WELSTANDSBELEID BUSSUM

Transcriptie

1 WELSTANDSBELEID BUSSUM Welstandsnota, december 2003 Opgesteld in opdracht van de gemeente Bussum door de Stichting Welstandszorg Noord-Holland en Architectenwerk Twan Jütte

2

3 VOORWOORD Een visie over welstandsbeleid in Bussum. 1 Dat is mij gevraagd op te schrijven als voorwoord bij deze nota. Niet alleen ambtelijk heeft men dit verzoek dwingend neergelegd ook een betrokken burger heeft dit verzocht, met als aanvulling "dat deze visie een belangrijke aanvulling kan zijn op de nota en de uitwerking daarvan op de ruimtelijke kwaliteit" 1.Is dat al een ambitieuze doelstelling van een voorwoord van een wethouder en dus per definitie een niet vakinhoudelijk deskundige, ambitieuzer nog is de doelstelling van bijgaande nota. "Welstandszorg is er niet voor niets. Het helpt om verloedering tegen te gaan, het is er om het karakter van buurten, wijken en dorpen te beschermen tegen liefdeloze bouwplannen van publieke en particuliere opdrachtgevers en hun architecten. Het is er om ontwerpers te verleiden het beste ontwerp te maken dat op die plaats mogelijk is". 2 Doelstelling van het ministerie van VROM met deze nota is dat de gemeente zo concreet mogelijk welstandscriteria voor de beoordeling van bouwwerken en gebieden aangeeft met als oogmerk dat dit voor de burger inzichtelijk wordt. "Welstandsbeleid hoort bij een fatsoenlijke samenleving". 3 Nu ben ik absoluut van mening dat welstandsbeleid in Bussum ten doel dient te hebben dat: - dit beleid inzichtelijker / transparanter wordt en - de bebouwde omgeving er "beter " van wordt. Ik moet evenwel constateren dat, daar waar de Rijksoverheid "Top - down"aan 500 gemeentes oplegt dat zij een nota welstandsbeleid dienen te presenteren voor 1 juli 2004 op straffe van het niet meer mogen hebben van welstandstoezicht, ik die kans niet hoog acht. Zeker niet bij nota s die zelfs bij een toch bescheiden gemeente als Bussum vlug de 100 pagina s naderen. Pagina s die bovendien zijn gevuld met moeilijk te meten prestaties variërend van "redelijke eisen " tot "detaillering is zorgvuldig en varieert van sober tot rijk" (pag. 31). Discussies kunnen onmogelijk met dergelijke termen bevredigend worden opgelost. En wat moet een gewoon burger met een algemeen criterium als "Van een bouwwerk dat voldoet aan redelijke eisen van welstand mag worden verwacht dat verwijzingen en associaties zorgvuldig worden gebruikt en uitgewerkt, zodat er concepten en vormen ontstaan die bruikbaar zijn in de bestaande maatschappelijke realiteit." (pag20). Bij architecten zal het gebruik van dergelijke vaktaal wel niet tot problemen leiden. En in vele gevallen vormen architecten de gesprekspartner van de gemeente. Daar waar deze nota verbetering / verheldering behoeft zal dat dan ook ongetwijfeld in de onderlinge vakdialoog wel goed komen. Waar dit op problemen stuit hoor ik dat graag van betrokkenen. Gewone burgers worden in ieder geval mijns inziens goed bediend met de zogenaamde loket criteria ofwel hoofdstuk 5 criteria voor de sneltoets. Uiterst helder wordt daarin de ambtelijke toetsingscriteria voor kleine bouwwerken gegeven. Ook wordt aangegeven welke plannen sinds 1 januari 2003 vergunningvrij zijn. Bovendien wordt van de nota een korte publiekssamenvatting gemaakt. Ik hoop dan ook dat geïnteresseerde burgers ook daardoor worden gestimuleerd hun opvattingen kenbaar te maken. Want Bussum, tot in lengte van dagen, een oord laten zijn waar het goed wonen en werken is vereist ieders Iinbreng in de vraag wat welstand in Bussum is. Arie Gouka. Brandsmaschool, één van de winnende projecten Ruimtelijke Kwaliteitsprijs Bussum Reactie Bart van Rossum d.d. 31 juli Citaat uit "Welstandsnota s; de eerste oogst"van Federatie Welstand opgenomen in VROM magazine nr 04 jaargang 05 3 Reactie N. de Vreeze tijdens de discussie over de ruimtelijke kwaliteit d.d. 26 september 2003

4 2

5 INHOUD Voorwoord ARTIKEL A: BELEIDSREGELS 5 Samenvatting 7 1. Inleiding 9 Redelijke eisen van welstand 9 Doel en uitgangspunten van het welstandsbeleid 10 Leeswijzer 11 - Sneltoetscriteria 11 - Gebiedsgerichte beoordelingscriteria 11 - Algemene beoordelingscriteria 11 Tot slot Ruimtelijk kwaliteitsbeleid 13 De huidige welstandszorg 13 - De welstandscommissie; de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit 13 - Welstandsbeleid 13 Ruimtelijk beleid 14 - Het Beleidsplan Bussum Notitie stedelijke vernieuwing 15 - Bestemmingsplannen 15 - Stedenbouw 15 Monumentenbeleid 16 - Inventarisatie 16 - Monumentencommissie en monumentenbeleid 16 Openbare ruimte, groenbeleid en beeldende kunst 16 - Openbare ruimte en groenbeleid 16 - Beeldende kunst 16 Conclusies voor de welstandsnota 16 - Welstandsnota heeft een solide basis 16 - Aansluiting tussen de verschillende beleidsdocumenten Algemene welstandscriteria 19 Toelichting 19 Relatie tussen vorm, gebruik en constructie 19 Relatie tussen bouwwerk en omgeving 20 Betekenissen van vormen in sociaal-culturele context 20 Evenwicht tussen helderheid en complexiteit 21 Schaal en maatverhoudingen 21 Materiaal, textuur, kleur en licht Gebiedsgerichte welstandscriteria 23 Toelichting 23 - Gebiedsindeling 23 - Welstandsniveau s 23 Centrum 26 Het oudere dorp 28

6 Dorpsgebied Het Spiegel 30 Villagebied Het Spiegel 32 Villagebied Brediuskwartier 36 Villagebied Prins Hendrikpark 40 Woongebied Godelindebuurt 42 Bussum Zuid-West en Kolonel Palmkazerne 44 Woongebied Zuid-Oost 46 Bedrijventerrein De Nieuwe Vaart Criteria voor de sneltoets 51 Ambtelijke toetsingscriteria 51 - Veel voorkomende kleine bouwwerken 51 - Reguliere welstandsgebieden 51 - Bijzondere welstandsgebieden en bij karakteristieke of beeldbepalende panden 51 - Beschermd dorpsgezicht en bij aangewezen beschermde monumenten 52 - Voor- en achterkantbenadering 52 - Opbouw van de teksten 53 Aan- en uitbouwen 54 Bijgebouwen en overkappingen 60 Dakkapellen 66 Gevelwijzingen 70 Erfafscheidingen 74 Reclames 78 Dakramen 82 Dakopbouwen 84 Rolhekken, luiken en rolluiken 86 Terras- en cafémeubilair Welstandscriteria bij plannen binnen de invloedssfeer van monumenten 89 Toelichting 89 Criteria geldend binnen de invloedssfeer van monumenten Welstandscriteria bij (her)ontwikkelingsprojecten 91 Toelichting 91 Procedure 91 Projecten Welstandscriteria bij excessen 93 Toetsing achteraf 93 Excessenregeling bij vergunningsvrije bouwwerken 93 Criteria bij excessen 93 ARTIKEL B: OVERGANGSBEPALING 95 Bijlage Begrippenlijst Overzicht van monumenten Straatnamen en bijbehorende welstandsgebieden Reglement van orde op de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit Bussum 107 Colofon 110

7 ARTIKEL A Beleidsregels De raad der gemeente Bussum, gezien het voorstel van burgemeester en wethouders d.d. 19 november 2003, gelet op artikel 12a eerste lid van de Woningwet, besluit: een welstandsnota vast te stellen, inhoudende de volgende beleidsregels die burgemeester en wethouders toepassen: 5

8 6

9 SAMENVATTING Aanleiding Modernisering van het welstandstoezicht is één van de doelstellingen van de wijziging van de Woningwet. De nieuwe wet stelt een gemeentelijke welstandsnota verplicht voor het kunnen uitoefenen van welstandstoezicht. Met de vaststelling van deze welstandsnota voldoet Bussum ruim op tijd aan de gestelde eisen in de gewijzigde Woningwet. Voortaan moet het welstandsadvies gebaseerd zijn op de in de nota vastgelegde beoordelingscriteria. Doel Bussum heeft doelstellingen geformuleerd waaraan het welstandsbeleid moet voldoen en onderstreept de doelstellingen van de wet om de welstandstoets objectiever te maken en vooraf inzichtelijk voor de gebruikers. Er zijn vele "gebruikers" van de nota en voor Bussum is de burger met bouwplannen de belangrijkste doelgroep van beleid. Hoofdstuk één, de inleiding, beschrijft de aanleiding, de achtergronden en het doel van de welstandsnota. Het algemene beleidsdoel voor het welstandsbeleid is als volgt geformuleerd; wonen in een groene omgeving met handhaving van het nog dorpse karakter. Uitgangspunt Dat doel is niet nieuw en het beleid in de nota voor een deel ook niet. Uit hoofdstuk 2 over het ruimtelijke kwaliteitsbeleid blijkt dat de gemeente Bussum altijd al inzet op ruimtelijke kwaliteit en welstandstoezicht is als instrument ingebed in dat beleid. Er is veel beleid waaraan de onafhankelijke welstandscommissie (de commissie Ruimtelijke Kwaliteit), tot nu toe de bouwplannen toetst. Het bestaande beleid is het uitgangspunt geweest en verwerkt in deze nota. Ook wat betreft procedures bestond er al voor de wetswijziging een stevige basis in Bussum voor het welstandstoezicht. Dat blijkt ook uit de uitgebreide adviesrol en aanvullende taken van de commissie op het vlak van het beoordelen en het bevorderen van ruimtelijke kwaliteit. Opzet van de nota 7 In de hoofdstukken 3 tot en met 6 zijn de criteria beschreven, die ten grondslag liggen aan de welstandsbeoordeling bij de indiening van bouwplannen (toetsing vooraf). Er zijn vier categorieën van welstandscriteria onderscheiden; algemene welstandscriteria (hoofdstuk 3), gebiedsgerichte welstandscriteria (hoofdstuk 4), sneltoetscriteria voor veel voorkomende kleine bouwwerken (hoofdstuk 5) en aanvullende criteria voor plannen binnen de invloedssfeer van monumenten (hoofdstuk 6). Hoofdstuk 7 geeft een procedure aan over hoe te komen tot welstandscriteria voorafgaand aan toetsing van grote bouwplannen op (her-)ontwikkelingslocaties, in geval van het ontstaan van nieuwe gebieden. Het laatste hoofdstuk (hoofdstuk 8) geeft criteria die gebruikt kunnen worden voor toetsing achteraf aan redelijke eisen van welstand (bij excessen). Voor de leesbaarheid is gekozen voor een volgorde van abstract naar concreet: van abstracte algemene criteria, via relatieve criteria van specifieke gebieden naar concrete sneltoetscriteria voor veel voorkomende kleine bouwwerken. Het gebruik van de nota door de planindiener is juist andersom; van concreet naar abstract.

10 Sneltoetscriteria voor kleine plannen De burger met bouwplannen zal eerst nagaan of zijn bouwplan valt onder de kleine bouwwerken. Aan de hand van de sneltoetscriteria kan de planindiener, desgewenst samen met de ambtenaar van de afdeling Vergunningen en Handhaving, snel nagaan op welke wijze het bouwplan in elk geval aan redelijke eisen van welstand voldoet. Wordt een bouwplan op deze manier ingediend, dan kan het welstandsoordeel door de ambtenaar zelf worden gegeven. Een gebiedsgericht kader voor de welstandstoets Nieuw is de gebiedsgerichte aanpak en uitwerking van het welstandsbeleid, de kern van de nota. Bouwplannen die niet aan de sneltoetscriteria voldoen worden getoetst aan de gebiedsgerichte criteria. In Bussum zijn 10 gebieden onderscheiden die elk een eigen set aan welstandscriteria hebben gekregen op basis van een beschrijving van de samenhang in en het karakter van een bepaald gebied. Deze criteria worden gebruikt om te beoordelen of het bouwwerk past in zijn omgeving. In het welstandsniveau komt de beleidsambitie naar voren. Uitgangspunt bij het bepalen van het ambitieniveau voor de gebieden is; strakke criteria waar nodig en vrij waar mogelijk. In aanvulling op de gebiedsgerichte criteria vraagt de gemeente, ter ondersteuning van het monumentenbeleid, extra aandacht voor de zorgvuldige inpassing van een bouwplan rondom monumenten. Algemene welstandscriteria voor zeer bijzondere plannen In een enkel geval zal het voorkomen dat de gebiedsgerichte welstandscriteria ontoereikend of te beperkend zijn. Het kan gebeuren dat een plan wél voldoet aan redelijke eisen van welstand maar niet aan de gebiedsgerichte criteria. Daarom zijn in de nota ook algemene criteria opgenomen, waarmee een bouwplan geheel op zichzelf, op het eigen architectonische vakmanschap kan worden beoordeeld. Deze criteria kunnen niet te pas en te onpas worden gebruikt. Het moet gaan om uitzonderlijke bouwwerken die op zichzelf een positieve bijdrage leveren aan de ruimtelijke kwaliteit. Uitvoerbaar en Aanpasbaar beleid Met de vaststelling van deze beleidsnota is vastgelegd hoe en ten dienste van welke doelstellingen het welstandstoezicht in Bussum moet functioneren. De kaders voor de welstandstoets zijn bepaald. Na vaststelling van deze welstandsnota zijn de ijkpunten gegeven. Het blijft gaan om redelijke eisen van welstand en de vraag wat redelijk is, is nu per gebied ingevuld. Maar daarmee wordt welstandstoezicht niet altijd een eenvoudig check-lijstje. Interpretatie van de criteria blijft meestal noodzakelijk en evaluatie van de werking nodig. Omdat de nota een stelsel aan beleidsregels is blijft de nota ook aanpasbaar en zijn tussentijdse aanvullingen mogelijk. 8

11 HOOFDSTUK 1 Inleiding REDELIJKE EISEN VAN WELSTAND Ruimtelijke kwaliteit is altijd al een belangrijk onderedeel geweest van het beleid van de gemeente Bussum. Met deze nota wil de gemeente het enthousiasme hiervoor bij de burgers vergroten. Belangrijke uitgangspunten voor het Bussumse welstandsbeleid zijn het handhaven en versterken van de ruimtelijke kwaliteit. Van belang daarbij is zowel het behoud van de aanwezige kwaliteiten waarbij de cultuurhistorie een belangrijke rol speel, als het scheppen van mogelijkheden voor toekomstige nieuwe kwaliteiten. De maat, schaal en kwaliteit van de cultuurhistorische bebouwing is uitgangspunt voor nieuwe ontwikkelingen en niet zozeer de architectuurstijl. Deze welstandsnota verwoordt de beginvisie van het welstandsbeleid in ontwikkeling. In de jaarlijkse evaluatie zal het beleid worden besproken, beoordeeld en indien gewenst aangepast. Iedereen wil prettig wonen, winkelen, werken of recreëren. Mensen moeten hun leefomgeving optimaal kunnen gebruiken en het geheel moet duurzaam en veilig zijn. Bovendien wil men er ook nog eens van kunnen genieten. Het oog wil ook wat. Een mooie buurt verhoogt de waarde van de individuele woningen. 9 De gemeente gaat ervan uit dat mensen allereerst zelf verantwoordelijk zijn voor hun woning, hun tuin en hun straat. Maar waar mensen samenleven zijn afspraken nodig. Bij afspraken moet een afweging worden gemaakt tussen de individuele vrijheid en het algemeen belang. De individuele vrijheid gaat tot waar een ander er last van heeft, of tot waar het geheel eronder lijdt. Precies zo is het met welstandstoezicht. De gevels van gebouwen en andere bouwwerken vormen samen met de openbare ruimte de dagelijkse leefomgeving van de mensen in Bussum. Dat betekent dat de verschijningsvorm van een bouwwerk geen zaak is van de eigenaar alleen; elke voorbijganger wordt ermee geconfronteerd, of hij nu wil of niet. Al aan het begin van de vorige eeuw kregen gemeenten in Nederland het welstandstoezicht in handen om ervoor te zorgen dat nieuwe en bestaande gebouwen een positieve bijdrage zouden leveren aan het geheel van de gebouwde omgeving. Met welstandstoezicht regisseert de gemeente, als vertegenwoordiger van het algemeen belang, het uiterlijk aanzien van het dorp of de stad. De meeste mensen willen daaraan best meewerken. Maar de uitvoering van het welstandstoezicht riep tot nu toe veel vragen op. Dat gaf onzekerheid en vaak ook irritatie, omdat pas in een laat stadium van het ontwerpproces duidelijk werd waar de welstandsbeoordeling op was gericht. Burgers vragen om meer openheid en duidelijkheid rondom de welstandsbeoordeling. Men wil vooraf weten welke aspecten een rol spelen bij de welstandsbeoordeling en binnen welke kaders die beoordeling zich afspeelt. Er moeten afspraken worden gemaakt over hoe we als burgers, als samenleving, omgaan met onze gemeenschappelijk leefruimte en waar de balans ligt tussen individuele vrijheid en algemeen belang. Modernisering en vermaatschappelijking van het welstandstoezicht is dan ook een belangrijke doelstelling van de wijziging van de Woningwet en de gemeente Bussum geeft daarvoor met deze welstandsnota een aanzet. Artikel 12 in de Woningwet is uitgebreid met een nieuw artikel 12a, dat bepaalt dat de welstandsbeoordeling alleen nog maar kan worden gebaseerd op door de gemeenteraad in een welstandsnota vastgestelde welstandscriteria. Voor u ligt de zo bedoelde welstandsnota van de gemeente Bussum. Deze nota voldoet aan de voorschriften van de gewijzigde Woningwet. Mensen zijn allereerst zèlf verantwoordelijk voor het aanzien van hun woning, tuin en straat. De gemeente regisseert het uiterlijk aanzien van Bussum. De welstandsbeoordeling is volgens artikel 12 van de Woningwet gericht op het uiterlijk en de plaatsing van een bouwwerk. Het bouwwerk moet zowel op zichzelf als ook in zijn omgeving worden beoordeeld, waarbij ook verwachte veranderingen van die omgeving een rol kunnen spelen.

12 De welstandsnota is vooral een sturend en stimulerend hulpmiddel en niet zozeer een instrument om van alles te verbieden. Natuurlijk is het wel de bedoeling ontsieringen tegen te gaan. Voorkomen moet worden dat er gebouwen ontstaan die afbreuk doen aan de omgeving. In zo'n geval krijgt de indiener echter alle gelegenheid de plannen aan te passen. Ook dat hoort bij sturen en stimuleren. Het gaat er vooral om naast de gebruikswaarde - aandacht te geven aan het aanzicht en de belevingswaarde. Voortaan kan ieder opzoeken welke criteria bij de welstandsbeoordeling een rol zullen spelen. Voortaan kan ieder in de welstandsnota opzoeken welke welstandscriteria bij de welstandsbeoordeling een rol zullen spelen. De welstandscriteria zijn duidelijk geformuleerd en afgeleid van de bestaande omgeving. Het uitgangspunt is dat ieder de waardevolle karakteristieken van zijn eigen buurt kan herkennen. Bij het ontwerpen van nieuwe gebouwen of aanpassingen van bestaande bouwwerken moet daarmee rekening worden gehouden. Wie bouwplannen heeft, kan al vroeg in het ontwerpproces in overleg treden met de gemeente zodat snel duidelijk is of die plannen kans van slagen hebben. DOEL EN UITGANGSPUNTEN VAN HET WELSTANDSBELEID De belangrijkste uitgangspunten voor het welstandsbeleid van Bussum zijn: 10 Welstandstoezicht als instrument voor handhaven en versterken van ruimtelijke kwaliteit. In het ruimtelijk kwaliteitsbeleid staat de woonbeleving van Bussum centraal, met als prioriteit wonen in een groene omgeving met handhaving van het nog dorpse karakter. Van belang daarbij is zowel het behoud van de aanwezige kwaliteiten waarbij de cultuurhistorie een belangrijke rol speelt, als het scheppen van mogelijkheden voor toekomstige nieuwe kwaliteiten. Voor het toekomstige welstandstoezicht betekent dit dat bouwwerken minder dan voorheen alleen op zichzelf worden beoordeeld, en meer op de betekenis die ze hebben voor de omgeving. Goede balans tussen zekerheid en flexibiliteit. Welstandscriteria moeten volgens de Woningwet zo concreet mogelijk zijn. Dat betekent niet dat in alle gevallen volledige objectiviteit mogelijk is, maar wel dat altijd zekerheid kan worden geboden over de aspecten die een rol spelen bij de welstandsbeoordeling. De welstandscriteria zijn per gebied gebaseerd op de kwaliteiten van de bestaande gebouwde omgeving, zodat gebouwen die daaraan voldoen wel-staan in hun straat of op hun plek. Sommige gebieden verdragen meer vrijheid dan anderen, dat komt tot uiting in de detaillering van de welstandscriteria; strak waar nodig, vrij waar mogelijk is het motto in Bussum. Natuurlijk zullen er altijd verrassingen zijn, gebouwen die niet voldoen aan de gebiedscriteria maar toch een aanwinst zijn voor het gebied. Deze ruimte voor vernieuwing en flexibiliteit moet mogelijk zijn, maar daarbij geldt de stelregel: hoe groter de afwijking ten opzichte van de bestaande omgeving, hoe hoger de kwaliteitseisen die aan het bouwwerk zelf worden gesteld. Openbaarheid en inzichtelijkheid. Het welstandstoezicht moet objectiever en transparanter voor de burgers worden, door duidelijke welstandscriteria en door een open(bare) werkwijze. Het welstandsbeleid moet de burger wat betreft de welstandsbeoordeling duidelijkheid bieden van vergunningaanvraag tot welstandsadvies en vergunningverlening. Zaken als gemandateerd advies, vooroverleg en openbaarheid van de vergaderingen zijn al goed geregeld. Vermaatschappelijking. Het welstandsbeleid moet een onderwerp van publieke discussie zijn en blijven. Welstandsbeleid moet geworteld zijn in de samenleving en bijdragen aan het democratiseren van (de discussie over) welstand en architectuur in Bussum. Welstandscriteria moeten stimulerend zijn en de welstandscommissie zou een bijdrage moeten leveren aan de discussie over stedenbouw en architectuur. Het kwaliteitsdenken van mensen met bouwplannen zou eigenlijk al in een veel vroeger stadium moeten worden gestimuleerd. Welstandstoezicht is een instrument voor ruimtelijke kwaliteit. Welstandscriteria bieden zekerheid maar ook ruimte voor verrassende nieuwe kwaliteiten. Welstandstoezicht moet goed en begrijpelijk geregeld zijn. Welstandsbeleid moet de maatschappelijke discussie over de ruimtelijke kwaliteit van Bussum stimuleren.

13 LEESWIJZER De voor u liggende welstandsnota bevat de door de Commissie Ruimtelijk Kwaliteit bij de beoordeling toe te passen welstandscriteria. Na een hoofdstuk over het ruimtelijk kwaliteitsbeleid in Bussum, dat geldt als basis voor het welstandsbeleid, komen de welstandscriteria aan de orde. Voor de leesbaarheid is daarbij gekozen voor een volgorde van abstract naar concreet: van algemene welstandscriteria, via relatieve welstandscriteria voor specifieke gebieden naar absolute criteria voor de sneltoets van veel voorkomende kleine bouwwerken. Het gebruik van de nota is andersom. In de laatste drie hoofdstukken komen dan nog aan de orde de welstandscriteria voor bouwplannen die binnen de invloedssfeer van monumenten vallen, de procedure voor het opstellen van welstandscriteria bij grotere (her)ontwikkelingsprojecten en de welstandscriteria die gebruikt kunnen worden bij het repressief toezicht op vergunningsvrije bouwwerken (de zogenaamde excessenregeling). Sneltoetscriteria Als iemand wil weten welke welstandscriteria voor zijn bouwplan gelden, kan hij allereerst in de welstandsnota nagaan of het bouwplan valt onder de veel voorkomende kleine bouwplannen, waarvoor sneltoetscriteria zijn opgesteld. In Bussum zijn dat: aan- en uitbouwen aan de gevel van een gebouw; bijgebouwen en overkappingen die los op het erf staan; dakkapellen; gevelwijzigingen; erfafscheidingen; reclames dakramen dakopbouwen rolhekken, luiken en rolluiken terras- en cafémeubilair Als een dergelijk klein bouwwerk niet vergunningsvrij is moet een lichte bouwvergunning worden aangevraagd. Het plan wordt dan door de gemeente getoetst aan alle wettelijke vereisten, zoals het Bouwbesluit, het bestemmingsplan en de redelijke eisen van welstand. Voor deze welstandstoets zijn sneltoetscriteria opgesteld waarmee de planindiener, desgewenst samen met de ambtenaar van de afdeling Vergunningen en Handhaving, kan nagaan op welke wijze het bouwplan in ieder geval aan redelijke eisen van welstand voldoet. Wordt het plan op deze manier ingediend, dan kan een beoordeling door de welstandscommissie meestal achterwege blijven. Welstandscriteria voor de sneltoets van lichtvergunningplichtige kleine bouwwerken. Wat precies vergunningsvrij is, is vastgelegd in het Besluit bouwvergunningsvrije en lichtvergunningplichtige bouwwerken. 11 Gebiedsgerichte beoordelingscriteria Voor bouwplannen die niet met de sneltoetscriteria kunnen worden beoordeeld is bij het opstellen van welstandscriteria een gebiedsgerichte aanpak gevolgd. De welstandsnota geeft een beschrijving van de samenhang in en het karakter van een bepaald gebied. Daaruit ontstaat een reeks aandachtspunten of beoordelingscriteria. Het zijn punten waar men op moet letten als men wil bouwen of verbouwen in een bepaald gebied. Met deze gebiedsgerichte welstandscriteria wordt ook aangegeven in welke gebieden bijzondere kwaliteiten aanwezig zijn en extra inspanningen worden verwacht en in welke gebieden het handhaven van de basiskwaliteiten voldoende lijkt. De gebiedsgerichte welstandscriteria zijn minder concreet dan de criteria voor veel voorkomende kleine bouwplannen. Het zijn geen absolute maar relatieve criteria, die ruimte laten voor een beoordeling in het licht van het concrete bouwplan. Die interpretatie kan in een vroeg stadium al onderwerp van gesprek zijn met de welstandscommissie. Algemene beoordelingscriteria In een enkel geval zal het voorkomen dat de gebiedsgerichte criteria ontoereikend of te beperkend zijn. Het kan gebeuren dat een plan wél voldoet aan redelijke eisen van welstand, maar niet aan de gebiedsgerichte criteria. Daarom zijn in de welstandsnota Gebiedsgerichte welstandscriteria voor andere bouwwerken. Algemene welstandscriteria in bijzondere situaties.

14 ook algemene criteria opgenomen. Daarmee kan een bouwplan geheel op zichzelf, op het eigen architectonische vakmanschap worden beoordeeld. Deze algemene welstandscriteria kunnen niet te pas en te onpas worden gebruikt. Ze zijn voor de onverwachte, experimentele of opvallende bouwwerken. Als stelregel geldt daarbij dat er hogere eisen worden gesteld aan de zeggingskracht en het architectonisch vakmanschap naarmate een bouwwerk zich sterker van zijn omgeving onderscheidt. TOT SLOT De welstandscriteria zijn democratisch door de raad vastgesteld en voor iedereen beschikbaar. De welstandscommissie beoordeelt bouwvergunningaanvragen in een openbare vergadering. De agenda van de welstandscommissie is van tevoren in te zien. Planindieners en ontwerpers kunnen altijd een afspraak maken met de welstandscommissie om een toelichting te geven op hun bouwplan. Zij kunnen de beoordeling bijwonen en een uitleg krijgen over het advies. De welstandscommissie heeft een publieke tribune waar alle belangstellenden als toehoorder de welstandsvergadering met inspreekrecht kunnen bijwonen. Zowel de welstandscommissie als burgemeester en wethouders zullen in het vervolg jaarlijks aan de gemeenteraad rapporteren hoe zij met de uitvoering van het welstandsbeleid zijn omgegaan. Met deze welstandsnota is het welstandstoezicht in Bussum op nieuwe leest geschoeid. Met dit alles is het welstandstoezicht van Bussum op een nieuwe leest geschoeid. Het gemeentebestuur hoopt dat het nieuwe welstandstoezicht breed wordt gedragen en dat het uiteindelijk Bussum nog aantrekkelijker zal maken. 12

15 HOOFDSTUK 2 Ruimtelijk kwaliteitsbeleid DE HUIDIGE WELSTANDSZORG De welstandscommissie; de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit De advisering over redelijke eisen van welstand is door de gemeenteraad opgedragen aan de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit (CRK). De organisatie, samenstelling en werkwijze van deze commissie was vanaf 25 mei 2000 geregeld in de Verordening op de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit. Deze verordening is in maart 2003, met de vaststelling van de bouwverordening, vervallen en vervangen door een reglement van orde, als uitwerking van de bepalingen volgens artikel 8 lid 6 van de gewijzigde Woningwet. Dit reglement is ter informatie als bijlage opgenomen in deze welstandsnota. 13 Er is in Bussum sprake van een grote welstand en van een kleine welstand. Deze commissies vergaderen eens in de twee weken (alternerend) in het gemeentehuis van Bussum. De kleinere bouwplannen die voldoen aan de geformuleerde uitgangspunten worden in mandaat door de secretaris van de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit goedgekeurd. De kleine plannen worden behandeld in de kleine welstand, de grote plannen en de plannen die niet aan de richtlijnen uit het aanvullende beleid voldoen, worden aan de grote welstand voorgelegd. De vergaderfrequentie schiet soms te kort, zeker door de 6 weken termijn van de licht vergunningplichtige plannen in de nieuwe Woningwet. De kleine welstand bestaat uit een architect, een ambtenaar bouwtoezicht en een administratief medewerkster voor de notulen. De grote welstand wordt gevormd door twee architecten, een landschapsdeskundige en een burgerlid, ondersteund door een stedenbouwkundige en een jurist (ambtelijk secretaris). Vrijwel alle plannen (de tot voor kort meldingsplichtige plannen, definitieve bouwvergunningsaanvragen, geregistreerde principeaanvragen, schetsontwerpen, stedenbouwkundige uitgangspunten voor grote bouwplannen en reconstructies van wegen en groenvoorzieningen) worden aan de commissie voorgelegd. Alleen over bestemmingsplannen wordt geen welstandsadvies aan de commissie gevraagd. Plannen worden in principe alleen aan de welstandscommissie voorgelegd als ze planologisch akkoord zijn bevonden. Naast de uitgebreide adviesrol heeft de commissie aanvullende taken op het vlak van het stimuleren en regie van ruimtelijke kwaliteit van de openbare ruimte. De gemeente streeft naar openbaarheid. De vergaderingen zijn openbaar en agenda, plaats en datum van de vergadering worden in een regionaal huis- aan huisblad gepubliceerd. Alleen plannen die nog in een ontwikkelingsfase verkeren worden in een besloten overleg besproken, omdat de procedures nog gelopen moeten worden. Planindieners en ontwerpers kunnen op eigen verzoek toelichting geven op het plan. Burgemeester en wethouders volgen zo goed als altijd de adviezen van de CRK op. Welstandsbeleid De gemeente Bussum voert al lange tijd welstandstoezicht uit. Sinds 1992 heeft Bussum, in navolging van de Modelbouwverordening van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, algemene welstandscriteria opgenomen in de bouwverordening: de aanvaardbaarheid van het bouwwerk in relatie tot de karakteristiek van de reeds aanwezige bebouwing, de openbare ruimte, het landschap dan wel de stedenbouwkundige context; de massa, materiaal, maat, schaal, detaillering, materiaalkeuze en kleurstelling;

16 samenhang in het bouwwerk of de bouwwerken voor wat betreft de onderlinge relatie tussen de samenstellende delen daarvan. Aanvullend daarop voert de gemeente specifiek beleid met betrekking tot de kleine bouwplannen en zijn er notities vastgesteld ten aanzien van erfafscheidingen en schuttingen, dakkapellen en dakopbouwen, gevelreclames en rolluiken. RUIMTELIJK BELEID De toekomstige (ruimtelijke) ontwikkeling van Bussum wordt beschreven in het beleidsplan Bussum 2015, bestuurlijk vastgesteld in 1993 en in de notitie die in 2000 door de gemeente is opgesteld om voor het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV) in aanmerking te komen: de Notitie stedelijke vernieuwing in Bussum, plan van aanpak voor het ontwikkelingsprogramma stedelijke vernieuwing 2000 tot en met Het Beleidsplan Bussum 2015 Het beleidsplan Bussum 2015, beschrijft de hoofdlijnen van het gemeentelijk beleid op weg naar 2015 en heeft als doelstelling: Bij het maken van keuzes en het nemen van besluiten met betrekking tot de toekomstige ontwikkelingen van Bussum vormt handhaving en waar nodig verbetering van de kwaliteit van Bussum als woon- en werkgemeente de richtinggevende doelstelling. Het hanteren van deze doelstelling betekent : prioriteit voor kwaliteit boven kwantiteit; prioriteit voor milieu en leefomgeving; aandacht voor vernieuwing, opknappen en aanpassing van de omgeving; terugdringen milieu-aantasting door bedrijven; selectiviteit in groei en verdichting; instandhouding van een voorzieningenapparaat afgestemd op behoefte; instandhouding van een gezond economisch draagvlak. 14 Deze prioriteiten worden uitgewerkt in een aantal hoofdlijnen van het te voeren ruimtelijk beleid en ruimtelijke kwaliteitsbeleid. De trefwoorden daarbij zijn: aanpassing, vernieuwing en actief beheer van het stedelijk gebied met een belangrijke plaats voor ruimtelijke kwaliteit en betrokkenheid van de burger. Het te voeren ruimtelijk beleid kan worden getypeerd als dynamisch-conserverend, dat wil zeggen met respect voor het verleden, zorg voor het heden en inspelend op de toekomst: het goede handhaven, het slechte verbeteren. Bij het bepalen van de koers tot 2015 blijkt dat er veel aandacht bestaat voor ruimtelijk kwaliteitsbeleid, niet alleen in de zin van het formuleren van inhoudelijk richtinggevend beleid maar ook de eigen organisatie op deze prioriteit in te richten en door de rol van de eigen organisatie opnieuw te formuleren. De gemeente wil een coördinerende, stimulerende en, waar nodig, sturende rol spelen bij het bereiken, behouden of herstellen van een hoogwaardige kwaliteit van de leefomgeving. Dat betekent een integrerende rol tussen vele disciplines en belanghebbenden: welstandstoezicht, monumentenzorg, reclamebeheer, architectuurbeleid, stedenbouw, inrichting en vormgeving van openbare ruimte, projectontwikkelaars, bouwers, opdrachtgevers enz. De leefomgeving moet het resultaat zijn van een zorgvuldig kwaliteitsbeeld. Daarbij staan drie begrippen centraal: de gebruikswaarde, de culturele of belevingswaarde en de toekomstwaarde. Er zal een adviescollege worden ingesteld om het gemeentebestuur te adviseren over alle fysieke maatregelen die de integrale kwaliteit van de leefomgeving beïnvloeden. Deze integrale visie op hoofdlijnen wordt voorts uitgewerkt in gebiedsgericht beleid, waarbij 6 hoofdgebieden onderscheiden worden. De volgende beleidsindicaties per gebied staan centraal: 1. Het Spiegel, Het Prins Hendrikkwartier en het Brediuskwartier: handhaving van het huidige karakter. 2.De Vaartweg e.o. is aangemerkt als aandachtsgebied (in samenwerking met Naarden) 3. De wijken Oostereng, Westereng en de Dennen e.o.; actief beheer. 4.Godelinde e.o. ; handhaving van de kwaliteit

17 5. Centrumgebied: opstellen van een ontwikkelingsplan 6. Schilgebieden: beleid gericht op dorpsvernieuwing Andere beleidsvoornemens zijn het versterken van de groene as, instandhouding en beheer als natuurgebied van de Fransche Kampheide en Kamphoeve, natuurontwikkeling in de Bussumse Meent en het handhaven van het open karakter van de Noord- Westrand van Bussum. Notitie stedelijke vernieuwing 2000/2004 Op basis van een sterkte/zwakte analyse worden in deze laatste notitie de volgende doelstellingen geformuleerd: Handhaving en versterking van de woonfunctie en consolidatie van de economische functie; Handhaving en versterking van de bereikbaarheid van de voorzieningen in zowel fysieke als in sociale zin; Handhaving en versterking van de kwaliteit van de ruimtelijke omgeving. Deze laatste doelstelling, de meest relevante voor het welstandsbeleid, wordt nader omschreven als: De gemeente Bussum wil haar cultuurhistorische kwaliteiten ook voor de toekomst koesteren. Het stedenbouwkundig concept van de tuinstad, de groene omgeving met de nabijheid van bos en hei zijn voor Bussum unieke karaktereigenschappen die gehandhaafd en waar nodig versterkt kunnen worden. De ambitie is het hoogwaardige, tuinstedelijke woon- en werkmilieu van Bussum te handhaven. Deze visie wordt zodanig integraal aangepakt dat zowel fysiek-ruimtelijke, sociale en economische aspecten in samenhang worden beoordeeld. Om de integrale aanpak te realiseren wordt een gebiedsgericht plan van aanpak opgesteld, waarin vijf gebieden als prioriteitsgebieden worden gekenmerkt. De aanpak wordt uitgewerkt in een pakket van maatregelen per prioriteitsgebied. Bestemmingsplannen 15 In Bussum vigeren ongeveer 35 gedetailleerde bestemmingsplannen, conserverend van aard. De bestemmingsplannen zijn over het algemeen sterk normatief en meestal ontbreekt een stedenbouwkundige of kwaliteitsparagraaf. De bestemmingsplannen worden opgesteld door een extern adviesbureau waarmee de gemeente een vaste relatie heeft. Het ligt in de bedoeling om alle bestemmingsplannen te actualiseren en te digitaliseren. Het aantal bestemmingsplannen wordt teruggebracht naar 6 en de gebieden corresponderen globaal met de indeling uit het gebiedsgerichte ruimtelijke kwaliteitsbeleid. Uitgangspunt voor het welstandsbeleid was meer integratie tussen de bestemmingsplannen en het welstandsbeleid en er is naar gestreefd om de gebiedsindeling in de welstandsnota te laten samenvallen met deze nieuwe bestemmingsplangrenzen. Er wordt in Bussum regelmatig gewerkt met binnenplanse vrijstellingen. Wat betreft Art. 19, lid 3 van de Wet op de Ruimtelijke Ordening is dan ook aanvullend beleid ontwikkeld. De welstandscommissie wordt niet om advies gevraagd bij het opstellen of vaststellen van de bestemmingsplannen. In de toekomst zal dat wel het geval zijn. Stedenbouw In Bussum bevatten de gedetailleerde bestemmingsplannen soms ook een stedenbouwkundige paragraaf. Voor stedelijke herinrichtingsprojecten worden min of meer ad- hoc ruimtelijke uitgangspunten of beeldkwaliteitsplannen opgesteld. De ruimtelijke uitgangspunten of beeldkwaliteitsplannen worden opgesteld door de gemeente zelf, de afdeling Ruimtelijke Inrichting. In de uitgangspunten voor de grotere nieuwbouwprojecten worden stedenbouwkundige en architectonische randvoorwaarden opgenomen. De uitgangspunten worden ter beoordeling aan de welstandscommissie voorgelegd. Een voorlopige conclusie is dat er zeker in de bestemmingsplannen maar ook in de beeldkwaliteitsplannen veel wordt vastgelegd en er gestuurd wordt op kwaliteit door omschrijving van type ingreep en maatregel.

18 MONUMENTENBELEID Inventarisatie Monumentale gebouwen en structuren in de gemeente zijn geïnventariseerd en Bussum telt in totaal 40 Rijksmonumenten, 2 provinciale monumenten en ongeveer 35 gemeentelijke monumenten (zie de monumentenlijst in bijlage 2). Er zijn geen beeldbepalende of karakteristieke panden aangewezen. Wel zijn er twee aanwijzingen in het kader van de Wet op de beschermde stads- en dorpsgezichten in voorbereiding. Monumentencommissie en monumentenbeleid Behalve advisering in het kader van de Woningwet, is de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit ook door de gemeenteraad aangewezen om te adviseren in het kader van artikel 15 van de Monumentenwet. Er is sprake van een geïntegreerde adviescommissie, dat wil zeggen dat de CRK wordt uitgebreid met een Monumentencommissie (of een monumentendeskundige en/of kunsthistoricus) op het moment dat een bouwaanvraag voor een monument moet worden beoordeeld. Bussum ontwikkelt expliciet monumentenbeleid. OPENBARE RUIMTE, GROENBELEID EN BEELDENDE KUNST Openbare ruimte en groenbeleid De gemeente besteedt veel aandacht aan de inrichting van de openbare ruimte en voert dit ook uit in eigen beheer. In het beleidsplan Bussum 2015 is de kwaliteit van de openbare ruimte en groen speerpunt van beleid. De gemeente streeft naar kwaliteitsverbetering en duurzaam groen door beleid te richten op een duurzame inrichting van de openbare buitenruimte en door de groendiscipline een volwaardige plaats te geven binnen de ruimtelijke planvorming, onder andere door veiligstelling in bestemmingsplannen. Behalve door ondersteuning van dit beleid in de bestemmingsplannen en beeldkwalitieitsplannen is er beleid geformuleerd in de notities straatmeubilair en verhardingen. In het gebiedsgerichte beleid zijn als bijzondere aandachtsgebieden het Centrum, de buurtwinkelcentra, plantsoenen en de zuidwestrand aangewezen. Dergelijke plannen (reconstructies van wegen, pleinen en plantsoenen) worden ook aan de CRK voorgelegd. Bussum kent vrijwel geen buitengebied en het aanwezige buitengebied is in beheer van natuurorganisaties. Wat betreft het buitengebied is er dan ook weinig beleid geformuleerd (met uitzondering van de Zuidwestvisie). Wat betreft het beleid ten aanzien van het buitengebied is ook het Streekplan Noord Holland Zuid, van 17 februari 2003, bepalend. 16 Beeldende kunst De gemeente Bussum voert door middel van het zogenaamde plaatsingsplan beleid ten aanzien van beeldende kunst in de openbare ruimte en laat zich daarbij adviseren door de Commissie Beeldende Kunst. Ook deze plannen worden voorgelegd aan de CRK. Omdat de CRK het te plaatsen kunstwerk beoordeelt op het gevolg voor de openbare ruimte kan dit leiden tot een tegenstrijdig adviezen van beide commissies. Er zijn afspraken gemaakt om overlappingen in advisering te voorkomen. CONCLUSIES VOOR DE WELSTANDSNOTA Welstandsnota heeft een solide basis De nieuw op te stellen welstandsnota kan voortborduren op een vastgesteld ruimtelijk kwaliteitsbeleid. Wat betreft ruimtelijk beleid staat zowel in het beleidsplan Bussum 2015 als in de notitie stedelijke vernieuwing het handhaven en, zo mogelijk verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit hoog op de agenda. De gemeente Bussum heeft ook de

19 eigen organisatie op het maximaal nastreven van deze beleidsdoelstellingen ingericht en gebiedsgerichte prioriteiten geformuleerd. Het gemeentebestuur wordt daarbij geadviseerd door de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit, die een uitgebreide adviserende rol heeft meegekregen over welstandsaspecten van alle fysieke maatregelen. Ook organisatorisch heeft het welstandsbeleid in Bussum een stevige basis, vastgelegd in de bouwverordening, in het reglement van orde op de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit. De grote aandacht voor ruimtelijke kwaliteit komt ook tot uiting in de sterk normatieve bestemmingsplannen en beeldkwaliteitsplannen. Uitgangspunt voor de welstandsnota is dan ook het bevorderen van het sturen op kwaliteit door het benoemen van de bestaande of gewenste kwaliteiten. Aansluiting tussen de verschillende beleidsdocumenten Omdat Bussum het ruimtelijk kwaliteitsbeleid vanuit verschillende invalshoeken inzet is het zaak zorg te dragen voor een goede aansluiting tussen de verschillende instrumenten. Van elk instrument moet duidelijk zijn wat de reikwijdte is en hoe het is verweven met andere beleidsinstrumenten. In het kader van deze welstandsnota is vooral de relatie van tussen bestemmingsplan, beeldkwaliteitsplan en welstandscriteria van belang. Het bestemmingsplan regelt onder meer de functie en het ruimtebeslag van bouwwerken voor zover dat nodig is voor een goede ruimtelijke ordening (artikel 10 WRO). Datgene dat door het bestemmingsplan wordt mogelijk gemaakt kan niet door welstandscriteria worden tegengehouden. De architectonische vormgeving van bouwwerken valt buiten de reikwijdte van het bestemmingsplan en wordt exclusief door de welstandsnota geregeld. Welstandscriteria kunnen waar nodig de ruimte die het bestemmingsplan biedt invullen ten behoeve van de ruimtelijke kwaliteit, het welstandsadvies kan zich dan richten op de gekozen invulling binnen het bestemmingsplan. In een situatie waarin een bouwplan in overeenstemming is met het bestemmingsplan, maar het bestemmingsplan eveneens ruimte biedt voor alternatieven, kan een negatief welstandsadvies worden gegeven als de gekozen stedenbouwkundige of architectonische oplossing te sterk afbreuk doet aan de ruimtelijke beleving van het betreffende gebied. Uiteraard moet in zo n geval de welstandsnota daartoe de argumentatie leveren. In de welstandsnota kan worden verwezen naar welstandscriteria die zijn opgenomen in andere beleidsdocumenten. Dergelijke documenten worden daardoor geacht deel uit te maken van de welstandsnota. Uiteraard gelden voor deze documenten dezelfde eisen als voor de welstandsnota: vaststelling in de vorm van beleidsregels door de gemeenteraad, inspraak conform de gemeentelijke inspraakverordening en welstandscriteria die zo veel mogelijk zijn toegespitst op het individuele bouwwerk en specifieke aspecten van het bouwwerk normeren. 17 In het geval van een beeldkwaliteitsplan moet per geval voortaan zorgvuldig worden nagegaan of dit zal worden gebruikt in kader van de bestemmingsplantoetsing of in het kader van welstandstoezicht. Beiden tegelijk geeft juridische complicaties; het bestemmingsplan of een daaraan gekoppeld plan mag immers niet ingaan op de architectonische vormgeving terwijl een welstandsnota of een daaraan gekoppeld beleidsdocument dat juist wel doet. Indien het beeldkwaliteitsplan wordt gebruikt in het kader van welstandstoezicht werkt het beeldkwaliteitsplan aanvullend op de welstandscriteria. De beeldkwaliteitsplannen van Bussum zijn zover juridisch mogelijk verwerkt in de welstandsnota, waardoor aanvullend hierop toetsen niet meer nodig is. Ze dienen nu als verduidelijking en ter inspiratie.

20 18

21 HOOFDSTUK 3 Algemene welstandscriteria TOELICHTING De algemene welstandscriteria die in deze paragraaf worden genoemd richten zich op de zeggingskracht en het vakmanschap van het architectonisch ontwerp en zijn terug te voeren op vrij universele kwaliteitsprincipes. De algemene welstandscriteria liggen (haast onzichtbaar) ten grondslag aan elke planbeoordeling omdat ze het uitgangspunt vormen voor de uitwerking van de gebiedsgerichte en objectgerichte welstandscriteria. In praktijk zullen die uitwerkingen meestal voldoende houvast bieden voor de planbeoordeling. In bijzondere situaties wanneer de gebiedsgerichte en de objectgerichte welstandscriteria ontoereikend zijn, kan het nodig zijn expliciet terug te grijpen op de algemene welstandscriteria. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn wanneer een bouwplan is aangepast aan de gebiedsgerichte welstandscriteria, maar het bouwwerk zelf zo onder de maat blijft dat het op den duur zijn omgeving negatief zal beïnvloeden. Ook wanneer een bouwplan afwijkt van de bestaande of toekomstige omgeving maar door bijzondere schoonheid wél aan redelijke eisen van welstand voldoet, kan worden teruggegrepen op de algemene welstandscriteria. De welstandscommissie kan burgemeester en wethouders in zo n geval gemotiveerd en schriftelijk adviseren van de hardheidsclausule gebruik te maken en af te wijken van de gebiedsgerichte en objectgerichte welstandscriteria. In praktijk betekent dit dat het betreffende plan alleen op grond van de algemene welstandscriteria wordt beoordeeld en dat de bijzondere schoonheid van het plan met deze criteria overtuigend kan worden aangetoond. Het niveau van redelijke eisen van welstand ligt dan uiteraard hoog, het is immers redelijk dat er hogere eisen worden gesteld aan de zeggingskracht en het architectonisch vakmanschap naarmate een bouwwerk zich sterker van zijn omgeving onderscheidt. De algemene welstandscriteria zijn opgesteld in samenwerking met prof. ir Tj. Dijkstra en gebaseerd op de notitie Architectonische kwaliteit, een notitie over architectuurbeleid die hij schreef als Rijksbouwmeester in 1985 en die in 2001 werd uitgegeven door 010 Uitgevers. Hogere eisen als een bouwwerk zich sterk van zijn omgeving onderscheidt. RELATIE TUSSEN VORM, GEBRUIK EN CONSTRUCTIE 19 Van een bouwwerk dat voldoet aan redelijke eisen van welstand mag worden verwacht dat de verschijningsvorm een relatie heeft met het gebruik ervan en de wijze waarop het gemaakt is, terwijl de vormgeving daarnaast ook zijn eigen samenhang en logica heeft. Een bouwwerk wordt primair gemaakt om te worden gebruikt. Hoewel het welstandstoezicht slechts is gericht op de uiterlijke verschijningsvorm, kan de vorm van het bouwwerk niet los worden gedacht van de eisen vanuit het gebruik en de mogelijkheden die materialen en technieken bieden om een doelmatige constructie te maken. Gebruik en constructie staan aan de wieg van iedere vorm. Daarmee is nog niet gezegd dat de vorm altijd ondergeschikt is aan het gebruik of de constructie. Ook wanneer andere aspecten dan gebruik en constructie de vorm tijdens het ontwerpproces gaan domineren, mag worden verwacht dat de uiteindelijke verschijningsvorm een begrijpelijke relatie houdt met zijn oorsprong. Daarmee is tegelijk gezegd dat de verschijningsvorm méér is dan een rechtstreekse optelsom van gebruik en constructie. Er zijn daarnaast andere factoren die hun invloed kunnen hebben zoals de omgeving en de associatieve betekenis van de vorm in de sociaal-culturele context. Maar als de vorm in tegenspraak is met het gebruik en de constructie dan verliest zij daarmee aan begrijpelijkheid en integriteit.

22 RELATIE TUSSEN BOUWWERK EN OMGEVING Van een bouwwerk dat voldoet aan redelijke eisen van welstand mag worden verwacht dat het een positieve bijdrage levert aan de kwaliteit van de openbare (stedelijke of landschappelijke) ruimte. Daarbij worden hogere eisen gesteld naarmate de openbare betekenis van het bouwwerk of van de omgeving groter is. Bij het oprichten van een gebouw is sprake van het afzonderen en in bezit nemen van een deel van de algemene ruimte voor particulier gebruik. Gevels en volumes vormen zowel de externe begrenzing van de gebouwen als ook de wanden van de openbare ruimte die zij gezamenlijk bepalen. Het gebouw is een particulier object in een openbare context, het bestaansrecht van het gebouw ligt niet in het eigen functioneren alleen maar ook in de betekenis die het gebouw heeft in zijn stedelijke of landschappelijke omgeving. Ook van een gebouw dat contrasteert met zijn omgeving mag worden verwacht dat het zorgvuldig is ontworpen en de omgeving niet ontkent. Waar het om gaat is dat het gebouw een positieve bijdrage levert aan de kwaliteit van de omgeving en de te verwachten ontwikkeling daarvan. Over de wijze waarop dat bij voorkeur zou moeten gebeuren kunnen de gebiedsgerichte welstandscriteria duidelijkheid verschaffen. BETEKENISSEN VAN VORMEN IN SOCIAAL-CULTURELE CONTEXT Van een bouwwerk dat voldoet aan redelijke eisen van welstand mag worden verwacht dat verwijzingen en associaties zorgvuldig worden gebruikt en uitgewerkt, zodat er concepten en vormen ontstaan die bruikbaar zijn in de bestaande maatschappelijke realiteit. 20 Voor vormgeving gelden in iedere cultuur bepaalde regels, net zoals een taal zijn eigen grammaticale regels heeft om zinnen en teksten te maken. Die regels zijn geen wetten en moeten ter discussie kunnen staan. Maar als ze worden verhaspeld of ongeïnspireerd gebruikt, wordt een tekst verwarrend of saai. Precies zo wordt een bouwwerk verwarrend of saai als de regels van de architectonische vormgeving niet bewust worden gehanteerd. Als vormen regelmatig in een bepaald verband zijn waargenomen krijgen zij een zelfstandige betekenis en roepen zij, los van gebruik en constructie, bepaalde associaties op. Pilasters in classicistische gevels verwijzen naar zuilenstructuren van tempels, transparante gevels van glas en metaal roepen associaties op met techniek en vooruitgang. In iedere bouwstijl wordt gebruik gemaakt van verwijzingen en associaties naar wat eerder of elders reeds aanwezig was of naar wat in de toekomst wordt verwacht. De kracht of de kwaliteit van een bouwwerk ligt echter vooral in de wijze waarop die verwijzingen en associaties worden verwerkt en geïnterpreteerd binnen het kader van de actuele culturele ontwikkelingen, zodat concepten en vormen ontstaan die bruikbaar zijn in de bestaande maatschappelijke realiteit. Zorgvuldig gebruik van verwijzingen en associaties betekent onder meer dat er een bouwwerk ontstaat dat integer is naar zijn tijd doordat het op grond van zijn uiterlijk in de tijd worden geplaatst waarin het werd gebouwd of verbouwd. Bij restauraties is sprake van herstel van elementen uit het verleden, maar bij nieuw- of verbouw in bestaande (monumentale) omgeving betekent dit dat duidelijk moet zijn wat authentiek is en wat nieuw is toegevoegd. Een ontwerp kan worden geïnspireerd door een bepaalde tijdsperiode, maar dat is iets anders dan het imiteren van stijlen, vormen en detailleringen uit het verleden. Associatieve betekenissen zijn van groot belang om een omgeving te begrijpen als beeld van de tijd waarin zij is ontstaan, als verhaal van de geschiedenis, als representant van een stijl. Daarom is het zo belangrijk om ook bij nieuwe bouwplannen zorgvuldig met stijlvormen om te gaan, zij vormen immers de geschiedenis van de toekomst.