rendementen en studievoortgangsmonitoring. Ter bestudering vooraf werden bij elke instelling opgevraagd: vierentwintig afstudeerscripties (twaalf bacheloreindwerken en twaalf mastereindwerken); van iedere bacheloropleiding een tentamen van een centraal vak in het eerste jaar, bijvoorbeeld Inleiding Communicatiewetenschap. Uit het tweede jaar werd een tentamen van een methodenvak opgevraagd. Het betrof in beide gevallen de eerste gelegenheid (geen herkansing). Het volgende werd opgevraagd: de opgaven; het antwoordmodel; de norm (bij welke score is men geslaagd); een kopie van de antwoorden van de eerste student in het alfabet met een vier voor het tentamen; een kopie van de antwoorden van de eerste student in het alfabet met een zes voor het tentamen; een kopie van de antwoorden van de eerste student in het alfabet met een acht voor het tentamen; 14 QANU / Communicatiewetenschap

15 het percentage studenten van cohort dat aan het eerstejaars vak heeft deelgenomen; het percentage van déze deelnemers dat geslaagd is; het slaagpercentage van alle deelnemers; het percentage studenten van cohort dat aan het tweedejaars vak heeft deelgenomen; het percentage van déze deelnemers dat geslaagd is; het slaagpercentage van alle deelnemers. Het visitatiebezoek De secretaris heeft voor ieder bezoek in samenspraak met de voorzitter en de visitatiecoördinator van de betreffende instelling een bezoekprogramma opgesteld. Elk bezoek duurde tweeënhalve dag en begon op de eerste dag in de middag met een (nadere) bespreking in commissieverband van de zelfstudies en de afstudeerscripties. Zie bijlage B voor een standaard bezoekprogramma. Ook was er de mogelijkheid om een documentenanalyse uit te voeren. Vanaf de ochtend op de tweede visitatiedag werden er gesprekken gevoerd met verschillende instanties en personen, zoals de opstellers van de zelfstudie, de verantwoordelijken voor kwaliteitszorg (studenten apart), de leden van de opleidingscommissie (studenten apart), verschillende groepen studenten, leden van de wetenschappelijke staf, vertegenwoordigers van de Examencommissie, alumni, aio s, studieadviseurs/-begeleiders, onderwijscoördinatoren en het opleidingsmanagement/faculteitsbestuur. De verschillende bachelor- en masterstudenten zijn als volgt geselecteerd: 50% van de bachelor- en masterstudenten is geselecteerd door de desbetreffende studievereniging; de overige 50% is, op basis van de studentenoverzichten, door de commissie geselecteerd; bij de selectie van studenten is rekening gehouden met een evenwichtige verdeling over de studiejaren (aantal behaalde ECTS-studiepunten (European Credit Transfer System)) en eventuele specialisaties. Omdat ten tijde van het visitatiebezoek de bacheloropleiding volledig was ingevoerd maar de masteropleiding vaak nog in beperkte mate, viel de groep bachelorstudenten duidelijk te identificeren, maar was de groep masterstudenten vaak nog klein. In verband daarmee heeft de commissie op veel plaatsen gesproken met een combinatie van HBO-doorstroomstudenten die waren gestart aan de masteropleiding en reguliere masterstudenten. Daar waar sprake is van een deeltijdopleiding, heeft de commissie ook gesproken met deeltijdstudenten. Tijdens elk bezoek hield de commissie een ruim van tevoren op brede schaal aangekondigd spreekuur, waar zowel studenten als docenten de gelegenheid kregen om een specifiek punt in een persoonlijk gesprek onder de aandacht van de commissie te brengen. Belangstellenden konden zich daarvoor direct bij de secretaris van de commissie aanmelden. Bij geen van de visitatiebezoeken is van deze gelegenheid gebruik gemaakt. Bij alle bezoeken heeft de commissie een rondleiding van een uur gekregen om zich een beeld te kunnen vormen van de beschikbare faciliteiten. Vast onderdeel daarvan was ook een demonstratie van de plaatselijk gebruikte elektronische leeromgeving, meestal gegeven door studenten. Na afronding van de visitatiegesprekken heeft de commissie haar conclusies geformuleerd aan de hand van de checklist (zie bijlage C). Besloten werd om deze lijst eerst individueel in te vullen, waarna de checklist in commissieverband is besproken en een commissieoordeel per facet QANU / Communicatiewetenschap 15

16 is vastgesteld. De ingevulde lijst is de basis geweest voor de formulering van de opleidingsrapporten en voor de inhoud van de mondelinge rapportage met het voorlopige oordeel van de commissie aan het eind van de laatste visitatiedag. Kengetallen Universitair Onderwijs (KUO-cijfers) De schrijvers van de zelfevaluaties hebben cijfermateriaal gebruikt dat afkomstig is uit een database die onder auspiciën van de VSNU is ontwikkeld. Deze cijfers worden ook wel de KUO-cijfers genoemd (Kengetallen Universitair Onderwijs). Deze database bevat onder andere gegevens over studenteninstroom, rendementen en studieduur van de cohorten tot en met Aangezien de cijfers op identieke wijze door het Centraal Bureau Statistiek (CBS) worden bewerkt, is het mogelijk om de universiteiten en opleidingen onderling te vergelijken. Met uitzondering van de cijfers over het aantal ingeschrevenen zijn alle cijfers over instroom, rendementen en studieduur gebaseerd op één basisdefinitie: de student heeft niet eerder aan een bepaalde opleiding van een instelling ingeschreven gestaan. Dit wordt ook wel de inschrijving Eerstejaars-Opleiding-Instelling (EOI) genoemd. Studenten met meer dan één inschrijving blijven dus buiten beschouwing vanwege het feit dat ze niet goed in te delen zijn in hoofd- en nevenopleiding. Aangezien ten tijde van de visitatie voornamelijk verouderde KUOcijfers beschikbaar waren, heeft de commissie naast de KUO-cijfers ook kennisgenomen van de rendements- en doorstroomcijfers zoals die door de opleidingen zelf worden gebruikt, vaak voor interne doeleinden en ten behoeve van het monitoren van beleidsmaatregelen. De instroom- en rendementsgegevens inzake de masteropleidingen waren ten tijde van de visitatie beperkt. Om die reden zijn deze cijfers niet opgenomen. Bij het beoordelen van de rendementen worden de maatregelen betrokken die de opleiding heeft genomen om deze eventueel te verbeteren. In dit rapport zijn de volgende KUO-tabellen opgenomen die afkomstig zijn van het meest recente KUO-bestand (DocOnderwijsvisitatie ): Tabel B1.1: Cohortomvang en samenstelling bachelor In deze tabel is de definitie voor het cohort: de studenten met uitsluitend één EOI-inschrijving per inschrijvingsjaar (selectie voorkomen 1). De HBO-instroom bevat ook de studenten die een premaster doen. Deze studenten kunnen op dit moment nog niet worden onderscheiden van de overige HBO-instroom. Tabel B4.2: Bachelorrendement opleiding, Hoop-gebied en instelling Het bachelorrendement is het cumulatieve percentage bachelorstudenten van een cohort ingestroomd in een opleiding dat respectievelijk 3, 4, 5, 6 of meer jaar na de eerste inschrijving het bachelorexamen (of het doctoraalexamen) binnen de equivalente opleiding aan deze instelling heeft behaald. Deze tabel geeft het rendement voor de selectie voorkomen 1, alle vooropleidingen. Tabel B9.1: Ingeschrevenen naar onderwijsvorm en geslacht Alle ingeschrevenen naar inschrijvingsvorm en geslacht per 1 oktober (peildatum). Deze tabel geeft een indicatie van de onderwijslast; studenten met een andere hoofdinschrijving, mogelijk aan een andere instelling, zijn meegenomen. 16 QANU / Communicatiewetenschap

17 De beslisregels De commissie is bij het toekennen van scores per facet uitgegaan van de in het QANU-kader beschreven vierpuntsschaal (zie eveneens bijlage C voor de waarden van de gehanteerde scores). De standaard QANU-beslisregels zijn: de beoordeling onvoldoende wijst erop dat het facet beneden de gestelde basisnorm ligt en dat beleidsaandacht op dit punt nodig is; de beoordeling voldoende houdt in dat het facet beantwoordt aan de basisnorm; de beoordeling goed houdt in dat het niveau van het facet uitstijgt boven de basisnorm; de beoordeling excellent houdt in dat voor het facet een niveau wordt gerealiseerd waardoor de beoordeelde opleiding zowel nationaal als internationaal als een voorbeeld van best practice kan functioneren. Per onderwerp is op een tweepuntsschaal een oordeel gegeven: voldoende of onvoldoende. De commissie heeft, conform de regels, het predikaat voldoende gebruikt voor de basisnorm. Op de oppervlakkige lezer zou dit kunnen lijken of zij de beoordeelde opleidingen als aan de magere kant beschouwt. Een visitatiecommissie beoordeelt echter of de gestelde basiskwaliteit binnen de opleiding is gewaarborgd. In werkelijkheid is de commissie juist over het algemeen van mening dat de faculteiten en de opleidingen de ontwikkeling van bachelor- en masterprogramma s met bekwame spoed hebben aangegrepen om op basis van de bestaande, veelal goede kwaliteit tot verbetering te komen. De rapportage De conceptbeoordelingsrapporten per opleiding zijn in commissieverband op 22 maart 2006 in Brussel vastgesteld. In mei 2006 heeft de interne kwaliteitstoetsing van QANU plaatsgevonden: intercollegiale beoordeling en bestuurlijke toetsing hebben daaropvolgend plaatsgevonden. In juni 2006 heeft de hoor-wederhoor procedure plaatsgevonden, waarbij het rapport is aangeboden aan de faculteiten voor correctie van eventuele feitelijke onjuistheden. Vervolgens heeft de commissie de ontvangen reacties besproken en wanneer daartoe in haar ogen aanleiding bestond, verwerkt in de formulering van de definitieve beoordelingsrapporten. De concepttekst van het integrale eindrapport is in september door de commissie vastgesteld. QANU / Communicatiewetenschap 17

18 18 QANU / Communicatiewetenschap

19 2. Het referentiekader 2.1. QANU-visitatie Communicatiewetenschap Tussen het niveau van de bachelor- en masteropleiding en het niveau van de afgestudeerden bestaat een relatie. Daarom wordt eerst aangegeven wat de commissie van een afgestudeerde verwacht, vervolgens komen de doelstellingen van de opleiding aan de orde alsmede de eisen die men aan de opleiding mag stellen. Tenslotte vermeldt zij enkele randvoorwaarden. De commissie wil hierbij benadrukken dat de universitaire opleiding Communicatiewetenschap, als kruispunt van verschillende wetenschappelijke disciplines, een verscheidenheid aan (combinaties van) profielen kent, waarbij kennisdomeinen gericht op menselijke communicatie in maatschappelijke en/of organisatorische context in het algemeen de hoofdrol spelen. De commissie respecteert de gekozen (combinaties van) profielen die worden aangeboden, maar meent wel dat de eindkwalificaties van de afgestudeerden en het programma van de opleidingen in ieder geval voor een belangrijk gedeelte moeten voldoen aan de hieronder genoemde voorwaarden. A. Wat mag van een afgestudeerde van de universitaire masteropleiding Communicatiewetenschap verwacht worden? Algemeen Na enige jaren praktijkervaring in staat zijn zelfstandig binnen de maatschappelijke en organisatorische informatievoorziening op academisch niveau werkzaam te zijn in een beroep waarbinnen communicatie een grote rol speelt en waarvoor onderstaande kennis en inzicht, vaardigheden en attitudes onontbeerlijk zijn. Kennis en inzicht De Communicatiewetenschapper heeft kennis van en inzicht in: a. de grondbegrippen en theorieën van maatschappelijke, organisatorische en interpersoonlijke communicatie; b. de theoretische stromingen van de Communicatiewetenschap; c. de stand van de wetenschappelijke discussie; d. de belangrijkste mediatypen en mediasystemen binnen het maatschappelijke communicatiestelsels; e. de belangrijkste fasen (productie, verspreiding, gebruik) in communicatie; f. de belangrijkste politieke sociale en culturele functies en modaliteiten van communicatie; g. de binnen de Communicatiewetenschap gehanteerde methoden van sociaal wetenschappelijk onderzoek; h. de theorieën, bevindingen, methoden en technieken van een specialisatie binnen de opleiding. Vaardigheden De Communicatiewetenschapper heeft: i. vaardigheden inzake het verzamelen en verwerken van bronnen en onderzoeksliteratuur rond een specifiek communicatiewetenschappelijk vraagstuk; QANU / Communicatiewetenschap 19

20 j. vaardigheden in het hanteren van de voornaamste methoden en technieken van waarneming en bewijsvoering binnen de communicatiewetenschap; k. de vaardigheid in het ontwikkelen van communicatiewetenschappelijke vraagstellingen en in het zelfstandig opstellen, uitvoeren en rapporteren van communicatieonderzoek; l. de vaardigheid in het ontwikkelen van onderzoeksplannen gericht op het onderkennen en regisseren van organisatorische en maatschappelijke problemen waaraan communicatieve aspecten verbonden zijn; m. de vaardigheid in het mondeling en schriftelijk rapporteren van onderzoeksbevindingen; n. vaardigheden inzake het ontwikkelen, uitwerken en mondeling en schriftelijk presenteren van onderzoeks- en/of beleidsplannen in verband met organisatorische en maatschappelijke problemen met communicatieve aspecten; o. vaardigheden in termen van het opstellen en evalueren van beleidsplannen voor (non)profit organisaties, gericht op één of meer doelgroepen, waaraan communicatieve aspecten verbonden zijn; p. de vaardigheid in het beroepsmatig werken in teamverband; q. de vaardigheid in het beheersen van academische toepassingen van computertechnologie. Attitudes De Communicatiewetenschapper geeft blijk: r. kritisch te willen reflecteren op fundamentele en toegepaste communicatievraagstukken vanuit communicatiewetenschappelijke inzichten; s. van wetenschappelijke integriteit; t. van besef van de maatschappelijke relevantie van communicatievraagstukken, inclusief ethische en normatieve aspecten; u. van een professionele houding; v. van een wetenschappelijk empirische reflex; w. levenslang te willen leren en behoefte te hebben aan het ontwikkelen van kennis. B. Wat mag van afgestudeerden van de universitaire bacheloropleidingen Communicatiewetenschap worden verwacht? De visitatiecommissie stelt vast dat de Nederlandse universiteiten zich in de Europese voorhoede bevinden waar het gaat om de invoering van de bachelor- masterstructuur. Voor de universitaire masteropleidingen Communicatiewetenschap is het relatief goed mogelijk om eindkwalificaties te formuleren waarvan gesteld kan worden dat deze in internationaal verband gehanteerd worden als vereiste voor de wetenschappelijke beroepspraktijk. Een vergelijking ten aanzien van de bacheloropleidingen is beduidend minder goed uitvoerbaar. Het ontbreken van ervaring met bacheloropleidingen in het wetenschapsgebied en van een duidelijk af te bakenen arbeidsmarkt voor afgestudeerde universitaire bachelors spelen hierbij een belangrijke rol. De commissie verwacht echter dat, wanneer eenmaal in een aantal Europese landen ervaring is opgedaan met de bachelor- masterstructuur, er een beter perspectief zal zijn ontstaan voor het op Europees niveau formuleren van gezamenlijke eindkwalificaties van de universitaire bacheloropleidingen in de genoemde gebieden, en dus ook voor de bacheloropleidingen Communicatiewetenschap aan de Nederlandse universiteiten. Tot dat moment zullen de eindkwalificaties die verwacht mogen worden van afgestudeerden van deze bacheloropleidingen langs indirecte weg geformuleerd en gehanteerd moeten worden. 20 QANU / Communicatiewetenschap

21 Deze visitatiecommissie heeft dat gedaan door voor een pragmatische benadering te kiezen en de onderstaande redeneertrant te volgen. 1. De beoogde (internationaal aanvaardbare) eindkwalificaties van de universitaire masteropleidingen zijn relatief goed te omschrijven en in de bewoordingen van de commissie neergelegd in paragraaf A. 2. In internationaal verband is consensus bereikt over het te verwachten niveauverschil (nietdomeinspecifiek) tussen een universitaire bachelor- en een universitaire masteropleiding. Deze consensus heeft zijn neerslag gekregen in de zogenaamde Dublin-descriptoren, waarnaar ook het kader van de NVAO verwijst. De commissie zal bij de beoordeling van de te visiteren bacheloropleidingen Communicatiewetenschap uitgaan van de onder paragraaf A. geformuleerde eindkwalificaties omdat per slot van rekening voor het bereiken van het masterniveau het belangrijkste fundament wordt gelegd in de bacheloropleiding. Zij zal daarbij echter voor elk van de beoogde eindkwalificaties in paragraaf A. het niveauverschil verdisconteren tussen bachelor- en masterniveau op de wijze zoals gedaan wordt in het model van de Dublin-descriptoren. Deze opzet wordt geïllustreerd in de bijlage bij dit referentiekader. De commissie hecht er in ieder geval aan dat de bacheloropleiding in alle gevallen wordt afgesloten met een integratieve afsluitende toets, waaruit blijkt dat de afgestudeerde bachelor voor een belangrijk gedeelte de eindkwalificaties heeft bereikt die worden beoogd met de bacheloropleiding als zelfstandige universitaire opleiding. C. Wat mag van een opleiding Communicatiewetenschap worden verwacht? Om goede afgestudeerden af te leveren dient de opleiding zich tot doel te stellen aan studenten kennis, inzicht, vaardigheden en attitudes bij te brengen die afgestudeerden in staat stellen zelfstandig een beroep uit te oefenen op één of meer van de volgende terreinen: wetenschappelijk onderzoek, onderwijs, beleidsvoorbereiding, beleidsvoering of beleidsuitvoering met betrekking tot communicatievraagstukken binnen organisaties en in de samenleving. Eisen die aan de bacheloropleiding gesteld mogen worden: a. er dient voldoende horizontale (binnen één jaar) en verticale (door de studiejaren heen) afstemming te zijn in de opleiding als geheel; b. er dient voldoende afstemming in de breedte en in de diepte te zijn in het aanbod van (keuze-)onderdelen; c. de vakken moeten een overzicht geven van voldoende belangrijke elementen van het veld der Communicatiewetenschap als interdisciplinaire sociale wetenschap; d. er moet voldoende representativiteit zijn om een beeld te geven van de vervolgopleiding en om verantwoorde keuzes mogelijk te maken; e. er dienen verschillende werkvormen te worden aangeboden (hoorcolleges ondersteund door werkcolleges en vaardigheidsoefeningen, practica en zelfstudie) gericht op de bevordering van zelfwerkzaamheid en het bereiken van de eindkwalificaties; f. het curriculum dient samenhangend te zijn met evenwichtige inbreng van relevante steunvakken; g. een onderzoekverslag en/of scriptie en/of eindverhandeling dienen als proeve van zelfstandig onderzoek sluitstuk van de studie te zijn; de begeleiding dient gestructureerd te zijn; QANU / Communicatiewetenschap 21

22 h. indien een externe stage wordt ingepast dan moet er een duidelijk reglement zijn teneinde niveau en begeleiding te waarborgen; i. organisatie en inrichting van de curriculumonderdelen moeten een bijdrage leveren aan het vermogen zelfstandig te studeren en zich zelfstandig te bekwamen in communicatiewetenschappelijke technieken. Eisen die aan de masteropleiding gesteld mogen worden: a. er dient voldoende horizontale afstemming (binnen het studiejaar) en aansluiting met een bacheloropleiding te zijn; b. er dient voldoende afstemming in de breedte en in de diepte te zijn in het aanbod van de keuzeonderdelen; c. het onderwijsaanbod dient een opklimmende graad van moeilijkheid te hebben, gericht op verdieping; het dient te leiden tot specialisatie in één of meer deelgebieden van de Communicatiewetenschap; d. een onderzoekverslag en/of scriptie en/of eindverhandeling dienen als proeve van zelfstandig onderzoek sluitstuk van de studie te zijn; de begeleiding dient gestructureerd te zijn; e. indien een externe stage wordt ingepast dan moet er een duidelijk reglement zijn teneinde niveau en begeleiding te waarborgen; f. het onderwijsaanbod dient gericht te zijn op het bijbrengen van vaardigheden en inzichten gericht op het opzetten en uitvoeren van zelfstandig onderzoek. Randvoorwaarden Om de doelstellingen te realiseren zal de opleiding minstens aan de volgende randvoorwaarden moeten voldoen: a. goede voorlichting en keuzebegeleiding; b. goed monitoring-systeem ten aanzien van studieresultaten, zowel van de individuele student als van cohorten studenten; c. een goed functionerend systeem voor kwaliteitszorg; d. een evenwichtige verhouding tussen onderwijs- en onderzoekinspanning bij de staf; e. personeelsbeleid waarmee de onderwijskwaliteit ten goede komt; f. openheid voor innovatie; g. internationalisering (zowel beleid als participatie van studenten); h. beschikbaarheid van goede faciliteiten (voor onderwijs en onderzoek); i. functionerende overlegstructuur, onder meer op bestuurlijk niveau, die de onderwijskwaliteit ten goede komt. D. De eisen van (internationale) vakgenoten en het beroepenveld Uit internationale vergelijkingen van inhoud, structuur en beoogde eindkwalificaties van de universitaire opleidingen Communicatiewetenschap in Nederland die beschreven zijn in de zelfstudies, komt naar voren dat de structuur van het curriculum van verwante opleidingen in de meeste andere landen zeer divers en in feite onvergelijkbaar is met de Nederlandse situatie. De commissie heeft zich bij de internationale vergelijking gericht op deze uiteindelijke eindkwalificaties en niet op de opleidingsvorm waarmee zij gerealiseerd worden. Zij heeft daartoe kennis genomen en soms gebruik gemaakt van het volgende materiaal: 22 QANU / Communicatiewetenschap

23 documentatie van de Quality Assurance Agency for Higher Education (Verenigd Koninkrijk) over Academic Standards in Education Studies ; rapport Fase 1 van het Tuning-project van de EU ; het referentiemateriaal dat is gebruikt in de laatstgehouden visitatie Communi-catiewetenschap aan de Vlaamse en Nederlandse universiteiten in Deze vergelijking heeft de visitatiecommissie tot de conclusie geleid dat de door haar onder A. geformuleerde beoogde eindkwalificaties van de afgestudeerde universitaire master Communicatiewetenschap in het algemeen goed aansluiten bij het internationale vergelijkings-materiaal dat zij heeft geïnventariseerd en geanalyseerd. Het feit dat in de commissie veel buitenlandse expertise is vertegenwoordigd (drie commissieleden zijn werkzaam in Vlaanderen) is hierbij van groot nut gebleken. QANU / Communicatiewetenschap 23

24 Bijlage bij domeinspecifiek referentiekader visitatie Communicatiewetenschap : Omschrijving niveau bachelors en masters (Dublin-descriptoren) Kwalificaties Bachelor Kwalificaties Master Niveau-verschil verdisconteerd in de eindkwalificatie: Kennis en inzicht Toepassen kennis en inzicht Oordeelsvorming C o m m u - nicatie Heeft aantoonbare kennis en inzicht van een vakgebied, waarbij wordt voortgebouwd op het niveau bereikt in het voortgezet onderwijs en dit wordt overtroffen; functioneert doorgaans op een niveau waarop met ondersteuning van gespecialiseerde handboeken, enige aspecten voorkomen waarvoor kennis van de laatste ontwikkelingen in het vakgebied vereist is. Is in staat om zijn/haar kennis en inzicht op dusdanige wijze toe te passen, dat dit een professionele benadering van zijn/haar werk of beroep laat zien, en beschikt verder over competenties voor het opstellen en verdiepen van argumentaties en voor het oplossen van problemen op het vakgebied. Is in staat om relevante gegevens te verzamelen en interpreteren (meestal op het vakgebied) met het doel een oordeel te vormen dat mede gebaseerd is op het afwegen van relevante sociaal-maatschappelijke, wetenschappelijke of ethische aspec-ten. Is in staat om informatie, ideeën en oplossingen over te brengen op een publiek bestaande uit specialisten of niet-specialisten. Heeft aantoonbare kennis en inzicht, gebaseerd op de kennis en het inzicht op het niveau van bachelor en die deze overtreffen en/ of verdiepen, alsmede een basis of een kans bieden om een originele bijdrage te leveren aan het ontwikkelen en/of toepassen van ideeën, vaak in onderzoeksverband. Is in staat om kennis en inzicht en probleemoplossende vermogens toe te passen in nieuwe of onbekende omstandigheden binnen een bredere (of multidisciplinaire) context die gerelateerd is aan het vakgebied; is in staat om kennis te integreren en met complexe materie om te gaan. Is in staat om oordelen te formuleren op grond van onvolledige of beperkte informatie en daarbij rekening te houden met sociaalmaatschappelijke en ethische verantwoordelijkheden, die zijn verbon-den aan het toepassen van de eigen kennis en oordelen. Is in staat om conclusies, alsmede de kennis, motieven en overwegingen die hieraan ten grondslag liggen, duidelijk en ondubbelzinnig over te brengen op een publiek van specialisten of niet-specialisten. A: a t/ g A: h t/m k, m, o, p, q A: k, r, t A: l, n L e e r vaardigheden Bezit de leervaardigheden die noodzakelijk zijn om een vervolgstudie die een hoog niveau van autonomie veronderstelt aan te gaan. Bezit de leervaardigheden die hem of haar in staat stellen een vervolgstudie aan te gaan met een grotendeels zelfgestuurd of autonoom karakter. A: j, s, u 24 QANU / Communicatiewetenschap

25 3. Algemene bevindingen 3.1. Een opmerking over deze bevindingen Na de recente hervormingen van het Hoger Onderwijs heeft een visitatie een andere betekenis gekregen in vergelijking met enkele jaren geleden. Het hier voorliggende rapport moet dan ook in de eerste plaats gelezen worden als een rapport over kwaliteit en kwaliteitscontrole. De commissie ging van een grote lijst kwaliteitscriteria na in welke mate de opleidingen hieraan beantwoorden. Tegelijkertijd is de commissie van oordeel dat een visitatie meer moet zijn dan het nalopen van een checklist en het aanvinken van hokjes op die checklist. Zowel in dit hoofdstuk als in de volgende hoofdstukken heeft de commissie dan ook de vrijheid genomen om enkele opmerkingen te maken en discussiepunten te signaleren. Het is belangrijk daarbij duidelijk te maken dat aanbevelingen niet op onvoldoende kwaliteit wijzen. Of opleidingen voldoen aan de normen wordt duidelijk gemaakt in de beoordelingen die voor elk punt op de lijst worden geleverd. De aanbevelingen gelden als overwegingen van de commissie en discussiepunten voor de opleidingen Inleiding: de Communicatiewetenschap in Nederland De Communicatiewetenschap wordt vaak omschreven als een kleine en jonge tak van de menswetenschap. Er bestaat bovendien nog altijd veel discussie over de precieze identiteit van dit vakgebied. Is het een vorm van maatschappijwetenschap? Van toegepaste psychologie? Is het een specialisatieveld van de letteren of van de cultural studies? Het is zeer moeilijk een eenduidig antwoord op deze vragen te geven. Sommigen gaan er van uit dat de term communicatiewetenschap een brede paraplu is waaronder verschillende benaderingen vanuit verschillende disciplines veeleer naast elkaar staan (niet zelden wordt de richting trouwens communicatiewetenschappen in plaats van communicatiewetenschap genoemd), terwijl anderen van mening zijn dat er een duidelijke canon van discipline definiërende termen, theorieën en auteurs is op te stellen. Naar aanleiding van de vorige visitatie, waarbij Nederlandse en Vlaamse opleidingen bezocht werden, werd een standaardisatie van de Communicatiewetenschap vastgesteld. Hoewel dit werd gezien als het bewijs dat het niet langer om een jonge tak van de wetenschap ging, werd er ook op een aantal gevaren gewezen. Zo wees het rapport er op dat standaardisatie kan wijzen op een hoge mate van voorzichtigheid en gebrek aan innovatie in de ontwikkeling van programma s ( ) (p. 9). Tijdens de huidige visitatie viel op dat deze diagnose niet langer geldig is. Twee grote trends vallen op: toename van focus enerzijds en vermindering van standaardisatie anderzijds. Wat de toename van focus betreft, kan worden gesteld dat de Nederlandse Communicatiewetenschap opleidingen een duidelijk profiel hebben ontwikkeld. Vanuit de Nederlandse context kan worden gesteld dat de vier bezochte opleidingen alle een specialisatie en een eigen aanpak hebben ontwikkeld. De bachelor-master hervorming is aangegrepen om van het impliciete proto-model dat in ons taalgebied leek te gelden afstand te nemen. In de plaats daarvan zijn vier opleidingen gekomen met een eigen identiteit en een eigen invulling van het begrip communicatiewetenschap. Vanuit de internationale context kan worden gesteld dat de vier Nederlandse opleidingen die gevisiteerd werden ook binnen de ontwikkelingen in het domein stelling hebben genomen. De invulling die in Nederland wordt gegeven aan de Communicatiewe- QANU / Communicatiewetenschap 25

26 tenschap is in de eerste plaats sociaal- en gedragswetenschappelijk. In alle opleidingen staat het empirisch-kwantitatieve model van de Communicatiewetenschap centraal. Hoewel kwalitatief onderzoek en de paradigma s die zich bewust distantiëren van het kwantitatief-empirisch model in meerdere of mindere mate een plaats blijven vinden in de Nederlandse opleidingen gaat men uit van een filosofie die voor elke student een doorgezette opleiding in empirisch onderzoek en statistische verwerkingsmethoden voorop stelt. Een gelijksoortige evolutie ziet men in andere landen waar men de nadruk meer en meer op één wetenschapsfilosofisch model is gaan leggen. Lokaal kan men daarom stellen dat de Communicatiewetenschap steeds meer een communicatiewetenschap is geworden, terwijl het internationaal steeds logischer lijkt te worden om van communica-tiewetenschappen te spreken. Deze evolutie hangt samen met de tweede trend: het afnemen van de standaardisatie. Alle opleidingen hebben ervoor gekozen een eigen identiteit en profiel uit te werken en de eigen keuzes en sterktes te benadrukken. Als gevolg daarvan kan de student die aan een Nederlandse universiteit voor de richting Communicatiewetenschap kiest een inhoudelijke keuze maken. Kiezen voor deze of gene universiteit houdt in dat men voor een welbepaalde benadering van de Communicatiewetenschap kiest. De evolutie naar meer focus en meer eigenheid (minder standaardisatie) wordt wellicht verklaard door een andere evolutie. De Communicatiewetenschap heeft zich vanaf het begin op een breed scala van thema s gericht. Communicatie heeft vele vormen en vertaalt zich in veel processen. Op het (schijnbaar) eenvoudigste niveau gaat het over de rechtstreekse face-to-face communicatie tussen twee individuen. Op het ingewikkeldste niveau gaat het over mediëringsprocessen via netwerken van kanalen tussen verschillende participanten die verschillende niveaus van toegang tot en controle over de communicatie hebben. Bovendien gaat het om een onderzoeksdomein dat zich al decennialang explosief en exponentieel ontwikkelt. Nieuwe media, nieuwe communicatievormen, nieuwe regels en nieuwe uitdagingen volgen elkaar in een erg snel tempo op. In een eerste stadium heeft de Communicatiewetenschap getracht al deze ontwikkelingen en al deze media te incorporeren, wat wellicht de grote overeenkomsten tussen de programma s verklaart die de vorige visitatiecommissie heeft opgemerkt. De bachelor- masterhervorming is op elke plaats aangegrepen om deze basisoriëntatie ter discussie te stellen. De evolutie naar focus en specialisatie is wellicht gestuurd door ontwikkelingen op personeelsvlak. Academici die zich met media en communicatie bezighouden zijn sterk veranderd. Van universalisten die verschillende aspecten van de Communicatiewetenschap trachtten te volgen, zijn ze eerst geëvolueerd naar specialisten die zich vooral op één domein toespitsten. Vervolgens is de nadruk komen te liggen op het ontwikkelen van onderzoeksgroepen waarbij een expert niet langer de enige van zijn of haar organisatie is die met een vergelijkbare thematiek bezig is. Dit werkt schaalvergroting en professionalisering in de hand, maar beperkt automatisch het aantal thema s en domeinen dat door één organisatie bestudeerd kan worden. De veranderende eisen die aan het academisch personeel zijn gesteld, hebben op die manier ongetwijfeld bijgedragen tot de toenemende profilering en definiëring van de Communicatiewetenschap opleidingen in Nederland Internationale positie van de Nederlandse Communicatiewetenschap Het staat buiten kijf dat de Nederlandse Communicatiewetenschap een belangrijke positie inneemt in de internationale communicatiewetenschappelijke gemeenschap. Er bestaan verschillende belangrijke internationale congressen, waarop Nederlandse communicatiewetenschappers doorgaans goed vertegenwoordigd zijn. Voor de International Communication Association (ICA) bestaat daar cijfermateriaal over. De laatste vijf jaar stuurt geen enkel ander land 26 QANU / Communicatiewetenschap

27 (met uitzondering van de VS die tachtig procent van de deelnemers leveren) zoveel deelnemers naar de congressen van de ICA als Nederland. Nederland scoort opmerkelijk, en consistent, beter dan bijvoorbeeld Canada, Engeland, Duitsland en Israël, de andere grote spelers op dit congres. Deze positie is bovendien stabiel. Nederland werd de afgelopen tien jaar alleen door Israël overtroffen als men de gemiddelde aantallen deelnemers bekijkt. Hoewel het minder eenvoudig is om dit te kwantificeren is het duidelijk dat Nederlandse communicatiewetenschappers ook op andere manieren een belangrijke rol spelen in de internationale Communicatiewetenschap. Men komt de namen van Nederlandse onderzoekers regelmatig tegen in de wetenschappelijke literatuur en onderzoekers uit andere landen lijken ook vlot de weg naar Nederland te vinden. Dit lijkt bovendien zowel op het niveau van de ervaren hoogleraar (HL) als op het niveau van de junior onderzoeker te gelden. In het licht hiervan is de beperkte mate waarin Nederlandse studenten deelnemen aan de Erasmus-uitwisseling opmerkelijk. De UT vormt hierop een uitzondering, omdat de Erasmus-uitwisseling hier een groter succes lijkt te hebben. Voor deze geringe deelname lijken drie redenen te bestaan. Ten eerste hebben alle opleidingen naar aanleiding van de bachelor-masterhervorming grote inspanningen geleverd om studenten te stimuleren om de studieduur van de programma s niet nodeloos te verlengen. Deelname aan de Erasmus-uitwisseling lijkt, althans in de Nederlandse context, het risico op studieduurverlenging te verhogen. Ten tweede zijn de programma s goed uitgedacht. In vrijwel alle gesprekken die de commissie voerde, kwam het argument naar voren dat het zeer moeilijk en soms bijna onmogelijk is om vakken te vinden bij de onthaalinstellingen die in voldoende mate overeenstemmen met de vakken die in de eigen opleiding worden aangeboden. Ten derde lijkt ook de motivatie van de student een rol te spelen. Hoewel veel studenten nadenken over deelname aan de Erasmus-uitwisseling en zelfs stappen ondernemen om het proces in gang te zetten, lijkt het erop dat slechts een deel van hen doorzet. Wanneer ze geconfronteerd worden met allerlei administratieve, praktische of culturele bezwaren, lijken studenten geneigd te zijn om af te haken. Hierbij moet opgemerkt worden dat buitenlandse studenten naar Nederland komen. Dat aantal is groter dan het uitgaande aantal. Men mag niet uit het oog verliezen dat het blootstellen van thuisblijvende studenten aan buitenlandse studiege-noten ook een belangrijke vorm van internationalisering is. Voor een deel is deze situatie een gevolg van inspanningen van de opleidingen om de kwaliteit te bewaren. De bekommernis dat studenten hun studies tijdig afronden en dat via het volgen van vakken waarvan inhoud en kwaliteit gecontroleerd zijn, is op zich lovenswaardig. Toch kan men zich afvragen of deze filosofie niet indruist tegen de filosofie van de Erasmus-uitwisseling en of Nederlandse studenten daardoor niet een belangrijk deel van hun vorming lijken mis te lopen. Het is wellicht geen prioriteit van de Erasmus-uitwisseling om ervoor te zorgen dat vakken en vakinhouden internationaal uitwisselbaar zijn, maar er gaat ook een grote vormende waarde uit van het verblijf aan een buitenlandse universiteit, waar andere gewoonten gelden, waar op een andere manier aan wetenschap wordt gedaan en waar misschien andere paradigma s en stellingen worden verdedigd. Het is de commissie opgevallen dat de discussie over Erasmus-uitwisseling nauwelijks vanuit dat perspectief wordt gevoerd. Hoewel de bekommernissen in verband met kwaliteit en studieduur terecht zijn, lijken ze de horizon van de student ernstig te beperken. In het licht van de leidende rol die de Nederlandse Communicatiewetenschap reeds minstens een decennium speelt in de internationale Communicatiewetenschap zou dit een foute investering kunnen zijn. QANU / Communicatiewetenschap 27