Bijlage bij: Economisch offensief Almere. Collegebesluit. Klik op titelbijlage om de link te activeren

Transcriptie

1

2 Bijlage bij: offensief Almere Collegebesluit Klik op titelbijlage om de link te activeren

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13 ECONOMISCH

14 voorwoord 025

15 e Visie 026 In zal Almere één van de vijf grootste steden van Nederland zijn. Ambities van rijk, regio en Almere komen samen in de schaalsprong Almere. Onderdeel hiervan is een groei met arbeidsplaatsen. Hiermee willen kabinet en de regio de Randstad en metropoolregio Amsterdam laten uitgroeien tot een duurzame en concurrerende Europese topregio. Dit kan middels een extra impuls in de kenniseconomie en Almere biedt hiertoe interessante mogelijkheden. Gelijktijdig is het economische programma van belang voor de doorontwikkeling van Almere tot een complete en evenwichtige stad. In het Randstadurgent contract Almere staat: De groei van Almere omvat een dubbele uitdaging. Enerzijds groeit Almere uit tot een integraal onderdeel van de Noordvleugel. De stad draagt bij aan de economische structuurversterking van het gehele gebied. Amsterdam en Almere vormen sociaal-economisch een dubbelstad. Anderzijds ontwikkelt Almere binnen die context een eigen herkenbare identiteit met volwaardige economische en maatschappelijke voorzieningen. In vervolg op dit advies zal met de ondernemers, opleidingsinstituten en onderzoeksinstituten in gesprek worden gegaan op welke wijze en onder welke voorwaarden de economische dynamiek in de clusters met kracht en snelheid op gang gebracht kan worden. Hierbij gaat het om de kansen, die de hoofdrolspelers in het economische veld zelf zien, de bereidheid om hierin zelf te willen investeren en de wijze waarop de overheden dit proces kunnen faciliteren. Alleen als de inspanningen van ondernemingen, onderzoeksinstituten, onderwijsinstellingen en alle betrokken overheden in synergetische samenhang worden gebracht is er kans op succes. Dan is het mogelijk om mede met de schaalsprong Almere op (inter)nationaal niveau het verschil te gaan maken als duurzame en concurrerende Europese topregio. Bestuurlijk duo Randstadurgent project schaalsprong Almere Echter de overheid realiseert niet eigenstandig een duurzame economie. Zij kan wel gunstige condities creëren en initiërende activiteiten ondernemen. De echte hoofdrolspelers voor de kenniseconomie zijn hoogwaardige ondernemingen en onderzoeks- en opleidingsinstituten. Zij zullen interessante ontwikkelkansen moeten zien en vervolgens de bereidheid hebben om hierin te investeren. Gezien het belang van de arbeidsplaatsen op nationaal, regionaal en lokaal niveau en de complexiteit van het entameren van economische dynamiek, hebben wij als bestuurlijk duo voor het Randstadurgent project schaalsprong Almere op 24 september 2008 aan de ambassadeur van het project Wim Meijer om advies gevraagd. Deze publicatie bevat zijn advies. De centrale vraag is de wijze waarop een economische dynamiek kan worden geïnitieerd die is gericht op kennisintensieve clusterontwikkeling in de regio in kader van de schaalsprong Almere. Het is een uitgebalanceerd en doordacht advies, waar we als bestuurlijk duo een duidelijke en hanteerbare richting mee krijgen aangereikt. De kansen en kwetsbaarheden van de prille economie in Almere zijn geanalyseerd. Eveneens zijn de cruciale relaties met de omliggende economie van de metropoolregio Amsterdam en de NV Utrecht onderzocht. Zij behoren tot de krachtigste economie van het land. Samen met Utrecht en Amsterdam kan Almere tot interessante agglomeratievoordelen komen. Op basis van deze inzichten heeft ambassadeur Wim Meijer een vijftal onderscheidende clusters binnen de Almeerse economie met interessante verbindingen naar de economie van de Noordelijke Randstad in beeld gebracht. Deze onderscheiden zich op dit moment als het meest kansrijk om zich op termijn (inter)nationaal te kunnen profileren. Jacqueline Cramer Minister VROM Adri Duivesteijn Wethouder Almere

16 Inhoudsopgave 029

17 030 Voorwoord 025 Management-samenvatting en leeswijzer Inleiding Visie op het economisch offensief Swot-analyse economisch offensief Almere Naar een offensieve strategie Eerste opzet investeringsagenda Uitvoerings-organisatie 075 Bijlagen 081 Colofon

18 MANAGEMENT- SAMENVATTING EN LEESWIJZER 033

19 034 Managementsamenvatting 1. Op 24 september 2008 de heer W. Meijer, als ambassadeur van de Schaalsprong Almere, het verzoek van minister J. Cramer en wethouder A. Duivesteijn om advies uit te brengen over de wijze waarop nieuwe banen gerealiseerd kunnen worden in Almere. Dit verzoek ligt in het verlengde van het afgesloten UPR contract schaalsprong Almere (d.d. 29 oktober 2007) en de economische visie Almere, en gaat uit van de ontwikkeling van stuwende economische clusters. Voorliggende notitie is de rapportage over de eerste fase van dit advies. 2. De opdracht is uitdagend. De helft van het aantal benodigde nieuwe banen kan gerealiseerd worden door de groei van de bestaande bedrijven en de komst van bevolkingsvolgende bedrijvigheid. Dit gaat echter niet vanzelf. Het realiseren van dit aantal vraagt van Almere excellent gastgeverschap. Het reguliere economisch beleid moet zeer goed functioneren: ruimte voor bedrijvigheid, goede ontsluiting, aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt, en optimale dienstverlening aan bedrijven. 3. Voor de andere banen moeten nieuwe, stuwende, economische clusters ontstaan in Almere. Het realiseren van deze opgave wordt aangeduid als het economisch offensief. Op basis van een SWOT analyse is een strategie ontwikkeld met een inhoudelijke en een procesmatige component. 4. Een eerste inhoudelijke keuze betreft de selectie van vijf economische clusters die moeten uitgroeien tot de aanjagers van de economie van Almere. Hierbij is niet alleen gekeken naar de actuele situatie. Op het nieuwe land bieden historische posities immers maar beperkte aanknopingspunten. Er is daarom ook gekeken naar ontwikkelingen in de markt en de kansen op overloop vanuit het oude land. Het gaat om: a. Duurzaam bouwen & gebiedsontwikkeling. b. ICT & Media. c. Commerce & Logistics. d. Health, Wellness & Life Sciences. e. Luchthaven Lelystad. 5. De clusters vormen geen eilanden. Het succes van de clusterbenadering schuilt ook in de dwarsverbindingen en de regionale benadering. Clusters kunnen wisselend in een enabling-rol en in een applicatie-rol zitten. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de verbinding tussen ICT en zorg zodat zorg in de thuissituatie kan worden gegeven, de toepassing van sensortechnologie in de logistiek om vervoersstromen te optimalisering, of nieuwe logistieke benaderingen van de bouw (modulaire bouwsystemen met een industriële fabricage) zodat zuiniger met grondstoffen kan worden omgesprongen. 6. Naast deze keuze voor vijf economische clusters wordt geconstateerd dat er drie meer randvoorwaardelijke ontwikkelingslijnen opgepakt moeten worden. Het gaat dan om: a. Versterken van de kennispositie. b. Beter benutten van het ondernemerschap. c. Branding en marketing van de economische identiteit van Almere. 7. Naast deze inhoudelijke keuzes bestaat de strategie uit een specifieke procesvoering die zich laat kenschetsen als new-governance. Concreet gaat het daarbij om: a. De vijf economische clusters en de randvoorwaardelijke ontwikkelingslijnen kunnen worden uitgewerkt door tafels die worden samengesteld uit belanghebbenden uit bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid. Zij krijgen de opdracht om een investeringsagenda uit te werken. b. Het voorstel is om een Economic Development Board (EDB) in te stellen. Deze EDB bestaat bij de start uit de voorzitters van bovengenoemde tafels en een dagelijks bestuur bestaande uit een vertegenwoordiger van het bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid. De EDB wordt belast met de overall coördinatie en afstemming. De EDB is aanspreekbaar op het tot stand komen en realiseren van het economisch offensief en de uitwerking van de investeringsagenda. Deze investeringsagenda bestaat uit businesscases waarbij investeringen van de overheid mogelijk een revolving karakter dragen. c. Zet een kleine uitvoeringsorganisatie op die rapporteert aan het (dagelijks bestuur) van de EDB. Deze makelende en schakelende organisatie zet alle beschikbare uitvoeringscapaciteit van bestaande organisaties in voor de realisatie van het economisch offensief. Hierdoor wordt een bundelingsdiscussie op voorhand voorkomen. 8. Het advies is verder om het bovenstaande gefaseerd in te voeren. Voor de zomer van 2009 kan er een kerngroep worden geformeerd dat de voorloper vormt van de Economic Development Board. Deze kerngroep richt zich in eerste instantie op het Integraal Afspraken Kader en de onderwerpen die daarbinnen randvoorwaardelijk zijn voor het welslagen van het Offensief. Het gaat hierbij in ieder geval om de economische noodzaak van investeringen in de infrastructuur ten behoeve van de ontsluiting van Almere. Na de zomer kan deze groep de uitwerking van de investeringsagenda ter hand nemen. 035

20 036 Leeswijzer Dit rapport is als volgt opgebouwd. Hoofdstuk één betreft de inleiding en de plaatsbepaling van voorliggend advies. In hoofdstuk twee wordt een visie gegeven op de schaalsprong als kans voor versterking van de identiteit van Almere en motor voor economische groei. In hoofdstuk drie wordt een SWOT analyse van Almere vanuit economisch perspectief gepresenteerd. Confrontatie van de opgave voor het economisch offensief met deze SWOT geeft de ingrediënten voor de te volgen strategie. Deze strategie is in hoofdstuk vier uitgewerkt. De strategie omvat enerzijds een voorstel voor inhoudelijke keuzes en anderzijds een voorstel voor de procesvoering van het economisch offensief. Hoofdstuk vijf beschrijft de uitwerking van de investeringsagenda en bevat een samenvattend overzicht van deze investeringsagenda. Het slothoofdstuk zes beschrijft de uitvoeringsorganisatie. Het voorstel is om te gaan werken vanuit het new-governance principe. Zowel de governancestructuur als de projectorganisatie wordt uitgewerkt. In bijlage één worden de inhoudelijke ontwikkelingslijnen van het economisch offensief nader uitgewerkt. Voorliggend advies is gebaseerd op gesprekken met een groot aantal betrokkenen. Een lijst van gesprekspartners is opgenomen als bijlage twee. Het advies is begeleid door een projectgroep waarvan de samenstelling is opgenomen als bijlage drie. 037

21 038 1 Inleiding 039

22 Aanleiding Almere is, met inwoners, naar Nederlandse maatstaven gemeten een grote stad. Teneinde de woningbehoefte in de Noordvleugel van de Randstad op te vangen is het voornemen geuit om het inwoneraantal tot te verdubbelen naar circa inwoners. Hiervoor is een dubbele doelstelling van kracht: het versterken van de internationale concurrentiepositie van de Noordvleugel. het doorontwikkelen van Almere tot een complete stad met een eigen identiteit. Hiervoor moeten in deze periode o.m nieuwe woningen worden gebouwd en arbeidsplaatsen worden gecreëerd onder gelijktijdige aanpassing en toevoeging van infrastructuur om de bijbehorende vervoerstromen te accommoderen. Deze operatie wordt aangeduid als de Schaalsprong van Almere. De dagelijkse files s ochtends vanuit Almere en s avonds naar Almere toe, vormen het steeds terugkerende bewijs: Almere is op dit moment een woonstad en in veel mindere mate een werkstad. De stad heeft bovendien nog weinig economisch profiel. Gezien deze onbalans in wonen en werken is het noodzakelijk om het aantal arbeidsplaatsen in Almere fors te laten groeien. In het Upr contract zijn de arbeidsplaatsen als onlosmakelijk onderdeel verbonden aan de schaalsprong. In de bouwsteen Almere inc., de economische visie van Almere, is aangegeven op welke wijze in de periode tot nieuwe banen gerealiseerd kunnen worden om zowel de internationale concurrentiepositie van de Noordvleugel te versterken als Almere te ontwikkelen tot een complete stad met een eigen economische identiteit. Circa de helft hiervan komt tot stand door de autonome groei van de bestaande bedrijvigheid alsmede de bevolkingsvolgende werkgelegenheidsgroei. De andere helft moet het resultaat zijn van een economisch offensief, waarbij de vorming van een eigen economisch profiel en de doorontwikkeling (overloop) van regionale economische clusters centraal staan. De Schaalsprong is dus zowel een (woning)bouwopgave als een sociale en economische opgave. De Schaalsprong is een project in het kader van het Urgentie Programma Randstad. De bestuurlijke verantwoordelijkheid voor dit project berust bij minister J. Cramer van VROM en wethouder A. Duivesteijn van Almere. Zij hebben in het 24 september 2008 aan de heer W. Meijer, ambassadeur van de Schaalsprong, gevraagd om een advies uit te brengen over een aanpak die moet leiden tot de noodzakelijke werkgelegenheidsimpuls. Voorliggende notitie is de rapportage over de eerste fase van deze adviesaanvraag. 1.2 De opdracht De opdracht vindt zijn oorsprong in het Upr contract schaalsprong Almere en ligt in het verlengde van de opgestelde economische visie Almere en luidt: In het Randstadurgent contract Almere + (d.d. oktober 2007) staat de ambitie aangegeven dat Almere in de periode 2010 zal groeien met arbeidsplaatsen. Deze ambitie wordt ingegeven vanuit een tweeledig doel. Het kabinet heeft de ambitie om de Randstad (inclusief de Noordvleugel) uit te laten groeien tot een Europese topregio. Hiervoor zal de kenniseconomie een stimulans moeten krijgen. Gelijktijdig is de ambitie met betrekking tot de arbeidsplaatsen van groot belang voor de doorontwikkeling van Almere tot een complete en evenwichtige stad. Gezien het belang van de realisatie van de arbeidsplaatsen in Almere op nationaal, regionaal en lokaal niveau en de complexiteit van het realiseren van deze arbeidsplaatsen op basis van de ervaringen met de Nederlandse new towns en de huidige performance van Almere verzoeken minister J. Cramer en wethouder A. Duivesteijn aan de ambassadeur Almere + W. Meijer een voorstel te creëren voor de aanpak van dit vraagstuk. De volgende aspecten zijn voor de aanpak relevant: De aanpak zal met name gericht moeten zijn op duurzame economische dynamiek in relatie tot de schaalsprong Almere + en de internationale concurrentiepositie van de Noordvleugel. Dit impliceert een keuze voor hoogwaardige arbeid die aansluit bij op de kenniseconomie; De economische dynamiek zal gelijktijdig moeten aansluiten bij de identiteit c.q. fysieke en culturele kernkwaliteiten van Almere en kunnen zo mogelijk de synergetische voordelen met de andere onderdelen van de schaalsprong Almere + (kansen voor nieuwe woon- en werkmilieus, aanleg nieuwe infrastructuur, impulsen in de blauwgroene structuur, impulsen in het culturele maatschappelijke voorzieningenpakket) worden benut; De betrokkenheid van het maatschappelijk veld is cruciaal om tot een onderscheidende visie te komen met toekomstwaarde, waaraan partijen zich willen committeren. Het maatschappelijk veld voor deze opgave met een oriëntatie op de stimulering van de kenniseconomie heeft betrekking op ondernemers, overheden, onderzoeksinstituten en onderwijs; Er is divers basismateriaal van recente datum beschikbaar. Hiertoe behoren onder andere het TNO onderzoek Benchmark Randstad voor het project Randstad 2040 en het onderzoek van Buck Consultants International voor Almere. 041

23 042 Vanuit de gemeente Almere wordt parallel gewerkt aan de realisatie van een economische visie. Deze is onder meer gericht op optimalisatie van bevolkingsvolgende werkgelegenheid en de ontwikkeling van een aantal clusters binnen Almere. Hiernaast worden diverse activiteiten ondernomen in het veld van onderwijs. Vanzelfsprekend zal een goede afstemming moeten plaats vinden met deze activiteiten middels een actieve deelname van zowel onderwijs als economie in het traject. Het advies zal in drie fasen worden opgesteld. Voorliggende notitie betreft de rapportage over de eerste fase. De totale planning ziet er als volgt uit. Fase 1 (november maart 2009) Identificatie kansen i.r.t. economische opgave. Benoemen acties en randvoorwaarden. Aanpak voor vervolg (2e fase). Document voor bestuurlijke vaststelling. Fase 2 (tot zomer 2009) onder voorbehoud van de uitkomsten van fase 1 Samenstellen kerngroep economische offensief. Uitwerking randvoorwaarden economisch offensief t.b.v. IAK. Opzetten projectorganisatie t.b.v. uitvoering. Input IAK. Bestuurlijke vaststelling. 1.3 Verantwoording De heer Meijer heeft een projectteam gevormd met vertegenwoordigers van de gemeente Almere, het ministerie van VROM, de provincie Flevoland en B&A Groep. De samenstelling van dit projectteam is opgenomen als bijlage drie. Er wordt gerapporteerd aan een bestuurlijke klankbordgroep die onder leiding staat van de wethouder van economische zaken van Almere, mevrouw M.K. Visser. Daarnaast maken burgemeester A. Jorritsma, wethouder A.T. Duivesteijn en gedeputeerde A.L. Greiner van de provincie Flevoland deel uit van de bestuurlijke klankbordgroep. Het projectteam onder leiding van de heer Meijer heeft zich voor haar advies gebaseerd op de relevante documenten. Het belangrijkste document is de actuele economische visie van Almere : Almere inc. Er is daarnaast een groot aantal gesprekken gevoerd met mensen die direct of indirect betrokken zijn bij de ontwikkeling van de economie in Almere. Een lijst van gesprekspartners is opgenomen in de bijlagen. Verder zijn op verschillende momenten bijeenkomsten belegd met medewerkers van de afdelingen economische zaken van de gemeente Almere en de provincie Flevoland. Fase 3 (najaar 2009 e.v.) onder voorbehoud van het IAK en de uitkomsten van fase 2 Inrichten tafels t.b.v. clusterontwikkeling. Inrichten Economic Development Board. Opstellen investeringsagenda. Financieringsregime. Planning en verantwoordingscyclus uitvoering. In de tweede fase zal de kerngroep economisch offensief worden samengesteld met deelnemers vanuit de vier O s. Deze kerngroep zal zich in eerste instantie richten op de (infrastructurele) randvoorwaarden ten behoeve van het hier voorgestelde economisch offensief. 043

24 2 VISIE OP HET ECONOMISCH 045

25 Inleiding In dit hoofdstuk wordt de visie op het economisch offensief beschreven. Hierbij wordt allereerst de Schaalsprong als zodanig gepositioneerd. De aard en omvang van de Schaalsprong is dusdanig dat deze als motor voor innovatie en economische dynamiek kan gaan functioneren. Vervolgens wordt een aantal uitgangspunten bij de aanpak van het economisch offensief beschreven. 2.2 De schaalsprong als economische kans Hiervoor is al geconstateerd dat de Schaalsprong van Almere zowel een woningbouwopgave als een sociale en economische opgave vormen. Het is een geweldige kans om Almere, binnen de metropoolregio Amsterdam, een eigen complementair economisch profiel te geven. De potentie is er in ruime mate. Een unieke locatie, nergens is er binnen de Randstad een tweede plek te vinden met zoveel kwaliteiten in termen van ruimte, groene en blauwe kwaliteit, ondernemerschap, jonge bevolkingsopbouw en arbeidsmarkt. Een prachtige kans ook om als innovatiemotor te gaan dienen. De metropoolregio Amsterdam heeft de potentie om als trekpaard van de Nederlandse economie te functioneren. Amsterdam en Utrecht zijn de snelst groeiende delen van de Nederlandse economie. Het gaat er om dat Almere zich binnen deze regio eigenstandig en complementair ontwikkelt en in termen van woon- en werkmilieus kwaliteit toevoegt, waardoor de regio als geheel, internationaal gezien, een meer concurrerende positie inneemt. De regio zal zich ook in termen van de visie Randstad 2040 ontwikkelen tot één grote metropolitane regio met verschillende stedelijke kernen die met elkaar, op termijn, één agglomeratie gaan vormen. Aan de randen van deze regio liggen twee luchthavens: Schiphol in het zuidwesten en Lelystad in het noordoosten. De regio is ook verbonden met een snelle verbinding naar Eindhoven, een ander trekpaard van de economie en regio s in het Noorden (Zwolle-Lelystad) en het Oosten (Utrecht- Amersfoort). De Schaalsprong Almere kan de hefboom vormen van deze ontwikkeling, waarbij een IJmeerlijn wordt aangelegd. Deze lijn verbindt Almere met belangrijke economische centra. Het vormt de ontbrekende schakel in het economisch netwerk waardoor in luttele tijd gereisd kan worden van Amsterdam naar Almere en van Almere naar Schiphol. Amsterdam en Almere gaan dan een dubbelstad vormen. Het is daarbij van belang dat de twee steden zich complementair ontwikkelen. Voor wat betreft Almere bevatten de Almere Principles hiervoor aangrijpingspunten. In de Principles wordt nadrukkelijk gekozen voor mens, natuur, ecologie en een economische ontwikkeling die in overeenstemming met de omgeving plaatsvindt. Meer dan de andere steden heeft Almere nu ook de kansen om dit ook waar te maken. Almere zou binnen de metropoolregio kunnen uitgroeien tot een innovatieve stad op het terrein van duurzaamheid en gezondheid, waarbij zowel het leefmilieu als de bewoners centraal staan. De stad kan het voorbeeld gaan vormen van een unieke verbinding tussen ecologie en economie. 047

26 048 Kiezen voor een dergelijke benadering betekent dat Almere een economische identiteit gaat ontlenen aan de Schaalsprong en de wijze waarop deze (conform Almere Principles) concreet wordt ingevuld. Branding en marketing van deze visie moeten op een hoogwaardige wijze ingevuld gaan worden. Mogelijke elementen in deze branding zijn energieneutraliteit, diensteninnovatie, unieke woon- en werkmilieus in het groen en het blauw en het realiseren van de gezonde stad. Dubbelsteden De ontwikkeling van dubbelsteden vindt op meer plaatsen in de wereld plaats. Zo vormen Minneapolis en St. Paul een dubbelstad. In deze dubbelstad wonen zo n 3,5 miljoen mensen. Daarmee neemt deze stedelijke agglomeratie plaats vijftien in op de lijst van metropolitane regio s in de VS. De beide steden zijn voor de bezoeker zeker onderscheidend. Minneapolis heeft brede boulevards, een modern centrum en toegankelijk stratenplan. St. Paul wordt juist gekenmerkt door kleine straatjes. De Scandinavische erfenis is nadrukkelijk aanwezig in Minneapolis, terwijl St. Paul juist getekend is door Frans-Iers- katholieke invloeden. Animositeit bestond er aanvankelijk wel tussen de beide steden, zowel op sportief terrein als in de bouwkunst. Sinds de jaren zestig van de vorige eeuw zijn daar de scherpe kanten wel af. Hoewel Minneapolis in de bouwkunst kiest voor avant-garde architectuur, terwijl St. Paul nieuwe gebouwen juist integreert in de klassieke Victoriaanse stijl. gezien worden de steden vooral als één sterke regio beschouwd, wat onder meer blijkt uit de aanwezigheid van bedrijven als 3M, Pepsi en General Mills. Hoewel de dubbelstad Minneapolis en St. Paul al veel langer bestaat dan de dubbelstad Amsterdam en Almere, laat deze korte beschrijving zien hoe deze steden zich gescheiden en gezamenlijk hebben ontwikkeld tot een krachtige economische regio met een afwisselend woon- en leefklimaat. 2.3 Uitgangspunten bij de aanpak De ontwikkeling van de economie van Almere is niet vrijblijvend. Zoals het UPR-contract Schaalsprong Almere aangeeft zijn er tot maar liefst nieuwe banen nodig in Almere. Circa de helft hiervan komt tot stand door de groei van het bestaande bedrijfsleven en de bevolkingsvolgende werkgelegenheid. Voor de andere helft is een offensief nodig. Voorliggende rapportage beschrijft de richting en aanpak van dit offensief voor banen. Toch is het belangrijk dat alle betrokkenen zich realiseren dat dit offensief alleen effectief is wanneer het regulier economisch beleid op orde is. Dit regulier economisch beleid is ook noodzakelijk om de banen die moeten voortvloeien uit de groei van de bestaande werkgelegenheid en het accomoderen van de bevolkingsvolgende werkgelegenheid ook daadwerkelijk te realiseren. Bij dit regulier economisch beleid gaat het om het vestigingsklimaat in ruime betekenis van het woord: ruimte voor bedrijvigheid, bereikbaarheid van de stad en de specifieke bedrijfslocaties, goede aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt, optimale dienstverlening aan bedrijven (zoals accountmanagement, omgevingsvergunningen, etc.). Een en ander laat zich samenvatten als excellent gastgeverschap. Als het gaat om het offensief is het goed om enkele vertrekpunten voor de uitwerking te expliciteren. Deze zijn voor een belangrijk deel gebaseerd op de lessen uit economische stimuleringsprogramma s in andere regio s. Op de eerste plaats trekt de economie zich niets aan van administratieve gemeentegrenzen. De economische afwegingen vinden op een bovenlokale schaal plaats. Internationale bedrijven, op zoek naar Europese vestigingslocaties, kiezen voor een land en zomen vervolgens in tot het regionale niveau. Binnen die regio wordt naar de optimale vestigingsplaats gezocht. Binnen Europa zien we in dit verband een concurrentie tussen regio s ontstaan. Almere maakt in dit verband onderdeel uit van de Noordvleugel van de Randstad, de metropoolregio Amsterdam. Dit is een, in potentie, zeer sterke regio die ook nationaal als een van de belangrijkste trekpaarden van onze economie kan gelden. De toekomst van Almere moet dan ook geborgd worden in een complementair profiel aan deze regio. Het realiseren van een dergelijk complementair profiel vereist selectiviteit, heldere keuzes en volharding in de realisatie daarvan. Tot slot zien we dat de kenniseconomie vraagt om een bijzonder samenspel tussen ondernemingen, onderwijsinstellingen, onderzoeksinstellingen en overheid. Vanuit verrassende verbindingen tussen deze vier O s ontstaat innovatie en competitief vermogen. Regio s die er in slagen om dit samenspel op gang te brengen ontwikkelen een voorsprong in de kenniseconomie en creëren concurrerende vestigingsvoorwaarden. 049

27 3 SWOT-ANALYSE ECONOMISCH 051

28 Inleiding Om de strategie van het economisch offensief vast te stellen is een analyse van de huidige situatie en de voornaamste ontwikkelingen onontbeerlijk. Onderstaand worden de sterke en zwakke punten van Almere gepresenteerd in relatie tot het economisch offensief. Tevens worden punten geïdentificeerd die het offensief kansrijk maken dan wel een bedreiging voor verdere ontwikkeling vormen. Het overzicht is zeker niet limitatief. Paragraaf 3.2 beschrijft een samenvattend overzicht van de belangrijkste issues. In paragraaf 3.3. worden, vanuit de SWOT analyse, de ingrediënten voor de strategie afgeleid. 3.2 Swot analyse Sterk Voldoende ruimte voor economische activiteiten. Binnen de Noordvleugel van de Randstad is ruimte een bijzonder schaars goed. Almere beschikt over voldoende ontwikkelingsruimte om economische activiteiten binnen de Noordvleugel te accommoderen en bijzondere woon- en werkmilieus te realiseren. Almere is een stad met een grote mate van ondernemingszin. De stad telt relatief veel startende bedrijven en een groot deel van de economische groei wordt binnen de bestaande bedrijven gegenereerd. De beschikbaarheid van voldoende gekwalificeerd personeel wordt in toenemende mate een doorslaggevende vestigingsplaatsfactor voor bedrijven. Almere beschikt over een relatief ruime, jonge en bovendien groeiende arbeidsmarkt. De realisatie van de Schaalsprong zal hier nog eens een positieve impuls aan geven. In het verlengde hiervan is het relevant dat Almere over de hoogste arbeidsparticipatie van Nederland beschikt. Almere is een aantrekkelijke woongemeente met een goed uitgebalanceerde mix van rode, groene en blauwe kwaliteiten. De ligging van Almere in het groen, met de nabijheid van de Oostvaardersplassen en de ligging aan het Markermeer/IJmeer bieden mogelijkheden voor het creëren van een onderscheidend woon- en leefklimaat. Zwak Keuzes maken. Tot op heden zijn er in Almere geen echte economische keuzes gemaakt. Er is sprake van een gezond opportunisme ten aanzien van alle kansen die zich voordoen. Van een gezamenlijke lange termijn visie op de economie van Almere was tot voor kort geen sprake. Flets economisch profiel. Nauw samenhangend met het vorige punt is het gebrek aan economisch profiel. Er zijn geen grote beeldbepalende spelers, dominante sectoren of in het oog springende concepten als dragers voor de economische identiteit van de stad, waarmee Almere zich kan profileren. Dominantie van de overheid. Door de jonge historie heeft de gemeente tot nu toe het voortouw gehad in de ontwikkeling van de stad. De economische opgaven voor de komende jaren zijn echter te groot en te complex en moeten door een coalitie van bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid worden opgepakt. Het samenspel tussen de vier O s geeft immers een voorsprong in de kenniseconomie. Kennisinstellingen zijn echter onvoldoende aanwezig en het leiderschap binnen het bedrijfsleven moet zich nog ontwikkelen. Onderontwikkelde kennisinfrastructuur. Voor een stad als Almere, zeker met het oog op de groeiambities, is de kennisinfrastructuur onvoldoende ontwikkeld. Het ontbreekt de stad aan substantieel hoger onderwijs en andere kennisinstellingen. Gering aantal hoger opgeleiden. De arbeidsmarkt is weliswaar ruim, maar het aandeel hoger opgeleiden ligt beneden het landelijke gemiddelde. Almere telt veel lager en vooral middelbaar opgeleiden. Met het oog op de eisen die vanuit de kenniseconomie aan de arbeidsmarkt worden gesteld, is het zaak dat Almere meer hoger opgeleiden aan zich gaat binden. Het vakgebied van de ruimtelijke ordening is in een New-Town als Almere sterk ontwikkeld. Deze kracht kan optimaal benut worden wanneer zij wordt gevoed door sociale en economische doelstellingen die ruimtelijk geaccommodeerd moeten worden. Deze wisselwerking is nog niet sterk genoeg. Almere moet met de middelen en competenties van gisteren ( achter de groei aanlopen ) de uitdagingen van morgen tegemoet treden. Zowel binnen (semi-)publieke als binnen de private partijen in de stad is er sprake van een zogenaamde T-2 problematiek. In reactie hierop wordt vaak samengewerkt of zelfs gefuseerd met instellingen van het oude land (onderwijs, zorg, luchthaven). Dit heeft dan weer als risico dat de autonome belangen van het nieuwe land niet altijd voldoende prioriteit krijgen. 053