Rol juridische beroepsbeoefenaars

Transcriptie

1 287 H OOFDSTUK IV Rol juridische beroepsbeoefenaars 1. Naar een andere taakopvatting en professionele identiteit van de jurist Veel juristen treden in directe interactie met diegenen die op hen een beroep doen. Denk maar aan advocaten, notarissen en magistraten. Het is precies deze rechtstreekse, menselijke interactie die nogal wat mogelijkheden biedt om te evolueren in de richting van meer menselijke zelfverwezenlijking. Of dat inderdaad gebeurt zal vooral afhangen van de bereidheid van de jurist. Innoverende wetgeving of gewijzigde werkmethodes zijn belangrijke hulpmiddelen, maar het blijven lege dozen als de individuele jurist helemaal niet de intentie heeft om ontwikkelingsgericht te werk te gaan. Het is dikwijls in lastige, conflictgeladen situaties dat mensen zich tot een jurist wenden. Zij zien dan niet altijd duidelijk wat hun te doen staat, zijn vaak sterk op zichzelf gefixeerd en hebben zich vastgebeten in allerlei standpunten en eisen. Op dat moment kan de jurist vanuit een liefdevolle houding, en aan de hand van goede vragen, mensen terug naar zichzelf leiden. Wat willen de betrokkenen nu echt? Wat is werkelijk belangrijk voor hen? Hoe voelen ze zich bij bepaalde situaties en oplossingsmogelijkheden? Handelen zij vanuit de impuls om rekeningen te vereffenen of zoeken zij naar een oplossing die op een evenwichtige en billijke manier tegemoetkomt aan hun belangen? De jurist kan mensen ook aandacht leren schenken aan de relaties waar ze in staan en de grotere verbanden waarvan ze deel uitmaken. Zo kan iemand wel een goede kans maken om via een gerechtelijke procedure inhoudelijk zijn slag thuis te halen, maar welke (desastreuze) gevolgen kan dit meebrengen voor de relaties die de betrokkene heeft met familieleden, buren, zakenpartners, e.d.? En ten slotte kan de jurist samen met de cliënt ook het spoor van de creativiteit bewandelen. Mensen in beweging krijgen doordat ze vaste standpunten leren loslaten is al een zeer fundamentele vorm van creativiteit. Hetzelfde geldt voor het oplossingsgericht zoeken, dat een volwaardige plaats kan innemen naast het regelgericht analyseren. De jurist gaat dan samen met de cliënt na welke mogelijkheden zich aandienen om tot voor iedereen werkbare oplossingen te komen. Vervolgens wordt onderzocht of en hoe deze binnen de wettelijke kaders kunnen worden ingepast. De taak van de jurist bestaat er dan niet alleen in rechtsregels op een technisch correcte wijze toe te passen. Hij gaat ook op zoek naar wat rechtvaardig aanvoelt. De rechtsbeoefenaar kan fungeren als een spiegel. Door zijn optreden kan hij de cliënt naar zichzelf laten kijken. Hij kan de cliënt laten zien waar zijn verantwoordelijkheden liggen en over welke mogelijkheden hij beschikt om deze op te nemen. Bovendien is een juridische context zeer geschikt om transformerend

2 288 DEEL IV ONTWIKKELINGSGERICHTE JURIDISCHE PRAKTIJK werk te doen. Rechtsbeoefenaars hebben veel te maken met het negatieve (conflicten, misdaden, ), en tegelijkertijd zijn zij gericht op het positieve (conflictoplossing, correctie, ). Het omzetten van het negatieve in het positieve is transformerend werk. Dit is werk dat mensen innerlijk kan veranderen, zodat zij zich anders gedragen. Veranderingen in inzichten, overtuigingen en houdingen zorgen voor wijzigingen in de manier waarop mensen met elkaar omgaan. Een ontwikkelingsgerichte benadering waarin menselijke zelfverwezenlijking een plaats krijgt kan slechts als de taak en de rol van de jurist breder worden opgevat. Naast de vertrouwde zaken zoals procederen, adviseren en onderhandelen kan de jurist inspireren, confronteren en ondersteunen. Sommigen gaan hierin vrij ver, en schrijven aan de jurist (vooral aan de advocaat) een helende rol toe 873. Dit houdt in dat de jurist niet alleen oog heeft voor de juridische aspecten van een zaak, maar ook voor de betekenis en de emotionele dimensies ervan, zodat emotionele en spirituele wonden kunnen worden geheeld. Anderen stellen dat de jurist een vredestichter kan zijn 874. Of hij kan de rol van coach opnemen. Dan treedt hij in een samenwerkingsrelatie met de cliënt opdat deze de juridische problemen ook zou kunnen aangrijpen als kansen voor persoonlijke groei en verandering 875. Macfarlane meent dat de jurist een nieuwe professionele identiteit aan het ontwikkelen is, waarbij naast zealous advocacy (de gedreven jurist die het gelijk van zijn cliënt probeert door te drukken) ook conflict resolution advocacy (hier primeert een goede oplossing van het conflict) een plaats krijgt 876. De essentie van het juridisch werk is dienstverlening. Niets belet dat deze dienstverlening breed wordt opgevat, voor zover de jurist de grenzen van zijn professionele competentie niet overschrijdt en de wensen van de cliënt eerbiedigt. De dienstbaarheid van de jurist kan slaan op wat de cliënt werkelijk nodig heeft 877. Wat de cliënt eigenlijk, op een dieper niveau wenst, komt evenwel dikwijls slechts naar boven na een zoekproces waarin pertinente en meer diepgaande vragen worden gesteld. En wat de cliënt eigenlijk wil, kan uiteindelijk iets heel anders blijken te zijn dan de oorspronkelijk geformuleerde eis. De verandering die juristen eventueel willen nastreven hoeft niet noodzakelijk groot te zijn. Zij hoeven niet per se te ijveren voor grote hervormingen van het 873 D. HALL, The Spiritual Revitalisation of the Legal Profession. A Search for Sacred Rivers, Lewiston/ Queenston/Lampeter, The Edwin Mellen Press, 2005, ; K. WRIGHT, Lawyers as peacemakers. Practicing Holistic, Problem-Solving Law, Chicago, American Bar Association, 2010, ; D. STOLLE, D. WEXLER, B. WINICK en E. DAUER, Integrating Preventive Law and Therapeutic Jurisprudence in S. BROOKS en R. MADDEN, Relationship-centered Lawyering. Social science theory for transforming legal practices, Durham (North Carolina), Carolina Academic Press, 2010, S. KEEVA, Transforming practices. Finding Joy and Satisfaction in the Legal Life, Chicago e.a., Contemporary Books, 1999, K. WRIGHT, Lawyers as peacemakers. Practicing Holistic, Problem-Solving Law, Chicago, American Bar Association, 2010, J. MACFARLANE, The new Lawyer. How settlement is transforming the practice of law, Vancouver/ Toronto, UBCPress, 2008, 280 p. 877 S. KEEVA, Transforming practices. Finding Joy and Satisfaction in the Legal Life, Chicago e.a., Contemporary Books, 1999, 128.

3 HOOFDSTUK IV ROL JURIDISCHE BEROEPSBEOEFENAARS 289 rechtssysteem. Voor de ziel komt het er vaak op aan zich te concentreren op relatief kleine, maar substantiële zaken, zoals aandacht geven, zorg dragen, respect betonen 878. Om misverstanden te vermijden kan niet genoeg worden onderstreept dat menselijke zelfverwezenlijking niet het enige en doorgaans ook niet het eerste is waar juristen zich kunnen mee inlaten. In bepaalde gevallen kan het evenwel nuttig zijn om hieraan aandacht te besteden, precies om de dienstverlening van de jurist te optimaliseren. Sommige situaties vereisen immers dat mensen veranderen, dat er innerlijk iets wijzigt, om tot bevredigende en duurzame oplossingen te komen. En die verandering, hoe klein ook, komt in wezen neer op evolueren in de richting van zelfverwezenlijking: het potentieel dat in mensen zit gaandeweg ontdekken en er alles aan doen opdat het zich kan manifesteren binnen de context van een concrete zaak. Diverse regels waarborgen dat advocaten 879, notarissen 880 en rechters 881 hun beroep of ambt op een onafhankelijke wijze kunnen uitoefenen. Ook al dienen bepaalde juridische beroepsbeoefenaars, in het bijzonder advocaten, op te komen voor de belangen van hun cliënt, dan nog betekent dit niet dat zij op een slaafse wijze de cliënt in al zijn eisen dienen te volgen. Het is precies de onafhankelijkheid die veel juridische beroepsbeoefenaars toelaat de cliënt te confronteren met de vraag of bepaalde claims wel verantwoord zijn en welke gevolgen zij kunnen teweegbrengen. Dit leidt tot meer bewustwording en een grotere keuzemogelijkheid. Hieronder ( 2) wordt geschetst over welke mogelijkheden juristen beschikken om zelfverwezenlijking bij hun cliënten te faciliteren. Daartoe dienen juristen bereid te zijn om ook aan zichzelf te werken ( 3). 2. Zelfverwezenlijking bij de cliënt faciliteren 1. Communicatie als sleutel In de juridische wereld groeit het besef dat het optimaliseren van de communicatie tussen juridische actoren en burgers bijzondere aandacht verdient. Zo wordt betoogd dat, wil men de procesvoering verbeteren en de perceptie van het justitieel apparaat in de ogen van de bevolking opkrikken, communicatie tussen 878 B. SELLS, The Soul of the Law. Understanding Lawyers and the Law, Rockport, Element Books, 1994, Uit de art. 444, 429, 437 en 477ter, 3 Ger.W. kan de onafhankelijkheid van de advocaat worden afgeleid. 880 Bij de notarissen wordt dit niet zozeer uitgedrukt in termen van onafhankelijkheid maar van onpartijdigheid. Uit art. 9 van de wet van 25 ventose jaar XI op het notarisambt blijkt dat de notaris bij het verlijden van akten aan alle partijen op een onpartijdige wijze raad geeft. Art. 12 van de deontologische code, aangenomen door de algemene vergadering van de Nationale Kamer van de notarissen op 22 juni 2004 en goedgekeurd bij KB van 21 september 2005, bepaalt dat bij de behandeling van zijn dossiers en de opstelling van zijn akten de notaris blijk geeft van een volkomen onpartijdigheid. 881 De onafhankelijkheid van de rechter is grondwettelijk verankerd (art. 151, 1 Gw.).

4 290 DEEL IV ONTWIKKELINGSGERICHTE JURIDISCHE PRAKTIJK alle actoren van justitie (burgers incluis) een essentiële sleutel is 882. Of er wordt benadrukt dat de jurist de effectiviteit van zijn optreden fel kan verbeteren als hij zich bekwaamt in deugdelijke communicatie 883. De jurist die voor zijn cliënt de poort wil openen naar zelfverwezenlijking zal evenmin ontsnappen aan de eis van deugdelijke communicatie. Het gaat dan om een communicatie die voldoende ruimte creëert voor de cliënt én diepgaand genoeg is opdat kan worden achterhaald wat er werkelijk speelt. Goede communicatie bewerkstelligt een contact dat mensen raakt, en dat kan een katalysator voor transformatie zijn 884. Ruimte is nodig opdat de cliënt voldoende zichzelf kan zijn, zich kan tonen en uiten zoals hij is, emoties kan ventileren zonder hierbij het risico te lopen op een negatief waardeoordeel te stuiten van de juridische beroepsbeoefenaar. De communicatie om het zo ver te laten komen stoelt op openheid, eerbied, luisterbereidheid, empathie en aandacht. Zij is gesteund op het erkennen en accepteren van de ander, zoals hij of zij op dat moment is, om van daaruit verder te kunnen gaan op een ontwikkelingsweg. Om mensen ruimte te geven dient de rechtspracticus zich op dezelfde hoogte te stellen als zijn cliënt, te opereren vanuit partnerschap. Ruimte kan ook ontstaan door momenten van stilte. Als iemand ruimte heeft gekregen om er te mogen zijn zoals hij of zij op dat moment is, kan er in de diepte worden gegaan. Er kan worden onderzocht wat er eigenlijk speelt, wat de dieper liggende belangen, behoeften en wensen van de cliënt zijn. De beweging naar de diepte houdt ook in dat, vertrekkend vanuit het ego, stappen worden gezet in de richting van het zelf van de cliënt. Dit laat hem of haar toe de eigen sterktes, vermogens, vaardigheden en talenten aan te spreken. Om het zo ver te laten komen kan via diepgaande communicatie worden nagegaan welke vooroordelen, angsten, overtuigingen en gehechtheden dit beletten. Van verschillende kanten wordt er op gewezen dat de jurist tot een betere dienstverlening komt als hij de werkelijke noden van de cliënt probeert te achterhalen 885. Om ruimte te scheppen en tot diepgang te komen kan worden gebruik gemaakt van drie zeer krachtige tools: luisteren, samenvatten en doorvragen, gemeenzaam ook wel eens de LSD-methode genoemd. Luisteren betekent actief luisteren, onbevooroordeeld proberen begrijpen wat de ander werkelijk bedoelt. Actief luisteren wordt door sommigen als een spirituele praktijk beschouwd 886. Via samenvattingen kan de jurist laten horen dat hij werkelijk heeft geluisterd, 882 J. COLAES en H. LAMON, Respectvol procederen. Een pleidooi voor positieve en holistische justitie, Antwerpen, Intersentia, 2013, I. HØEDT-RASMUSSEN en J. GABRIELSEN (vert. en bewerking D. VOORHOOF), De jurist in actie: identiteit, retoriek en overtuigingskracht, Brugge, die Keure, 2013, 158 p. 884 D. HALL, The Spiritual Revitalisation of the Legal Profession. A Search for Sacred Rivers, Lewiston/ Queenston/Lampeter, The Edwin Mellen Press, 2005, D. HALL, The Spiritual Revitalisation of the Legal Profession. A Search for Sacred Rivers, Lewiston/ Queenston/Lampeter, The Edwin Mellen Press, 2005, ; S. KEEVA, Transforming practices. Finding Joy and Satisfaction in the Legal Life, Chicago, Contemporary Books, 1999, T. FLOYD, Spirituality and Practicing Law as a Healing Profession: The Importance of Listening in M. SILVER (ed.), The affective assistance of counsel. Practicing Law as a Healing Profession, Durham (North Carolina), Carolina Academic Press, 2007,

5 HOOFDSTUK IV ROL JURIDISCHE BEROEPSBEOEFENAARS 291 en krijgt hij de mogelijkheid om aanvullingen of correcties te vragen. Doorvragen is gericht op het krijgen van verduidelijking en het aanboren van steeds dieper liggende informatie. Vragen kunnen er ook op gericht zijn de sterktes van de cliënt aan te wakkeren 887. De LSD-methode lijkt misschien op een open deur intrappen maar is moeilijker in ons bestaande, vertrouwde gedragspatroon te incorporeren dan wij allen doorgaans denken! Communicatie vindt niet alleen plaats via (lichaams)taal. De wijze waarop een kantoor wordt ingericht, kan veel vertellen over wat de jurist belangrijk vindt en waar hij voor staat. Een kantoor kan rust brengen en inspireren, bijvoorbeeld door aan de muren teksten of beelden te hangen die ruimte creëren. Zelfverwezenlijking van de eigen cliënt kan niet gaan ten koste van de zelfverwezenlijking van de ander. Vanuit een holistisch mens- en wereldbeeld heeft iedereen immers een recht op zijn plek in de wereld. Juist daarom is respectvolle communicatie met (de advocaat van) de ander van essentieel belang. Al te vaak wordt met het oog op het bewijzen en doordrukken van het eigen gelijk negatieve of zelfs vijandige taal gehanteerd. Daardoor wordt de ander miskend. De impliciete boodschap is dat de ander en zijn belangen van geen tel zijn, minstens van geringere waarde dan de eigen belangen. Op een diep niveau wordt dan de boodschap uitgestuurd dat de menselijke zelfverwezenlijking van de ander er niet toe doet. Om dit te vermijden kunnen rechtspractici zich bedienen van een taal die erkenning geeft aan de ander en die er op is gericht met hem of haar in verbinding te treden. Vaak zit dit in kleine dingen, zoals de toonzetting van een brief of het taalgebruik in procedurestukken. Juristen kunnen op zoek gaan naar een taal waarin eisen van de cliënt worden beschreven in termen van een gemeenschappelijk probleem van zowel de cliënt als de andere betrokkenen. Een kwestie wordt dan niet alleen vanuit het eigen perspectief, maar ook en vooral vanuit een gezamenlijk perspectief, een gezamenlijk kader bekeken (bv. zowel mijn cliënt als de uwe zijn op zoek naar een goede omgangsregeling voor de kinderen ). Verder kan worden geopteerd voor een taalgebruik waarin naast rechten ook sprake is van verantwoordelijkheden (bv. Mijn cliënt is bereid om hier zijn aandeel in op te nemen ). Of er kan aandacht worden besteed aan de gevoelens die een cliënt ervaart of de betekenis die een juridisch probleem voor hem of haar heeft. Zorgvuldig en bewust taalgebruik kan een aanzet vormen tot transformatie van alle betrokkenen. 2. Partnerschap tussen cliënt en jurist Lange tijd gold de jurist als de expert in het recht waarop men kon vertrouwen en aan wie men zijn zaak uit handen gaf. De inbreng van de cliënt bleef bescheiden. Omwille van zijn deskundigheid stond de jurist boven de cliënt. Zijn zienswijze werd meestal voor waar aangenomen. De tijden zijn veranderd. Steeds 887 P. DE JONG en S.D. MILLER, How to Interview for Client Strenghts in S. BROOKS en R. MADDEN, Relationship-centered Lawyering. Social science theory for transforming legal practices, Durham (North Carolina), Carolina Academic Press, 2010,

6 292 DEEL IV ONTWIKKELINGSGERICHTE JURIDISCHE PRAKTIJK meer mensen kijken niet meer op naar allerlei deskundigen zoals juristen. Zij willen meer op gelijke voet staan en een vinger in de pap hebben bij de aanpak van allerlei kwesties. Dit houdt ook nadelen of gevaren in. Mensen stellen minder vertrouwen in de jurist of denken dat zij het zelf allemaal weten, bv. via informatie die werd verkregen van het internet. Die informatie kan echter ongenuanceerd of doodgewoon verkeerd zijn. Dat er minder wordt opgekeken naar de jurist heeft ook voordelen. Burgers kunnen meer vanuit een partnerschap met de jurist gaan opereren. Dit laat toe dat de eigen inbreng en deskundigheid van de burger worden aangeboord. Vanuit zo n partnerschap kunnen cliënt en jurist tot gezamenlijke beslissingen komen 888. Vooral bij nieuwe conflictoplossingsmodellen (onderhandelen, bemiddelen, collaborative law) blijkt een nauwe samenwerking tussen jurist en cliënt zeer vruchtbaar 889. Zo kan de aanwezigheid van een cliënt bij onderhandelingen een creatieve energie meebrengen 890. In een partnerschapsrelatie kan de jurist allerlei opdrachten geven aan zijn cliënt, bijvoorbeeld het uitwerken van bepaalde voorstellen, het oplijsten van belangen, of het schrijven van een ontwerp voor een brief. Dit brengt empowerment van de cliënt mee. Ook in de relatie tussen magistraten en burgers kunnen elementen van partnerschap worden ingebouwd. Het interactief debat opent de mogelijkheid om burgers uit te nodigen om mee te denken over oplossingen 891. Of, zoals in het jeugdrecht is voorzien, kunnen jongeren aan de rechter een geschreven project voorstellen ter oplossing van problemen 892. Het hoeft weinig betoog dat verhoudingen waarin partnerschap een plaats krijgt vanuit de optiek van menselijke zelfverwezenlijking de voorkeur verdienen. 3. Morele reflectie bij cliënt aanmoedigen Ethisch handelen is een vorm van manifestatie van het zelf. De mens beschikt over een vrije wil en is daarom moreel verantwoordelijk en aanspreekbaar. Hij is in staat tot ethische reflectie en ethisch aanvoelen. De jurist kan deze morele reflectie bij de cliënt bevorderen en hem naar zijn betere zelf leiden 893. Dit kan door informatie te geven over de gevolgen van de verschillende mogelijke keuzes die kunnen worden gemaakt, voor de cliënt zelf, maar ook voor anderen en de samenleving. Samen met de cliënt kan de jurist proberen te achterhalen vanuit welke waarden de cliënt bepaalde keuzes maakt. Essentieel is evenwel dat de jurist niet zijn eigen morele standaard opdringt maar de keuze steeds bij zijn cliënt laat. 888 J. MACFARLANE, The new Lawyer. How settlement is transforming the practice of law, Vancouver/ Toronto, UBCPress, 2008, Ibid., Ibid., Het interactief debat is geregeld in art. 756ter Ger.W. 892 Art. 37, 2ter wet 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming, het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd en het herstel van de door dit feit veroorzaakte schade. 893 D. HALL, The Spiritual Revitalisation of the Legal Profession. A Search for Sacred Rivers, Lewiston/ Queenston/Lampeter, The Edwin Mellen Press, 2005,

7 HOOFDSTUK IV ROL JURIDISCHE BEROEPSBEOEFENAARS Bewust kiezen tussen procederen en ADR Vandaag bestaan er naast gerechtelijke procedures nog veel andere mogelijkheden om conflicten op te lossen, zoals bijvoorbeeld onderhandelen, bemiddelen en collaborative law. Zij bieden veel perspectief om mensen bij hun eigen probleemoplossend vermogen te brengen en de relatie met de ander te verzorgen. Mensen zijn evenwel niet altijd goed bekend met ADR (Alternative Dispute Resolution). Volgens Tallon zou de advocaat zijn cliënt moeten inlichten over de verschillende methodes om een geschil op te lossen. In de VS heeft men zelfs al geoordeeld dat een advocaat die zijn cliënt geen bemiddeling heeft voorgesteld als methode om zijn specifieke dossier aan te pakken, een beroepsfout heeft gepleegd. De advocaat moet sorteerstation spelen 894. Het is duidelijk dat de jurist goed geplaatst is om zijn cliënt informatie aan te reiken over ADR 895. Hij kan samen met de cliënt nagaan welke weg in een bepaalde situatie het meest aangewezen is. Procederen zou als de ultieme remedie kunnen worden opgevat en dient steeds het resultaat te zijn van een zeer bewuste en weloverwogen keuze. Als zou worden geopteerd voor ADR kan de jurist zijn cliënt bijstaan tijdens onderhandelingen, bemiddelingen en collaborative law-bijeenkomsten. De jurist dient dan goed te beseffen dat het er niet in de eerste plaats op aankomt dat zijn cliënt gelijk haalt, maar juist dat samen met de andere partij naar een constructieve oplossing wordt gezocht die aan de belangen van alle betrokkenen tegemoetkomt. Voor advocaten die de gewoonte hebben ernaar te streven voor hun cliënten het onderste uit de kan te halen vraagt dit een mentale switch. Ten slotte kan de jurist ook een belangrijke rol spelen om te toetsen of de overeenkomsten die het resultaat zijn van ADR juridisch correct en voldoende nauwkeurig zijn. 5. Holistische advocatuur Een mooi voorbeeld waarin nogal wat van de hierboven beschreven inzichten en benaderingen verweven zitten, en waarin veel ruimte is voor menselijke zelfverwezenlijking, is holistic law 896. Een omschrijving geven van holistic law, dat in de Engelstalige rechtswereld ontstond, is niet eenvoudig. Hoewel holistic law 894 A. TALLON, De rechter versus advocaat bemiddelaar in X, Liber Amicorum Guy Horsmans, Brussel, Bruylant, 2004, Zie hierover H. DE BACKER, De rol van de advocaat bij bemiddeling in R. VAN RANSBEEK (ed.), Bemiddeling, Brugge, die Keure, 2008, Wat hierna wordt geschreven over holistic law is gebaseerd op: D. HALL, The Spiritual Revitalisation of the Legal Profession. A Search for Sacred Rivers, Lewiston-Queenston-Lampeter, The Edwin Mellen Press, 2005, ; S. KEEVA, Transforming Practices. Finding Joy and Satisfaction in the Legal Life, Chicago, Contemporary Books, 1999, ; S. DAICOFF, Comprehensive Law Practice. Law as a Healing Profession, Durham (North Carolina), Carolina Academic Press, 2011, ; K. WRIGHT, Lawyers as Peacemakers. Practicing Holistic, Problem-Solving Law, Chicago, American Bar Association, 2010, 23-26; M. KING, A. FREIBERG, B. BATAGOL en R. HYAMS, Non-Adversarial Justice, Leichhardt, The Federation Press, 2009, 80-87; T. FLOYD, Spirituality an Practicing Law as a Healing Profession: the Importance of Listening in M. SILVER, The affective assistance of counsel. Practicing Law as a Healing Profession, Durham (North Carolina), Carolina Academic Press, 2007,

8 294 DEEL IV ONTWIKKELINGSGERICHTE JURIDISCHE PRAKTIJK reeds de aandacht genoot van academici 897 gaat het niet om een discipline die academisch werd onderbouwd. Er is geen uitgewerkte theorie daaromtrent. Het betreft meer een geheel van praktijken waarbij juristen zichzelf als helers en vredestichters zien. Sommigen baseren zich daarbij uitdrukkelijk op spiritualiteit. De term holistic law wordt bij nadere beschouwing in drie verschillende betekenissen gebruikt (die nauw bij elkaar aanleunen en tot op zekere hoogte overlappen): 1) Het gaat om juridische praktijken waarbij wordt gefocust op de gehele persoon en op het gehele probleem. Zo moet er aandacht zijn voor lichaam, geest en spirit van de cliënt. 2) De beoefening van het recht wordt als een helend beroep en zelfs als een spirituele praktijk aangezien. Zoals Keeva het uitdrukt: It has often been said that the law is one of the great healing professions, that while medicine heals the body and the cleargy heals the soul, the law heals social rifts ) Het juridisch probleem wordt gezien als onderdeel van een zoektocht naar een grotere heelheid en zingeving in het leven van de cliënt. Er wordt getracht de diepere betekenis van het probleem te achterhalen. Het probleem duidt op een behoefte aan spirituele en emotionele heling. Het biedt een mogelijkheid voor de juridische dienstverlener (zoals de advocaat) en de cliënt om samen te werken teneinde aan alle aspecten van het probleem tegemoet te komen. Het komt er niet enkel op aan een probleem te fiksen, maar een beweging op gang te brengen waardoor de cliënt weer heel kan worden. In tegenstelling tot het traditioneel rechtsmodel gaat het bij het holistisch model ook over het verlichten van pijn 899. Inspiratiebronnen van holistic law zijn psychologie, spirituele praktijken, inheemse culturen, oosterse filosofie en non-adversarial benaderingen van justitie 900. Wie zich aldus laat inspireren kiest voor een andere aanpak. In plaats van louter te focussen op het juridisch probleem probeert de holistische jurist (meestal een advocaat) te vatten wat het onderliggend probleem is en de cliënt als mens te begrijpen, zodat kan worden ingezien waarom deze een juridisch probleem heeft. De holistische jurist kan het juridisch probleem zien als een innerlijk probleem van de cliënt dat zich manifesteert in patronen van disfunctioneel gedrag. The lawyer may see the need for the client s emotional and spiritual healing as a part of resolving the legal problem. Holistic law is about the client and the lawyer developing a report and partnership whereby the client is empowered to resolve all the aspects of the problem. 901 Essentieel zijn betekenisvolle ontmoetingen tussen jurist en cliënt die de cliënt in zijn geheel raken 897 Zoals D. HALL, S. DAICOFF, M. KING, A. FREIBERG, B. BATAGOL en R. HYAMS (zie referenties vorige voetnoot). 898 S. KEEVA, Transforming practices. Finding Joy and Satisfaction in the Legal Life, Chicago, Contemporary Books, 1999, Ibid., M. KING, A. FREIBERG, B. BATAGOL en R. HYAMS, Non-Adversarial Justice, Leichhardt, The Federation Press, 2009, Ibid., 85.

9 HOOFDSTUK IV ROL JURIDISCHE BEROEPSBEOEFENAARS 295 en die kunnen dienen als katalysator voor menselijke verandering en transformatie. Het conflict wordt gezien als een kans om te groeien, zowel voor de jurist als voor de cliënt. De jurist kan zichzelf zien als een begeleider in een groeiproces dat evenwel steeds tot de verantwoordelijkheid blijft behoren van zijn cliënt. De cliënt kan ook worden doorverwezen naar consultants, therapeuten of coaches 902. Heler zijn is echter vooral een kwestie van attitude, en niet zozeer van technieken! De loutere aanwezigheid van de jurist kan een heilzaam of een niet heilzaam effect hebben 903. Dingen die holistische juristen doen zijn: de cliënt van zijn kwaadheid afhelpen, vergevingsgezindheid begunstigen, erkenning van iemands aandeel in een dispuut aanmoedigen, erkenning van de perspectieven en de zienswijze van de ander aanmoedigen. Dit alles kan empowerend zijn voor de cliënt 904. Juristen kunnen hun cliënten vragen stellen die leiden tot heling of hen laten nadenken over wat helend voor hen zou kunnen zijn 905. Holistische juristen erkennen dat er een connectie is tussen het innerlijk en het uiterlijk leven 906, met name hoe wij zijn bepaalt voor een groot stuk onze manier van doen. Omdat een holistische insteek minder gebruikelijk is, wordt aanbevolen dat de jurist van in het begin duidelijk maakt aan zijn cliënt wat zijn benadering is 907. Een benadering als holistic law toont aan dat er in de juridische beroepsbeoefening op een zeer fundamenteel niveau, zij het voorlopig nog op een beperkte schaal, iets aan het veranderen is. De essentie van die verandering wordt door Keeva op een kernachtige wijze als volgt uitgedrukt: The legal profession has begun, in a small way, to open itself to the wholeness imperative that is now very much in evidence in the nonlegal world Transparantie is een must Een op menselijke zelfverwezenlijking gerichte benadering is op dit ogenblik nog niet bepaald ingeburgerd in de juridische wereld. Men hoeft echter niet bij voorbaat uit te sluiten dat cliënten openstaan voor andere benaderingen 909. Hoe dan ook, als juristen ervoor zouden opteren om een ontwikkelingsgerichte benadering te zien als een deel van hun praktijk (naast de meer gangbare werkwijzen), is transparantie naar de cliënt onontbeerlijk. Dit betekent dat wordt verduidelijkt wat een ontwikkelingsgerichte werkwijze inhoudt en dat aan de cliënt de keuze wordt gelaten om daar al of niet in mee te gaan. De jurist kan ook op een 902 Ibid., S. KEEVA, Transforming practices. Finding Joy and Satisfaction in the Legal Life, Chicago, Contemporary Books, 1999, Ibid., Ibid., Ibid., M. KING, A. FREIBERG, B. BATAGOL en R. HYAMS, Non-Adversarial Justice, Leichhardt, The Federation Press, 2009, S. KEEVA, Transforming practices. Finding Joy and Satisfaction in the Legal Life, Chicago e.a., Contemporary Books, 1999, Ibid., 176.