Gemeenten en staatssteun

Transcriptie

1 Gemeenten en staatssteun ASV staatssteunproof Bijeenkomst VNG Gemeenterecht, Utrecht 11 maart 2014 Lisanne Vis-Boer, adviseur en projectleider

2 Ons doel: Kennis en expertise over EU recht en beleid en juiste toepassing ervan bij decentrale overheden vergroten Onze missie: Europese regels in duidelijke taal 2

3 Onze diensten: Kennis en expertise bundelen bezoekers per maand Juridische helpdesk: 1000 vragen per jaar Europese Ster: abonnees Bijeenkomsten, cursussen, workshops: per jaar Signaleringsloket Publicaties En ook: Coördinatiepunt Staatssteun i.o. MinBZK Project EU subsidies EU proof: 200+ LinkedIn 3

4 Onze doelgroep: Vragen gesteld door (+/ vragen in 2013): Gemeenten: 60% Provincies: 15% Rijk: 0,5% Waterschappen: 0,3% Anders: 15% Meestbevraagde onderwerpen (2013): Aanbesteden: 43% Staatssteun: 36% DAEB: 8% 4

5 Wat gaan we doen? 1. Gemeenten en staatssteun 2. ASV staatssteunproof 3. Wat is staatssteun? 4. Stappenplan 5. Procedures 6. De regels en alle vrijstellingen 7. Toezicht door de Europese Commissie 8. Risico s van niet-naleving 5

6 Gemeenten en staatssteun? Rekening houden met staatssteunregels bij subsidie voor: Cultuur en sport Woningcorporaties Sociaal beleid en werkgelegenheid Nadeelcompensatie bij bedrijfsverplaatsing Subsidies voor agrariërs Milieu: hernieuwbare energie en energiebesparing Grondtransacties (ook erfpacht, opstal, erfdienstbaarheid) Revolving funds: Garanties en leningen En: Aanvragen en besteden Europese subsidies: overheid als subsidieontvanger en subsidieverstrekker 6

7 Gemeenten en staatssteun Kennis staatssteunregels nodig om: - (dure) fouten te voorkomen - in te spelen op de vele kansen en uitzonderingsmogelijkheden - projecten en beleid zonder problemen succesvol uit te voeren Gebrek aan kennis of geen tijd? - Als er maar een belletje gaat rinkelen - Informatie en kennis over staatssteun is beschikbaar in het land - Vraag advies!

8 Wat geruststellende woorden Staatssteunregels o.a. niet van toepassing wanneer - publieke taak of geen onderneming - puur lokaal - marktconforme investering Wel staatssteun, wat dan? - het mag meestal gewoon: regelen - extra stapje bij opstellen subsidieregelingen en beoordeling subsidie-aanvragen Tips: - doe tijdig staatssteuntoets: vantevoren, niet achteraf - snij subsidies op maat - breng ze onder een vrijstelling om zware procedure te voorkomen Kenniscentrum Europa decentraal helpt u! Kosteloos

9 ASV staatssteunproof Waarom ASV staatssteunproof? Gemeenten veel met staatssteun te maken maar aantal meldingen en kennisgevingen ver achter bij provincies Leidt tot juridische en financiële risico s Kritiek op kwaliteit ASV in media Recent: kritiek EurCie op Nederland Staatssteun in ASV: als reminder en ondersteuning

10 ASV staatssteunproof Waar komt staatssteun voor in ASV? NB: begrip staatssteun breder dan subsidie Artikel 1. Begripsomschrijvingen Artikel 4. Europees kader Artikel 9. Weigerings- en terugvorderingsgronden

11 Keuzes maken Als opdrachtgever de markt betreden aanbestedingsregels Financiële steun (niet-marktconform) aan ondernemingen staatssteunregels Als ondernemer de markt betreden EU en nationale mededingingsregels 11

12 Wat is staatssteun? Overheid als financier? Staatssteunregels Achtergrond staatssteunverbod: Doel Europees mededingingsrecht: vrije concurrentie tussen ondernemingen op interne markt garanderen Controle op overheidssteun aan ondernemingen zeer belangrijk onderdeel mededingingsrecht EU Steun die concurrentie tussen bedrijven schaadt niet toegestaan = Verbod op staatssteun aan ondernemingen

13 Stappenplan Stap 1: Is er sprake van staatssteun? Nee? Steun verlenen Ja? Steun staatssteunproof maken Toetsing aan relevante regelgeving & op maat snijden Stap 2: Past de steun onder vrijstelling en is kennisgeven (of minder) voldoende? De-minimis? Nlse Koepelvrijstelling? EU Vrijstellingsverordening: AGVV of MKB Landbouw? Nee? Aanmelden Stap 3: Stap 4: Moet steun worden aangemeld? Past steun onder horizontale of sectorale regels? Of melden onder uitzondering in EU Verdrag? Procedure doorlopen: publicatie, kennisgeving of aanmelding 13

14 Wat is staatssteun? Artikel 107, lid 1 VWEU (cumulatief): 1. Met staatsmiddelen bekostigd voordeel aan onderneming 2. Onderneming zou voordeel niet via normale commerciële weg hebben verkregen (niet-marktconform) 3. Selectief 4. (dreigend) Ongunstig effect op concurrentie en handel tussen de lidstaten 14

15 Wat is staatssteun? Wat is de staat? - Centrale en decentrale overheid - Ook ontwikkelingsmaatschappijen, openbare bedrijven - Overheid kan invloed uitoefenen op beleid bedrijf - Bezit bv aandelen, rol in bestuur Wat zijn staatsmiddelen? - Steun van invloed op begroting overheid - Onderneming voordeel, en overheid nadeel Marktconforme investering door overheid? Geen staatssteun! 15

16 Wat is staatssteun? Marktconform = geen staatssteun Handel als investeerder op de markt Let in het bijzonder op: - grondtransacties met ondernemingen - revolving funds: garanties en leningen - investeringen in (overheids-)bedrijven

17 Wat is staatssteun? Wat is selectief? - Niet selectief: algemene economische maatregelen voor alle marktspelers - Wel selectief: voordeel alleen voor bepaalde onderneming(en), sector of regio - Subsidie op gemeentelijk niveau altijd selectief Wat is een onderneming? - Elke eenheid die een economische activiteit uitoefent, ongeacht haar rechtsvorm en de wijze waarop zij wordt gefinancierd - Typische overheidstaak? Geen onderneming

18 Quiz: onderneming ja of nee? Kringloopcentrum dat oude kleding van huishoudens ophaalt en die kleding vervolgens verwerkt en verkoopt Universiteit die cursussen aanbiedt aan studenten en daarnaast aan ambtenaren en het bedrijfsleven Waterschap dat hernieuwbare energie wint uit zuivering van water en het overschot verkoopt op de markt

19 Wat is staatssteun? Wanneer negatieve invloed op concurrentie en handel? - Grensoverschrijdende activiteit onderneming niet noodzakelijk - Relevante markt bepalend - Meer economisch, dan juridisch - Dus: is er een EU markt voor deze activiteit? - Komen er bezoekers uit andere lidstaten? - Gericht op aantrekken bezoekers uit andere lidstaten? - Doel om te concurreren met andere ondernemingen? - Puur lokaal? Geen staatssteun!

20 Quiz: lokaal of invloed op de EU handel? Zwembad gemeentelijk zwembad tropisch zwemparadijs Evenementen jaarlijkse taptoe met lokale fanfares driedaags popfestival met internationale bands Cultuur toneelstuk van amateurvereniging in het dorpshuis musical in Circustheater in Scheveningen

21 Wat is staatssteun? Wanneer dus geen staatssteun? Publieke taak of geen onderneming Puur lokaal Marktconforme investering Maar: wees voorzichtig! Bij twijfel, raadpleeg Europa decentraal, een adviseur of aanmelden

22 Quiz: staatssteun ja of nee? Overdracht fondsen van ministerie aan provincie Europese subsidie via de gemeente naar een bedrijf Als overheid garant staan voor een lening van een bedrijf bij een bank Subsidie aan een natuur- en landschapsbeheerorganisatie 22

23 De gemeente en de voetbalclub

24 De gemeente en de voetbalclub Casus I: Lokale voetbalclub wil nieuwe velden aanleggen: Nieuwe leden aantrekken Inkomsten genereren door verhuur velden aan plaatselijke korfbalclub Crisis: voetbalclub vraagt gemeente om lening Vraag: is hier sprake van staatssteun?

25 De gemeente en de voetbalclub Casus II: De club groeit uit tot profclub en wil nieuw stadion bouwen Stadion moet komen op perceel dat nu in eigendom gemeente is Verkoop gemeentelijke grond aan voetbalclub Vraag: is hier sprake van staatssteun?

26 De gemeente en het museum

27 De gemeente en het museum Casus I: Lokale stichting met vrijwilligers wil in monumentaal pand museum vestigen Museum toont geschiedenis van de gemeente Stichting vraagt gemeente om een subsidie voor: de renovatie van het pand de aanschaf van de collectie het opzetten van de tentoonstelling Vraag: is hier sprake van staatssteun?

28 De gemeente en het museum Casus II: Groot museum met internationale uitstraling wil renoveren Beschikt over particuliere middelen Aanvullende middelen nodig: Europese subsidie Het Rijk, de provincie en de gemeente dragen bij Vraag: is hier sprake van staatssteun?

29 De gemeente en zorg & welzijn

30 De gemeente en zorg & welzijn Casus I: Lokale kinderopvang verkeert in financieel zwaar weer Aantal kinderen loopt terug door strengere regels kinderopvangtoeslag Kinderopvang huurt ruimtes in pand van gemeente Gemeente wil kinderopvang steunen door huur van pand te verlagen Vraag: is hier sprake van staatssteun?

31 De gemeente en zorg & welzijn Casus II: Jeugdzorg wordt gedecentraliseerd van provincie naar gemeente Gemeente moet financiering instelling vormgeven Gemeente kiest niet voor inkopen, maar voor subsidie Vraag: is hier sprake van staatssteun?

32 Stappenplan Stap 1: Is er sprake van staatssteun? Nee? Niets aan de hand, steun verlenen Ja? Steun staatssteunproof maken Toetsing aan relevante regelgeving & op maat snijden Stap 2: Past de steun onder vrijstelling en is kennisgeven (of minder) voldoende? De-minimis? Nlse Koepelvrijstelling? EU Vrijstellingsverordening: AGVV, MKB Landbouw of DAEB? Nee? Aanmelden Stap 3: Stap 4: Moet steun worden aangemeld? Horizontale of sectorale regels? Uitzondering Verdrag? Procedure doorlopen: publicatie, kennisgeving of aanmelding 32

33 Wet- en regelgeving en procedures 1. EU vrijstelling de-minimis (alleen verklaring) De-minimissteun (< in 3 jaar) 2. Nlse koepelvrijstellingen (publicatie of alleen rapportage) Cultureel erfgoed (Nationale monumentenregeling) Catalogus Groenblauwe Diensten Omnibus decentraal regeling voor O&O&I DAEB woningcorporaties 3. EU Vrijstellingsverordeningen (geen melding, kennisgeving voldoende) Algemene Groepsvrijstellingsverordening (AGVV) MKB Landbouwvrijstellingsverordening Diensten van Algemeen Economisch Belang (DAEB) 4. Sectorspecifieke en horizontale regelgeving (melding, kans op goedkeuring groot) 5. Uitzonderingen artikel 107 VWEU (melding) Natuurrampen Economische bedrijvigheid en regionale ontwikkeling Cultuur en cultureel erfgoed 33

34 Vrijstellingen: alleen kennisgeving (of zelfs dat niet) De-minimisvrijstelling Drempel: maximaal euro over drie belastingjaren Per zelfstandige onderneming Beoordeling: op moment van verlening (niet in tranches verdelen) op basis van kostenposten Let op garanties en leningen Regelen: verwijzing en verklaring Andere de-minimis drempels: DAEB: tot euro Goederenvervoer: tot euro Landbouw: tot euro Visserij: tot euro 34

35 Vrijstellingen: alleen kennisgeving (of zelfs dat niet) Algemene groepsvrijstellingsverordening (AGVV): Milieu (o.a. hernieuwbare energie, aanschaf vervoersmiddelen) MKB, werkgelegenheid en opleiding O&O&I Risicokapitaal Regionale steun NIEUW: cultuur, sport, infrastructuur, innovatieclusters, breedband, Interreg MKB Landbouwvrijstelling: Milieu, dierenwelzijn Bedrijfsverplaatsing en ruilverkaveling Technische ondersteuning Jonge landbouwers, vroege uittreding NIEUW: agromilieu- en klimaatdoelstellingen, verduurzaming, POP, natuurrampen, cultureel erfgoed Regelen: Verwijzing Kennisgeving Rapportage

36 Nieuwe vrijstelling: sport Nu Geen regels voor sport: aanmelden bij Europese Commissie Procedure 3-18 maanden Wel veel goedgekeurd door de Commissie (recent Hongaarse sportinfrastructuur en voetbalstadions in België) Straks Vrijstelling steun voor sportinfrastructuur, zoals stadions en trainingsfaciliteiten Kennisgeving voldoende: procedure enkele dagen tot weken Overcompensatie profclubs voorkomen (eisen) 75% in aanmerking komende kosten Iedereen heeft toegang tot faciliteit 20% capaciteit voor andere activiteiten of sportclubs Tarieven verhuur faciliteit openbaar maken via register Nog niet helder Grens amateur- en profsport? Amateursport onderneming? 36

37 Nieuwe vrijstelling: cultuur Nu: Geen regels, aanmelden Procedure 3-18 maanden Wel veel goedkeuringen door de Commissie Straks: Vrijstelling voor steun voor cultuur en cultureel erfgoed Kennisgeving voldoende Heel breed en ruim! 100% in aanmerking komende kosten (publicaties: 70%) Aanmeldingsdrempels 70 en 25 miljoen euro (resp. investerings- en exploitatiesteun) NB: Film aparte regels NB: In Nederland Nationale Monumentenregeling Alleen rapportage vereist

38 Toezicht Europese Commissie Europese Commissie exclusief bevoegd om staatssteun te beoordelen (art. 108 VWEU) - Aanmelding steunmaatregel via BZK > formele onderzoeksprocedure > beschikking - Stand-still bepaling tijdens onderzoek Hoe oordeelt de Commissie? Uitwerking van een steunmaatregel van belang, niet het doel: - Grensoverschrijdende activiteit onderneming is niet noodzakelijk; het gaat om de markt - Grensoverschrijdende invloed snel aangenomen - Principe van de particuliere investeerder (MEIP) - Aanbestedingsbeleid 38

39 Risico s niet-naleving Verantwoordelijkheid naleving ligt primair bij gemeente Niet bij het Rijk of de onderneming Commissie op de hoogte van mogelijk onrechtmatige staatssteun: Klacht benadeelde concurrent bij de Commissie Nieuwsberichten in de media Rechtmatigheidstoets accountantscontrole Gevolgen: Non-notification en onderzoeksprocedure Commissie naar het Hof van Justitie (art. 258 VWEU) Terugvordering steun bij onderneming Boetes, nietigheid contracten NB: Vergeet de nationale rechter niet! 39

40 Meer weten over staatssteun? In 10 stappen op de hoogte via de Europese Ster Staatssteunagenda Gratis informatiebijeenkomst nieuwe regels op 20 maart Regionale bijeenkomsten na de zomer En verder Omvangrijk dossier staatssteun op de website Nieuws, praktijkvragen, publicaties Presentatie of workshop op locatie Coordinatiepunt staatssteun voor kennisgevingen Coördinatie landelijk staatssteunnetwerk 40

41 Kenniscentrum Europa decentraal LinkedIn: Europese subsidies Europaproof Adviseurs staatssteun: Lukas Ament Lisanne Vis-Boer

42 Dank voor uw aandacht!