Inventaris van het archief van de Ontvangers der kloosters binnen en buiten Delft, aangesteld door de Staten van Holland

Transcriptie

1 Nummer archiefinventaris: Inventaris van het archief van de Ontvangers der kloosters binnen en buiten Delft, aangesteld door de Staten van Holland Auteur: S.W.A. Drossaers Nationaal Archief, Den Haag 1916 Copyright: cc0 This finding aid is written in Dutch.

2

3 Ontvangers Kloosters Delft e.o. 3 I N H O U D S O P G A V E Beschrijving van het archief...5 Aanwijzingen voor de gebruiker...6 Openbaarheidsbeperkingen...6 Beperkingen aan het gebruik...6 Aanvraaginstructie... 6 Citeerinstructie... 6 Archiefvorming...7 Geschiedenis van de archiefvormer...7 Geschiedenis van het archiefbeheer...9 De verwerving van het archief...9 Verwant materiaal...10 Afgescheiden archiefmateriaal...10 Beschrijving van de series en archiefbestanddelen...11 A. Stukken betreffende de administratie der kloostergoederen...11 I. Stukken, afkomstig van de afzonderlijke ontvangers vóór a. Stukken, afkomstig van Adriaen Adriaensz van der Meer, ontvanger van het klooster St. Ursula b. Stukken, afkomstig van Wouter van Wijck, ontvanger van het klooster St. Anna...11 II. Stukken, afkomstig van Cornelis de Vrye Willemsz., kapelaan van St. Hieronymus' dal en ontvanger van dat college sinds November III. Stukken, afkomstig van de ontvangers der gezamenlijke kloosters, behoudens de uitzonderingen in de inleiding vermeld...12 a. Stukken, afkomstig van Cornelis Franchois van Bodeghem...12 b. Stukken, afkomstig van Maerten Heynricxz...12 c. Stukken, afkomstig van Henrick Maertensz. Storm...13

4

5 Ontvangers Kloosters Delft e.o. 5 Beschrijving van het archief B E S C H R I J V I N G V A N H E T A R C H I E F Naam archiefblok: Delftse Statenkloosters Ontvangers der Kloosters binnen en buiten Delft Periode: Archiefbloknummer: 3644 Omvang: 0,20 meter; 20 inventarisnummers. Taal van het archiefmateriaal: Het merendeel der stukken is in het Nederlands Soort archiefmateriaal: Normale geschreven en gedrukte teksten. De Nederlandstalige stukken van vóór ca zijn geschreven in het gotische cursiefschrift, met name in de oud-hollandse klerkencursief. Archiefbewaarplaats: Nationaal Archief, Den Haag Archiefvormers: Bodeghem, Cornelis Franchois van Heynricxz., Maerten Meer, Adriaen Adriaensz van der Meer Vrye Willemsz., Cornelis de Wijck, Wouter van Samenvatting van de inhoud van het archief: Het archief bevat stukken van de diverse ontvangers van de kloosters in en buiten Delft. Het betreft onder meer brieven, een lijst van pachters en verzoekschriften om verhoging van alimentatie uit de zestiende eeuw en rekeningen uit de 18de en 19de eeuw.

6 6 Ontvangers Kloosters Delft e.o Aanwijzingen voor de gebruiker Aanwijzingen voor de gebruiker Openbaarheidsbeperkingen OPENBAARHEIDSBEPERKINGEN Volledig openbaar Beperkingen aan het gebruik BEPERKINGEN AAN HET GEBRUIK Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht. Aanvraaginstructie AANVRAAGINSTRUCTIE Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen: 1. U maakt een profiel aan op en logt vervolgens in; 2. Via de archiefinventaris (alleen de beschrijvingen met rode nummers) selecteert u het gewenste archiefstuk door op de knop 'Reserveren' te klikken; 3. In het volgende scherm geeft u aan op welke dag u het archiefstuk wilt inzien; 4. Indien u zich bevindt in de studiezaal en een tafelnummer heeft ontvangen kunt u dit nummer vermelden. Als u geen tafelnummer heeft kunt u tafelnummer 777 laten staan; 5. Vervolgens bevestigt u uw reservering door deze te versturen. Citeerinstructie CITEERINSTRUCTIE Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling. VOLLEDIG: Nationaal Archief, Den Haag, Delftse Statenkloosters Ontvangers der Kloosters binnen en buiten Delft, nummer toegang , inventarisnummer... VERKORT: NL-HaNA, Ontvangers Kloosters Delft e.o., , inv.nr....

7 Ontvangers Kloosters Delft e.o. 7 Archiefvorming Archiefvorming Geschiedenis van de archiefvormer GESCHIEDENIS VAN DE ARCHIEFVORMER In 1575 werden negen voorafgaande kloosters door de Staten onder het beheer van één ontvanger gesteld. 1 Eerst langzamerhand geraakte men door verschillende plakkaten en ordonnanties uit den chaos, die op de eerste successen in 1572 volgde, tot dezen meer geregelden toestand. Een plakkaat of resolutie echter, waarin met zooveel woorden besloten wordt tot annotatie van geestelijke goederen als zoodanig, is niet bekend; de plakkaten, waarvan wel wordt aangenomen, dat zij den toestand der geestelijke goederen regelden, nl. die van 23 2 en 25 Augustus en 10 Februari , doen dat niet, een dergelijk besluit is nooit genomen of is, als zooveel andere, verloren geraakt. Het plakkaat van 23 Augustus was bedoeld om een einde te maken aan het geroof en geplunder der soldaten, waaraan vooral kloosters en dergelijke bloot stonden. Voor het vervolg mochten alleen van diegenen, die zich in het openbaar vijandelijk gedroegen tegen "Ons en de Staten" en van hen, die voortvluchtig waren en niet binnen veertien dagen terugkeerden, de goederen in bewaarderhand worden genomen door de regeeringen der steden en voor het platte land door de Staten, totdat er op gedisponeerd zou zijn. Deze categorie van menschen werd door het plakkaat van 25 Augustus uitgebreid tot hen, die zich bevonden in steden, die nog niet op de hand van den Prins en de Staten waren. De bewoners der Delftsche kloosters vallen hier dus niet onder, tenzij zij zich in het openbaar vijandig hebben gedragen, waarvan nergens blijkt. Zonder verderen overgang volgt nu het plakkaat van 10 Februari 1573, waaruit op te maken valt, dat het annoteeren, ook van geestelijke goederen, toen in vollen gang was. Aangezien het nl. gebleken was, dat de goederen van vijandigen, voortvluchtigen, mitsgaders die van conventen, kerken, kloosters, geestelijke en wereldlijke personen, "Ons ende de ghemeene saecke als noch niet toegedaen, met der daedt geaenvaert ende aengheslagen zijn, ende noch dagelijcks geaenvaert ende aengeslagen worden, sonder te komen ofte te strecken ten gemeenen proffyte", werd een ieder, die roerende of onroerende goederen, dergelijke personen of stichtingen toebehoorende, onder zich had, gelast daarvan aangifte te doen, opdat er inventarissen en kohieren van gemaakt konden worden. Bovendien werd het verboden van die goederen eenige betaling te doen dan in handen van daartoe geautoriseerde ontvangers. Ook dit plakkaat had dus niet ten doel den toestand der geestelijke goederen te regelen, doch was waarschijnlijk een uitvloeisel van klachten over het wanbeheer der ontvangers, op de Statenvergadering in November te berde gebracht 5. Evenwel is het duidelijk, dat men zich niet meer in het openbaar vijandig behoefde te gedragen of voortvluchtig behoefde te zijn om voor annotatie van eigendommen in de termen te vallen, en de kloosters konden moeilijk de "ghemeene saecke" toegedaan zijn, te minder toen in Februari een eind werd gemaakt aan den reliegievrede en de uitoefening van den katholieken godsdienst verboden werd. De Delftsche kloosters gingen dan ook nu niet langer vrij uit. In de maanden 1 Zie over het volgende mr. J. F. VAN BEECK CALKOEN. Onderzoek naar den rechtstoestand der geestelijke en kerkelijke goederen in Holland na de reformatie Res. Staten van Holland BOR I p Res. Staten van Holland Dr. L. A. KESPER, Brief over een op den 17 Non te Delft gehouden vergadering van de St. van Holl. in Bijdr. en Meded. v/b. Hist. Gen. XXX p. 231.

8 8 Ontvangers Kloosters Delft e.o Maart-Mei werd voor elk dier kloosters een afzonderlijke ontvanger aangesteld 6 en van dienzelfden tijd af werd aan de bewoners van St. Anna, St. Agnes, Koningsveld en Hieronymusdal alimentatie verstrekt. Aangaande de Karthuizers en de Regulieren van Sion vermeldt de rekening van 1575 alleen, dat de alimentatie over 1574 is uitbetaald. Deze beiden hadden evenals de zusters van Koningsveld in 1572 hun woning reeds moeten verlaten en een onderdak binnen Delft moeten zoeken aangezien de gebouwen gesloopt werden uit angst, dat de Spanjaarden er bij een aanval op de stad gebruik van zouden maken. In April 1573 moesten ook de zusters van St. Anna en St. Agnes uit hun huis, welk lot later ook die van St. Barbara trof; 7 de zusters van St. Agatha en St. Ursula bleven waar ze waren en kwamen eerst in 1576 resp voor alimentatie in aanmerking. Nog werd voor het klooster St. Barbara een andere uitzondering gemaakt. Aangezien de inkomsten zeer gering bleken te zijn naar verhouding van het aantal personen, dat er uit gealimenteerd, en de schulden, die er uit betaald moesten worden, en het klooster bovendien veel te lijden had van inkwartiering, vroeg en verkreeg het toestemming om zijn inkomsten gedurende een jaar zelf te mogen ontvangen; na verlenging van dien termijn bleef dat zoo tot Februari De proef met de afzonderlijke ontvangers beviel niet; de een was onbekwaam en de ander had het te druk met andere bezigheden 9. Het gevolg was de aanstelling in Januari 1575 van Cornelis Franchois van Bodeghem voor de negen kloosters gezamenlijk. Het beheer over de goederen van St. Hieronymus' dal werd hem evenwel in November 1576 ontnomen en aan een der kapelaans gegeven; eerst in 1630 werd het weer bij dat der andere onder denzelfden ontvanger gesteld. Ook hier als bij St. Barbara kan de reden geweest zijn, dat de inkomsten der broeders sedert den brand van 1536 nauwelijks voldoende waren om hen in het leven te houden, doch ook overigens werden zij niet als kloosterlingen doch als wereldlijke geestelijken behandeld. Blijkens de stukken, vermeld onder n 3 van den Inv, behoefde deze corporatie niet uit te sterven, wat met de andere, blijkens den gang van zaken, wel het geval was, maar werden vaceerende prebenden aangevuld. De Staten bleven niet onverdeeld eigenaar der geestelijke goederen. Volgens resolutie van 15 Mei 1575, kwamen de "aedificiën van cloosters ende 't begrip van dien staende binnen eenige steden van Hollandt" ter dispositie van de stedelijke magistraat, die er evenwel niets van verkoopen of vervreemden mocht zonder toestemming der Staten. Nadat er evenwel naar aanleiding van deze bepaling een geschil was gerezen tusschen Staten en steden, werd aan de laatsten bij resolutie van 23 Mei 1575 het beheer zonder eenige beperking overgelaten. De kloosters bleven ook na de annotatie der goederen afzonderlijke fundaties en werden niet door de Staten geannexeerd. Alleen wanneer goederen werden verkocht, kwam de opbrengst aan de Staten en niet aan de conventskas, waardoor de fundaties dus wel voortdurend kleiner werden. De opbrengst werd vóór alles aangewend tot alimentatie der gewezen conventualen en in de eerste jaren was zij daarvoor nauwelijks voldoende. Van een willekeurig gebruik van de opbrengst door de Staten blijkt dan ook voor de Delfsche kloosters niet, waarbij evenwel in aanmerking moet worden genomen, dat de rekeningen van , dus juist over den tijd, waarin de conventualen uitstierven, ontbreken. Daarna werden er behalve predikants-tractementen ook enkele pensioenen en tractementen van personen, die met de religie niets hadden uit te staan, van uitbetaald. 6 Commissieboek, Rekenkamer no. 13 A.R.A. Van de ontvangers der kloosters Koningsveld, St. Ursula en dat der Karthuizers zijn door de rekening van 1575 Inv. no. 19) wel de namen, doch niet de data hunner aanstelling bekend. 7 "Een seeckere tijdt geleden" zeggen zij in een verzoekschrift om alimentatie d.d Zie B. I. nos. 21 en 22. Mogelijk was het niet toevallig, dat juist de drie Fransciscaner kloosters meer ontzien werden dan de andere Door hun verzet tegen het besluit van Pius V om het Utrechtsche kapittel op te heffen en meer direct tegen Alva, die den paus bij de uitvoering van dat besluit krachtig steunde, zal men hen niet als anderen van verstandhouding met de Spanjaarden verdacht hebben. 9 Zie de instructie voor Van Bodeghem voorin diens eerste rekening (Inv. no. 19).

9 Ontvangers Kloosters Delft e.o. 9 Bij Koninklijk Besluit van 6 April 1808 werd bepaald, dat alle effecten te laste der publieke schatkist, welke ten comptoire van de ontvangers der geestelijke en kerkelijke goederen aanwezig waren, te samen bedragende een kapitaal van f en f aan jaarlijksche rente, op de meest regelmatige manier zouden worden geconcentreerd en als eigendom van het Rijk aan de amortisatiekas toegevoegd. De Minister van Binnenlandsche Zaken zou voorzien in de betalingen aan geestelijkheid, kerken en scholen 10. Geschiedenis van het archiefbeheer GESCHIEDENIS VAN HET ARCHIEFBEHEER De archieven der negen voorafgaande kloosters zijn in één bundel beschreven, omdat zij in 1575 door de Staten onder het beheer van één ontvanger gesteld werden. 11 De verwerving van het archief DE VERWERVING VAN HET ARCHIEF De rechtstitel is (nog) onbekend 10 Zie W. VAN BEUNINGEN, Het geestelijk kantoor van Delft pag. 296 en vlg. 11 Zie over het volgende mr. J. F. VAN BEECK CALKOEN. Onderzoek naar den rechtstoestand der geestelijke en kerkelijke goederen in Holland na de reformatie

10 10 Ontvangers Kloosters Delft e.o Verwant materiaal Verwant materiaal Afgescheiden archiefmateriaal AFGESCHEIDEN ARCHIEFMATERIAAL De Rekeningen der ontvangers van de gezamenlijke kloosters zijn overgebracht naar het archief van de Rekenkamer ter Auditie, , inv.nrs

11 Ontvangers Kloosters Delft e.o. 11 Beschrijving van de series en archiefbestanddelen B E S C H R I J V I N G V A N D E S E R I E S E N A R C H I E F B E S T A N D D E L E N A. Stukken betreffende de administratie der kloostergoederen. I. Stukken, afkomstig van de afzonderlijke ontvangers vóór a. Stukken, afkomstig van Adriaen Adriaensz van der Meer, ontvanger van het klooster St. Ursula. A. STUKKEN BETREFFENDE DE ADMINISTRATIE DER KLOOSTERGOEDEREN. I. STUKKEN, AFKOMSTIG VAN DE AFZONDERLIJKE ONTVANGERS VÓÓR A. STUKKEN, AFKOMSTIG VAN ADRIAEN ADRIAENSZ VAN DER MEER, ONTVANGER VAN HET KLOOSTER ST. URSULA. 1 "Staet ofte rekeninge van alle den incompste vant convent van Sint Ursulen binnen Delft ende vandt gheen dat men tvoorsz. convent noch schuldich es". Blafferd van de inkomsten, vervaardigd door Adriaen Adriaensz. (1573) 1 deel 2 Verzoekschrift der conventualen aan de Rekenkamer om alimentatie. Met een lijst der conventualen, waarin opgave van haar leeftijd. (1574) 1 stuk De datum is afgeleid door de vergelijking der leeftijden met die in Inv. no. 15. b. Stukken, afkomstig van Wouter van Wijck, ontvanger van het klooster St. Anna. B. STUKKEN, AFKOMSTIG VAN WOUTER VAN WIJCK, ONTVANGER VAN HET KLOOSTER ST. ANNA. 3 Bewijs van ontvangst van P. Hanneman, ontvanger-generaal van Delfland, voor Wouter van Wijck van twee registers van de goederen van het klooster St. Anna. Afschrift stuk II. Stukken, afkomstig van Cornelis de Vrye Willemsz., kapelaan van St. Hieronymus' dal en ontvanger van dat college sinds November II. STUKKEN, AFKOMSTIG VAN CORNELIS DE VRYE WILLEMSZ., KAPELAAN VAN ST. HIERONYMUS' DAL EN ONTVANGER VAN DAT COLLEGE SINDS NOVEMBER Verklaring van P. Hanneman, dat hij van de Rekenkamer heeft ontvangen een rentebrief, toebehoorende aan het college van St. Hieronymus' dal, om dien te geven aan Claes Ariensz., die de rente van de Staten heeft afgekocht stuk 5 Borderel tot de derde rekening van de goederen der Jeronimitanen, gedaan in stuk 6 Verklaringen van Cornelis de Vrye Willemsz. voor de Rekenkamer van de ontvangst van eenige rentebrieven, een huurcedel en een rekening, toebehoorende aan St. Hieronymus' dal stukken

12 12 Ontvangers Kloosters Delft e.o Stukken betreffende een geschil met de Heilige-Geestmeesters te Schiedam over den eigendom van 4 hont land in Oud-Mathenesse, behoorende tot de vicarie op het St. Laurens' altaar in de Oude kerk, waarover de Jeronimitanen het recht van nominatie hadden stukken Zie H. I. no. 57. III. Stukken, afkomstig van de ontvangers der gezamenlijke kloosters, behoudens de uitzonderingen in de inleiding vermeld. a. Stukken, afkomstig van Cornelis Franchois van Bodeghem. III. STUKKEN, AFKOMSTIG VAN DE ONTVANGERS DER GEZAMENLIJKE KLOOSTERS, BEHOUDENS DE UITZONDERINGEN IN DE INLEIDING VERMELD. A. STUKKEN, AFKOMSTIG VAN CORNELIS FRANCHOIS VAN BODEGHEM. 8 "Register, inhoudende specificatie van de brieven der landen van St. Ursulen convent binnen Delft, overgelevert by Anna Jacobsdr., eertijds mater van tselffde convent, ende. dat deur bevel van burgemeesteren der voorscreven stede van Delf." Register van de brieven van het klooster St. Ursula. Voorin een beknopte lijst van de brieven der kloosters St. Agatha en St. Anna, achterin van die der Carthuizers. (c ) 1 deel 9 Lijst van de pachters der verschillende kloosters. ( ) 1 stuk 10 Lijst van brieven der verschillende kloosters. ( ) 1 katern De laatste twee nummers zijn van dezelfde hand en, daar in het eerste, sprake is van St. Barbara en in het laatste van St. Hieronymus' dal, moeten beide zijn opgemaakt na Februari 1575 en voor November b. Stukken, afkomstig van Maerten Heynricxz. B. STUKKEN, AFKOMSTIG VAN MAERTEN HEYNRICXZ. 11 "Registere van de copiën van de brieven van den convente van Sinte Annen binnen der stede van Delft, anno XVC tachtentich gescreven." Cartularium, inhoudende afschriften van eigendomsbewijzen, rentebrieven, schuldbekentenissen en quitanties deel IX A Acte, waarbij aan het klooster St. Barbara uitstel wordt gegeven voor het betalen van erfhuur van een stuk land stuk 12 Staat van de goederen van het klooster St. Barbara, uit welker opbrengst de conventualen werden onderhouden. (1580) Voorin een naamlijst der conventualen met opgave van haar leeftijd. (VIII, 26). De datum is afgeleid.

13 Ontvangers Kloosters Delft e.o. 13 De datum is afgeleid uit de omstandigheid, dat Agniet, Buys, eertijds mater, den leeftijd van 52 jaar had bereikt, toen deze lijst werd opgemaakt, terwijl zij, blijkens B.I. no. 1, in 1572 op den leeftijd van 44 jaar tot die waardigheid werd verkozen. 12A Manuaal van den verpachte landerijen der gezamenlijke kloosters (c.1582) 1 deel 14 Verzoekschriften van de conventualen van St. Anna, St. Ursula, St. Barbara, St. Agniet, St. Agatha en van den gewezen supprior van Sion aan de Staten van Holland om verhooging van alimentatie. Met adviezen van den ontvanger en gunstige beschikking door de Staten stukken 15 Regres (lijst) van den ouderdom van de conventualen der kloosters binnen en buiten Delft. (1585) 1 katern De lijst bevat alle kloosters behalve St. Hieronymus' dal. Zie voor de dateering de noot bij no A Acte, waarbij de St. van Holl. 10 morgen land te Rijswijk afkomstig van het klooster St. Agnes te Delft ruilen tegen 10 morgen land te Maasland, charter 16 Quitanties voor Maerten Heynricxz. als ontvanger van het klooster St. Ursula, wegens de ontvangst van twee rentebrieven en stukken 17 Rentebrief, groot 4 gulden 10 stuivers jaarlijks, uit een woning met 8 morgen land in Ruiven en 3 morgen in Pijnakker voor het klooster St. Ursula charter c. Stukken, afkomstig van Henrick Maertensz. Storm. C. STUKKEN, AFKOMSTIG VAN HENRICK MAERTENSZ. STORM. 18 Akte, waarbij de vestiging van een rente voor de Karthuizers buiten Delft wordt hernieuwd en gewijzigd charter