Inzicht helpt. Therapietrouw: medicijnen juist gebruiken en adviezen opvolgen. nummer 3

Transcriptie

1 nummer 3 Inzicht helpt Therapietrouw: medicijnen juist gebruiken en adviezen opvolgen Een service van AstraZeneca voor mensen met longaandoeningen en allergie

2 Je hebt astma of COPD. Dan is het heel belangrijk om de behandeladviezen op te volgen. Regelmatig bewegen, gezond eten, op de juiste manier je medicijnen innemen, en rook, kou of tocht mijden. Laat je dat verslonzen, dan loop je grote kans op een verergering van de klachten wat kan leiden tot een longaanval (exacerbatie). Hoe zorg je nu dat je de adviezen goed opvolgt en blijft opvolgen? Inzicht en communicatie zijn de sleutelwoorden. Prof. dr. Sandra van Dulmen is klinisch psycholoog en programmaleider van het onderzoek naar communicatie in de gezondheidszorg bij het NIVEL (Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg) in Utrecht en het UMC St Radboud in Nijmegen. Titia Klemmeier is longverpleeg kundige bij het Martini Ziekenhuis Groningen. Ze is ook bestuurslid van IMIS (Inhalatie Medicatie Instructie School). Drs. Brigit van Soest is bij de apothekersorganisatie KNMP (Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie) verantwoordelijk voor therapietrouw en in dat kader betrokken bij VELO (Verenigde EersteLijns Organisaties). De VELO voert dit jaar projecten uit gericht op betere samenwerking op gebied van therapietrouw in de eerste lijn*. * Eerstelijnszorg is de zorg waarvoor je geen verwijzing nodig hebt (huisarts, apotheek, fysiotherapeut, enz.) 2 Inzicht helpt

3 Voor longverpleegkundige Titia Klemmeier is het een uitgemaakte zaak: Het is belangrijk dat mensen weten waarom het nodig is om dagelijks medicijnen te gebruiken, waarom regelmatig bewegen zo belangrijk is en wat de gevolgen zijn als ze het niet doen. Voorlichting en uitleg geven is dan ook een van haar belangrijkste taken, vindt ze. Aan haar astma- en COPD-patiënten legt ze uit dat de wanden van hun geïrriteerde luchtwegen makkelijk reageren op kou, tocht of rook, en hoe ze hun luchtwegen rustig kunnen houden. Ze legt uit: Bij zo n ontsteking gaan de wanden van de luchtwegen irriteren, opzwellen en slijm produceren. Je krijgt dan een aanval waarbij je vreselijk benauwd kunt worden. Een goede conditie en indien nodig ontstekingsremmende medicijnen kunnen helpen de luchtwegen rustig te houden. Inzicht Als je als patiënt goed uitleg hebt gekregen, dan houd je je beter aan de adviezen, zegt Klemmeier. Het draait om inzicht. Dat je weet wat er in de luchtwegen gebeurt, waarom het belangrijk is om je conditie op peil te houden en de medicijnen dagelijks te gebruiken, ook als het goed lijkt te gaan. Net als Titia Klemmeier vindt ook Sandra van Dulmen, onderzoeker bij het NIVEL, communicatie van groot belang. De bedoeling van de genees - middelen of van de oefeningen moet duidelijk zijn. Als je snapt waarvoor je een medicijn neemt en als je weet wat de gevolgen kunnen zijn als je het niet neemt, sla je minder gauw een inname over. Een behandeling moet ook bij een patiënt passen, vertelt ze. Daarom is het belangrijk dat arts en patiënt de behandeling samen goed doorspreken, zodat er rekening kan worden gehouden met voorkeuren en eventuele bezwaren of beperkingen van de patiënt. Voorbereiden, eerlijk zijn Als je als patiënt weet wat je wilt, kan de dokter daar goed rekening mee houden, zegt Van Dulmen: Het is dus goed daarover na te denken voordat je naar de dokter gaat. Wil je een recept voor medicijnen of wil je liever even afwachten? Heb je last van bijwerkingen of heb je andere bedenkingen? Vertel dat aan de arts. Zo n voorbereiding voorkomt dat je wordt overvallen door een recept. Artsen denken te vaak dat een patiënt een recept wil, maar dat is lang niet altijd het geval, zo is uit onderzoek van Van Dulmen gebleken. Acht procent van de recepten wordt niet eens ingeleverd bij de apotheek, vertelt ze. Van degenen die hun medicijnen wel afhalen, gebruikt de helft de medicijnen niet of niet op de juiste manier. Dat betekent dat arts en patiënt de behandeling niet goed samen hebben doorgesproken. De patiënt heeft niet laten weten dat hij liever geen medicijnen wil; de arts is er niet in geslaagd duidelijk te maken waarom de medicijnen belangrijk zijn. Apothekers en hun team kunnen de patiënt ook goed en laagdrempelig ondersteunen bij hun medicijngebruik, zegt Brigit van Soest. Zij werkt bij de apothekersorganisatie KNMP aan verbetering van de dienstverlening en veilig geneesmiddelgebruik door de patiënt. Doorgaans geeft de apotheek een nieuw medicijn voor veertien dagen mee. Na deze veertien dagen vraagt de apotheker of een apothekersassistent aan de patiënt te vertellen hoe het medicijn bevalt en of er nog vragen zijn. Dat kan cruciaal zijn, vertelt Van Soest. Als er problemen zijn, kun je die op tijd oplossen. Het is wel belangrijk dat de 3 Inzicht helpt

4 Tijdens het inhaleren is een juiste hoofdhouding heel belangrijk. Normale houding van het hoofd smallere opening van de luchtwegen Optimale houding tijdens het inhaleren: maximale opening van de luchtwegen Enkele algemene aandachtspunten voor inhaleren van medicatie zijn: Met een droogpoederinhalator of soft mist inhalator*: Toelichting Voor de inhalatie diep uitademen naast de inhalator Diep uitademen, zodat je ruimte in de longen maakt voor de medicatie Naast de inhalator, anders wordt het poeder vochtig Na het inhaleren de adem ongeveer 10 seconden inhouden Dit geeft het poeder kans diep in de luchtwegen neer te slaan Teller of indicator controleren Om te weten of er nog voldoende medicatie in zit Met een dosisaërosol*: Toelichting Voor het inhaleren de dosisaërosol (spuitbusje) stevig schudden Dit zorgt dat de medicatie goed opgelost wordt Teller of indicator controleren Om te weten of er nog voldoende medicatie in zit Indien er geen teller of indicator aanwezig is: inhalaties Om te weten of er nog voldoende medicatie in zit bijhouden (turven) Indien een voorzetkamer is voorgeschreven, deze wassen in zeepsop en laten drogen aan de lucht (niet met een doek Dit voorkomt dat de voorzetkamer statisch wordt en de medicatie aan de wanden blijft plakken droogmaken) *Zie voor de overige handelingen de instructies van de zorgverlener en de bij de inhalator geleverde schriftelijke informatie 4 Inzicht helpt

5 patiënt eerlijk vertelt wat hij of zij van het medicijn vindt. Dan kunnen we goed naar een oplossing zoeken. Ook Van Dulmen vindt eerlijkheid heel belangrijk. Zeg eerlijk wat je vindt. Ook als de zorgverlener vraagt of je tevreden bent over de medicijnen. Zeg niet ja omdat je denkt dat de ander dat wil horen. Schaamte is in elk geval nergens voor nodig. Als je verdoezelt dat je de medicijnen niet hebt gebruikt, kan de arts denken dat de medicijnen geen effect hebben en je daarom een hogere dosis voorschrijven. Dat leidt tot extra kosten en je hebt jezelf ermee. Zeg het gewoon als je bezwaren hebt, dan kan de arts daar rekening mee houden. Heb je last van bijwerkingen? Misschien is daar wel iets anders tegen te doen. Merk je geen effect? Misschien gebruik je de medicijnen niet goed. Goed gebruik Inderdaad komt het nogal eens voor dat medicijnen niet goed worden gebruikt. Van Dulmen: Goede uitleg is zo belangrijk. Je moet precies weten wat de bedoeling is. Hoeveel mag je afwijken van een vast tijdstip? Moet je de tablet met water innemen of mag het ook met melk? Bij een maaltijd of niet? Er zijn medicijnen waarbij je twee uur niet gegeten mag hebben. Zoiets vergt een goede uitleg. Die uitleg komt niet altijd goed over, zeker niet als je nog overdonderd bent door de boodschap dat je een chronische aandoening hebt. Daarom moet een zorgverlener eigenlijk altijd controleren of de informatie goed is overgekomen. Dat geldt zeker voor het gebruik van een inhalator. Bij de behandeling van astma en/of COPD wordt voor het toedienen van medicatie vaak gebruik gemaakt van een inhalator. Dit is een apparaatje dat ervoor zorgt dat het geneesmiddel op de juiste plek in de longen terechtkomt en zijn werking kan uitoefenen. Het luistert heel nauw hoe je zo n inhalator op de juiste wijze gebruikt. Titia Klemmeier licht toe: Het is de bedoeling dat het medicijn uit de inhalator in de hele luchtweg komt, tot diep in de longen. Bij bepaalde inhalatoren is het belangrijk om rustig te inhaleren, anders komt al het medicijn alleen in je keel. Ook de houding maakt uit: rechtop, je hoofd een beetje omhoog, alsof je naar de bovenste deurpost kijkt. Dan kan het medicijn makkelijker tot in de longen komen. Aan de afbeelding is dat duidelijk te zien. Vooral bij gebruik van een poederinhalator is het belangrijk om na het inhaleren tien seconden de adem in te houden. Het poeder moet de kans krijgen neer te dalen, legt Klemmeier uit. Als je meteen weer uitademt, blaas je het poeder weer uit. Verder adviseert ze om de tijd te nemen voor het inhaleren. Niet even snel een pufje, maar rustig inhaleren, anders komt de medicatie niet goed overal in de luchtwegen terecht. En altijd na de inhalatie de mond spoelen, gorgelen en het spoelwater uitspugen, om infecties te voorkomen. Therapietrouw Therapietrouw is goed de adviezen van de zorgverlener opvolgen: medicijnen op de juiste tijden gebruiken medicijnen op de juiste manier gebruiken leefstijladviezen opvolgen over beweging, roken, alcohol, voeding en ontspanning 5 Inzicht helpt

6 Vraag altijd waaróm je iets moet doen. Dan onthoud je het beter en blijf je beter gemotiveerd. 6 Inzicht helpt

7 Het is goed om te weten hoe je inhalator werkt. Dan begrijp je beter hoe je hem moet gebruiken, vindt Klemmeier. Toch wordt die uitleg niet altijd goed gegeven, denkt ze. Zorgverleners hebben er niet altijd genoeg tijd voor. Of misschien denken ze dat het de patiënt niet interesseert of dat de patiënt het al weet. Natuurlijk kun je als patiënt ook zelf om uitleg vragen. Vraag bij elk advies en elke instructie waaróm je dat moet doen, adviseert Klemmeier. Dan onthoud je het beter en blijf je beter gemotiveerd. Van Dulmen kan beamen dat de inhalatieinstructie niet altijd goed overkomt. Ze heeft tweehonderd gesprekken over het gebruik ervan bekeken, die waren opgenomen in apotheken. De patiënten kwamen er voor hun vervolgrecept. Al die patiënten deden wel iets fout, zegt ze. Ze zaten niet recht, hielden de inhalator niet goed, ademden te diep of te zacht... Daaraan zag je dat de eerdere instructies nog niet goed waren overgekomen. Mocht je thuis een vraag hebben, dan kun je de zorgverlener altijd bellen, maar tegenwoordig is het vaak ook mogelijk online vragen te stellen aan je zorgverlener. Dat kan via handige apps en digitale toepassingen, die bijvoorbeeld toegang bieden tot online medicatiedossiers. Natuurlijk heeft niemand anders dan jij en je zorgverlener(s) daartoe toegang. Vraag in je apotheek wat de mogelijkheden zijn. Ga je over op een andere inhalator, dan hoort daar een nieuwe instructie bij. Maar ook als je al jaren hetzelfde apparaatje gebruikt, kan controle van je techniek wel eens nodig zijn. Vaak sluipen er foutjes in je methode. Het kan ook zijn dat de inzichten veranderen. Dat we door onderzoek hebben geleerd dat een andere houding beter is of dat er iets is veranderd in de inhalator zelf. Daarom is het goed om af en toe door de zorgverlener te laten controleren of je techniek nog goed is. Vraag daar zelf om, adviseert Klemmeier. Want goed gebruik van je medicijnen kan net als je goed houden aan de leefregels voorkomen dat de kwaliteit van je leven achteruitgaat. Goed om te weten Om je medicijnen goed te gebruiken, is het handig als je het volgende weet. Wat er mis is in de luchtwegen Wat medicatie daaraan doet Hoe de inhalator werkt Wat de juiste houding is bij inhaleren Hoe je moet inhaleren 7 Inzicht helpt

8 Leefstijladviezen over beweging, roken, alcohol, voeding en ontspanning 8 Inzicht helpt

9 Lange termijn De aanpak van astma en/of COPD vergt een langetermijnaanpak met leefregels en vaak medicatie voor de rest van het leven. Om het de patiënt makkelijker te maken om die maatregelen goed vol te houden, kunnen zorgverlener en patiënt de gestelde doelen, afspraken en adviezen vastleggen in een individueel zorgplan. Zo leg je vast hoe vaak, wanneer en hoe medicatie ingenomen moet worden. In het individueel zorgplan staat ook welke acties je onderneemt indien er een verslechtering (longaanval) dreigt op te treden. Je zou kunnen denken dat je de onderhouds - medicijnen voor astma en COPD dat zijn de middelen die je dagelijks gebruikt, ook als je geen klachten hebt wel eens straffeloos kunt overslaan. Maar als je dan plotseling een verergering van je klachten krijgt en zelfs een longaanval, word je met je neus op de feiten gedrukt. Volhouden is dus erg belangrijk. Titia Klemmeier denkt dat patiënten die goed zijn voorgelicht, minder gauw hun medicijnen zullen vergeten. Tegenwoordig zijn er ook allerlei hulpmiddelen om je aan de inname te herinneren, zoals app s, sms-service, maar je kunt ook een alarm op je telefoon instellen. De apotheek helpt ook om je aan je medicijnen te herinneren, vertelt Brigit van Soest. Als ze bijvoorbeeld zien dat je je nieuwe medicijnen niet op tijd komt ophalen, kunnen ze je een herinnering sturen. Ook kunnen ze dan vragen waarom je nog geen nieuwe medicijnen nodig had. Ben je gestopt? Sla je wel eens een keer over en waarom? Ze kunnen je aanmelden voor een sms-service of een dagboekje meegeven waarin je je inname en je ervaringen kunt bijhouden. Dat kan later weer bij een gesprek worden gebruikt om eventuele problemen te signaleren. Als je veel verschillende medicijnen gebruikt, kunnen die worden geleverd in overzichtelijke verpakkingen per moment van inname. Vraag om zo n service, als je er behoefte aan hebt, adviseert Van Soest. Als je echt bezwaren hebt tegen het gebruik van medicijnen, kan dat ook in de apotheek worden besproken. Dat kan ook in een aparte spreek - kamer, zodat andere klanten niet meeluisteren. Longpas app: voorbeeld van een initiatief dat helpt ziekte-inzicht te vergroten Beter ziekte-inzicht helpt je de juiste maatregelen te nemen. De Longpas app is een voorbeeld van een app die hierbij kan helpen. Mensen met astma of COPD kunnen hiermee aan de conditie van hun longen werken. De app helpt bij het kiezen en stellen van doelen ten aanzien van voldoende bewegen, stoppen met roken, beperkt gebruik van alcohol, gezond eten en voldoende ontspanning in een gezonde leefomgeving. Ook is het mogelijk een logboek bij te houden van de ziekteverschijnselen, uitlokkende factoren en het medicijngebruik. 9 Inzicht helpt

10 In de apotheek kun je goede tips krijgen om je ziekte beter te hanteren. 10 Inzicht helpt

11 Tips van de apotheek In de apotheek kun je goede tips krijgen om je ziekte goed te hanteren. Van Soest: Bijvoorbeeld dat je als pijnstiller beter paracetamol kunt nemen dan een aspirientje. Het kan zijn dat je van een aspirientje meer moet hoesten. Maar er zijn meer voorbeelden. De apotheek controleert ook of de medicijnen die je krijgt goed bij je passen en samen kunnen met je andere medicijnen. Een voorbeeld: mensen met astma mogen bepaalde middelen tegen hoge bloeddruk niet gebruiken. Mocht een arts dat toch voorschrijven, dan zal de apotheker met de arts overleggen om dit te vervangen door een ander middel. Natuurlijk moet de apotheker wel weten dat je astma hebt. Als je medicijnen gebruikt voor astma, is die informatie in de apotheek bekend, maar anders zul je dat dus zelf moeten vertellen. Verkeerde recepten zijn te voorkomen als al je zorgverleners altijd precies weten welke medicijnen je gebruikt. Daarvoor kun je bij de apotheek een actueel medicatieoverzicht opvragen. Zorg dat je dat altijd meeneemt naar een afspraak, bijvoorbeeld in het ziekenhuis, adviseert Van Soest. Vertel in de apotheek welke medicijnen je allemaal gebruikt, ook zelfzorgmiddelen. Die komen dan allemaal op het medicatieoverzicht te staan. Verder is het belangrijk dat je al je medicijnen zoveel mogelijk bij één apotheek haalt. Dan heeft die apotheek een goed overzicht van wat je gebruikt en kunnen ze advies op maat geven. Wat kun je zelf doen? We zetten de adviezen nog even op een rij: Weet hoe je je medicijnen moet gebruiken en waarom. Vraag om uitleg als iets niet duidelijk is. Dat kan bij je arts, bij de (long)verpleegkundige of in de apotheek. Vraag wat je van een medicijn kunt verwachten. Wanneer is er meestal effect? Kun je bijwerkingen verwachten? Bespreek met de zorgverlener hoe de medicijnen bevallen en of er bijwerkingen optreden. Wees eerlijk over je ervaringen met de medicijnen en over je medicijngebruik. Is het gebruik lastig in te passen in het dagelijks leven? Overleg dan met de zorgverlener. Die kan helpen een oplossing te vinden. Vraag af en toe de inhalatietechniek te controleren Geef aan de apotheker/apothekersassistent(e) door welke medicijnen je verder nog gebruikt. Ga zoveel mogelijk naar één apotheek. Haal bij de apotheek een actueel medicatieoverzicht voordat je naar een afspraak met een arts of verpleegkundige gaat. 11 Inzicht helpt

12 Aandacht voor goede therapietrouw 12 Inzicht helpt

13 Nieuw zorginitiatief De zorg ziet steeds meer in dat men niet alleen aandacht moet geven aan de meest geschikte behandeling, maar ook aan goede therapietrouw. Dat wil zeggen: zorgen dat patiënten de behandeling goed volgen, hun medicatie op de juiste manier en op de juiste tijdstippen gebruiken en (leefstijl)adviezen goed opvolgen. Want als ze dat niet doen, zijn de maatregelen voor niets genomen. Dan heeft de patiënt er geen baat bij, is de tijd van de zorgverleners en de patiënt verspild, evenals medicijnen die niet of niet goed worden gebruikt. De VELO, Verenigde EersteLijns Organisaties, zijn projecten gestart gericht op betere samenwerking op gebied van therapietrouw. Brigit van Soest is namens de apothekers - organisatie KNMP betrokken bij het VELO project Therapietrouw. Zij licht de plannen toe: We gaan in eerste instantie met huisartsen, apothekers en wijkverpleegkundigen zorgen dat we goed van elkaar weten wie wat doet. Niet denken dat doet de huisarts wel, maar afspreken wie wat doet bij bepaalde aandoeningen. Zo proberen we de zorgmomenten beter op elkaar aan te laten sluiten en zo de behandeling te verbeteren. 13 Inzicht helpt

14 Praten over medicijnen bij astma of COPD Een lijst met aandachtspunten, opgesteld door het NIVEL in samenwerking met de NPCF. 1. U krijgt medicijnen voorgeschreven voor astma of COPD Vraag uw zorgverlener wat u kunt verwachten van de werking en bijwerking van de medicijnen. Vertel het uw zorgverlener wanneer u twijfels heeft over de veiligheid of het nut van de voorgeschreven medicijnen. Spreek uw verwachtingen en ideeën uit ten aanzien van het effect van de voorgestelde medicijnen. Vraag om verduidelijking en uitleg wanneer uw zorgverlener in vage bewoordingen of termen (jargon) spreekt die u niet snapt. Herhaal in uw eigen woorden wat de zorgverlener u heeft verteld over de medicijnen en het gebruik ervan. 2. U heeft de medicijnen een paar weken gebruikt Vertel het uw zorgverlener als u twijfelt over de werking van de medicijnen of de juistheid van de inhalatietechniek. Vertel het uw zorgverlener eerlijk als u de medicijnen anders dan afgesproken hebt ingenomen (qua tijdstippen of hoeveelheid). Vertel het als u denkt bijwerkingen van de medicijnen te ervaren. Overleg met uw zorgverlener wat de andere mogelijkheden zijn wanneer u niet tevreden bent over de voorgeschreven medicijnen. Stop nooit met de medicijnen zonder dit aan uw zorgverlener te vertellen. Er bestaan geen rare ideeën of opvattingen over medicijnen. Bespreek ze met uw zorgverlener zodat hij/zij uitleg kan geven of u gerust kan stellen. Vraag bij gebruik van inhalatiemiddelen aan uw zorgverlener hoe u kunt controleren of uw inhalator al leeg is. 14 Inzicht helpt

15 3. U vindt het moeilijk om de medicijnen volgens afspraak te gebruiken U vergeet de medicijnen goed in te nemen. Loop samen met de zorgverlener eens een dag door. Bekijk samen wanneer een goed moment is om voortaan altijd de medicijnen te nemen. Laat regelmatig uw inhalatietechniek controleren, doe het uw zorgverlener voor. Vraag wat te doen bij het vergeten van de medicijnen. Vraag om tips die er toe kunnen bijdragen dat u uw medicijnen (op tijd) gebruikt. Vraag om regelmatige controle van uw longfunctie. Maak concrete afspraken met uw zorgverlener of partner wanneer u vindt dat u medische hulp nodig hebt. U wilt of kunt de medicijnen eigenlijk niet gebruiken Vertel uw zorgverlener waarom u uw medicijnen net iets anders of niet meer heeft ingenomen. Bespreek uw ideeën of zorgen over het medicijngebruik. Vertel het uw zorgverlener als u weet dat medicijnen niet vergoed worden. U kunt alternatieve mogelijkheden bespreken met uw zorgverlener. Opmerking: Wanneer u uw medicijnen langer gebruikt, kunt u zelf steeds beter inschatten wat u kunt doen om verergering van klachten te voorkomen. Bespreek met uw zorgverlener hoe u dit kunt doen. 15 Inzicht helpt

16 Longpas app: voorbeeld van een initiatief dat helpt ziekte-inzicht te vergroten Beter ziekte-inzicht helpt je de juiste maatregelen te nemen. De Longpas app is een voorbeeld van een app die hierbij kan helpen. Mensen met astma of COPD kunnen hiermee aan de conditie van hun longen werken. De app helpt bij het kiezen en stellen van doelen ten aanzien van voldoende bewegen, stoppen met roken, beperkt gebruik van alcohol, gezond eten en voldoende ontspanning in een gezonde leefomgeving. Ook is het mogelijk een logboek bij te houden van de ziekteverschijnselen, uitlokkende factoren en het medicijngebruik. Disclaimer De uitgave van deze brochure is mogelijk gemaakt door AstraZeneca BV. De informatie in deze brochure en de adviezen kunnen niet gezien worden als een vervanging van medische of andere professionele hulp, zorg, ondersteuning of informatievoorziening. AstraZeneca en de auteurs kunnen niet aansprakelijk worden gesteld voor de keuzes die de lezer van deze brochure hierin maakt. AstraZeneca wil haar bijdrage leveren aan de gezondheid en kwaliteit van leven van mensen met een chronische ziekte. Voor meer informatie over het bedrijf AstraZeneca kunt u kijken op /