over napijn nazorg Eindverslag van de onafhankelijke adviescommissie nazorg schietincident Alphen aan den Rijn

Transcriptie

1 over napijn en nazorg Eindverslag van de onafhankelijke adviescommissie nazorg schietincident Alphen aan den Rijn

2 Voorwoord Colofon Tekst: de heer J.P. Laurier, de heer C.E. ten Brink, de heer J.M.M. de Gouw en mevrouw E.M.R Corvers-Debets. DTP: Creatieve Geesten Druk: Okay Color Oplage: 500 stuks Bron foto omslag: internet. De commissie heeft getracht de rechthebbenden te achterhalen. Deze worden verzocht zich alsnog bij de commissie te melden via Het is als vaak gezegd en toch kan het niet vaak genoeg gezegd worden. Een gebeurtenis, een ernstig incident, zoals dit zich in de gemeente Alphen aan den Rijn rond het middaguur van de negende april 2011 voltrok, is afschuwelijk. Het kan niet vaak genoeg gezegd worden omdat het een verwoestend spoor heeft getrokken door de levens van vele mensen. Voor zeven mensen, inclusief de dader, is een abrupt einde gekomen aan een leven. Nabestaanden, familie en overige geliefden moeten het verlies voor de rest van hun leven met zich mee dragen. Van hen die fysiek gewond zijn geraakt komt een deel de lichamelijke gevolgen nooit meer te boven. Dat geldt overigens ook voor de andere slachtoffers. De commissie mijdt hier bewust de term ooggetuigen. Immers, ook al is iemand niet of net niet persoonlijk geraakt door rondvliegende kogels of glas, ook al is iemand niet persoonlijk getroffen door het verlies van een dierbare, de doodsangst voor zichzelf en anderen, de paniek, het lawaai en de daaropvolgende doodse stilte slaan psychisch diepe wonden. Ook deze wonden helen maar langzaam en zullen dat in sommige gevallen nooit helemaal doen. Het kan zelfs een tijd duren voordat duidelijk wordt hoe groot de schade is van die wonden. Wie kijkt naar wat de gevolgen zijn van de gebeurtenissen op de rand van ochtend en middag die noodlottige zaterdag, kan ook niet heen om de consequenties die het heeft voor familie, vrienden, voor werk en school. De opgelopen verwondingen, fysiek en psychisch, manifesteren zich ook daar. Voor wie op dat moment in winkelcentrum de Ridderhof was, is het leven veranderd. Voor een aantal betrokkenen heeft de persoonlijke ramp die hen is overkomen ook de familieverhouding, Over Napijn en Nazorg Voorwoord

3 de relatie met dierbaren en vrienden ingrijpend veranderd en soms zelfs definitief beschadigd. De commissie realiseert zich dat zij slechts een deel van de getroffenen door het schietincident heeft gesproken. Dat vloeit voort uit haar opdracht. Het was niet haar taak om de nazorg in den brede te onderzoeken, maar uitgaande van klachten en behoeften die bij een deel van de getroffenen leeft te kijken wat goed of fout is gegaan en op basis daarvan te adviseren aan het college van b&w, wat (nog) zou kunnen verbeteren. De commissie heeft indringend in vertrouwelijkheid met 28 direct betrokkenen die daartoe de wens te kennen hebben gegeven gesproken. De commissie is getroffen door wat het schietincident nog dagelijks voor hen betekent. Ongetwijfeld geldt dat ook voor een deel van de direct en indirect getroffenen die zij niet hebben gesproken. Nazorg, of zoals dat in het crisisbeheersings-jargon ook wel de nafase wordt genoemd, is wat dat betreft een versluierende technische of bestuurlijke term. Het heeft dezelfde associatie als napijn: de eigenlijke pijn is geleden, maar het herstel brengt nog pijn met zich mee. Wellicht niet voor allen, maar voor velen is die pijn nog een feit. Zij hebben behoefte aan zorg en ondersteuning in verschillende aspecten van hun bestaan, misschien nog voorlopig, misschien permanent. De commissie hoopt met haar werkzaamheden daar een bijdrage aan te hebben geleverd. Een bijzonder woord van dank geldt voor de heer De Graaf, thans voorzitter van de Eerste Kamer, voor zijn bereidheid zijn ervaringen te willen delen met deze commissie rondom de nazorg van het Koninginnedagdrama in 2009 als toenmalige burgemeester van Apeldoorn. De commissie dankt de opdrachtgever voor het gestelde vertrouwen, hen die bijgedragen hebben aan het vervullen van haar taak voor de medewerking en de gesprekpartners voor hun openhartigheid. Tot slot wenst zij alle getroffenen van het schietincident de kracht en omstandigheden toe om de gebeurtenissen van 9 april 2011 op de één of andere manier te verwerken. Voor een deel van de getroffenen zal het hoofdstuk (ooit) gesloten worden. Voor een ander deel zal dat niet mogelijk zijn, maar laat dan de frequentie en de intensiteit, waarmee het moet worden herlezen, niet tot een dagelijkse last zijn. Jan Laurier (voorzitter) Edwin ten Brink Sjaak de Gouw Elsemiek Corvers-Debets (ondersteuner) Over Napijn en Nazorg Voorwoord

4 Inhoud Samenvatting 11 Inleiding 17 1 Aanleiding en opdracht 21 Aanleiding 21 De opdracht 22 Aanvulling van de opdracht 23 Wat niet tot de opdracht behoort 24 2 De werkwijze van de commissie 27 Gevolgde procedure 27 Gesprekken met betrokkenen 30 Overige gesprekken 31 Aantal tussentijdse suggesties 32 3 Het kader voor de nazorg door de gemeente 35 Wettelijke kaders 35 Overige relevante documenten 37 Overige betrokken instanties en hun relatie tot de gemeente 39 4 Reconstructie van de nazorg in de gemeente Alphen aan den Rijn 41 Voorbereiding van de nazorg 41 Organisatie van de nazorg 42 Plan van Aanpak 44 Positionering in de gemeentelijke organisatie 47 Uitgevoerde activiteiten 48 Over Napijn en Nazorg Inhoud

5 5 Factoren die de nazorg bemoeilijkt hebben 51 De uniciteit van het schietincident 51 Het grote aantal betrokkenen 52 De eigen werkwijze van de verschillende kolommen om, politie, zorginstellingen 52 Problemen bij de registratie van slachtoffers 53 Dominantie van onderzoek politie en om 54 Vragen die niet beantwoord konden worden over de voorfase en gebeurtenissen tijdens het incident 54 Het strikte onderscheid tussen nabestaanden, slachtoffers enerzijds en ooggetuigen, ondernemers en particulieren anderzijds 55 Letselschadeprocedures 55 Kleine misvattingen met grote impact 56 De discrepantie tussen officiële geschiedschrijving van het incident en de ervaren werkelijkheid door betrokkenen 57 6 Zaken die goed zijn gegaan 59 Algemeen 59 Direct na het schietincident 60 De weken erna 61 Herdenking 20 april In persoonlijk contact met de betrokkenen 62 De veronderstelling dat de overigen hun weg wel zouden weten te vinden naar andere instanties voor geëigende hulp 69 Geen duidelijke tussentijdse evaluaties en herijking van Plan van Aanpak 71 Onduidelijke bestuurlijke aansturing ten tijde van de projectorganisatie 73 Geen adequate dossiervorming 75 8 Conclusies 77 Algemeen beeld van de klachten 77 Klachten over de nazorg door gemeente Alphen aan den Rijn 78 Reeds verleende ondersteuning door de gemeente Alphen aan den Rijn 79 Ondersteuning door ketenpartners 80 Extra mogelijkheden voor ondersteuning door gemeente 82 Beoordeling nazorg door gemeente in algemene zin 82 9 Aanbevelingen en adviezen 87 Aanbevelingen 87 Algemene adviezen met betrekking tot ondernemers 89 Algemene adviezen met betrekking tot overige betrokkenen 100 Naschrift Belemmerende factoren binnen de gemeente 65 Onvoldoende rekenschap van gewekte verwachtingen 65 De gedachte dat nazorg maar een beperkte tijd nodig zou zijn en dat de behoefte aan nazorg zich direct zou openbaren 66 De beperkte definitie van de doelgroep van nazorg 68 Onvoldoende aandacht voor individuele context en de daarvoor benodigde benadering en aanpak 68 Over Napijn en Nazorg Inhoud

6 Bijlagen Brief aan de gemeenteraad van de gemeente Alphen aan den Rijn van 19 april Brief en advertentie aan betrokkenen juni 2012 ter bekendmaking van deze commissie Bevindingen van de commissie, zoals gemeld in het gesprek met burgemeester Eenhoorn op 2 juli Plan van Aanpak van de gemeente Alphen aan den Rijn Pagina 31 tot en met 35 uit het Handboek iac Overige relevante documenten Afkortingenlijst Plattegrond winkelcentrum Ridderhof (2011) Samenstelling commissie en cv commissieleden 213 Literatuurlijst 218 Samenvatting Aanleiding voor de instelling van de onafhankelijke adviescommissie schietincident door de gemeente Alphen aan den Rijn is de publiciteit en discussie eind maart en begin april 2012 rond de nazorg van het schietincident op 9 april De opdracht van de commissie is als volgt geformuleerd: 1. onderzoek per persoon eventuele klachten in de nazorg; 2. onderzoek per persoon welke ondersteuning er al door de gemeente gegeven is; 3. onderzoek per persoon welke ondersteuning er al door de ketenpartners gegeven is; 4. bekijk vervolgens waar de gemeente in alle redelijkheid nog extra ondersteuning in de nazorg kan bieden; 5. beoordeel de uitgangspunten, criteria en werkwijze die door de gemeente bij de nazorg zijn gehanteerd; 6. geef aanbevelingen voor verbetering van deze uitgangspunten, criteria en werkwijze. De commissie heeft zoveel mogelijk betrokkenen van haar bestaan en opdracht op de hoogte gesteld en uitgenodigd voor een gesprek met de commissie. 65 Betrokkenen hebben een antwoordformulier geretourneerd, uiteindelijk zijn 27 gesprekken met in totaal 33 personen (28 betrokkenen en 5 vertrouwenspersonen) gevoerd. Daarnaast heeft de commissie gesprekken gevoerd met enkele externe deskundigen en wederhoorgesprekken met bestuurders en ambtelijk medewerkers van de gemeente Alphen aan den Rijn. Tenslotte heeft de commissie diverse publicaties en documenten in haar oordeelsvorming betrokken. Over Napijn en Nazorg Samenvatting 11

7 De klachten die door betrokkenen in de gesprekken naar voren zijn gebracht, kunnen als volgt worden samengevat: a. misvattingen in registratie, zoals het niet of op verkeerde titel op een lijst voorkomen (3); b. misvattingen in communicatie, zoals het niet krijgen van informatie of uitnodigingen (3); c. dat de verleende hulp door de gemeente Alphen aan den Rijn niet voldoet aan de verwachtingen van betrokkenen (5); d. het niet respectvol of op de juiste wijze behandeld worden door de gemeente Alphen aan den Rijn (6); e. onvoldoende bij de gemeente Alphen aan den Rijn in beeld zijn geweest als slachtoffer of het gevoel hebben gekregen niet gehoord te worden (3); f. het niet goed zijn doorverwezen of het niet goed zijn onder steund daarbij door de gemeente Alphen aan den Rijn (2); g. wensen die nog niet eerder in de richting van de gemeente Alphen aan den Rijn waren geformuleerd (2); h. tekortkomingen in de empathie vanuit de ambtelijke organisatie (3). Op grond van deze informatie heeft de commissie twee algemene adviezen uitgebracht aan de gemeente Alphen aan den Rijn; één advies gericht op ondernemers en één advies gericht op particulieren. Beide adviezen zijn in dit rapport opgenomen. Daarnaast zijn direct aansluitend aan de gesprekken met diverse betrokkenen aan de gemeente een aantal suggesties en aanbevelingen gedaan voor nazorg aan deze betrokkenen. Het algemene advies ten aanzien van ondernemers behelst het kwijtschelden van de renteloze lening aan ondernemers, wiens bedrijf inmiddels is beëindigd en het alsnog opstellen van een regeling voor schadevergoeding, inclusief de daarbij te hanteren criteria. Voor ondernemers wiens bedrijf (mede) als gevolg van het schietincident is beëindigd stelt de commissie een beperkte, bijzondere regeling voor schadevergoeding voor. Het algemene advies met betrekking tot particulieren heeft betrekking op: -- Benadering van betrokkenen en erkenning van de problematiek. -- Begeleiding en doorverwijzing van en contact met betrokkenen -- Lotgenotencontact en andere vormen voor het delen van ervaringen -- Verlenen van materiële steun aan betrokkenen -- Bemiddeling bij problemen van betrokkenen met andere instanties. De individuele suggesties liggen in het verlengde van deze algemene adviezen. Daarmee heeft de commissie de punten 1 tot en met 4 van haar opdracht ingevuld. Ten aanzien van de punten 5 en 6 van haar opdracht concludeert de commissie in algemene zin dat de gemeente Alphen aan den Rijn al snel na het schietincident en met de inschakeling van de juiste externe experts een nazorgplan heeft opgesteld, maar dat vervolgens de richtlijnen die hiervoor in het meest gebruikte handboek zijn opgenomen, niet allemaal goed zijn uitgevoerd. Punten van aandacht in dit kader zijn een te snelle afschaling, het niet volledig beschrijven van een deelplan Informatie- en Adviescentrum, onduidelijkheden in de relatie tussen lijn- en projectorganisatie en geen systematische evaluatie en herijking van het Plan van Aanpak voor de nazorg. De commisie stelt daarnaast vast dat de gemeente Alphen aan den Rijn tijdens de nazorgfase te maken heeft gehad met (overige) externe en interne belemmeringen bij het organiseren van de nazorg. Een totaaloverzicht van externe en interne belemmeringen is in het onderstaande schema weergegeven. 12 Over Napijn en Nazorg Samenvatting 13

8 Overzicht externe en interne belemmeringen voor effectieve nazorg Externe belemmeringen De uniciteit van het schietincident Het grote aantal betrokkenen Eigen werkwijze van de verschillende organisaties Problemen bij registratie van slachtoffers Dominantie van onderzoek van politie en om Onbeantwoorde vragen over vermijdbaarheid schietincident Onterecht onderscheid tussen doelgroepen Interferentie met formele schadeletselprocedures Kleine misvattingen hebben grote impact Discrepantie tussen beschreven en ervaren werkelijkheid Interne belemmeringen Gewekte verwachtingen Inschatting periode van nazorg Definitie doelgroep (integrale) nazorg Onvoldoende aandacht voor individuele en wijkgebonden context en geschiedenis Veronderstellingen m.b.t. zelfredzaamheid en zelforganiserend vermogen Geen systematische evaluaties en herijking Plan van Aanpak Nazorg Onduidelijke bestuurlijke aansturing ten tijde van projectorganisatie Geen adequate dossiervorming De aard van de ambtelijke organisatie Het rapport eindigt met algemene aanbevelingen (deels voor de toekomst) en de eerdergenoemde adviezen met betrekking tot de nog te verlenen nazorg aan ondernemers en particulieren. De algemene aanbevelingen kunnen als volgt worden samengevat: I. Organiseer de nazorg aan de hand van het Handboek Nafase en ga hiermee op systematische en gestructureerde wijze om tot het einde van de nafase. II. De waardering van betrokkenen voor wat betreft de nazorg wordt bepaald door het eindresultaat. III. Maak als gemeente duidelijk hoe de projectorganisatie en de lijnorganisatie zich tot elkaar verhouden. IV. Zorg voor een goed documentatie en dossiervorming en houdt dit tot het einde vol. V. Realiseer de integraliteit en wederzijdse beïnvloeding van de medische, psychosociale en materiële (praktische / juridische) problemen van betrokkenen. Pas casemanagement toe voor de meest kwetsbaren onder de getroffenen. VI. Ga uit van een ruime definitie van betrokkenen. Ook mensen die zijdelings zijn betrokken kunnen ernstige gevolgen van een ramp of incident ondervinden, gedurende vele jaren. VII. Ga als gemeente outreachend te werk in de contacten met de directe betrokkenen. VIII. Houd rekening met de context en de geschiedenis, zowel op individueel als geaggregeerd niveau (winkelcentrum, wijk, gemeente, specifieke doelgroepen). IX. Ga er vanuit dat de effecten van een ramp of incident nog jaren kunnen duren en voor betrokkenen op ieder moment actueel zijn. X. Laat geen enkele interpretatiemogelijkheid toe voor wat betreft de rol, verantwoordelijkheden en taken van de gemeente. XI. Zorg voor opleiding en training binnen de organisatie op het vlak van nazorg na rampen en incidenten. 14 Over Napijn en Nazorg Samenvatting 15

9 XII. Zorg ervoor dat reconstructie van het delict en nazorg aan de getroffenen in een juiste balans zijn. Inleiding Bij het uitkomen van het eindrapport van de onafhankelijke adviescommissie nazorg schietincident Alphen aan den Rijn komt uiteraard de vraag naar voren: Is de nazorg bij het schietincident door de gemeente Alphen aan den Rijn goed of slecht, voldoende of onvoldoende geweest? Voor sommigen zal het antwoord teleurstellend zijn. Die vraag wordt in dit eindrapport niet beantwoord. De opdracht van de commissie was niet een breed evaluatief onderzoek te doen naar de nazorg van de gemeente Alphen aan den Rijn. De primaire opdracht aan de commissie was de geleverde nazorg op individueel niveau in beeld te brengen en op grond daarvan te kijken of er nog behoefte bestond aan en mogelijkheden waren voor verdere nazorg aan de betrokkene in kwestie. Indien deze vragen met ja beantwoord konden worden was het de taak van de commissie om aan het college vertrouwe lijk te adviseren over de eventueel nog te leveren nazorg voor die persoon. In de aanvankelijke opdracht was ook niet voorzien in een publieke verantwoording van de werkzaamheden door de commissie. In latere gesprekken met leden van het college van b&w is dit bijgesteld. Op grond hiervan is dit eindrapport geschreven. Hoewel de commissie geen algemene uitspraken kan geven over alle gegeven nazorg, zijn in de gesprekken natuurlijk wel de nodige aspecten over hoe de nazorg door de gemeente Alphen aan den Rijn verlopen is opgevallen. Daar waar zij een meer algemeen karakter hadden, zijn deze in het rapport opgenomen en aanbevelingen geformuleerd. 16 Over Napijn en Nazorg Inleiding 17

10 In het navolgende rapport is voor de volgende opbouw gekozen. Als eerste komt de aanleiding en de opdracht aan de commissie aan de orde. In het volgende hoofdstuk verduidelijkt de commissie haar werkwijze. In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op de kaders waarbinnen de gemeente haar taak tot het geven van nazorg bij rampen en ernstige incidenten vervult. In het vierde hoofdstuk heeft de commissie een reconstructie gemaakt hoe de gemeente Alphen aan den Rijn haar taak binnen deze kaders heeft opgevat ten aanzien van het ernstige schietincident in winkelcentrum de Ridderhof op 9 april Daarna volgt een analyse van de factoren die daarbij een rol hebben gespeeld. In de hoofdstukken 5, 6 en 7 komen achtereenvolgens de externe factoren die de nazorg bemoeilijkt hebben, wat evident goed gegaan is bij de nazorg en de factoren waardoor de gemeente het zichzelf belemmerd heeft bij het geven van nazorg aan de orde. In hoofdstuk 8 wordt hieruit de conclusies getrokken. Het rapport sluit af met een aantal aanbevelingen met betrekking tot de nazorg als een gemeente met rampen of ernstige incidenten te maken krijgt. In dit hoofdstuk zijn ook de algemene inleidingen te vinden op de adviezen aan ondernemers en particulieren. Hierin vindt u de lijn van redeneren bij deze adviezen van de commissie terug. De adviezen op het niveau van het individu of onderneming zult u niet in dit rapport aantreffen. Dat zou strijdig zijn met de privacy van betrokkenen. Evenmin zult u de verslagen aantreffen van de gesprekken die de commissie gevoerd heeft. Dat zou geen recht doen aan de vertrouwelijkheid waarin de gesprekken gevoerd zijn. De commissie heeft haar eigen dossiers en de gespreksverslagen gedeponeerd bij Johan Wolterink van Limes Netwerk notarissen. Het kan slechts door derden ingezien worden na uitdrukkelijke toestemming van de commissie én de betrokkene zelf. De commissie heeft zich niet over aansprakelijkheid uitgelaten. De commissie aanvaardt geen aansprakelijkheid voor het gebruik van dit rapport door derden of de gevolgen die aan dit rapport door derden worden verbonden. Dit rapport is met de uiterste zorgvuldigheid samengesteld. De commissie aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele onjuistheden en/of onvolkomenheden in dit rapport. 18 Over Napijn en Nazorg Inleiding

11 1 Aanleiding en opdracht Aanleiding Op 5 april 2012 nam het college van van Burgemeester en Wethouders (b&w) van de gemeente Alphen aan den Rijn het besluit een onafhankelijke commissie in te stellen voor onderzoek naar de nazorg bij het schietincident in de Ridderhof in Alphen aan den Rijn. Daaraan gingen twee turbulente weken vooraf. Op 30 Maart sprak Tweede Kamerlid Ahmed Marcouch op suggestie van letselschadejurist de heer O. Kadir met 35 betrokkenen die niet tevreden waren met de nazorg vanuit de gemeente Alphen aan den Rijn. Hiervan deed hij op de betreffende avond melding in de pers, die dit bericht op zaterdag 31 maart 2012 en maandag 2 april 2012 plaatsten. Op woensdag 4 april 2012, zeer kort volgend op het gesprek tussen de betrokkenen en de heer Marcouch, vond het Algemeen Overleg van de Kamercommissie Veiligheid & Justitie plaats over de verschillende evaluatierapporten met betrekking tot het schietincident in Alphen aan den Rijn. Voorafgaand aan dit Algemeen Overleg heeft nog een overleg plaatsgevonden tussen de heer Marcouch en de burgemeester van Alphen aan den Rijn, de heer Eenhoorn, waarin de problematiek besproken werd. Tijdens het overleg met de Kamercommissie op 4 april 2012 deed minister Schippers naar aanleiding van de vragen van de heer Marcouch aan de Kamercommissie de toezegging dat de nazorg geëvalueerd zou worden. Daarbij legde zij het primaat bij de gemeente Alphen aan den Rijn, maar zegde zij tevens toe dat het ministerie deze evaluatie zou (laten) uitvoeren, als deze niet door de gemeente Alphen aan den Rijn zou plaatsvinden. Over Napijn en Nazorg 1. Aanleiding en opdracht 21

12 Op 5 april 2012, de dag na het Algemeen Overleg, heeft de burgemeester van Alphen aan den Rijn een gesprek gevoerd met circa 20 van de betrokkenen die op 30 maart 2012 met de heer Marcouch hadden gesproken en heeft hij de toezegging gedaan dat de gemeente Alphen aan den Rijn een onafhankelijke commissie zou instellen die de nazorg zou evalueren. Betrokkenen kregen de keuze voorgelegd om met deze commissie een gesprek te voeren, een individueel gesprek met de burgemeester en/of wethouder Du Chatinier te voeren of van beide mogelijkheden gebruik te maken. In de daarop volgende weken heeft de gemeente Alphen aan den Rijn de beoogde leden van de commissie uitgenodigd en heeft zij de conceptopdracht van de commissie geformuleerd. Tot de definitieve samenstelling van de commissie is besloten in de collegevergadering van 8 mei De opdracht In een brief aan de gemeenteraad van de gemeente Alphen aan den Rijn van 19 april 2012 (bijlage 1) formuleert het college van b&w van de gemeente Alphen aan den Rijn als opdracht aan de commissie om per individueel geval na te gaan welke hulp nu nog gewenst is. De commissie adviseert het college over al dan niet te nemen acties. Ten aanzien van de samenstelling van de commissie meldt het college dat de commissie zal bestaan uit een vertegenwoordiger van ggd Hollands Midden, een vertegenwoordiger van het Ondernemersklankbord Alphen aan den Rijn danwel mkb en een bestuurder (niet zijnde een lid van het huidige gemeentebestuur). In het besluit wordt de opdracht enigszins uitgewerkt: De onderzoeksopdracht van de commissie is als volgt: 1. Inventariseren van de klachten per individu 2. Welke zorg heeft de gemeente geboden 3. Welk aanbod is er geweest van de ketenpartners De commissie geeft per individueel betrokkene vanwege privacywaarborging een vertrouwelijk advies aan het college. In de brief (bijlage 2) waarmee de eerste groep betrokkenen begin juni werd uitgenodigd om in gesprek te gaan met de commissie wordt het vertrouwelijk advies formeel vertaald in een vierde opdrachtonderdeel van de commissie: De onderzoeksopdracht van de commissie is als volgt: -- onderzoek per persoon eventuele klachten in de nazorg; -- onderzoek per persoon welke ondersteuning er al door de gemeente gegeven is; -- onderzoek per persoon welke ondersteuning er al door de ketenpartners gegeven is; -- bekijk vervolgens waar de gemeente in alle redelijkheid nog extra ondersteuning in de nazorg kan bieden. Aanvulling van de opdracht Ter voorbereiding van de gesprekken gaat de commissie na op grond van welke uitgangspunten en criteria de gemeente de nazorg heeft georganiseerd. De commissie analyseert daartoe de gemeentelijke documenten waarin de uitgangspunten en criteria voor de nazorg staan of waaruit ze kunnen worden afgeleid. In een gesprek met burgemeester Eenhoorn op 2 juli 2012 worden de bevindingen van de commissie aan de burgemeester voorgelegd (bijlage 3). De burgemeester concludeert dat de analyse en weergave van de commissie overeenkomt met de uitgangspunten en criteria die door de gemeente zijn gehanteerd. Tijdens het gesprek komt echter de vraag op of andere uitgangspunten of criteria tot een betere nazorg zouden hebben geleid. Dat leidt tot een uitbreiding van de opdracht van de commissie, die vanaf dat moment als volgt kan worden samengevat: 1. onderzoek per persoon eventuele klachten in de nazorg; 2. onderzoek per persoon welke ondersteuning er al door de gemeente gegeven is; 3. onderzoek per persoon welke ondersteuning er al door de ketenpartners gegeven is; 22 Over Napijn en Nazorg 1. Aanleiding en opdracht 23

13 4. bekijk vervolgens waar de gemeente in alle redelijkheid nog extra ondersteuning in de nazorg kan bieden; 5. beoordeel de uitgangspunten, criteria en werkwijze die door de gemeente bij de nazorg zijn gehanteerd; 6. geef aanbevelingen voor verbetering van deze uitgangspunten, criteria en werkwijze. Op grond van deze opdracht heeft de commissie haar werkzaamheden ingericht en dit eindverslag opgesteld. zoek naar deze aansprakelijkheid of het anderszins doen van uitspraken hierover niet tot haar werkzaamheden. Wat niet tot de opdracht behoort Het onderzoek van de commissie richt zich op de nazorg van de gemeente Alphen aan den Rijn aan de slachtoffers van het schietincident. De gebeurtenissen tijdens en kort na het incident vallen daarmee buiten de opdracht van deze commissie. Nazorg is een diffuus proces dat verschillende aspecten kent. Eén van de gemeentelijke deelprocessen in de rampenbestrijding is Centrale Registratie Afhandeling Schades (cras). De belangrijkste activiteiten binnen dit deelplan zijn: a) registratie van schade, om een juist en zo volledig mogelijk beeld te krijgen van de omvang van de ontstane (onverzekerbare) schade teneinde; b) prioriteiten te kunnen stellen bij herstel en opruiming en; c) gegevens te kunnen verstrekken met betrekking tot de onderzoeken naar de oorzaak en de aansprakelijkheid van de ontstane schade, alsmede; d) richting te kunnen geven aan het zoeken naar oplossingen met betrekking tot schadeloosstellingen van (onverzekerbare) schade. In het geval van het schietincident speelt de discussie over de aansprakelijkheid van landelijke en lokale overheid en politie voor de ontstane schade met als redenering dat adequater optreden van de overheid en de politie in het proces van het verlenen van een wapenvergunning het schietincident had kunnen voorkomen. De commissie rekent onder- 24 Over Napijn en Nazorg 1. Aanleiding en opdracht 25

14 2 De werkwijze van de commissie Gevolgde procedure Na aanstelling van de adviescommissie is er in juni 2012 een brief verzonden aan 731 betrokkenen van het schietincident, om zo aan hen het bestaan van de adviescommissie kenbaar te maken en te melden dat zij zich, indien daar behoefte aan was, konden aanmelden voor een gesprek over de tot dan toe aan hen verleende nazorg. Bij het samenstellen van deze groep is gebruik gemaakt van diverse lijsten met gegevens van betrokkenen zoals deze binnen de gemeente Alphen aan den Rijn, politie en Openbaar Ministerie (om) gehanteerd zijn. Om niet alleen deze groep te bereiken, maar iedereen die dat zou wensen in de gelegenheid te stellen bekend te zijn met het bestaan van de onafhankelijke adviescommissie schietincident Alphen aan den Rijn, is er voor gekozen om twee keer een advertentie te plaatsen in zowel Alphen CC als het Witte Weekblad. Verder is er op zijn minst tot op de dag van publicatie van dit rapport een link actief geweest op de website van de gemeente Alphen aan den Rijn die onder andere verwees naar een informatieblok over het schietincident en de commissie. Bij de brief zoals verzonden in juni 2012 was een antwoordformulier bijgevoegd. Op dit antwoordformulier stonden vragen die de commissie inzicht kon geven welke nazorg er tot nu toe geboden was, en door wie dit was verzorgd. Ook kon men aangeven of dit naar tevredenheid is geweest of dat er nog behoefte was aan verdere nazorg. Personen die zich naar aanleiding van de advertentie of de website hebben aangemeld hebben dit formulier toegestuurd gekregen. 26 Over Napijn en Nazorg 2. De werkwijze van de commissie 27

15 In totaal hebben 65 personen middels dit antwoordformulier gereageerd. Van deze 65 antwoordformulieren is in 40 gevallen geconcludeerd dat een gesprek met de commissie niet noodzakelijk was. De personen waarbij het voornemen was geen aanvullend gesprek te voeren zijn als volgt onderverdeeld; betrokken hebben aangegeven geen behoefte te aan verdere nazorg; zij zijn zeer tevreden over de nazorg die hen is geboden door gemeente Alphen aan den Rijn, hun huisarts, Slachtofferhulp Nederland, ggz en/of maatschappelijk werk; betrokkenen hebben aangegeven dat verdere nazorg voor hun niet van toepassing is; -- 4 betrokkenen hebben het antwoordformulier aangegrepen om aan gemeente Alphen aan den Rijn te melden dat zij van de lijst met betrokkenen willen worden verwijderd. Elke brief of informatiemoment zorgt voor een confrontatie met het schietincident, terwijl zij het incident juist achter zich proberen te laten; -- 1 betrokkene heeft het antwoordformulier gebruikt om te informeren of de eerder door haar verstrekte informatie zinvol is gebleken. Deze personen zijn middels een brief op de hoogte gebracht van de conclusie van de commissie en hebben de keuze gekregen zich alsnog opnieuw aan te melden mocht deze inschatting verkeerd zijn geweest. Hier zijn geen reacties op teruggekomen. In 25 gevallen is geconcludeerd dat een gesprek wel gewenst is. Met hen is een afspraak ingepland om met de commissie te spreken. In 5 gevallen heeft men na uitnodiging alsnog afgezien van een gesprek met de commissie. In 1 geval is het de commissie, ondanks meerdere telefoonberichten en een brief met uitnodiging voor een gesprek, niet gelukt in contact te komen met de betreffende betrokkene om een afspraak te maken. Daarnaast heeft 1 betrokkene alleen aanvullende informatie g d. De commissie heeft alle besluiten om af te zien van een gesprek gerespecteerd. Daarnaast hebben 9 betrokkenen na het gesprek wat zij met burgemeester Eenhoorn en wethouder Du Chatinier hebben gevoerd op 5 april 2012 te kennen gegeven dat ook zij een gesprek met de commissie zouden willen. Bij elkaar opgeteld hebben in totaal 28 betrokkenen zich aangemeld voor een gesprek met deze adviescommissie. Naast gesprekken met betrokkenen heeft de commissie ook gesprekken gevoerd met verantwoordelijken voor de nazorg binnen de gemeente Alphen aan den Rijn. Ook zijn er gesprekken met derden gevoerd om het beeld meer volledig te maken en te verdiepen. Zo is er ook gesproken met de heer De Graaf, burgemeester van Apeldoorn ten tijde van het Koninginnedagdrama in Ook de heer Kadir, letselschadejurist die een deel van de getroffenen vertegenwoordigt, is uitgenodigd voor een gesprek. Per mail heeft hij echter te kennen gegeven zijn cliënten niet ten opzichte van de gemeente Alphen aan den Rijn te vertegenwoordigen. Op grond daarvan zag hij geen aanleiding om in te gaan op de uitnodiging voor een gesprek. Er zijn geen gesprekken gevoerd met hulpverleners, politie of Openbaar Ministerie. Om het beeld verder compleet te maken en conclusies te staven, heeft de commissie zich ingelezen in diverse dossiers, handreikingen en rapporten. Voor zover mogelijk zijn deze opgenomen in de literatuurlijst. De samenstelling van de commissie heeft er toe bijgedragen dat er van alle noodzakelijke vlakken voldoende expertise aanwezig was onder de commissieleden zelf. Daar waar nodig is verdere informatie bij derden ingewonnen. Te denken valt dan aan contactpersonen binnen de verzekeringswereld om meer inzicht te krijgen in de vergoeding van schade door verzekeraars aan de ondernemers van winkelcentrum de Ridderhof en contact met een jurist om bijvoorbeeld een exactere uitleg te krijgen van de Wet Veiligheidsregio s waarin nazorg door gemeenten benoemd staat als wettelijke verplichting. Ten slotte heeft de commissie om zeker te zijn van de realiseerbaarheid van haar adviezen deze extern - geen onderdeel van de commissie, geen verbinding met de gemeente laten toetsen. 28 Over Napijn en Nazorg 2. De werkwijze van de commissie 29

16 Na het voeren van alle gesprekken is de commissie overgegaan tot het formuleren van de adviezen aan het college van de gemeente Alphen aan den Rijn. De adviezen zijn gesplitst in algemene adviezen voor ondernemers, individuele adviezen voor ondernemers, algemene adviezen voor particulieren en individuele adviezen voor particulieren. De individuele adviezen zijn door de adviescommissie vertrouwelijk aan het college gegeven, omdat deze informatie bevatten die de persoonlijke levenssfeer van de betrokkenen raakt. De algemene adviezen zijn wel openbaar en toegezonden aan alle betrokkenen die een gesprek met de commissie hebben gevoerd. De commissie hecht er grote waarde aan dat alle adviezen ook in de toekomst bruikbaar zijn en, mocht zich dit voordoen, ook toepasbaar zijn op betrokkenen die zich nog niet eerder gemeld hebben bij de gemeente Alphen aan den Rijn. Om inzicht te geven in de werkwijze van de onafhankelijke adviescommissie schietincident Alphen aan den Rijn heeft de commissie er nadrukkelijk voor gekozen dit eindrapport samen te stellen. Gesprekken met betrokkenen De commissie heeft in totaal 27 gesprekken gevoerd met direct betrokkenen van het schietincident, en heeft daarin met 28 betrokkenen gesproken. Bij 5 gesprekken was er op verzoek van de betrokkene zelf een vertrouwenspersoon aanwezig om de betrokkene te ondersteunen. Daar heeft de commissie uiteraard mee ingestemd. In totaal heeft de commissie dus met 33 personen gesproken. De groep waar mee is gesproken is divers en geeft een goede doorsnede van de betrokkenen waar volgens de opdracht van de commissie de nazorg bij getoetst diende te worden; nabestaanden, slachtoffers en hun familie, en ondernemers. Het zijn stuk voor stuk indringende gesprekken geweest, waarin men in openheid en vertrouwen met de commissie heeft kunnen spreken. De gesprekken heeft de commissie niet alleen een beeld van de nazorg gegeven, het heeft haar ook een beeld gegeven van de intensiteit van het schietincident zelf en het effect hiervan op het dagelijks leven van mensen. De commissie dankt hen hier opnieuw voor dit vertrouwen. Bij elk gesprek is vooraf aangegeven dat de gespreken vertrouwelijk zijn en zullen blijven. Van elk gesprek dat door de commissie is gevoerd is een gespreksverslag gemaakt. Van de gesprekken zijn, indien daar toestemming toe is gegeven, opnamen gemaakt. Deze opnamen en verslagen dienen alleen ter interne beraadslaging van de commissie zelf, daar zij de persoonlijke levenssfeer van de betrokkenen raakt. Alle opnamen zijn inmiddels vernietigd. De gespreksverslagen zijn aan de betrokkenen toegezonden, en, indien door de betrokkene gewenst, gewijzigd of is er informatie ter aanvulling aan toegevoegd. De verslagen en aanvullende documenten zijn na opstellen van de adviezen en dit eindrapport gedeponeerd bij Johan Wolterink van Limes Netwerk notarissen, waar zij alleen met nadrukkelijke toestemming van de commissieleden en de betrokkenen zelf ingezien en beluisterd kunnen worden. Overige gesprekken Naast het voeren van gesprekken met betrokkenen heeft de adviescommissie wederhoor toegepast en zijn burgemeester B. Eenhoorn, de wethouders M. H. du Chatinier, S. Lyczak en mevrouw H. Oppatja, en de ambtelijke medewerkers mevrouw N. Beckers, mevrouw S. Brandt-Van Sisseren, mevrouw J. Riem en de heer L. de Leede gehoord. Hierdoor heeft de commissie een goed beeld gekregen van de opzet en uitvoering van de nazorg rondom het schietincident door de ogen van de direct verantwoordelijken binnen de gemeente Alphen aan den Rijn. Daarnaast is er een gesprek geweest met de heer S. Scheffer van de Ondernemers Klankbordgroep Alphen aan den Rijn. Hij heeft, in opdracht van gemeente Alphen aan den Rijn, ondernemers in winkelcentrum de Ridderhof na het schietincident ondersteund. Verder is er gesproken met de heer F. De Graaf, thans voorzitter van de 30 Over Napijn en Nazorg 2. De werkwijze van de commissie 31

17 Eerste Kamer, die burgemeester van Apeldoorn was ten tijde van het Koninginnedagdrama in In dit gesprek is vooral gekeken naar zijn aanpak van nazorg rondom dit drama, en de uitwerking van deze aanpak op betrokkenen. Aantal tussentijdse suggesties Omdat de commissie in sommige gevallen stuitte op een dringende situatie heeft zij er voor gekozen niet het traject van de formele adviezen af te wachten, maar is aan de gemeente Alphen aan den Rijn in totaal 53 keer een tussentijdse suggestie gedaan. Het ging hierbij om gevallen die zeer schrijnend, dan wel urgent waren en waarin direct handelen of bemiddeling van de gemeente Alphen aan den Rijn wenselijk werd geacht. De gemeente Alphen aan den Rijn heeft deze suggesties ter harte genomen en in de meeste gevallen opgepakt, hoewel het in de ogen van deze commissie in een aantal gevallen wat traag is verlopen. 32 Over Napijn en Nazorg 2. De werkwijze van de commissie

18 3 Het kader voor de nazorg door de gemeente Nazorg is een ruim en rekbaar begrip en kent dan ook verschillende definities. Een vaak gebruikte definitie, die de commissie dan ook als uitgangspunt zal nemen, is Nazorg is het opheffen dan wel voorkomen van (blijvende) problemen of schade op lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk terrein door middel van het (doen) verlenen van medische nazorg (zowel lichamelijk als psychisch), maatschappelijke nazorg (psychosociale nazorg, administratief-juridische nazorg, financieel- economische nazorg), controleren van het verlenen van nazorg en het bewaken van de kwaliteit van de verleende nazorg. Ook gezondheidsonderzoek en gezondheidsmonitoring behoren tot het nazorgtraject (bron: Modelplan Nafase, Impact Amsterdam 2009). Nazorg kent een zeer beperkt wettelijk kader. In de Wet Veiligheidsregio s wordt het begrip nazorg niet genoemd. In het Besluit Veiligheidsregio s wordt in artikel het verzorgen van de nazorg voor de bevolking genoemd als één van de taken van het gemeentelijk team bevolkingszorg, dat in het kader van de crisisbestrijding kan worden gevormd. Dit team heeft als overige taken: * het geven van voorlichting aan de bevolking; * het voorzien in opvang en verzorging van de bevolking; * het registreren van de slachtoffers; * het registreren van schadegevallen en; * het adviseren van het regionaal operationeel team. Wettelijke kaders In de Nota van Toelichting bij het Besluit Veiligheidsregio s is alleen in de toelichting op het artikel over nazorg iets opgenomen, te Over Napijn en Nazorg 3. Het kader voor de nazorg door de gemeente 35

19 weten: De bevolkingszorg bij een ramp of crisis is een verantwoordelijkheid van de gemeente. De taken van een team bevolkingszorg zijn ontleend aan het handboek voorbereiding rampenbestrijding. Het team bevolkingszorg staat in de crisisorganisatie op hetzelfde niveau als het Commando Plaats Incident (copi). Het houdt zich bezig met uitvoerende taken en wordt daarbij aangestuurd door het Regionaal Onderzoeksteam (rot). Het staat gemeenten en regio s vrij om de bevolkingszorg gemeentelijk of regionaal te organiseren of om een tussenvorm te kiezen. Nazorg door de gemeente dient te worden onderscheiden van de nazorg door de geneeskundige diensten. Nazorg door de gemeente wordt veelal georganiseerd in een Informatie en Adviescentrum (iac). Dit centrum vervult een taak in de nazorg aan de bevolking. Nadat het actief is geworden, wordt veelal de schade- en slachtofferregistratie aan het iac overgedragen. De taakopsomming in het Besluit Veiligheidsregio s sluit aan bij de deelplannen die in het kader van de rampenbestrijding worden onderscheiden. Voor de gemeente betreft dit de deelplannen voorlichting, inzameling van besmette waren, opvang en verzorgen, registreren van slachtoffers, uitvaartverzorging, voorzien in primaire levensbehoeften, registratie van schades, beperken van schade aan het milieu en het verzorgen van nazorg voor de bevolking. Verschillende van deze deelplannen hebben raakvlakken met deelplannen van de operationele diensten (brandweer, politie, geneeskundige hulpverlening), bijvoorbeeld met het politiedeelplan identificeren van overledenen en het ghor-deelplan psychosociale zorg. In de praktijk is er dan ook sprake van een multidisciplinaire werkwijze en projectorganisatie. Die laatste taak (psychosociale zorg) is overigens ook een verantwoord elijkheid van gemeenten. Artikel 2 van de Wet Publieke Gezondheid (wpg) luidt: Het college van b&w bevordert de totstandkoming en de continuïteit van en de samenhang binnen de publieke gezondheidszorg en de afstemming ervan met de curatieve gezondheidszorg en de geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen. Als één van de taken in dat kader wordt genoemd het bevorderen van psychosociale hulp bij rampen. In het Besluit Publieke Gezondheid wordt over deze verantwoordelijkheid gezegd dat die in ieder geval inhoudt: het via onderzoek verwerven van inzicht in de gezondheidstoestand van degenen die door een ramp worden getroffen. In de praktijk is deze taak belegd bij de Gemeentelijke Gezondheidsdienst (ggd), omdat artikel 14 van de wpg bepaalt dat de gemeenten voor de uitvoering van de taken uit de wpg een gemeentelijke gezondheidsdienst in stand dienen te houden. Overige relevante documenten Het afgelopen decennium zijn door verschillende organisaties Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (rivm), Impact, Genootschap van Burgemeesters, Instituut voor Psychotrauma, cot instituut voor veiligheids- en crisismanagement) handreikingen geschreven die tot doel hebben lokale en regionale organisaties en gemeenten te ondersteunen bij het adequaat organiseren en uit voeren van de nafase. Ze bevatten in het algemeen adviezen over de inrichting van de organisatie voor de nafase, de uit te voeren activiteiten (uiteraard sterk afhankelijk van de aard van het incident), de overige te betrekken organisaties en de taken van die organisaties en de wijze waarop bestuurders hun taken en verantwoordelijkheden op dat moment effectief kunnen uitvoeren. Veel genoemd in deze handreikingen is de optie om een informatie- en adviescentrum in te richten, waardoor er één loket is voor alle vragen en voorzieningen. Veel handreikingen gaan ook nader in op de verschillende fasen in de nafase, zowel op het individuele niveau van betrokkenen (rouwproces) als op maatschappelijk niveau (schokfase, saamhorigheid, herstel), alsook op het feit dat nazorg jarenlang kan duren. Het cot onderscheidt in haar handboek En nu? Handboek voor de nafase van incidenten, rampen en crises 24 thema s binnen de nafase. 36 Over Napijn en Nazorg 3. Het kader voor de nazorg door de gemeente 37

20 Schema thema s tijdens de nafase. Verenigen slachtoffers Monitoren maatschappelijke onrust budgetbewaking Herhuisvesting, herstel en wederopbouw Rapporteren en verantwoorden Afwikkeling van de schade vip bezoek Milieu / gevaarlijke stoffen Informatie- en adviescentrum Evalueren en leren Internationale aspecten Organisatie, coördinatie en interne informatie Rouwverwerking en herdenking Externe communicatie bedrijfscontinuïteit Klachtenafhandeling Internationale aspecten Afzetten en bewaken Terughalen producten Juridische afwikkeling Verslaglegging en archivering Bevolkingsonderzoek en gezondheidsmonitoring Geneeskundige hulp Psychosociale opvang en verzorging Bron: En nu...? Handboek voor de nafase van incidenten, rampen en crises, Marco Zannoni, AON / COT, Boom Juridische Uitgevers, Den Haag, 2010 De commissie ziet af van een uitgebreide beschrijving van al deze thema s en handreikingen omdat ze aan de toetsing van de nazorg door de gemeente geen substantiële bijdrage leveren. Daarbij is van belang dat de gemeente Alphen aan den Rijn het nafaseplan van het cot als uitgangspunt én format van haar nazorgplan heeft genomen, waardoor het merendeel van de momentele kennis en inzichten bij de opstelling van het nazorgplan beschikbaar waren. Overige betrokken instanties en hun relatie tot de gemeente Het aantal thema s dat door het cot in het handboek nafase wordt benoemd, geeft aan dat er bij de nazorg van een ernstig incident of ramp ook een groot aantal hulpverlenende instanties en/of personen betrokken (kunnen) zijn. Het gaat daarbij om organisaties (of personen) met een bijzonder diverse relatie tot de gemeente. Het gaat om organisaties die min of meer aan de gemeenten gelieerd zijn (bijvoorbeeld de ggd), organisaties waarbij de gemeente diensten inkoopt (maatschappelijk werk) of autonoom zijn, omdat zij via een andere geldstroom gefinancierd worden (ggz, Slachtofferhulp Nederland), dan wel een particuliere relatie hebben met de getroffenen, zoals verzekeraars en huisartsen. En dan zijn er ook nog scholen, kerken, ondernemersverenigingen en eventueel andere particuliere initiatieven. Zo is in de Alphense gemeenschap een stichting opgericht dat een eigen schadefonds voor de getroffenen beheerde. Idealiter moet de gemeente in dit bonte woud van instellingen, organisaties en personen een regierol spelen. In het nafaseplan zoals het in het handboek van het cot ontwikkeld is, is een zekere ordening in dit bonte palet per thema aangebracht. Het aantal instrumenten dat de gemeente ter beschikking staat om deze regierol daadwerkelijk vorm te geven is beperkt. Daardoor is het voor de gemeente lastig om voor een deel van de elementen die in de gehanteerde definitie van nazorg (bijvoorbeeld het controleren van nazorg en het bewaken van de kwaliteit) genoemd worden, praktisch handen en voeten te geven. In Alphen aan den Rijn is een deel van deze taak ingevuld door veel van deze organisaties direct na het schietincident te alarmeren en daarna in overleg met hen te treden. 38 Over Napijn en Nazorg 3. Het kader voor de nazorg door de gemeente 39