ACTIEPLAN ENERGIEZORG IN DE VLAAMSE OVERHEIDSGEBOUWEN

Transcriptie

1 Vlaamse overheid ACTIEPLAN ENERGIEZORG IN DE VLAAMSE OVERHEIDSGEBOUWEN Goedgekeurd door de Vlaamse regering 20/07/2006 Vragen naar: An Saye

2 Inhoudstafel INHOUDSTAFEL INLEIDING WAAROM (VERHOOGDE) AANDACHT VOOR ENERGIEZORG BINNEN DE VLAAMSE OVERHEIDSGEBOUWEN? INLEIDING DE VLAAMSE OVERHEID DIENT TE VOLDOEN AAN WETTEN EN REGELS OP VLAK VAN ENERGIEZORG Inleiding Europese regelgeving Regelgeving uitgevaardigd door de Vlaamse Regering Regelgeving uitgevaardigd door de regering van het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest VOORBEELDROL OVERHEDEN I.V.M. MILIEU- EN ENERGIEZORG IS DOOR ALLE VLAAMSE ACTOREN GEWENST Vlaams regeerakkoord Vlaams Parlement INTERNE ENERGIEZORG WERD IN VERSCHILLENDE VLAAMSE PLANNINGSDOCUMENTEN OPGENOMEN Vlaamse milieubeleidsplannen Vlaams Klimaatbeleidsplan Beleidsnota Energie en natuurlijke rijkdommen Beleidsnota Bestuurszaken ANDERE LANDEN EN GEWESTEN BESTEDEN VEEL AANDACHT AAN INTERNE ENERGIEZORG AANDACHT BESTEDEN AAN ENERGIEZORG KAN DE ENERGIEFACTUUR GEVOELIG VERLAGEN DE VLAAMSE OVERHEID DIENT INSPANNINGEN TE LEVEREN OM TE VOLDOEN AAN HET KYOTO- PROTOCOL CONCLUSIE WORDT ER DAN NOG GEEN AANDACHT BESTEED AAN INTERNE ENERGIEZORG? STRUCTURELE VERANKERING ENERGIEZORG Project milieuzorg in de Vlaamse overheid Omzendbrieven 91/1 en 91/1bis met betrekking tot energieverbruik van verwarmings- en verlichtingsinstallaties ENERGIEZORG IN OVERHEIDSGEBOUWEN Inventarisatie gebouwen Energieboekhouding Bestaande gebouwen energetisch optimaliseren Energiebewust bouwen, renoveren en huren als onderdeel van ecologische duurzaamheid Aankoop hernieuwbare energie realiseren CONCLUSIE KAN HET BETER EN/OF EFFICIËNTER WORDEN AANGEPAKT? INLEIDING KNELPUNTEN BIJ DE STRUCTURELE VERANKERING VAN ENERGIEZORG IN DE VLAAMSE OVERHEIDSGEBOUWEN Energiezorg nog niet ingebed in de bedrijfsvoering en de organisatiestructuur Omzendbrieven 91/1 en 91/1bis dateren van Veel onduidelijkheid omtrent verantwoordelijkheden energiezorg KNELPUNTEN BIJ ENERGIEZORG IN DE VLAAMSE OVERHEIDSGEBOUWEN Basisinformatie voor inventarisatie gebouwen in huur of eigendom van de Vlaamse overheid is vaak niet voorhanden Energieboekhouding is cruciaal maar soms moeilijk te implementeren en/of op te volgen Bestaande gebouwen energetisch optimaliseren vraagt veel tijd, middelen en coördinatie Er wordt nog onvoldoende rekening gehouden met ecologische duurzaamheid bij bouwen, renoveren en huren Aandacht voor hernieuwbare energie is beperkt CONCLUSIE Pagina 2 van 36

3 5 ACTIEPLAN RANDVOORWAARDEN DOELGROEP(EN) TREKKERS EN BETROKKEN CONCREET ACTIEPLAN Draagvlak creëren voor energiezorg Meten is weten Energieverbruik verlagen Hernieuwbare energie introduceren Rapportering BIJLAGE 1: ERVARINGEN MET INTERNE ENERGIEZORG BINNEN DE FEDERALE OVERHEID EN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJKE GEWEST...33 FEDERALE OVERHEID BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST BIJLAGE 2: ERVARINGEN MET INTERNE ENERGIEZORG BINNEN DE OVERHEID IN ANDERE LANDEN...35 NEDERLAND GROOT-BRITTANNIË VERENIGDE STATEN Pagina 3 van 36

4 Contactpersonen Vlaamse overheid Departement Leefmilieu, Natuur en Energie Afdeling Milieu-integratie en -subsidiëringen Graaf De Ferraris-gebouw Koning Albert II laan 20 - bus 8 K 3G Brussel An Saye Tel: 02/ an.saye@lin.vlaanderen.be Agentschap voor Facilitair Management Afdeling Gebouwen Cel Energie Graaf de Ferraris-gebouw Koning Albert II-laan 20 - bus 9 8e verdieping 1000 Brussel Peter Bockstaele Tel. : 02/ peter.bockstaele@bz.vlaanderen.be Departement Leefmilieu, Natuur en Energie Afdeling Milieu-, Natuur- en Energiebeleid Graaf De Ferraris-gebouw Koning Albert II laan 20 - bus Brussel Sofie Luyten Tel: 02/ sofie.luyten@lin.vlaanderen.be Lezers Departement Leefmilieu, Natuur en Energie Afdeling Milieu-integratie en -subsidiëringen Graaf De Ferraris-gebouw Koning Albert II laan 20 - bus 8 K 3G Brussel Anne Van Autreve Tel: 02/ anne.vanautreve@lin.vlaanderen.be Vlaams Energieagentschap Noth Plaza-gebouw Koning Albert II laan Brussel Luc Peeters Pagina 4 van 36

5 Tel: 02/ Agentschap voor Facilitair Management Afdeling Gebouwen Graaf de Ferraris-gebouw Koning Albert II-laan 20 - bus 9 8e verdieping 1000 Brussel Gert Potoms Tel. : 02/ gert.potoms@bz.vlaanderen.be Departement Leefmilieu, Natuur en Energie Afdeling Lucht, Hinder, Milieu & Gezondheid Cel Lucht Graaf de Ferrarisgebouw Koning Albert II laan 20 - bus Brussel Tomas Velghe Tel: 02/ tomas.velghe@lin.vlaanderen.be Departement Bestuurzaken Vlaams Bouwmeester Graaf de Ferraris-gebouw Koning Albert II-Laan Brussel Tony Van Nuffelen Tel: 02 : tony.vannuffelen@bz.vlaanderen.be Marc Santens Tel: 02/ marc.santens@bz.vlaanderen.be Agentschap voor Facilitair Management Afdeling Aankoopbeheer Boudewijnlaan Brussel Stefan De Fraine Tel: 02/ Stefan.defraine@bz.vlaanderen.be Departement Bestuurszaken Entiteit ICT-beleid Koning Albert II-Laan Sint-Joost-Ten-Node Liliane Boschmans Tel: 02/ Liliane.boschmans@bz.vlaanderen.be Paul Mortelmans Tel: 02/ Pagina 5 van 36

6 Brussels Instituut voor Milieubeheer Joke Dockx Tel: 02/ Pagina 6 van 36

7 1 Inleiding De aandacht voor klimaatsverandering en het hieruit voortvloeiende klimaatbeleid is de laatste decennia sterk toegenomen. Men beseft immers dat de menselijke activiteiten ingrijpende gevolgen kunnen hebben op het klimaat. Daarom zijn de geïndustrialiseerde landen via het Protocol van Kyoto (1997) de verplichting aangegaan om tijdens de periode hun broeikasgasemissies met gemiddeld 5% te reduceren ten opzichte van de uitstoot in De Europese Unie engageerde zich in naam van alle EU-Lidstaten tot een reductie met 8 procent van de uitstoot. Deze Europese reductiedoelstelling werd in 1998 via een intern Europees akkoord verder verdeeld over de verschillende lidstaten. België engageerde zich tot een doelstelling van -7,5 procent. Op het overlegcomité van 8 maart 2004 tussen de gewesten en de federale overheid, werd deze nationale reductiedoelstelling tenslotte verdeeld tussen de verschillende Gewesten, en engageerde het Vlaamse Gewest zich om haar uitstoot van broeikasgassen tegen met 5,2% te verminderen in vergelijking tot de uitstoot in CO2 is het belangrijkste broeikasgas. In 2004 maakte dit gas 85% uit van de totale uitstoot van broeikasgassen in Vlaanderen. CO2 komt voornamelijk vrij bij de verbranding van fossiele brandstoffen. De uitstoot van CO2 in Vlaanderen steeg tussen 1990 ( kton) en 2004 ( kton) met 14%. Deze trend moet dringend omgebogen worden. Het is duidelijk dat om de Vlaamse reductiedoelstelling te verwezenlijken elke schakel in de maatschappij een belangrijke rol dient te spelen en dat dus ook de Vlaamse overheid zelf inspanningen hiertoe zal moeten leveren. Om de reeds lopende initiatieven en de geplande initiatieven nog beter op elkaar af te stemmen en de beschikbare middelen efficiënt in te zetten besliste de Vlaamse Regering op 20 mei 2005 dat er een actieplan energiezorg voor de gehele Vlaamse overheid zou uitgewerkt worden. Het voorliggende document is de uitwerking van dit actieplan voor de Vlaamse overheidsgebouwen. In de inleidende hoofdstukken wordt beknopt gesitueerd waarom dit actieplan nodig is (hoofdstuk 2), wat reeds wordt gedaan rond interne energiezorg binnen de Vlaamse overheidsgebouwen (hoofdstuk 3), en welke vaststellingen en ervaringen hieromtrent werden opgedaan, en welke verbeteringen kunnen worden aangebracht aan de huidige manier van werken (hoofdstuk 4). Deze voorbereidende hoofdstukken monden vervolgens uit in hoofdstuk 5 dat het echte "Actieplan interne energiezorg in de Vlaamse overheidsgebouwen" kan worden genoemd voor de periode Dit actieplan bevat zowel korte als lange termijn doelstellingen. 2 Waarom (verhoogde) aandacht voor energiezorg binnen de Vlaamse overheidsgebouwen? 2.1 Inleiding De aandacht voor energiezorg heeft voor de Vlaamse overheid de volgende redenen: 1. De Vlaamse overheid dient te voldoen aan wetten en regels op vlak van energiezorg; 2. De Vlaamse overheid heeft een voorbeeldrol te vervullen voor burgers en bedrijven; 3. Interne energiezorg in Vlaamse overheidsgebouwen werd in verschillende Vlaamse planningsdocumenten opgenomen als na te streven doelstelling; 4. Ook andere landen/regio's besteden veel aandacht aan interne energiezorg; 5. Aandacht besteden aan energiezorg in de Vlaamse overheidsgebouwen kan de energiefactuur ervan gevoelig verlagen; 6. De Vlaamse overheid dient reële inspanningen te leveren om te voldoen aan het Protocol van Kyoto; De voordelen en andere bijkomende redenen worden toegelicht in de volgende paragrafen. Pagina 7 van 36

8 2.2 De Vlaamse overheid dient te voldoen aan wetten en regels op vlak van energiezorg Inleiding In dit hoofdstuk wordt kort ingegaan op de regelgeving die een invloed heeft op energiezorg in de Vlaamse overheid Europese regelgeving Nieuwe Europese regelgeving die als uiteindelijk doel energiebesparing en vermindering van uitstoot van broeikasgassen heeft, wordt momenteel ontwikkeld in het kader van het Europees Programma inzake Klimaatverandering (ECCP) 1. Hieronder worden de voor deze nota relevante Europese richtlijnen kort opgesomd Richtlijn energieprestaties in gebouwen Op 16 december 2002 is de richtlijn betreffende de energieprestaties van gebouwen 2 goedgekeurd. De richtlijn legt enkele belangrijke verplichtingen op rond de minimumeisen voor de energieprestatie van nieuwe en te renoveren gebouwen. Daarnaast legt ze ook verplichtingen op rond de keuring van centrale verwarmingsketels en airconditioningsystemen, en om energieprestatiecertificaten te voorzien bij iedere bouw, verkoop of verhuur van gebouwen. De richtlijn legt volgende belangrijke verplichtingen op: Implementeren van een objectieve manier om de energieprestatie van een gebouw te meten; de richtlijn schetst een algemeen kader voor een berekeningsmethode. Invoeren van minimumeisen voor de energieprestatie van nieuwe gebouwen en van bestaande grote gebouwen die een ingrijpende renovatie ondergaan. Elke nieuwbouw of elk gebouw dat verkocht of verhuurd wordt, moet een energiecertificering ondergaan. Op basis daarvan wordt een energieprestatiecertificaat opgesteld dat hoogstens tien jaar geldig is. Bij de bouw, verkoop of verhuur krijgt de eigenaar, de koper of de huurder het certificaat. Bij het certificaat horen aanbevelingen voor kosteneffectieve verbeteringen van de energieprestatie. C.v.-ketels en airconditioningssystemen moeten regelmatig gekeurd worden. Voor verwarmingsinstallaties waarvan de ketel ouder is dan 15 jaar wordt een eenmalige totale keuring verplicht. Gekwalificeerde en/ of erkende deskundigen zullen instaan voor de certificering van gebouwen en voor de keuring van de c.v.-ketels en airconditioningsystemen. De lidstaten van de EU zijn verplicht vóór 4 januari 2006 hun nationale en regionale wetgeving aan te passen aan de eisen in deze nieuwe richtlijn. De publieke gebouwen (> m²) vormen een aparte doelgroep in de richtlijn. Niet enkel de gemeentelijke of provinciale gebouwen vallen hieronder, maar ook de gebouwen in eigendom of huur van de Vlaamse overheid. 1 Meer info over het Europees Programma inzake Klimaatverandering vindt u op 2 EPD, 2002/91/EG Pagina 8 van 36

9 Richtlijn betreffende energie-efficiëntie bij het eindgebruik en energiediensten De Richtlijn betreffende energie-efficiëntie bij het eindgebruik en energiediensten 3 werd op 5 april 2006 definitief goedgekeurd. Doel van de richtlijn is het verhogen van de energie-efficiëntie bij het eindverbruik door gebruik te maken van een aantal operationele maatregelen. De overheidssector wordt in dit voorstel van richtlijn vermeld als één van de (belangrijkste) doelgroepen. Teneinde de streefwaarde te bereiken kunnen de lidstaten gebruik maken van verschillende instrumenten, zoals bv. richtsnoeren voor overheidsaankopen, programma s voor de financiering van energie-efficiëntie, overwegingen in verband met energie-efficiëntie in overheidsinvesteringen, Regelgeving uitgevaardigd door de Vlaamse Regering Basisdecreten Het REG-decreet Op 2 april 2004 werd het decreet tot vermindering van de uitstoot van broeikasgassen in het Vlaamse Gewest door het bevorderen van het rationeel energiegebruik, het gebruik van hernieuwbare energiebronnen en de toepassing van flexibiliteitsmechanismen uit het Protocol van Kyoto (=kortweg REG-decreet genoemd) door de Vlaamse Regering bekrachtigd en afgekondigd. Het decreet legt de hoofdlijnen vast voor de onderbouwing van een beleid gericht op rationeel energiegebruik en de bevordering van hernieuwbare energiebronnen Het energieprestatiedecreet Op 7 mei 2004 keurde de Vlaamse Regering tevens het decreet houdende eisen en handhavingsmaatregelen op het vlak van energieprestaties en het binnenklimaat voor gebouwen en tot invoering van een energieprestatiecertificaat (=kortweg energieprestatiedecreet genoemd) goed Het elektriciteits- en aardgasdecreet Op respectievelijk 17 juli 2000 en 6 juli 2001 werden de decreten met betrekking tot de vrijmaking van de energiemarkten voor aardgas en elektriciteit definitief goedgekeurd. Deze decreten hebben geleid tot het opstellen van de Technische Reglementen voor de betrokken nutsvoorzieningen. Hierin wordt het samenspel tussen de diverse actoren op vlak van energievoorziening geregeld, met als voornaamste spelers de distributienetbeheerder en de leverancier. Deze regelgeving heeft belangrijke financiële gevolgen op niveau van investeringen en heeft er tevens toe geleid dat, via openbaar uitgeschreven opdrachten, leveranciers zijn geselecteerd voor levering van aardgas en elektriciteit voor de installaties (gebouwen, infrastructuur) van het voormalige ministerie van de Vlaamse Gemeenschap en een aantal voormalige Vlaamse Openbare Instellingen. Bij de selectie werd rekening gehouden met milieugebonden criteria, zowel naar opwekking (elektriciteit) als naar dienstverlening (elektriciteit, aardgas) Het milieuvergunningendecreet Het decreet van 28 juni 1985 betreffende de milieuvergunning is het kaderdecreet waarop de huidige milieuvergunningsvoorwaarden voor inrichtingen in het Vlaamse Gewest zijn gebaseerd. Ook de inrichtingen in eigendom of huur van de Vlaamse overheid zijn onderworpen aan deze Vlaamse milieureglementering. 3 Richtlijn 2006/32/EG Pagina 9 van 36

10 Uitvoeringsbesluiten Besluit tot vaststelling van de eisen op het vlak van energieprestaties en het binnenklimaat van gebouwen en invoering van de energieprestatiecertificaten Ter uitvoering van het energieprestatiedecreet werd op 11 maart 2005 door de Vlaamse Regering het besluit tot vaststelling van de eisen op het vlak van de energieprestaties en het binnenklimaat van gebouwen definitief goedgekeurd Op 2 december 2005 hechtte de Vlaamse Regering haar goedkeuring aan het besluit voor het invoeren van het energiecertificaat bij de bouw. Dat betekent dat voor gebouwen waarvoor een E-peil wordt berekend, gelijktijdig met de EPB-aangifte een energieprestatiecertificaat wordt opgemaakt. Het besluit verscheen op 2 februari 2006 in het Belgisch Staatsblad. In het kader van de voorbeeldfunctie dienen ook publieke gebouwen (groter dan 1000 m 2 ) over een energieprestatiecertificaat te beschikken. Het energiecertificaat dient op een voor het publiek zichtbare plaats gehangen te worden. Om voor de grote publieke gebouwen vanaf 2008 een energieprestatiecertificaat te kunnen invoeren, zullen zij worden verplicht een energieboekhouding bij te houden Ontwerpbesluit m.b.t. onderhoud stookinstallaties op vaste, vloeibare en gasvormige brandstof Het ontwerpbesluit betreffende het onderhoud en het nazicht van stookinstallaties voor de verwarming van gebouwen en de aanmaak van warm verbruikswater (dat o.a. wijzigingen in de Vlarem I en IIvoorwaarden zou aanbrengen) werd op 11 juni 2004 voor de eerste maal principieel goedgekeurd door de Vlaamse Regering. Dit ontwerpbesluit vervangt voor het Vlaamse Gewest de regelgeving uit het Koninklijk Besluit van 6 januari 1978 tot voorkoming van de luchtverontreiniging bij het verwarmen van gebouwen met vaste of vloeibare brandstof. Het ontwerpbesluit beoogt een energiebesparing en een reductie van schadelijke emissies tot stand te brengen door de toepassing van een gemoderniseerde en verruimde onderhoudsregeling van verwarmingsinstallaties. Een periodieke inspectie werkt bovendien ook een snellere vervanging van verouderde, energieverspillende installaties door ketels met lagere emissieniveaus en betere energieprestaties in de hand. In vergelijking met het Koninklijk Besluit van 1978 wordt het toepassingsgebied van de opgelegde onderhoudsregeling verruimd naar gasgestookte installaties en naar decentrale toestellen. Tevens worden de inhoud van de inspectie en de voorwaarden voor erkenning van technici en opleidingscentra aangepast aan de moderne technieken van huishoudelijke verwarming Regelgeving uitgevaardigd door de regering van het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest legt momenteel de laatste hand aan een ontwerp van ordonnantie die de Richtlijn 2002/91/EG (Richtlijn energieprestaties in gebouwen) omzet. Het ontwerp ligt momenteel ter discussie voor bij de Brusselse Regering. Wat betreft het berekenen van het E-peil voor nieuwbouw, zal het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zich inspireren op de rekenmethodiek zoals opgesteld voor het Vlaams Gewest. 2.3 Voorbeeldrol overheden i.v.m. milieu- en energiezorg is door alle Vlaamse actoren gewenst De Vlaamse overheid heeft bij het uitvoeren van het milieubeleid een voorbeeldfunctie te vervullen. De Vlaamse overheid pleit voor milieuvriendelijk gedrag en legt zelf maatregelen aan andere doelgroepen op (bvb. via de milieureglementering). Dit leidt ertoe dat ze zelf niet kan achterblijven en minstens de ambitie moet hebben om het even goed te doen. Bovendien is de Vlaamse overheid zonder meer één van de meest complexe en Pagina 10 van 36

11 grootste bedrijven, zoniet het grootste bedrijf in Vlaanderen, dat met haar activiteiten en beslissingen een grote druk uitoefent op het milieu. Daarom is aandacht voor het thema interne milieu- en energiezorg meer dan gerechtvaardigd Vlaams regeerakkoord In het regeerakkoord wordt inzake interne energiezorg het volgende bepaald: "We maken een energie- en milieubalans op bij elke verbouwing of nieuwbouw van een overheidsgebouw. Voor alle grote overheidsgebouwen houden we een energieboekhouding bij en voeren we een energieaudit uit." Het regeerakkoord stelt bovendien dat er vanaf 2006 energiecertificaten moeten ingevoerd worden voor nieuwe gebouwen en vanaf 2008, voor bestaande woningen die verhuurd of verkocht worden Vlaams Parlement Op 23 mei 2001 nam de plenaire vergadering van het Vlaamse Parlement een resolutie aan over de voorbeeldrol van de Vlaamse overheid met betrekking tot energiebesparing. De Vlaamse overheid zou volgens de resolutie een beleidsplan moeten opmaken om het elektriciteits- en brandstofverbruik per m 2 in bestaande openbare administratieve overheidsgebouwen en installaties te verminderen. In de resolutie werd zelfs een doelstelling opgenomen: het doel was om tegen juli 2004 het elektriciteits- en brandstofverbruik per m 2 van de honderd grootste administratieve gebouwen met gemiddeld 10% te verminderen ten opzichte van de periode 1999/2000. De realisatie van de doelstelling diende volgens de resolutie te gebeuren in twee fases. Tijdens fase I moest een energieboekhouding worden opgesteld in de honderd grootste Vlaamse overheidsgebouwen (de grootste in m 2 oppervlakte) en moest een energie-audit uitgevoerd worden in de vijf grootste administratieve gebouwen. Tijdens fase II moest een maandelijkse energieboekhouding worden opgesteld in de ca. 250 grootste gebouwen met een oppervlakte groter dan m 2 en moest een jaarlijkse energieboekhouding in de overige gebouwen mogelijk worden gemaakt. Daarnaast werden ook energie-audits in de honderd grootste openbare, administratieve gebouwen vooropgesteld. Ondertussen zijn fase I en fase II afgerond. De resultaten zijn ter beschikking in de auditrapporten die per gebouw werden opgemaakt en in het eindrapport Energiebeheer bij het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Interne energiezorg werd in verschillende Vlaamse planningsdocumenten opgenomen Interne energiezorg (en meer algemeen interne milieuzorg) werd opgenomen in verschillende planningsdocumenten die door de Vlaamse Regering zijn goedgekeurd Vlaamse milieubeleidsplannen In het MINA-plan 2 5 (Milieubeleidsplan , verlengd tot 2002) en het MINA-plan 3 6 (Milieubeleidsplan ) wordt het belang van de voorbeeldfunctie van de overheid benadrukt Initiatief Project 37 Pagina 11 van 36

12 2.4.2 Vlaams Klimaatbeleidsplan Het Vlaams klimaatbeleidsplan wijt een volledig hoofdstuk (hoofdstuk 5.10) aan de voorbeeldrol van de overheid. De Vlaamse Overheid werkt in haar actieplannen rond milieuzorg in het voertuigenpark ( ) en energiezorg in de Vlaamse overheidsgebouwen ( ) verschillende concrete maatregelen binnen deze domeinen uit. Daarnaast worden de Vlaamse ambtenaren via campagnes gesensibiliseerd om rationeler om te gaan met energie en mobiliteit. De Lijn, de Vlaamse openbare vervoersmaatschappij, wil de CO2-emissies van het openbaar vervoer sterk verminderen via een verhoging van het gebruik van CO2-arme brandstoffen en milieuvriendelijke voertuigen Beleidsnota Energie en natuurlijke rijkdommen In de beleidsnota Energie en natuurlijke rijkdommen wordt vermeld dat de Vlaamse overheid een actieplan dient uit te werken voor het thema energie binnen de Vlaamse overheid. Dit actieplan is gericht naar de gehele Vlaamse overheid en moet volgens de beleidsnota minstens volgende elementen bevatten: een overzicht van de huidige situatie en acties rond energiezorg; een analyse van de nog te ondernemen acties; duidelijke afspraken in verband met de verdeling van taken en verantwoordelijkheden. In de beleidsnota wordt ook vermeld dat de bestaande omzendbrieven rond rationeel energiegebruik (in casu Maatregelen bestemd om het energieverbruik der verwarmings- en verlichtingsinstallaties te verminderen ) zullen worden geactualiseerd. Daarnaast wordt aandacht gevraagd voor bijkomende vorming rond het thema energie voor de aanspreekpunten milieuzorg en sleutelfiguren zoals gebouwverantwoordelijken en verantwoordelijken voor aankoop. Er wordt tevens vermeld dat er een communicatie- en sensibilisatiecampagne zal opgezet worden met als doel: een draagvlak voor energiezorg te creëren; een mentaliteits- en vooral ook een gedragsverandering van alle betrokkenen te realiseren; het personeel te informeren over de geplande en uitgevoerde activiteiten en hun resultaten; het personeel de nodige informatie te verstrekken om hun bijdrage te leveren aan de geplande acties en het behalen van de vooropgestelde doelen; het informeren van derden (burgers e.d.) over de inspanningen die de Vlaamse overheid in haar eigen diensten onderneemt op vlak van energie. Dit past in de voorbeeldfunctie van de Vlaamse overheid. Tenslotte werd ook gesteld dat alle entiteiten in hun actieplan milieuzorg 2005 specifiek aandacht moesten besteden aan het thema energie. Alle entiteiten dienden systematisch rekening te houden met energiecriteria bij de aankoop van goederen en diensten. Alle entiteiten moesten de nodige gegevens registreren om hun energieverbruik permanent te kunnen opvolgen Beleidsnota Bestuurszaken In de beleidsnota Bestuurszaken wordt vermeld dat de Vlaamse overheid (daarbij gevolg gevend aan de resolutie van het Vlaams Parlement en de Centrale Milieubeleidsverklaring van de Vlaamse overheid) een voorbeeldrol wil vervullen op het vlak van energie- en milieubeleid, om zo de Kyoto-doelstellingen te helpen behalen en tevens de budgetten voor energie voor haar gebouwen zo efficiënt mogelijk te benutten. Daarnaast wordt ook aangegeven dat de aankoop van milieuvriendelijke en eerlijke producten binnen de Vlaamse overheid verder zal gestimuleerd worden. Dit zal bevorderd worden door het afsluiten van centrale raamcontracten op afroep waar mogelijk en/of zinvol, en waarbij milieuvriendelijkheid als gunningscriterium wordt opgenomen. Pagina 12 van 36

13 2.5 Andere landen en gewesten besteden veel aandacht aan interne energiezorg Er is quasi geen enkel land of gewest in de Europese Unie meer aanwezig dat geen aandacht besteedt aan interne energiezorg binnen de eigen overheidsdiensten. Vooruitstrevende voorbeelden zijn Nederland, Groot-Brittannië, de Verenigde Staten, Voor een summier overzicht van de inhoud van dergelijke plannen of beleidsintenties, wordt verwezen naar Bijlage 1 (interne energiezorg in de federale, de Waalse en de Brusselse overheidsdiensten) en Bijlage 2 (interne energiezorg in andere Lidstaten). 2.6 Aandacht besteden aan energiezorg kan de energiefactuur gevoelig verlagen Ook budgettaire redenen nopen de Vlaamse overheid tot een zuinig energiegebruik. De beperkte middelen van de Vlaamse overheid moeten immers zo efficiënt mogelijk worden ingezet. Geschat wordt dat het voormalige ministerie van de Vlaamse Gemeenschap jaarlijks ongeveer 8,4 miljoen euro middelen ter beschikking stelt voor het betalen van elektriciteits- en brandstoffacturen 7 van de gebouwen (excl. facturen voor motorbrandstoffen). Werken rond interne energiezorg levert in vele gevallen monetaire besparingen op: indien niet onmiddellijk (de "no regret" maatregelen), dan wel op korte, middellange of lange termijn. 2.7 De Vlaamse overheid dient inspanningen te leveren om te voldoen aan het Kyoto-protocol Uit het eindrapport Energiebeheer bij het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap bleek dat er een besparing van 15 % op de jaarlijkse CO 2 - uitstoot kan gerealiseerd worden in de geauditeerde gebouwen door uitvoering van de voorgestelde economisch haalbare maatregelen met een terugverdientijd kleiner dan 15 jaar. 2.8 Conclusie Het is duidelijk dat werken aan interne energiezorg in de Vlaamse overheidsgebouwen gewenst is. In deze nota rond interne energiezorg in de Vlaamse overheidsgebouwen wordt daarom een actieplan voorgesteld, met daarin ook korte termijn doelstellingen voor het jaar Het is de bedoeling om in 2006 met alle betrokken partijen verder te werken aan een kader voor een gestructureerde aanpak van energiezorg in de Vlaamse overheidsgebouwen zodat, op termijn, energiezorg zich kan verankeren in haar werking op een wijze welke structurele en organisatorische veranderingen kan doorstaan. 7 Eindrapport Energiebeheer bij het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, 2004, Pagina 13 van 36

14 3 Wordt er dan nog geen aandacht besteed aan interne energiezorg? 3.1 Structurele verankering energiezorg Structurele verankering van energiezorg is mogelijk de belangrijkste taak in de hele energiezorg aanpak. In deze fase moeten immers de voorwaarden geschapen worden waardoor de concrete energie-acties ook effectief en succesvol gerealiseerd worden. Deze taak loopt permanent door tijdens het hele energiezorg traject. In de volgende onderdelen wordt gekeken in hoeverre de structurele verankering van energiezorg in de Vlaamse overheidsgebouwen reeds een feit is Project milieuzorg in de Vlaamse overheid In de beslissing van de Vlaamse Regering van 8 mei 2002 (VR/PV/2002/17 - punt 10) wordt gesteld dat vanaf 2003 milieuzorg verplicht wordt ingevoerd in alle administratieve entiteiten 8 van de Vlaamse overheid, met uitzondering van de onderwijsinstellingen. Om dat te realiseren werd voorzien in de oprichting van een Centrale (CCM) en werd per administratieve entiteit een aanspreekpunt milieuzorg aangeduid. Daarnaast werd ook bepaald dat elke administratieve entiteit zijn eigen activiteiten dient door te lichten naar milieuzorg en wetgeving. Op basis van deze doorlichting stelt elke entiteit jaarlijks een actieplan milieuzorg op. In de beslissing van 8 mei 2002 wordt ook gesteld dat deze cel (CCM) zal ondermeer volgende taken moeten vervullen: een verbindingsfunctie vervullen tussen het decentrale niveau (entiteiten) en de Vlaamse Regering (ondermeer voorstellen doen inzake centrale milieudoelstellingen,. Het concept voorziet een centrale aansturing door middel van centrale doelstellingen en een decentrale invulling van deze doelstellingen. Op 20 mei 2005 werden de centrale doelstellingen voor 2005 goedgekeurd, namelijk dat de thema s energie en mobiliteit in 2005 in de kijker zouden staan. Dit betekent dat aan de entiteiten gevraagd werd om, indien relevant voor de entiteit, vooral acties rond energie en mobiliteit op te nemen in hun jaarlijkse milieuzorgactieplannen. Dit betekent ook dat er vanuit de CCM extra aandacht en ondersteuning geboden werd voor deze thema s, onder de vorm van een globale interne communicatiecampagne en een begeleiding van de entiteiten toegespitst op deze thema s. Ook in 2006 besteedt de CCM verder aandacht aan de twee thema s energie en mobiliteit. Naar analogie met de Principeverklaring Integrale Kwaliteitszorg van het voormalige ministerie van de Vlaamse Gemeenschap ondertekende de Vlaamse Regering op 18 juli 2003 ook een milieubeleidsverklaring. Daarin maakt ze haar engagement tot implementatie van milieuzorg in de Vlaamse overheid duidelijk. De diverse administratieve entiteiten van de Vlaamse overheid dienen op basis van de centrale milieubeleidsverklaring vervolgens een meer op de eigen activiteiten gerichte milieubeleidsverklaring op te stellen Omzendbrieven 91/1 en 91/1bis met betrekking tot energieverbruik van verwarmings- en verlichtingsinstallaties Uiteraard werd nog vroeger dan de internationale debatten over klimaatbeleid, reeds aandacht besteed aan interne energiezorg. Deze is van alle tijden, maar had vroeger een louter budgettaire reden. Getuige ervan zijn de nog steeds geldende Vlaamse omzendbrieven 91/1 en 91/1bis inzake "Maatregelen bestemd om het energieverbruik der verwarmings- en verlichtingsinstallaties te verminderen." Deze omzendbrieven dateren van januari De eerste brief is gericht aan de energieverantwoordelijke en aan het personeel dat belast is met het technisch beheer van de verwarmingsinstallaties binnen de gebouwencomplexen van de Vlaamse overheid, de tweede is 8 Administratieve entiteit: een organisatie binnen de Vlaamse overheid die gekenmerkt wordt door een homogeen takenpakket én door een duidelijk af te bakenen management. Entiteiten kunnen aan de hand van dezelfde criteria ook subentiteiten onderscheiden binnen hun entiteit. Pagina 14 van 36

15 gericht aan alle personeelsleden van de Vlaamse overheid. Hierin worden de energieverantwoordelijken en technisch verantwoordelijken en het personeel aangespoord tot rationeel energieverbruik. 3.2 Energiezorg in overheidsgebouwen Energiezorg realiseren in (overheids)gebouwen bestaat uit een aantal stappen. Als eerste stap dienen de gebouwen gedetecteerd en geïnventariseerd te worden, zodat men een overzicht heeft van de gebouwen waarmee men wil werken en men beschikt over de nodige gebouwgegevens om de volgende stappen te kunnen uitvoeren. Vervolgens kan men het energieverbruik systematisch bijhouden. Dit kan door middel van een energieboekhoudingssysteem. Deze eerste twee stappen vormen de basis van energiezorg in een gebouw. De volgende stap is het (laten) uitvoeren van energieaudits, waardoor men een zicht krijgt op het besparingspotentieel van de gebouwen. Met de resultaten moet men daarna dan ook effectief aan de slag gaan en kijken op welke termijn welke investeringen kunnen gemaakt worden ter verbetering van de energie-efficiëntie van een gebouw. Tenslotte is het ook belangrijk dat energiezorg bij het bouwen of renoveren van een gebouw meegenomen wordt. In de volgende paragrafen wordt bekeken in hoeverre deze stappen worden toegepast in verschillende entiteiten van de Vlaamse overheid Inventarisatie gebouwen Vooraleer er duidelijke beslissingen kunnen genomen worden over energiebesparende maatregelen is het essentieel om de verbruiksstromen binnen de gebouwen te kennen. Voor elk gebouw moet basisinformatie zoals functie, adres, gebouwverantwoordelijke, oppervlakte, bouwjaar en aanwezigheid van koeling vastgelegd worden. Verder moet het totale verbruik (kwh en m³) en specifieke verbruik (kwh en l per m²) van elektriciteit, brandstof en water berekend worden en moet het specifieke verbruik vergeleken worden met gemiddelde waarden in Vlaanderen voor gebouwen met dezelfde gebouwfunctie. De afdeling Gebouwen van het Agentschap voor Facilitair Management beschikt over een gebouwendatabank (GIP) waarin de gegevens van alle gehuurde gebouwen door en gebouwen in eigendom van de Vlaamse overheid kunnen worden opgeslagen. In augustus en september 2004 werden een aantal personen op tijdelijke basis aangeworven bij de afdeling Gebouwen om deze databank zoveel mogelijk aan te vullen en te actualiseren. De voordelen van een inventarisatie zijn ondermeer het verzamelen van strategische informatie voor het plannen en uitvoeren van energiezorg in de gebouwen. Via de inventaris kan bijvoorbeeld het totale verbruik van het gebouwenpark en de verdeling van het verbruik over de verschillende functies (administratie, cultuur,...) berekend worden. Via ondermeer deze informatie weet men in welke sectoren in eerste instantie energiezorg acties moeten gepland worden Energieboekhouding Energieboekhouding is een controle-instrument voor energiezorg dat het energie- en waterverbruik van gebouwen in beeld brengt en analyseert. Energieboekhouding is gebaseerd op een regelmatige registratie, analyse en rapportage van het elektriciteits-, brandstof- en waterverbruik. Hierbij worden de opgemeten verbruiken vergeleken met referentiewaarden en verwachte verbruiken. De basisinformatie van de energieboekhouding wordt geleverd door het registreren van de energiemeterstanden op regelmatige, minimaal maandelijkse, tijdstippen. Dit kan handmatig gebeuren door het opschrijven van de meterstanden op vaste tijdstippen of automatisch via energiemeters aangesloten op een modem zoals bij telemetrie. Internationale onderzoeken tonen steevast aan dat het zichtbaar maken van het energieverbruik op zichzelf al het energiebewustzijn verhoogt en besparingen teweegbrengt. Een energieboekhouding toont het besparingseffect van de genomen maatregelen duidelijk aan. Dat motiveert de verbruikers, overtuigt de financiers van het nut van de geleverde inspanningen en bevordert een gericht beleid. Pagina 15 van 36

16 Bovendien kunnen, door de geregistreerde verbruiken te vergelijken met die uit vorige periodes en berekende verwachte verbruiken, onregelmatigheden aan het licht komen. Hierdoor kunnen fouten tijdig worden gelokaliseerd. Een energieboekhouding kan ook fouten in de facturen zelf aanduiden Maandelijkse registratie energieverbruik van 200-tal Vlaamse overheidsgebouwen via energieboekhoudingssoftware Zoals gesteld in de resolutie van het Vlaams Parlement op 23 mei 2001 worden sinds augustus 2002 in een 200-tal Vlaamse overheidsgebouwen de maandelijkse meterstanden van elektriciteit, aardgas, stookolie en water bijgehouden in een energieboekhoudingspakket (EMC-softwarepakket van Siemens) via het internet. De meterstanden worden ingevoerd door de gebouwverantwoordelijken. Indien ze geen toegang hebben tot Internet, kunnen ze de meterstanden doorfaxen naar de cel Energie (Afdeling Gebouwen, Agentschap voor het Facilitair Mangement) die de gegevens voor hen invoert. De boekhoudingssoftware laat toe om op frequente basis (vb. wekelijks) rapporten te genereren. De bedoeling van de afdeling Gebouwen is om tot een systematiek te komen van leveranciersrapportering (zoals reeds het geval is bij levering van gasolie en gasolie extra) welke op automatische wijze kan ingevoerd worden in het systeem. Op die manier worden foute aflezingen, defecte meters etc. verholpen terwijl tevens de belasting voor de gebouwverantwoordelijken vermindert. Conform de resolutie van het Vlaams Parlement is deze energieboekhouding toegepast op de grootste gebouwen van de Vlaamse Gemeenschap, waarbij vooral aandacht wordt besteed aan de gebouwen in eigendom. Niet alle gebouwen zijn in het boekhoudingspakket ingevoerd hoewel dit technisch mogelijk is. Daarover werd onderhandeld door de afdeling Gebouwen met de uitbater van het energieboekhoudingspakket. Een prijsvoorstel is overgemaakt na onderhandeling, waarbij ook rekening werd gehouden met de toekomstige applicaties van het pakket waaronder automatische invoer van gegevens, invoer van gegevens vanuit gebouwenbeheersystemen etc Database energiekosten van de gebouwen van de departementen BZ, L&V en WVG De afdeling Gebouwen heeft een eigen database ontwikkeld om, op basis van de factuurgegevens, een specifiek overzicht bij te houden van energieverbruiken en -kosten per gebouw. De energieverbruiken in gebouwen van de departementen Bestuurzaken (BZ), Landbouw en Visserij (L&V) en Welzijn, Volksgezondheid en Gezin (WVG) en enkele andere diensten, worden in deze database bijgehouden. Dit programma is eveneens ter beschikking gesteld aan de afdeling Elektriciteit en Mechanica Antwerpen (EMA) van het Agentschap Infrastructuur welke instond voor het bestek voor levering van elektriciteit Bestaande gebouwen energetisch optimaliseren Bestaande gebouwen energetisch optimaliseren kan gebeuren in een aantal stappen. Eerst en vooral dient er een zicht te zijn op de huidige energetische toestand van het gebouw en een zicht op de mogelijke ingrepen die leiden tot een energetische optimalisatie van het gebouw. Deze eerste stap gebeurt door middel van een energieaudit. De energieaudit is een doeltreffend middel om een gebouw door te lichten op energetisch vlak en om de mogelijke energiebesparende maatregelen voor de aandachtsvelden organisatie, techniek en gedrag in kaart te brengen. Tijdens een energieaudit worden de interacties tussen de beïnvloedende factoren onderzocht en wordt een uitgebreide lijst van energiebesparende maatregelen opgesteld. Deze energiebesparende maatregelen worden gebudgetteerd naar investering en terugverdientijd in de loop van de volgende jaren. De tweede stap bestaat dan uit het opstellen van een plan van aanpak aan de hand van de energiebesparende maatregelen die gedetecteerd werden tijdens de audit en aan de hand van de terugverdientijd. Aan de hand van dit plan van aanpak worden dan de maatregelen uitgevoerd. Pagina 16 van 36

17 De voordelen van energie-optimalisatie van bestaande gebouwen door het uitvoeren van energieaudits en het uitvoeren van de maatregelen voorgesteld in deze audits, zijn in de meeste gevallen aanzienlijk: energiebesparing van 30 tot 60% via financieel rendabel maatregelen; verhoging van het comfort, bijvoorbeeld door een betere regeling van de HVAC 9 -installatie of door nieuwe, energie efficiënte verlichtingstoestellen Verbetering energiecontracten Werken rond interne energiezorg betekent tevens het werken aan een verbetering van de energiecontracten. De Vlaamse overheid heeft tijdens de jaren voor de drie voornaamste nutsvoorzieningen elektriciteit, gasolie (mazout) en aardgas nieuwe contracten afgesloten met leveranciers. De noodzaak voor deze contracten spruit voort uit twee los van elkaar staande fenomenen: - het feit dat niet-federale diensten geen beroep meer kunnen doen op het vroegere Federale Aankoop Bureau (F.A.B., nu ABAFOR), waardoor een aparte aanbesteding voor levering van gasolie genoodzaakt was; - de vrijmaking van de markt voor levering van elektriciteit en aardgas. Bij de opmaak van de bestekken voor deze leveringen werd aandacht besteed aan een aantal milieugebonden elementen: - voor elektriciteit: vereisten naar groenestroomcertificaten, waarmee de Vlaamse Gemeenschap te kennen heeft gegeven dat de toekomstige leveranciers aandacht dienen te besteden aan de milieuvriendelijke opwekking van elektriciteit; - voor aardgas: vereisten naar milieuvriendelijke opwekking; - voor gasolie: opsplitsing van de opdracht in gasolie en gasolie extra (=zwavelarme stookolie) waardoor de Vlaamse Gemeenschap als eerste grote overheid ook voorziet in de levering van gasolie extra voor aangepaste, moderne verwarmingsinstallaties. Conform de diverse Europese initiatieven dienen milieu- en energiegebonden elementen in de toekomst ook geïncorporeerd te worden in andere bestekken. Dit vereist een ruimer gezichtsveld dan enkel CO 2 -emissies, zoals aandacht voor loodvrije soldeerprocessen etc. waardoor de druk op het milieu verlicht wordt, en de noodzaak tot toepassing van energieverslindende correctiemaatregelen vermindert Uitvoeren energieaudits in de gebouwen van de Vlaamse overheid Zoals gesteld in de resolutie van het Vlaams Parlement van 23 mei 2001, werden van oktober 2002 tot juni 2004 door het studiebureau Ingenium, in opdracht van de cel Energie, energie-audits van verschillende gebouwen uitgevoerd. Het eindrapport is beschikbaar op de website van de energiecel ( Naast het eindrapport, kunnen ook een aantal voorbeelden van energie-rapporten geraadpleegd worden op deze website. De andere rapporten zijn niet openbaar gemaakt maar werden wel bezorgd aan de lokale diensten van de afdeling gebouwen. Verdere opvolging is voorzien, in die zin dat de buitendiensten van afdeling Gebouwen, indien budgetten voorzien zijn op de gepaste basisallocaties, enkele energiebesparende maatregelen bundelen (bv. plaatsen van thermostatische kranen, vernieuwen van stookplaats, ) en deze in een openbare aanbesteding uitvoeren. Wegens schaalvoordeel kan hierdoor kostenbesparend gewerkt worden. Alle energie-auditrapporten worden bij de afronding van het project ook centraal in de library van het gebouwbeheerssysteem geplaatst. Ambtenaren van de Vlaamse overheid met toegang tot het GIPsysteem hebben dan de mogelijkheid om deze op te vragen. Wanneer bepaalde projecten worden gestart zullen deze rapporten als leidraad worden gebruikt bij het verdere verloop van het project. De rapporten van Fase I voor het Martelaarsplein bijvoorbeeld worden ter inzage gelegd aan de 9 HVAC: Heating, Ventilation and Airconditioning Pagina 17 van 36

18 kandidaat-inschrijvers voor het lastenboek Onderhoud met totale waarborg voor de gebouwen van het Martelaarsplein Aankopen energiezuinige kantoortoestellen Wat betreft het aankopen van energiezuinige toestellen zijn er binnen de Vlaamse overheid twee entiteiten die raamcontracten afsluiten voor de toestellen. Het zijn de administratie Logistiek Management en de entiteit Sturing en Controle, Informatica en Communicatie Technologie (SCICT). Het Agentschap voor Facilitair Management is verantwoordelijk voor de aankoop of het inhuren van de kopieerapparaten voor de entiteiten van de Vlaamse overheid. Elke twee jaar wordt er een nieuwe offerte aanvraag uitgeschreven voor de leasing van nieuwe kopieerapparaten. In het bestek worden ook criteria gesteld wat betreft de milieuvriendelijkheid van de toestellen. De inschrijvers dienen te antwoorden op vragen rond onder andere het maximaal energieverbruik in werking en stand-by, de maximale uitstoot van schadelijke stoffen, de energiebesparingmogelijkheden van de toestellen,. De inschrijver die beter scoort dan het gevraagde, wordt op deze punten positief gequoteerd. De entiteit ICT-beleid is verantwoordelijk voor de ICT-dienstverlening binnen de Vlaamse overheid in samenwerking met een externe ICT-dienstverlener. Op geregelde tijdstippen organiseert de ICTdienstverlener marktbevragingen om de ICT-productcatalogus te actualiseren. Bij de marktbevraging van mei 2005 werden op vraag van de entiteit ICT-beleid ook een aantal extra milieuvriendelijke criteria opgenomen. Er werd onder andere gesteld dat op alle nieuwe computers en schermen standaard een instelbaar energiebeheersysteem moet staan. Daarnaast wordt het aanbod van computermateriaal uitgebreid met flat screens (vlakke schermen), welke veel minder energie verbruiken dan een gewoon scherm t Is oktober, hou het sober Het Vlaams Energieagentschap (VEA) heeft in het verleden al heel wat sensibiliseringswerk rond de gewenste vermindering van het energieverbruik verricht. De campagnes richtten zich in de eerste plaats tot de burger maar veel tips kunnen ook toegepast worden in een kantooromgeving. Bovendien vonden de affiches ook hun weg binnen de Vlaamse overheidsgebouwen. Zo wordt tweejaarlijks de campagne " t Is oktober, hou het sober" gelanceerd. Tijdens deze campagne worden energiebesparende tips gegeven. Het VEA geeft ook verschillende brochures uit rond o.a. energiezuinig bouwen, isolatietechnieken, Energiezorg centraal thema in 2006 voor de Energie is in 2006, naast mobiliteit, het centrale thema voor de (zie ook paragraaf 3.1.1). De CCM voert in 2006 een centrale campagne energiezorg en mobiliteit. Dit houdt in dat er posters verspreid worden en dat er acties georganiseerd worden om de werknemers van de Vlaamse overheid te sensibiliseren rond de twee thema s Opleiding gebouwverantwoordelijke/gebouwenbeheerder Bij het opnemen van de meterstanden van elektriciteit, aardgas, stookolie en water ondervonden sommige gebouwverantwoordelijken de moeilijkheid dat de meters zich in een hoogspanningscabine bevonden, daar waar de reglementering (AREI) voorschrijft dat toegang tot deze ruimtes beperkt is tot gewaarschuwde personen. Daarom werd een interne opleiding georganiseerd tot het behalen van een BA4-certificaat voor alle gebouwenbeheerders en voor enkele gebouwverantwoordelijken. In 2005 werd het raamcontract voor deze opleidingen gegund. Onder dit raamcontract (lopende tot en met oktober 2006) zijn er opleidingen VCA en BA4/BA5 gegeven voor de diensten van Gebouwen en Water. Einde augustus wordt het bestek voor het nieuwe raamcontract uitgebreid met specifieke technische opleidingen rond het aspect veiligheid geopend. Pagina 18 van 36

19 3.2.4 Energiebewust bouwen, renoveren en huren als onderdeel van ecologische duurzaamheid Het preventiebeginsel leert ons dat voorkomen beter is dan genezen. Energiebewust bouwen en renoveren heeft als doel een kwalitatief gebouw te realiseren waar in optimale comfortomstandigheden kan gewerkt worden en waarbij er op een rationele manier gebruik gemaakt wordt van energie, water en materialen. Ook indien men zelf niet bouwt, kan men er toch voor kiezen om enkele ecologische criteria, waaronder het energieverbruik, voorop te stellen bij de selectie van een kantoorgebouw om te huren of aan te kopen. Energiebewust bouwen, renoveren en huren dient onlosmakelijk verbonden te worden met duurzaam bouwen, renoveren en huren. Het begrip duurzame ontwikkeling wordt als volgt omschreven: Onder duurzame ontwikkeling wordt een ontwikkeling verstaan die voorziet in de behoefte van de huidige generatie zonder daarmee voor de toekomstige generaties de mogelijkheid in gevaar te brengen om ook in hun behoeften te voorzien. De concrete invulling van het begrip duurzaamheid heeft niet alleen puur ecologische, maar zeker ook sociale en economische implicaties. Al deze aspecten moeten met elkaar in evenwicht zijn. Dit is een visie die ondersteund wordt door de Vlaamse Bouwmeester. Duurzaamheid steunt volgens hem op drie pijlers: een ecologische, cultureel-maatschappelijke en financiële pijler. Om de ecologische impact van een gebouw te kennen, test het team van de Vlaamse bouwmeester een softwareprogramma uit, Greencalc, dat een index geeft aan een gebouw. Deze index geeft een indicatie over het water- en energieverbruik, het materiaalgebruik en de bereikbaarheid van een gebouw. Hoe hoger de index, hoe ecologischer een gebouw is. Samen met de afdeling Gebouwen wordt er onderzocht of deze software kan gebruikt worden bij de beoordeling van het volledige patrimonium van de Vlaamse overheid. De afdeling Gebouwen werkt aan de samenstelling van een blauwboek. Dit blauwboek is een opsomming van de voornaamste toepasselijke regelgeving en de standpunten van de Vlaamse overheid wat betreft bouwkundige en technische criteria voor gebouwen, zoals criteria voor de waarde van de energieprestatie-coefficiënt, criteria voor de binnenluchtkwaliteit, criteria voor de winterse binnentemperatuur, Het is de bedoeling de criteria in dit blauwboek te toetsen aan de huidige situatie in bestaande gebouwen van de Vlaamse overheid en om het te gebruiken bij het ontwerp van nieuwe gebouwen van de Vlaamse overheid. Voor dit blauwboek is reeds interesse getoond vanuit de wereld van de bouwpromotoren Aankoop hernieuwbare energie realiseren Hernieuwbare energiebronnen zoals zonne-energie, windenergie, biomassa en zelfs kleinschalige waterkracht zullen in de toekomst een belangrijkere rol spelen in onze energieproductie. Op dit ogenblik is er binnen het Vlaamse overheid in de offerteaanvragen aan de energieleveranciers een beperkte weging van het criterium milieuvriendelijke energieopwekking. 3.3 Conclusie Er beweegt dus al heel wat binnen de Vlaamse overheidsgebouwen met betrekking tot het thema energie. Er worden evenwel enkele knelpunten ondervonden bij de uitvoering. Deze worden besproken in het volgende hoofdstuk. Pagina 19 van 36

20 4 Kan het beter en/of efficiënter worden aangepakt? 4.1 Inleiding Tot nu toe zijn de acties rond energiezorg binnen de Vlaamse overheidsgebouwen nogal gefragmenteerd. Van een globale aanpak was tot nu toe geen sprake. Met deze nota wil de Vlaamse overheid hier verandering in brengen. De hierna volgende knelpunten en voorstellen tot oplossingen vloeien voort uit hoofdstuk 3 van deze nota waarin een overzicht wordt gegeven van wat energiezorg inhoudt, en wat er op dat vlak reeds gebeurt in de Vlaamse overheidsgebouwen. Ze zijn ook gebaseerd op de opmerkingen die beschreven staan in het eindrapport van Ingenium 10 wat betreft de invoering van energiezorg in het voormalige ministerie van de Vlaamse Gemeenschap en op knelpunten die beschreven zijn in de activiteitenverslagen van de CCM Knelpunten bij de structurele verankering van energiezorg in de Vlaamse overheidsgebouwen Energiezorg nog niet ingebed in de bedrijfsvoering en de organisatiestructuur Een randvoorwaarde voor de invoering van energiezorg in de Vlaamse overheidsgebouwen, en dus ook voor de uitvoering van de centrale doelstelling milieuzorg voor 2005, is dat het management, met name de Vlaamse Regering en de leidend ambtenaren van de verschillende entiteiten, dit project ondersteunen. Dit vertaalt zich niet enkel in nota s maar ook in opvolging van de energiefacturen en - verbruiken van de verschillende entiteiten en gebouwen. Dit vertaalt zich ook in het met aandacht voor het energieverbruik benaderen van nieuwe activiteiten, zodat meerverbruik door nieuwe activiteiten zeker niet meer bedraagt dan de besparingen gerealiseerd door bestaande activiteiten. Dit gebeurt op dit moment nog te weinig. Een verankering van milieu- en meerbepaald energiezorg dient op een zo hoog mogelijk niveau te gebeuren, zoals via beslissingen van de Vlaamse Regering, tot opname in functiebeschrijvingen van leidend ambtenaren en in de beheersovereenkomsten met de (toekomstige) agentschappen Omzendbrieven 91/1 en 91/1bis dateren van 1991 De omzendbrieven 91/1 en 91/1bis dateren van Ze moeten hoognodig aangepast worden aan de huidige situatie en kennis op vlak van energiezorg. De inhoud van de omzendbrieven moet regelmatig opnieuw onder de aandacht gebracht worden Veel onduidelijkheid omtrent verantwoordelijkheden energiezorg Onduidelijkheid verantwoordelijkheid infrastructuur gebouw Het is niet altijd duidelijk welke instantie verantwoordelijk is voor het onderhoud van installaties van gebouwen. Bovendien maakt de veelheid aan tussenpersonen en actoren de situatie er ook niet duidelijker op. Voor de meeste grotere administratieve gebouwen werden in het verleden onderhoudscontracten met totale waarborg afgesloten, hetzij door het voormalige ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, hetzij door de eigenaar. Sommige van die onderhoudsfirma s hebben echter weinig of geen aandacht voor het aspect energiebeheer wat bleek uit de energie-auditrapporten. 10 Rapport Energiebeheer bij het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, , Eindrapport, Ingenium 11 Milieuzorg in de Vlaamse overheid, Activiteitenverslag, januari 2003-juni 2004, Activiteitenverslag juli 2004-december 2005, CCM Pagina 20 van 36