thema Aqua Nederland Vakbeurs

Transcriptie

1 nº 5 / ste jaargang / 11 maart 2011 TIJDSCHRIFT VOOR WATERVOORZIENING EN WATERBEHEER thema Aqua Nederland Vakbeurs HET WATERSYSTEEM ALS ELEKTRICITEITSBUFFER BEDRIJVEN VRAGEN OM EEN DUURZAME WATERVOORZIENING ONDERZOEK NAAR SCHUIMPROBLEMEN IN SLIBVERGISTERS

2

3 Aqua Nederland Volgende week vindt in Gorinchem voor de vijfde maal de vakbeurs Aqua Nederland plaats, genoemd naar de vereniging voor bedrijven die zich met waterbehandeling bezighouden: Aqua Nederland. De beurs krijgt opnieuw gezelschap van de Rioleringsvakdagen. In feite is het de kleine Nederlandse broer van de internationale Aquatech, die na de zomer in Amsterdam weer op het programma staat. Aqua Nederland en de Rioleringsdagen geven een beeld van de stand van zaken in de Nederlandse watersector. Het aantal exposanten groeit langzaam maar zeker, evenals het bezoekersaantal. Blijkbaar is er dus een markt voor een Nederlandse waterbeurs naast Aquatech. Wat opvalt aan het aanbod van de exposanten (zie pagina 32 en verder) is dat milieu en duurzaamheid een steeds belangrijkere rol gaan spelen. Terwijl een deel van de bevolking (natuur en) milieu plotseling van ondergeschikt belang lijkt te vinden, nemen bedrijven en instituten het milieu steeds serieuzer. Voor een deel zal de belangstelling natuurlijk wel ingegeven zijn door het voordeel van besparingen in water- en energieverbruik, maar toch... Fabrikanten kijken niet alleen naar de komende drie jaar, maar ook naar de toekomst. Peter Bielars H 2O tijdschrift voor watervoorziening en waterbeheer verschijnt ééns per 14 dagen Officieel orgaan van Stichting tot uitgave van het tijdschrift H 2O en haar participanten: - Koninklijk Nederlands Waternetwerk - Vewin - Kiwa Water Holding BV Uitgever Rinus Vissers Redactie Peter Bielars (hoofdredacteur) Michiel van Zaane Jacques Geluk Pieter de Vries Postbus 122, 3100 AC Schiedam telefoon (010) fax (010) h2o@nijgh.nl Bezoekadres: Stationsplein 2, Schiedam Redactiesecretariaat Dora Pompe Redactiecommissie Harry Tolkamp (voorzitter/waternetwerk) André Struker (Waternetwerk) Frits Vos (Vewin) Gerda Sulmann (KWR Watercycle Research Institute) Advertentieverkoop Roelien Voshol (010) Brigitte Laban (010) Mediaorder Carola Sjoukes (010) fax (010) / Het watersysteem als elektriciteitsbuffer Dennis Heijkoop, Willem Malda en Peter Beukema 8 / Lars Kuipéri: Bedrijven vragen om zekere en duurzame watervoorziening * Maarten G ast 10 / Duurzame waterketen in Amersfoort Marijn Kunst en Jolien Kamermans 12 / Bescherming drinkwaterwinningen Overijssel beter geregeld Cors van den Brink, Menno ten Heggeler en Jan van Essen 14 / Waterschap Groot Salland kiest voor ombouw Sharon naar Anammox Marco Heemskerk, Marga Breeuwsma en Emil Sandstra 16 / Demon-reactor rwzi Apeldoorn draait stabiel Ruben Meulenkamp, Arjan Borger en Frans Visser 20 / Wim Burgering en Peter Salverda: Waterketen van onderaf laten groeien Maarten Gast inhoud nº 5 / 2011 *thema Abonnementenservice Pauline Roos (010) Tini van Schijndel (010) abo@nijgh.nl fax (010) Abonnementsprijs 106,- per jaar excl. 6% BTW 140,- per jaar voor buitenland 8,50 losse exemplaren excl. 6% BTW Abonnementen gelden voor één jaar en worden zonder tegenbericht automatisch verlengd. Opzeggingen dienen schriftelijk uiterlijk 6 weken voor het aflopen van de abonnementsperiode te geschieden aan bovenstaand postadres. Druk en lay-out DeltaHage grafische dienstverlening, Den Haag Copyright Nijgh Periodieken B.V., 2011 Het auteursrecht op de inhoud van dit tijdschrift wordt uitdrukkelijk voorbehouden. Overname van artikelen alleen na schriftelijke toestemming van de uitgever / Recensie: Slibreductie op rwzi s Jelle Roorda 26 / Vooruitblik Aqua Nederland Vakbeurs en Rioleringsvakdagen* 28 / Nieuwe technieken voor duurzaam waterbeheer in glastuinbouw* 30 / Anaerobe MBR bij zuivelbedrijf is in VS al een succes * 32 / Productenoverzicht exposanten Aqua Nederland Vakbeurs en Rioleringsvakdagen* 53 / Onderzoek naar schuimproblemen in slibvergisters Katja Grolle, Peter Wierenga en Grietje Zeeman 55 / Verkorting opstartperiode van nieuwe snelfilters door versnelde nitrificatie Koen Huysman, Koen Joris en Jantinus Bruins 58 / Gebiedsanalyse waterkwaliteit Peel en Maasvallei Erna van der Wal, Vivian Moonen en Frank van der Bolt 20 Bij de omslagfoto: Pompen in alle soorten en maten èn een heleboel andere producten zijn te zien op de vakbeurs Aqua Nederland, die 15, 16 en 17 maart in Gorinchem plaatsvindt, en gecombineerd wordt met de Rioleringsvakdagen (zie pagina 26 t/m 42).

4 Het watersysteem als elektriciteitsbuffer Elektriciteit wordt opgewekt door verbranding van fossiele brandstoffen, maar ook uit windkracht en zonlicht. Energievragers (huishoudens, bedrijven) nemen deze elektrische energie af via het elektriciteitsnet. Deze vraag naar elektriciteit is variabel. Doordat opslag van elektriciteit in het elektriciteitsnet niet mogelijk is, moet de inzet van de elektrische productiemiddelen zoveel mogelijk de vraag naar elektriciteit volgen. Dit kan door bijvoorbeeld gascentrales op- en af te schakelen. Een andere, meer brongerichte manier, is om de vraag aan te passen aan het aanbod van elektriciteit. Het waterschap is zo n energievrager. Het verbruikt bijvoorbeeld elektrische energie voor het pompen van water uit polders. De huidige gang van zaken is dat het waterschap pompt wanneer de waterstand in de polder of de neerslagvoorspelling daar aanleiding toe geeft. Er is in die gevallen echter vaak voldoende bufferruimte in de polders om het tijdstip van pompen aan te passen aan het tijdstip waarop elektriciteit over is en de prijs dus laag. Voor een goede afstemming tussen vraag en aanbod van elektriciteit is communicatie nodig tussen afnemers (het waterschap) en leveranciers. Op dit moment vindt deze communicatie niet plaats en zijn de sectoren niet op de hoogte van elkaars werkproces. Toch lijken de beide sectoren elkaar te kunnen versterken waar het gaat om bufferend vermogen van het watersysteem in te zetten voor het elektriciteitssysteem. Hiermee wordt niet bespaard op energie, maar wel op de energiekosten. Dit is een andere manier van denken, omdat hiermee de vraag van energie het aanbod volgt terwijl dit normaal gesproken andersom gebeurt. Eneco en DHV hebben samen met het Hoogheemraadschap van Delfland, medegefinancierd door Waterkader Haaglanden, de haalbaarheid van dit plan onlangs onderzocht. Elektriciteitsprijs De ruwe prijs van elektriciteit varieert sterk over de dag (zie de groene lijn in de grafiek, waar de elektriciteitsprijs op basis van de Amsterdam Power exchange (APX) is weergegeven). De totale prijs van elektriciteit die een afnemer betaalt, bestaat naast de kosten voor het product zelf uit nog een aantal componenten, zoals belastingen en transportkosten, die vast zijn en dus niet variabel over de dag. type gemaal capaciteit (kw) verbruik in 2009 (mwh) poldergemalen (circa 100, totaal geïnstalleerd circa 56 m 3 /s) boezemgemalen (uitmaal, 6, totaal geïnstalleerd circa 100 m 3 /s) zoals een waterschap. In de glastuinbouwsector zijn contracten op basis van de APX al meerdere malen afgesloten. Casus Delfland Delfland bestaat uit polders. Het waterschap pompt het overtollige water op het boezemsysteem. Vanuit de boezem wordt het water uitgemalen op de Noordzee of de Nieuwe Waterweg. Daarnaast, in droge tijden, wordt water ingelaten via een tweetal boezeminlaatgemalen. Hoeveel elektriciteit verbruikt Delfland nu voor het waterbeheer van de polders? De tabel geeft de capaciteit en het jaarlijkse elektriciteitsverbruik van de gemalen in Delfland weer. Het jaarlijkse elektriciteitsverbruik van Delfland voor het bemalen van polders bedraagt ongeveer mwh. Dit is vergelijkbaar met het elektriciteitsverbruik van ongeveer tot huishoudens. De elektriciteit wordt verbruikt in minder dan tien procent van de tijd (circa 900 uur per jaar). Het Hoogheemraadschap van Delfland Afb. 1: Verloop ruwe prijs van elektriciteit van 14 tot 20 mei boezemgemalen (inlaat, 2) totaal Overzicht capaciteit en verbruik Delflandse gemalen. maakt deel uit van een inkoopcollectief dat met in totaal vijf naburige waterschappen (onder andere Schieland en Rijnland) elektriciteit inkoopt. Het blijkt technisch mogelijk het watersysteem als elektriciteitsbuffer te gebruiken op de bovengenoemde manier. De prijs van elektriciteit is hierbij het sturende mechanisme. Praktisch gezien kan voor poldergemalen een contract worden afgesloten op basis van dag/nachttarieven. Opgemerkt wordt dat het niet bij alle poldergemalen mogelijk en zinvol is het concept toe te passen door de beperkte capaciteit van de gemalen en andere praktische bezwaren (bijvoorbeeld harkroosters). Voor de grotere boezemgemalen is een koppeling van een beslissingsondersteunend systeem (BOS) van de boezem met de Amsterdam Power ExXchange (handelsbeurs voor elektriciteit) mogelijk. Voor beide typen gemalen geldt dat een extra sturingsparameter aan de besturing van de pomp wordt toegevoegd. In dit onderzoek zijn drie contracten beschouwd: een langetermijncontract met vaste prijs (blauwe lijn in afbeelding 1), een langetermijncontract met plateau en daltarieven (rode lijn in afbeelding 1) en een kortetermijncontract op basis van APX (groene lijn in afbeelding 1). De twee eerst beschouwde contracttypen zijn welbekend, ook voor huishoudens. Een kortetermijncontract op basis van APX is alleen mogelijk voor grotere verbruikers, 4 H 2 O /

5 actualiteit Om het financiële voordeel inzichtelijk te maken, is voor het Hoogheemraadschap van Delfland een studie uitgevoerd. Daaruit bleek dat tot euro op jaarbasis te besparen valt. Dit is 15 tot 25 procent van de jaarlijkse ruwe kosten voor elektriciteit. Anderzijds dienen wel extra kosten gemaakt te worden, namelijk: aanpassing BOS-Boezem (eenmalig), aanpassing poldergemalen (eenmalig) en extra beheerkosten (jaarlijks, bijvoorbeeld meer nachtdienst en ingewikkelder BOS-Boezem). Afb. 2: Potentieel bruikbaar oppervlak aan polders in Nederland. Een groot deel van Nederland wordt bemalen. De toepasbaarheid van het plan is daarom groter dan alleen Delfland. Ingeschat wordt dat het potentieel oppervlak ongeveer 30 tot 40 keer het oppervlak van Delfland omvat (zie afbeelding 2). Conclusies Het watersysteem als energiebuffer is technisch mogelijk en financieel haalbaar en bewijst dat sturing van waterbeheer op basis van het aanbod van elektriciteit loont. Desalniettemin zijn de besparingen niet dusdanig groot dat het plan direct geïmplementeerd wordt. Geadviseerd wordt het gedachtengoed mee te nemen bij een aanpassing van het BOS Boezemsysteem, de aanpassing van gemalen en het afsluiten van een nieuw energiecontract. Verder zou Delfland het plan moeten integreren met energiebesparingsmaatregelen (bijvoorbeeld pompen afhankelijk van de buitenwaterstand en/of optimale werkpunt pomp). Innovaties in het waterbeheer zijn doorgaans onderhevig aan behoorlijk wat weerstand en koudwatervrees. Derhalve wordt aanbevolen het idee te testen voor bijvoorbeeld één gemaal. De resultaten dienen gemonitord en geëvalueerd te worden om zodoende koudwatervrees weg te nemen en een beter beeld te krijgen van de praktische consequenties en haalbaarheid. En verder Naast het waterbeheer zijn er nog andere systemen in de watersector die zijn te gebruiken als buffer voor het elektriciteitsnet. Te denken valt aan de afvalwaterketen en de drinkwaterproductie. DHV en Eneco verkennen momenteel de mogelijkheid tot buffering in deze watersystemen. Dennis Heijkoop (DHV) Willem Malda (Eneco) Peter Beukema (Hoogheemraadschap van Delfland) H 2 O /

6 actualiteit Grote zonnecelinstallatie op WML-gebouw Drinkwaterbedrijf WML heeft op 3 maart op Waterproductiebedrijf Heel in Beegden een zonnecelinstallatie opgeleverd met 750 m 2 aan zonnepanelen. De installatie heeft een verwachte opbrengst van kwh en is daarmee op dit moment één van de grootste installaties in zijn soort in Limburg. Het gaat om in totaal 543 zonnepanelen, waarvan 247 zijn geplaatst op daken van gebouwen, 272 op reinwaterbergingen en 24 op zogeheten sun trackers die de stand van de zon volgen. De reductie van de uitstoot aan kooldioxide bedraagt kilogram op jaarbasis. Dit komt overeen met de kooldioxide-opname van 8,5 hectare bos. Gedeputeerde Bert Kersten van de Provincie Limburg (duurzaam Limburg, milieu- en waterbeleid), burgemeester Stef Strous van Maasgouw en een groep basisscholieren uit Beegden stelden de installatie in gebruik. Met de oplevering van deze photo-voltaïsche installatie levert WML een substantiële bijdrage aan de eigen doelstelling ten aanzien van de vermindering van uitstoot aan kooldioxide. Daarnaast draagt WML bij aan de provinciale doelstelling om de kooldioxide-uitstoot dit jaar met zes procent te verminderen. Het project is mede mogelijk gemaakt door een provinciale subsidie. Schoorsteenrook als waardevolle waterbron Sterk verbeterde membraantechnologie maakt het mogelijk hoogwaardig water te winnen uit rookgassen van bepaalde fabrieksschoorstenen. Industrieën kunnen daarmee in droge gebieden een bijdrage leveren aan het reduceren van het wereldwijde tekort aan zoet water. Praktijkproeven en tien jaar vooronderzoek laten zien dat fabrieken veranderen van watergebruikers in waterproducenten. In opdracht van de Europese Unie werkt een groot aantal bedrijven en instellingen uit Europa, het Midden-Oosten en Afrika, onder leiding van energiekennisbedrijf KEMA uit Arnhem, aan een vervolgonderzoek. Het opgevangen water is geschikt voor zowel industrieel als consumptief gebruik. Daarnaast blijkt uit de uitkomsten van het vooronderzoek dat in diverse industriële processen fors energie - en dus geld - valt te besparen. Deze mogelijkheden doen zich voor bij industrieën die veel water nodig hebben voor bijvoorbeeld de koeling van installaties, stoomopwekking en voor droogprocessen zoals in de voedings-, papier-, cement-, energie- en petrochemische sector. Het vooronderzoek en kleinschalige proeven onder leiding van KEMA en in samenwerking met onder andere het Europees Membraan Instituut van de Universiteit Twente en enkele Nederlandse energiebedrijven, hebben geresulteerd in sterk verbeterde gasscheidingsmembranen voor het op grote schaal opvangen van dit water. In het vervolgtraject zijn KEMA en de andere betrokken partijen begonnen met het ontwikkelen van een aantal grootschalige testen bij energiecentrales in Spanje en Israël, een geothermische bron in Tunesië en papierfabrieken in Nederland en Zuid-Afrika. Deze proeven moeten de weg vrijmaken voor industriële productie en grootschalige invoering van deze nieuwe technologie. Meer terugwinnen dan verwacht Uit testen bij industriële installaties in Nederland en Duitsland blijkt dat met de nieuwe membraantechnologie minstens 40 procent van het water uit de rookgassen is terug te winnen. Vooraf werd rekening gehouden met 20 procent. Voor een gemiddelde energiecentrale van 400 megawatt betekent dit dat deze centrale twee keer meer water kan afvangen dan nodig is voor stoomopwekking. Hiermee verandert deze centrale van waterconsument in -producent. De kwaliteit van het teruggewonnen water is dermate hoog dat dit water niet alleen als demiwater (ultrapuur water voor de industrie), maar ook voor consumptief gebruik te gebruiken is. De opvangbare hoeveelheid water bij een gemiddelde energiecentrale komt overeen met het gemiddelde waterverbruik van circa West-Europese of ongeveer Afrikaanse gezinnen. Mede om deze reden maken drie Afrikaanse partijen en twee partijen uit het Midden-Oosten deel uit van het consortium. Uit eerste berekeningen blijkt bovendien dat met deze nieuwe technologie honderden miljoenen euro s per jaar zijn te besparen aan water en energie. Het nieuwe project draagt de naam CapWa (Capture of evaporated water with novel membranes). Breed consortium Deelnemers aan het project zijn Brabant Water (Nederland), Gas Natural SDG (Spanje), Consiglio Nazionale delle Ricerche (instituut voor membraantechnologie, Italië), Cut GmbH & Co. (Duitsland), École Nationale d Ingénieurs de Tunis (Tunesië), Israel Electric Corporation, KEMA (Nederland), Kwame Nkrumah University of Science and Technology Kumasi (Ghana), Membrana GmbH (Duitsland), Papiertechnische Stiftung (Duitsland), Sappi (Zuid-Afrika en Nederland), Stichting Kenniscentrum Papier en Karton (Nederland), Universiteit Twente - Europees Membraan Instituut (Nederland) en Yodfat Engineers (Israël). Pier Nabuurs, voorzitter Raad van Bestuur KEMA: We zijn zeer verheugd dat deze 14 partijen verder kunnen bouwen aan het werk dat de afgelopen tien jaar is verricht. De gevolgen van deze nieuwe technologie reiken ver. Niet alleen qua milieu- en energiebesparingen, maar zeker ook qua watertekort in droge gebieden zoals in sommige Afrikaanse landen. 6 H 2 O /

7 Groen licht voor terugleggen van Waaldijk bij Lent Staatssecretaris Joop Atsma van Infrastructuur en Milieu heeft op 21 februari zijn goedkeuring gegeven aan verruiming van de Waal bij Nijmegen. dit betekent dat 50 woningen moeten verdwijnen in Lent aan de noordkant van de rivier. De Waaldijk wordt namelijk teruggelegd en er komt een nevengeul op de plaats waar nu nog woningen staan. Voor de werkzaamheden reserveert het Rijk 351 miljoen euro. Ondergrondse waterberging actualiteit Schieveste, een nieuw stedelijk gebied rond het station van Schiedam, krijgt een ondergronds systeem voor de opvang en afvoer van hemelwater. Het opgevangen hemelwater wordt uiteindelijk, door gebruik te maken van het verval, afgevoerd naar de Schie. Het verruimen van de Waal bij Nijmegen is één van de belangrijkste maatregelen in het kader van Ruimte voor de Rivier, dat de rivieren op meer dan 30 plaatsen in Nederland meer ruimte zal geven. Bij Nijmegen en het noordelijk van de stad gelegen Lent maakt de Waal een scherpe bocht. De rivier is daar bovendien erg smal. Dit leidt tot opstuwing van de rivier bij hoogwater. Bij deze flessenhals zal de Waal worden verbreed door de dijk een stuk terug te leggen en in de uiterwaarden een nevengeul te maken. Het project trekt veel internationale belangstelling. Vanwege het innovatieve karakter krijgt de rivierverruiming bij Nijmegen één miljoen euro subsidie van de Europese Unie, om kennisdeling met andere Europese steden met hoogwaterproblemen te bevorderen. Nu de staatssecretaris zijn goedkeuring heeft gegeven, kan de uitvoering worden voorbereid, te beginnen met het bestemmingsplan. Het streven is dat in 2015 de huidige dijk verlegd is en de nevengeul gerealiseerd. Daarna begint de inrichting en bebouwing van het eiland dat in de Waal ontstaat en reeds de naam Veur-Lent heeft gekregen. Plankaart en impressie van de toekomstige situatie bij Nijmegen. Door de verwachtte toename van extreme buien bestaat de kans dat Schieveste in de toekomst, als het terrein grotendeels verhard is, met wateroverlast te maken krijgt. Om dat te voorkomen, is gekozen voor een ondergronds systeem onder een nog aan te leggen weg om het water op te vangen. Omdat het opvangsysteem diverse zandvangen bevat, voldoet het regenwater aan de lozingseisen. Omdat het niet om een doorgaande weg gaat, blijft het regenwater relatief schoon. Voor de opvang heeft de gemeente, in overleg met het Hoogheemraadschap van Delfland, gekozen voor de Watershell: een soort tafels van kunststof. Door deze op een betonnen vloer te zetten, rondom keerwanden te plaatsen een betondek bovenop te leggen, ontstaat een lange kelder. Bovenop het betondek wordt de rijweg aangelegd. De riolering komt straks onder de trottoirs te liggen. H 2 O /

8 LARS KUIPÉRI, DIRECTEUR BRABANT WATER HYDROCARE: Bedrijven vragen om zekere en duurzame watervoorziening Waar de drinkwatervoorziening in Nederland inmiddels een stabiel gebeuren is geworden, is de watervoorziening van bedrijven een markt die allerlei ontwikkelingen vertoont. In het kader van een duurzame inrichting van hun procesvoering passen steeds meer bedrijven de watervoorziening aan op de specifieke eisen die zij hebben, mede in relatie tot de omstandigheden waarin zij verkeren. De vakbeurs Aqua Nederland in Gorinchem getuigt dezer dagen van het aanbod. Brabant Water heeft een aantal dochterondernemingen, die de toepassing daarvan verzorgen. In dit H 2 O-themanummer het verslag van een gesprek met Lars Kuipéri, directeur van Hydrocare, de koepel van deze dochters, in het kantoor van Brabant Water in Breda. Wat is Hydrocare voor soort bedrijf? Om het ontstaan van de dochters van Brabant Water toe te lichten, moeten wij terug naar de Legionella-uitbraak in Bovenkarspel in Deze leidde tot een stortvloed aan regelgeving van de overheid, die voor veel bedrijven erg ingrijpend was, veel vragen uit de markt tot gevolg had en vroeg om het leveren van inspectiecapaciteit. Daarbij werd al snel duidelijk dat een combinatie van advies geven en controle uitoefenen in één hand niet gewenst was. Vooruitlopend op hun fusie in 2002 hebben WOB en WNWB toen (in 2001) een gezamenlijke dochter opgericht: HydroScope, als zelfstandig adviesbureau op het gebied van waterkwaliteit en -veiligheid, eigendom van (inmiddels) Brabant Water, en met Ger Vos als eerste directeur. In 2005 ben ik hem opgevolgd. Brabant Water zette vooruitlopend op de nieuwe wetgeving alle niet-drinkwateractiviteiten apart in Hydrocare. Drie bedrijven zijn daarin samengebracht: HydroScope, Hydrobusiness en Hydreco. HydroScope levert adviezen, Hydrobusiness - waarvan ik tevens bedrijfsleider ben - exploiteert langdurig watergerelateerde installaties voor bedrijven en Hydreco houdt zich bezig met warmte/ koude-opslag en geothermie. 'Waterbereiding voor DMV International' kreeg ik onlangs onder ogen. Dat is een mooi voorbeeld van wat Hydrobusiness doet. DMV International in Veghel is de industriële ingrediëntendivisie van Campina, één van de grootste zuivelcoöperaties in Europa. DMV ontwikkelt en produceert basisproducten voor de voedingsindustrie en de farmaceutische industrie. In Veghel had men behoefte aan een nieuwe grondwaterzuivering. De onttrekking daar kon door een herschikking van de vergunningscapaciteit van Campina in Noord-Brabant uitgebreid worden. Hydrobusiness produceert daar voor DMV drink- en proceswater, tezamen 1,2 miljoen kubieke meter per jaar in een verhouding van globaal 2:1. Dat is de kern van de activiteiten van Hydrobusiness: het ontwerpen, bouwen, financieren en langdurig exploiteren van een installatie. De installatie is dus ons eigendom en wordt door ons beheerd en onderhouden op basis van een langjarig contract. DMV wordt volledig ontzorgd op het gebied van zijn watervoorziening. Waarom hier niet gewoon drinkwater geleverd? Brabant Water heeft een pompstation in Veghel (Erp), maar dat ligt ongeveer tien kilometer van het bedrijf. Levering van alleen drinkwater zou een grote aanpassing van de infrastructuur vergen. Bovendien is het grondwater schaars en gaat iedereen zorgvuldig met zijn vergunningen om. Binnen de parapluvergunning waarover Campina zelf met de provincie onderhandelde, was verschuiven mogelijk. Op het industrieterrein van Moerdijk, dat laatst in het nieuws was, leveren wij Biesboschwater dat in Zevenbergen verder wordt gezuiverd tot proceswater dat afgenomen wordt door grootverbruikers als Shell en Essent. Shell alleen neemt al vijf miljoen kubieke meter water per jaar af. Chemiepak, waar in januari brand uitbrak, had overigens geen aansluiting op ons net. In het algemeen begint men met het vragen van advies en heeft men alleen eisen ten aanzien van kwaliteit en hoeveelheid. Al pratende kan een bedrijf op het punt komen dat het gehele uitbesteding prettig vindt, omdat de watervoorziening niet tot de kerntaak behoort. Welk beleid volgt Hydrocare daarin? In een langjarig contract worden de wederzijdse verantwoordelijkheden en aansprakelijkheden vastgelegd. Hoe voorkom je stilstand, wat doe je bij storingen, wat voor reservevoorziening is nodig? Bij een glasfabriek is wegvallen van de waterlevering desastreus. Dan stolt het glas in de machines en krijg je deze nooit meer aan de praat. Aansluiting op het drinkwaternet kan de ultieme noodvoorziening zijn, maar dan moet Brabant Water in noodsituaties wel kunnen leveren. Een buffer kan de oplossing zijn, maar hoe groot dan en welke kwaliteit water? De oplossing verschilt van klant tot klant. Hoeveel installaties beheren jullie nu? Hydrocare heeft nu 20 installaties staan, soms in huis bij één bedrijf zoals Cargill in Bergen op Zoom, DMV in Veghel en DAF in Eindhoven. Maar zoals wij vanuit Zevenbergen een proceswaternet op het industrieterrein Moerdijk exploiteren en aan tien bedrijven leveren, zo hebben we in Roermond een installatie gebouwd die water uit de Roer opwerkt, waarmee we op een industrieterrein in de buurt een tiental klanten van water voorzien. In Moerdijk levert Hydrocare één kwaliteit proceswater, in Roermond zowel demi- als proceswater. Jullie bewegen je ook buiten de provincie? Ja, dat kan ook als je er intern maar voor zorgt dat geen sprake is van kruissubsidies met het drinkwaterbedrijf, dat gebonden is aan zijn voorzieningsgebied. Op geen enkele manier mogen systemen door elkaar lopen of kunnen lopen. We hebben ook een veel commerciëlere benadering dan Brabant Water dat primair op kwaliteit en leveringszekerheid gericht is. Binnen Hydrocare werken nu 50 mensen in vaste dienst, verdeeld over de drie bedrijven. We huren daarnaast veel mensen in. Onze eigen mensen regelen de opdrachten, voeren het projectmanagement en maken de ontwerpen. Wat vindt u zelf uw meest interessante project? Dat is de situatie bij DAF in Eindhoven. Het bedrijf ligt aan het Eindhovens Kanaal, aan een doodlopend eind. Campina loosde daar vroeger koelwater, wat voor een redelijke en ook bijzondere kwaliteit zorgde. Toen Campina die lozing verminderde, verslechterde de kwaliteit van het kanaalwater, iets wat het waterschap en de gemeente niet wilden. Daarnaast had men op het bedrijf zelf en in de aangrenzende woonwijk problemen met de afvoer van regenwater. De bedrijfshallen stonden regelmatig vol water. De riolering van Eindhoven kan al het regenwater niet aan en op die rwzi heeft men problemen met het zuiveren van al dat dunne water. DAF zelf gebruikt zo n kubieke meter water per jaar. In het betreffende stuk Eindhovens Kanaal liggen woonboten en roeien studenten. Dat was de uitgangssituatie. Wij zijn erin gedoken en hebben een opzet ontworpen, waarbij we water uit het kanaal halen en dit zuiveren en aan de 8 H 2 O /

9 *thema interview motorenfabriek van DAF leveren. Vervolgens vangen we het gebruikte proceswater en het regenwater wat op het complex valt op, zuiveren het en lozen het terug op het kanaal. Aan de lozing is naast de kwaliteitseis als extra eis gesteld dat we minstens 20 procent meer water lozen dan we innemen. Zodoende blijft de kwaliteit van het kanaal op orde, krijgt DAF goed en goedkoop proceswater in plaats van drinkwater én komt het regenwater van het terrein van DAF niet op het riool en in de rwzi. Uiteindelijk viel de technische gecompliceerdheid nog wel mee, maar ging het er vooral om het bedrijf zelf, de gemeente, het waterschap, de provincie, de omwonenden en de woonbootbewoners op één lijn te krijgen. Dat is gelukt, zij het met heel veel moeite. Toen er een keer olie op het water lag, kregen we meteen klachten van de woonbootbewoners. Het bleek een gestolen auto te zijn die in het kanaal was gedumpt. Hoe kijkt u tegen de toekomst aan? Het werkterrein van Hydreco, warmte/koudeopslag en geothermie, is booming business. Warmte/koude-opslag levert besparing op aardgasgebruik op en een vermindering van de uitstoot aan kooldioxide. Vraag is wel of dat overal zo maar kan, hoe de bodemopbouw ter plekke is en of die opslag toelaat. De energievraag in de winter en de zomer moet redelijk overeenkomen. Bij multifunctionele gebouwen als gemeentehuizen en wijkcentra ligt dat anders dan bij gewone kantoorgebouwen. In ziekenhuizen Lars Kuiperi is er altijd meer vraag naar warmte dan naar koude. Jouw voorraden in de bodem moeten niet weglekken naar de buurman, etc. Het moet wel goed bekeken worden. Geothermie is in ons land nog in opkomst. Het is het gebruik van diepe aardwarmte. Op IJsland komt die vanzelf omhoog, maar in Parijs is er inmiddels al stadsverwarming op gebouwd. Bij warmte/ koude-opslag gaat het om opslag op tientallen tot 300 meter diepte, hier wordt kilometers diep geboord, wat meteen hoge kosten met zich meebrengt. In Nederland hebben wij nu vijf doubletten in Zuid-Holland. Als je circa twee kilometer diep boort, krijg je water van 70 C, waarmee je kassen kunt verwarmen. Als je vijf kilometer of dieper diep boort, krijg je water van circa 200 C, geschikt voor stadsverwarming en voor gebruik in elektrische centrales. HydroScope, ons adviesbedrijf, doet waterbesparingonderzoek voor bedrijven, adviseert over legionellapreventie, controleert installaties, e.d. In die sfeer zien we een beperkte, maar stabiele groei. Hydrobusiness zit tussen de beide andere in. Daar gaat de groei schoksgewijs. Dat werk vraagt lange voorbereidingstrajecten en veel studie. Clustering van bedrijven zou in principe mogelijk zijn, maar komt weinig voor, omdat bedrijven niet van elkaar afhankelijk willen zijn. Megastallen en dergelijke gebruiken te weinig water om voor ons interessant te zijn. De ondergrens ligt toch wel bij een gebruik van kubieke meter per jaar. Maar over onze landgrens zijn ook volop mogelijkheden. Daar gaan we zeker kijken. Wamte/koude-opslag en geothermie booming business Hoe groot is jullie omzet? Hydrobusiness heeft een omzet van vijf miljoen euro per jaar. Het totaal van de drie bedrijven die deel uitmaken van Hydrocare, bedraagt op dit moment twaalf miljoen euro per jaar. Langs welke lijn bent u op deze plek gekomen? Ik ben in 1966 geboren in Uden. Op een kleine periode na ben ik niet uit Noord-Brabant weg geweest. Van 1984 tot 1988 studeerde ik bedrijfskunde op de HTS-Eindhoven. Mijn eerste baan in 1988 was de verkoop van compressoren en straalmachines bij een handelsfirma in Son. In 1989 werd ik vestigingsmanager bij een uitzendbureau in Nijmegen. In 1990 stapte ik over naar B&G-Hekwerk in Best. In 1994 ben ik afdelingsmanager bij AVZ in Best geworden, een aluminiumbedrijf dat vooral zonweringen en rolluiken maakte. In 1998 werd ik verkoopmanager bij Vobema in Almere, een groothandel in hang- en sluitwerk e.d. In 2000 ben ik bij de Waterleidingbedrijf Oost-Brabant (WOB) in s-hertogenbosch aangenomen op de nieuwe afdeling accountmanagement, waarvoor men mensen uit de commerciële wereld zocht. Ik was gewend aan bedrijven met veel orders en kleine marges en kwam hier terecht bij een bedrijf met vaste klanten en weinig contacten. Vraag was: wat leeft er bij deze klanten, wat voor behoefte heeft men, wat voor mogelijkheden hebben wij om daarin te voorzien en daarmee de klant meer aan ons te binden? Na de fusie van WOB en Waterleidingbedrijf Noord-West- Brabant (WNWB) hebben we dat gezamenlijk verder ontwikkeld en uitgebouwd. Vanaf 1 januari 2009 zijn deze activiteiten apart gezet. Brabant Water is voor 100 procent aandeelhouder van Hydrocare, die weer 100 procent aandeelhouder is van de drie werkmaatschappijen. De accountmanagers van de sector zakelijke markt van Brabant Water slaan indien nodig de brug naar onze bedrijven als er mogelijkheden zijn voor afzonderlijke water- en ook energiesystemen. Dat werkt prima. Maarten Gast H 2 O /