DIT IS EEN BIJLAGE BIJ DAGBLAD DE TELEGRAAF. DE INHOUD VAN DEZE BIJLAGE VALT NIET ONDER DE REDACTIONELE VERANTWOORDELIJKHEID.

Transcriptie

1 DIT IS EEN BIJLAGE BIJ DAGBLAD DE TELEGRAAF. DE INHOUD VAN DEZE BIJLAGE VALT NIET ONDER DE REDACTIONELE VERANTWOORDELIJKHEID. Nr.4/december 2010 Ervaring, expertise en behandeling DE HERSENEN 5TIPS EEN KIJKJE IN FOTO: SHUTTERSTOCK HET MENSELIJK BREIN Wist je dat: je hersenen nooit zijn uitontwikkeld. Dit houdt in dat het, ook op latere leeftijd, loont om nieuwe dingen te leren. Parkinson Het is géén typische ouderdomskwaal Depressie Wat zijn de gevolgen en hoe kom je er van af? Migraine Veel meer dan hoofdpijn alleen Je hersenen, dat ben je zelf! Giro 860

2 2 DECEMBER 2010 UITDAGING Hersenen zijn kostbaar. Reden te meer om onze kennis uit te breiden. Martin Taphoorn en Bernard Uitdehaag, voorzitter en vice-voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Neurologie, vertellen. We moeten zuinig zijn op onze hersenen De hersenen zijn cruciaal. Ze bepalen wie je bent, hoe je in het leven staat en zijn onmisbaar voor al het functioneren van het lichaam. Daarom raakt het de mens vaak ingrijpend wanneer er iets misgaat of beschadigd raakt in dit gedeelte. De kleinste beschadiging heeft soms grote gevolgen. Hoewel er grote winst is geboekt in de laatste jaren, weten we nog lang niet alles over de hersenen. En dat terwijl kennis heel belangrijk is om eventuele aandoeningen te begrijpen. Daarom is onderzoek essentieel en is dat volop gaande. De laatste jaren is er veel ontdekt over onze hersenen, onder meer over de erfelijkheid. Zo is er ontdekt over sommige genen wat ze precies doen in relatie tot een ziekte. Dit houdt in dat ze inzicht kunnen geven in het verloop van een ziekte. Dat is winst. Over migraine dacht men lange tijd dat het optrad als gevolg van problemen in de bloedvaten. Medicijnen speelden daar dus ook op in. Inmiddels zijn we erachter dat deze aandoening primair ontstaat in het zenuwstelsel en kunnen we de behandeling hierop afstemmen en mensen beter helpen. Van de ziekte van Parkinson weten we nu ook dat deze eerder te herkennen moet zijn dan we aanvankelijk dachten. En hoe vroeger je de ziekte ontdekt, hoe beter je deze kunt aanpakken. Een volledig herstel is helaas niet mogelijk, maar we kunnen veel doen om het verloop ervan te remmen. Je moet er vroeg bij zijn en dat lukt ons dankzij de opgedane kennis steeds beter. Voor de bestrijding van depressie zijn eveneens nieuwe methoden in ontwikkeling en wat betreft de ziekte MS begrijpen we dankzij recente onderzoeken beter hoe het ziekteproces verloopt en hoe de ontsteking ontstaat. De mogelijkheden voor behandeling nemen daardoor toe. Op het gebied van verslaving zijn er steeds meer aanwijzingen dat de oorzaak niet alleen in gedrag ligt, maar dat er ook structurele veranderingen of afwijkingen in de hersenen zijn die leiden tot verslavingsgedrag. Dit inzicht betekent dat je een verslaving veel gerichter kunt behandelen en het onderliggende proces kunt aanpakken. Beroertes Martin Taphoorn Voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Neurologie Bernard Uitdehaag Vice-voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Neurologie FOTO: TRUDY KROESE kunnen we steeds beter behandelen als we er vroeg bij zijn. Onderzoek loont; er is meer inzicht in aandoeningen en er komen ook steeds meer behandelingen bij. Ondanks deze positieve ontwikkelingen zijn hersenziekten natuurlijk heel complex. En aangezien Nederland de komende tijd vergrijst, zullen we ook meer neurologische aandoeningen gaan zien. De kans op hersenproblemen wordt immers ook groter bij ouderdom. Daar staat wel tegenover dat we steeds meer kunnen doen om erger te voorkomen. Het belangrijkste bij het bestrijden van de problematiek is dan ook: preventie. Dat puzzelen en geheugenspelletjes het ergste voorkomen, is helaas een misvatting en overschat. Wel is het zaak om geestelijk en lichamelijk zo lang mogelijk normaal actief te zijn. Beweging heeft ook een gunstig effect op de hersenen. Probeer in ieder geval hart- en vaatziekten zo veel mogelijk te voorkomen en vermijd overgewicht, een hoge bloeddruk, stop met roken en wees matig met alcohol. Zonder hersenen zijn we nergens. Daar moeten we zuinig op zijn! WIJ RADEN AAN PAGINA 8 Ik weet dat mijn hersenen anders reageren op prikkels dan die van mensen die geen last hebben van een depressie. Daar probeer ik nu juist mijn kracht uit te halen. We make our readers succeed! DE HERSENEN 4E EDITIE, DECEMBER 2010 Jack Vis Twee jaar geleden is depressie geconstateerd bij Jack. Hij vertelt over zijn ervaring en hoe hij er mee omgaat. Managing Director: Marc Reineman Production Manager: Sanne Hollmann Business Development Manager: Jelle Cornelissens Design: Lii Treimann Project Manager: Stella van der Werf Telefoon: stella.vanderwerf@mediaplanet.com Gedistribueerd: De Telegraaf, december 2010 Drukkerij: Wegener NieuwsDruk Mediaplanet contact informatie: Telefoon: Fax: redactie@mediaplanet.com Dit is een bijlage bij dagblad De Telegraaf. De inhoud van deze bijlage valt niet onder de hoofdredactionele verantwoordelijkheid van De Telegraaf. Mediaplanet ontwikkelt hoogwaardige bijlagen die zich richten op een specifiek thema en de daabij behorende doelgroep. Zo brengen wij lezer en adverteerder dichter bij elkaar. Nu je toch over hersenen aan het lezen bent: hoe effectief gebruik je die eigenlijk? Zie je wel eens iemand iets zeggen of doen, waarvan je denkt: Dat wil ik ook. Het kan: met NLP van RaVisie leer je snel en op de leukste manier. Iedereen kan het leren! Je leert beter coachen, opvoeden, begeleiden of aansturen, presenteren, leren en meer BEN EN BAS LICHER GAAN UIT VAN MENSEN EN HUN DROMEN. Terwijl iedereen telkens iets anders droomt, wens je wel eens dat het uitkomt. Dr. Richard Bandler ontwikkelde daarvoor een praktische methode. Ben en Bas werken al jaren met hem samen. In company of op hun opleidingslocatie geven zij opleidingen die dr. Bandler persoonlijk heeft gecertificeerd minder kopzorg en meer psychisch welzijn het gaat niet om de gebeurtenis het gaat om hoe jij ermee omgaat NLP leert je HOE nieuwsgierig? Gebruik jouw hersens en laat ook jouw dromen uitkomen. Mogen wij je daarbij helpen? Kijk om te lezen hoe wij dat doen op: of bel Nederlandse Vereniging voor NLP

3 KijK denkt verder KijK biedt je: Elke vier weken alles over wetenschap, techniek, geschiedenis en maatschappij Gedegen achtergronden, intrigerende reportages en fascinerende beelden Column van Ronald Giphart Ruim 21,- korting Neem nu 13 nummers KijK en betaal geen 61,50 maar slechts 39,90 Direct profiteren? Ga naar of bel Ruim 21,- korting

4 4 DECEMBER 2010 INSPIRATIE 4 TIPS Om mentaal fit te blijven Denk positief 1 Wie mentaal vitaal is, heeft het beter. Zo leef je bijvoorbeeld langer, kun je beter je werk doen en heb je minder kans op psychische klachten. Merel Haverman schreef samen met twee collega s een boek over de zeven principes van mental fitness. Zij vertelt hierover: Eentje daarvan is optimistisch denken. Sta aan het eind van de dag stil bij drie positieve dingen die je hebt meegemaakt, en bij wat je eigen aandeel daarin was. Weetjes Einstein zei ooit dat we maar tien procent van onze hersenen gebruiken. Een fabeltje, want we gebruiken alle gedeelten. Alleen niet tegelijkertijd. In het verleden was men in de veronderstelling dat de hersenen statisch waren. Dat wil zeggen: dat ze op een gegeven moment af waren. Dat is inmiddels achterhaald. Tegenwoordig weten we dat er wel degelijk nieuwe verbindingen kunnen ontstaan in de hersenen, ook op latere leeftijd. Ook als je oud bent loont het om nieuwe dingen te leren. Bewegen is gezond, maar het is ook goed voor de hersenen. Het draagt bij aan een beter geheugen. Grote hersenen De grote hersenen bevatten de linker- en rechterhersenhelft en bijna alle verbindingen die nodig zijn om te functioneren. Hier zitten hogere functies zoals denken, komt alle informatie samen en worden (on)bewuste beslissingen genomen als reactie op wat gebeurt. Leef bewust Leef bewust en geniet. Vaak leven we niet in het 2 heden doordat we tobben over verleden en toekomst. Eet daarom bijvoorbeeld eens bewuster of probeer met andere ogen te kijken naar de route die je elke dag naar het werk aflegt, in plaats van die gedachteloos te beleven. Investeer in contacten Investeer in positieve contacten. Haverman: Gelukkige mensen hebben na- 3 melijk vaak goede relaties. Sta bewust stil bij aardige gebaren naar een ander. Maak een lijstje van lieve dingen die je die week voor anderen wilt doen, zoals het bakken van een taart, het maken van een complimentje of het geven van een massage. Probeer niet te piekeren Houd grip op je leven. Probeer minder te piekeren. Begint het, sta jezelf dan een 4 bepaalde tijd toe om te tobben. Maar schakel na die vijf minuten weer over naar iets anders. Neem een positieve herinnering in gedachten en denk daar intensief aan. Kleine hersenen De kleine hersenen liggen wat apart beneden, aan de achterkant van het hoofd en zijn betrokken bij het evenwicht en voortbewegen. Ze zijn belangrijk voor de coördinatie van onze bewegingen. Bevatten het werkgeheugen, dat we nodig hebben als we werken. Hersenstam De hersenstam is evolutionair gezien het oudste gedeelte. Het wordt het eerst aangelegd in de ontwikkeling en is in alle hersenen, ook bij dieren, terug te vinden. De hersenstam verbindt de hersenen via het ruggenmerg met de rest van het lichaam en bevat de basisfuncties die essentieel zijn om het lichaam aan te sturen. Denk bijvoorbeeld aan de bloedsomloop. Hogere functies zoals denken zitten meer in andere gebieden. De hersenstam bevindt zich in de schedel in het verlengde van het ruggenmerg. Restless Legs Syndroom nog steeds niet voldoende (h)erkend Stichting Restless Legs, de officiële en onafhankelijke patiëntenorganisatie, zet zich in voor meer bekendheid met RLS Het Restless Legs Syndroom rusteloze benen werd in 1946 benoemd door de Zweedse neuroloog Ekbom, die een serie patiënten met de typische symptomen (zie kader) behandelde. Het tot duurde tot de jaren negentig van de vorige eeuw dat deze neurologische aandoening daarna meer in de belangstelling kwam. Patiënten wereldwijd organiseerden zich en vroegen om serieuze aandacht van hun artsen. RLS: De typische symptomen 1. Onbedwingbare drang de benen, soms ook de armen, de voeten en/of andere lichaamsdelen te bewegen. Branderig, jeukend, soms ook pijnlijk gevoel in de benen (en/of armen en voeten), alsof er honderden mieren door je aderen krioelen 2. Die klachten beginnen of verergeren in situaties van rust 3. De klachten verminderen door beweging zolang deze beweging duurt 4. De onbedwingbare neiging tot bewegen en de onaangename gevoelens zijn sterker in de avond en/of s nachts Serieus wetenschappelijk onderzoek heeft sindsdien aangetoond dat niet minder dan 7% van alle volwassenen last heeft van RLS. Wel 2% van deze mensen zo erg dat behandeling nodig is. Dat zijn in Nederland dus honderdduizenden mensen! Onderzoek heeft aangetoond dat voor deze mensen de kwaliteit van leven ingrijpend lager ligt dan bij andere, meer bekende chronische aandoeningen. Vooral in situaties van rust zijn de symptomen het sterkst: kwellende, heel akelige sensaties, een onbeheersbare dwang te gaan bewegen, en plotselinge schoppende/ schokkende bewegingen, totaal oncontroleerbaar, houden de RLS patiënt uit de slaap. Het gevoel is alleen te onderdrukken door uit bed te gaan, te gaan lopen, soms vele malen per nacht. Maar niet alleen s nachts treden de symptomen op. Ook gewoon s avonds op de bank, of tijdens vliegreizen of theaterbezoek kan RLS een ware kwelling zijn. RLS is een internationaal erkende neurologische slaap- en bewegingsstoornis. Maar anno 2010 schiet de kennis van RLS nog te kort. Gemiddeld ligt er 18 jaar tussen het optreden van de eerste symptomen en het stellen van de juiste diagnose, en heel veel RLS patiënten krijgen geen of een onjuiste diagnose of verkeerde medicijnen. De Stichting Restless Legs probeert deze situatie te verbeteren door goede voorlichting, niet alleen aan patiënten maar ook aan artsen. Daartoe heeft zij een aantal informatieve brochures, een website en een telefonisch spreekuur, geeft zij een Nieuwsbrief uit en Kijk voor meer informatie op Tel.: weekdagen tussen 19 en 20 uur: (1 ct/ min.). Informatiepakket gratis verkrijgbaar.

5 Hersenschors De hersenschors vormt de buitenkant, als het ware de overkapping, van de grote hersenen. We treffen er verschillende gebieden onder, waar waarnemingen en bewegingen worden aangestuurd en een gedeelte de motoriek aanstuurt. De andere naam is de cortex. TIP 1 LEEF BEWUST EN GENIET VAN HET LEVEN DECEMBER VRAAG EN ANTWOORD Rianne Klaassen Kinder- en jeugdpsychiater praat over psychoses AFBEELDING: HERSENSTICHTING Het gebied van Broca Frontaal kwabben Is te vinden middenin de hersenen. In dit gebied zit ons spraakvermogen en het belangrijkste taalgebied van de hersenen. Het stelt je in staat taal te begrijpen en spreken. Treedt een beschadiging op, dan kan er afasie ontstaan en wordt spreken lastig. De frontaalkwabben zijn het voorste gedeelte van de hersenschors en nemen een derde van de totale hersenschors in beslag. Ze vormen het meest geavanceerde deel. Hierin vinden we bijvoorbeeld verantwoordelijkheidsgevoel, zelfbewustzijn en emoties. De frontaalkwabben bevatten functies die ons mens maken. Zij regelen de mogelijkheid om handelingen te plannen van alledaagse zaken, maar ook de sociale omgang met mensen wordt in dit gebied ontwikkeld. Beschadigingen hebben soms verstrekkende gevolgen. Komen psychotische klachten vaak voor? Maar liefst bij tien procent van de bevolking. Het gaat dan bijvoorbeeld om het horen van stemmen of een beetje achterdochtig zijn. Pas bij last en minder goed functioneren noemen we het klachten. Waarom is het belangrijk om psychoses bij jongeren vroeg te herkennen? Een niet behandelde of niet erkende psychose kan zorgen voor nare gevolgen. Jongeren zitten in een cruciale fase en door klachten niet te erkennen, kan er uitval ontstaan van school of werk en verminderd contact met vrienden. Als je te laat ingrijpt, weten we ook dat de jongere op langere termijn meer last blijft houden en blijvend minder goed functioneert. Sommigen van hen hebben meer psychoses, moeite om te blijven functioneren of zelfs schizofrenie. Zaak om op tijd te handelen. Hoe? Door met een vertrouwenspersoon als een huisarts of decaan te praten. Psychische hulp is vaak raadzaam als het kind last ondervindt. Hoe vroeger je erbij bent, hoe meer je het verloop van de ziekte nog kunt beïnvloeden. Daarnaast adviseren we contact met familie en vrienden te blijven onderhouden. En een ander punt: stop met eventueel gebruik van cannabis. Naast genetische factoren kunnen softdrugs de klachten in de hand werken. Gebruik voor het zestiende jaar maakt de kans op het ontstaan van schizofrenie zes keer zo groot.

6 6 DECEMBER 2010 INSPIRATIE 2TIP BLIJF POSITIEF EN PROBEER DE SITUATIE OM TE BUIGEN FEITEN Depressie Zo n mensen in Nederland leiden aan een vorm van depressie, zo blijkt uit onderzoek van een grote gezondheidsorganisatie. Daarmee is het een van de meest voorkomende psychiatrische stoornissen. De duur van een depressie kan variëren van drie maanden tot twee jaar. De kans op herhaling is groot. Bij 40 procent van de patiënten treedt binnen twee jaar een nieuwe depressie op en 5 tot 10 procent is zelfs chronisch depressief. Het is een complexe aandoening waarbij zowel psychische als fysieke symptomen kunnen optreden, zoals slaapproblemen, rusteloosheid, vermoeidheid, concentratieproblemen en soms terugkerende gedachten aan de dood. Over het algemeen vlakt een depressie stemming en gedrag af. De slaap is bijvoorbeeld minder diep, maar ook de alertheid overdag neemt af. DIAGNOSE Pas heel laat kregen Marry en haar man te horen dat hun dochter aan een depressie leed. Gelukkig gaat het nu een stuk beter. Blij ven afspreken met vriendinnen, zo maak ik mij n dagen weer leuk Vraag: Een depressie heeft vergaande gevolgen voor het dagelij ks functioneren. Hoe kom je eruit? Antwoord: Mariëtte (23) heeft al sinds haar dertiende last gehad van depressies, maar ziet het leven sinds twee jaar weer zitten. Therapie, in combinatie met antidepressiva, hielpen haar daarbij. Momenteel gaat het goed met Mariëtte Morsink, maar dit is wel eens anders geweest. Jarenlang had ze te kampen met verschillende depressies, in combinatie met een ernstige eetstoornis. Pas sinds twee jaar gaat het weer beter. Mijn eerste depressie begon op mijn dertiende, maar pas tijdens mijn tweede depressie op mijn zeventiende, kwam het aan het licht. Ik had toen ook een eetprobleem, zoals ik dat toen noemde, en Ik merkte al dat mijn dochter altijd somber was en erg was afgevallen. Ze had gewoon helemaal nergens meer zin in. Of ik toen dacht aan een depressie. Nee, want ze zat ook al in de pubertijd. Daar horen ook sombere gevoelens bij. Niks is dan goed, niks deugt. Pas heel laat kregen Marry de orthopedagoog die mij daarvoor behandelde signaleerde het als eerste. Weinig zelfvertrouwen Hoe zag haar leven er voor haar depressie uit? Ging alles gewoon zijn gangetje? Mariëtte: Er waren periodes dat ik gelukkig was, afgewisseld met sombere periodes. Ik ging naar school, had bijbaantjes. Ik ging wel steeds meer denken over wat is het leven nou?. Dat was heel moeilijk om over te praten. Ik sleepte me elke ochtend uit bed, want ik wilde natuurlijk nog wel goede cijfers halen op school. Maar ik had ook zoiets van als ik morgen aangereden word, dan is dat geen probleem. Ik ben er dan niet meer en het maakt ook helemaal niet uit. Ik wilde geen zelfmoord plegen hoor, maar ik wilde ook niemand ongerust maken. Ik hield het zoveel mogelijk geheim, ook voor mijn ouders. Bijwerkingen De behandeling van de depressie hing nauw samen met de behandeling voor anorexia. Ik had elke week gesprekken met een psycholoog en daarnaast kreeg ik antidepressiva voorgeschreven. De eerste twee medicijnen deden niet zoveel, vertelt ze. Bijeffecten waren er wel. Ik merkte dat ik last kreeg van een droge mond. Of ik kreeg last van een verminderde concentratie, al had dat wel met mijn anorexia te maken. Bij mijn laatste middel merkte ik echt een positief effect. Ik heb het dan ook meer dan drie jaar lang geslikt. Zeker, ik was nog weleens somber, maar mijn dalen werden minder diep. Bang voor een terugval is ze niet. Nee, ik weet nu wat ik moet doen. Ik kan erover praten en weet dat je overal naartoe moet blijven gaan. Dus gewoon wél afspreken met vriendinnen en dagelijkse dingen blijven doen. Maar gelukkig zijn mijn dagen nu weer leuk. KOOS PLEGT redactie@mediaplanet.com Je wilt helpen, maar het komt vaak niet aan Welk effect heeft een depressie op de omgeving? Marry Morsink (57), moeder van Mariëtte: Probeer vooral positief te blijven. BEHANDELING Behandeling van een depressie kan via huisarts, psychiater of psycholoog. Uit onderzoek blij kt dat gebrekkige therapietrouw onder patiënten echter een grote rem trekt op veel behandelingen. Maar liefst veertig procent van de patiënten stopt binnen vier weken met het gebruik van een aan hen voorgeschreven medicij n. Oorzaken zij n te vinden in bij werkingen, maar ook het niet direct merkbare effect van de antidepressiva leidt er vaak toe dat ze het medicij ngebruik staken. en haar man te horen dat hun dochter aan een depressie leed. De eetstoornis stond altijd meer op de voorgrond. Mariëtte moest eerst op gewicht komen voordat we iets aan de depressie konden doen. Hoe ik op het nieuws reageerde? Nou, eigenlijk vielen dingen daardoor wel op zijn plek. Ik kon ineens heel veel gedrag verklaren. Moeilijk was het wel, om als moeder mee te maken dat je dochter een depressie doormaakt. Je wilt wel helpen, maar het komt vaak gewoon niet aan. Gelukkig zijn haar schoolprestaties altijd een sterke drijfveer geweest. Als ze niet een jaar op school wilde missen, moest ze toch weer op gewicht gaan komen. Welke tips heeft ze voor anderen die in hun directe omgeving een depressie meemaken? Ga niet teveel mee de diepte in, wat betreft de sombere buien. Probeer vooral positief te blijven en probeer de situatie de andere kant op te buigen. Maar dat is natuurlijk ook een logische reactie. Probeer in elk geval niet boos te worden. Dat heeft altijd zijn weerslag. Ik ben heel erg bezorgd geweest en dat ben ik eigenlijk nog steeds. Ik heb dagboeken gezien waarvan ik erg van schrok. Komt ze wel terug?, vroeg ik me dan af als ze de deur uitging. Van al die spanning heb ik nog steeds veel last, ben daar op dit moment ook nog voor onder behandeling bij een therapeut. Tja, je probeert rustig te blijven, maar je bent ook maar een mens. KOOS PLEGT redactie@mediaplanet.com Het is dan ook niet verwonderlijk dat het hebben van een depressie het sociaal-maatschappelijk functioneren ernstig belemmert. Ook de gevolgen voor de directe omgeving, zoals partner en familie zijn groot. Mensen met een matige tot ernstige depressie leven gemiddeld tien jaar korter. In Nederland is het verlies aan kwaliteit van leven door een depressie vergelijkbaar met enkele ernstige en veelvoorkomende ziekten. Onderzoek uit 2000 toont aan dat depressie op de zesde plaats stond van ziektes die de kwaliteit van leven ernstig aantasten, vlak boven longkanker en diabetes mellitus. Het is nog onduidelijk hoe een depressie precies ontstaat. Wel zijn er bepaalde biologische, psychische en sociale riscofactoren. Geslacht en leeftijd spelen bijvoorbeeld een rol. Een depressie komt twee keer zo vaak voor bij vrouwen als bij mannen en het begint vaak in de leeftijd van 25 tot 45 jaar. Bepaalde mensen zijn kwetsbaarder dan anderen. Er zit een erfelijke component aan het optreden van een depressie. Ook mensen die angstig en emotioneel in het leven staan krijgen vaker een depressie. Maar niet alleen familie en persoonlijkheid, ook omgeving speelt een rol. Volwassen homoseksuelen, mensen met een lage opleiding, mensen zonder betaald werk of met tijdelijk werk, inwoners van grote steden en alleenstaanden zijn kwetsbare groepen. Bepaalde traumatische gebeurtenissen in het leven, zoals mishandeling tijdens de jeugd, zijn een risicofactor. Maar ook kan een depressie optreden bij andere ziekten, zoals neurologische aandoeningen of als bijwerking van sommige medicijnen.

7 (advertorial) OVERDAG GEEN ENERGIE EN S NACHTS WAKKER De relatie tussen depressie en de biologische klok Bijna iedereen heeft wel eens van de biologische klok gehoord en bij een jetlag of het ingaan van de zomer- of wintertijd merken veel mensen dat het normale lichaamsritme even uit balans is. De biologische klok is belangrijk voor het goed functioneren van ons lichaam. Door een traumatische gebeurtenis of bij een ernstige ziekte kan de biologische klok ook ernstig verstoord raken. Er blijkt zelfs een relatie te bestaan tussen een depressie en een ontregelde biologische klok. Wat is de biologische klok? Om ons lichaam, zowel lichamelijk als geestelijk, goed te laten functioneren moet er hard gewerkt worden. Er vinden continu allerlei complexe lichaamsprocessen plaats: ons hart klopt, we ademen en zuurstof en energie worden door ons lichaam getransporteerd. Om ervoor te zorgen dat deze processen gecontroleerd en via een vast ritme verlopen worden ze aangestuurd door onze interne klok de biologische klok. De biologische klok ligt in de hersenen en regelt de 24-uursritmes van belangrijke lichaamsprocessen zoals het slaap-waakritme, de urineproductie, de normale variaties in lichaamstemperatuur, de hoeveelheid van bepaalde hormonen in ons lichaam en ook het ritme van onze stemming, concentratie en ons eetpatroon. Soms raakt de biologische klok ontregeld. Dit kan een lichte ontregeling van korte duur zijn, maar de biologische klok kan ook langer ontregeld zijn. Hierdoor zou zelfs een depressie kunnen ontstaan. Ligging biologische klok in de hersenen. Depressie en de biologische klok - s nachts wakker en overdag geen energie Uit wetenschappelijk onderzoek weten we dat 90% van de mensen met een depressie een ontregelde biologische klok heeft. Bij deze mensen zijn verschillende ritmes die de biologische klok aanstuurt verstoord. Zo heeft acht van de tien mensen met een depressie een verstoord slaap-waakritme. Ze vallen heel moeilijk in slaap, ze slapen minder diep of worden heel vroeg s ochtends wakker. Overdag zijn ze veel minder alert en vaak erg vermoeid. Maar ook andere ritmes zijn verstoord, zoals de lichaamstemperatuur, de hoeveelheid van het stresshormoon cortisol in het bloed en ook het normale ritme van de stemming en het eetpatroon. Het is goed voor te stellen dat deze klachten veel invloed kunnen hebben op het dagelijks functioneren. Behandeling van depressie Als depressieve klachten langer dan twee weken duren en deze het dagelijks functioneren belemmeren is het goed om naar de huisarts te gaan. Afhankelijk van de ernst van de klachten (licht, matig, ernstig) kan hij of zij voorstellen direct te starten met een behandeling of om enkele weken af te wachten om te zien of de klachten afnemen. Een behandeling kan bestaan uit leefstijladviezen, psychotherapie (praten) en medicijnen, of een combinatie hiervan. Blijven de klachten in de weken erna onverminderd aanhouden of ontstaat er veel last van bijwerkingen van de medicijnen, dan kan de huisarts besluiten andere middelen in te zetten of doorverwijzen naar een psychiater of psycholoog. Leefstijladvies Bij een depressie blijft men vaak het liefst binnen zitten. Toch kunnen leefstijladviezen die de huisarts geeft een bijdrage leveren aan het herstel bij een depressie. Zo kan het handhaven van een een normaal dag-nachtritme de depressie helpen verbeteren. Dit betekent s avonds op een vast tijdstip en niet te laat naar bed gaan en iedere ochtend rond dezelfde tijd opstaan. Ook het handhaven van de normale momenten om te eten dragen bij aan een vast dagritme. Beweging, buitenlucht en het handhaven van de sociale contacten op vaste tijdstippen kunnen goed doen. Psychotherapie Psychotherapie is een vorm van psychische hulp die kan helpen als de psychische klachten of problemen niet zelf opgelost kunnen worden. Bij psychotherapie vinden gesprekken plaats tussen de behandelaar en de patiënt volgens speciale methodieken. Psychotherapie heeft tot doel psychische klachten te verminderen of beter hanteerbaar te maken. Behandeling met medicijnen Behandelingen op basis van een tekort aan signaalstoffen In de jaren 40 en 50 van de vorige eeuw kwamen de eerste antidepressiva beschikbaar. Deze werken antidepressief door een verhoging van de hoeveelheid van bepaalde signaalstoffen in de hersenen die een effect hebben op stemming. In de loop van de tijd kwamen andere middelen beschikbaar. Ook zij verhogen de hoeveelheid van bepaalde signaalstoffen in de hersenen, zoals serotonine, noradrenaline en dopamine of een combinatie hiervan. Behandelingen op basis van een verstoorde biologische klok De symptomen van een depressie treden gedurende de dag vaak op in regelmatige patronen, waarbij de symptomen s ochtends meestal het ergst zijn. Hierdoor is duidelijk geworden dat een verstoorde biologische klok mogelijk een rol speelt bij het ontstaan, en dus ook wellicht bij de behandeling van depressie. Dit heeft ertoe geleid dat de medische wetenschap zich de laatste jaren gericht heeft op onderzoek naar het herstellen van de biologische klok bij depressieve patiënten, om mede op die manier de depressie medicamenteus te kunnen behandelen. Kijk voor meer informatie op de website Informatie over depressie en de biologische klok. Interviews en columns met mensen die een depressie achter de rug hebben. Verhalen van familie en vrienden die te maken kregen met depressie in hun omgeving. Een arts geeft antwoord op veelgestelde vragen. Happy cards die met een lieve boodschap gestuurd kunnen worden naar iemand die dierbaar is. Wat is een depressie? Depressie is een stemmingsstoornis met verschillende geestelijke en lichamelijke symptomen. Mensen die depressief zijn, ervaren het leven voor langere tijd als waardeloos en voelen zich vaak ook waardeloos. Ze hebben nergens energie voor, beleven nergens plezier aan, kunnen hun aandacht er niet bijhouden, slapen en eten slecht. Ze kunnen zich angstig, opgejaagd en diep triest voelen, maar ook leeg en emotieloos. Er kunnen allerlei lichamelijke klachten zijn, zoals maagpijn, rugpijn, hoofdpijn, hoge bloeddruk of hyperventilatie. Bij dat alles komt dan ook nog het akelige gevoel dat het nooit zal overgaan. Het belang van een vast dagritme Stan kreeg zelf te maken met een depressie. Het gaat nu beter met hem, maar hij leeft nog wel iedere dag met de angst voor een terugval. Stan vertelt dat het hem helpt een strak dagritme vast te houden. Ik sta iedere ochtend om 7 uur op en dan drink ik een kop koffie, kijk het journaal en lees de krant. Daarna doe ik wat werkzaamheden op mijn computer en vervolgens doe ik boodschappen. Ook eten doe ik op vaste momenten. s Middags rust ik altijd een uurtje en de rest van de dag lees ik of ben ik ook bezig achter mijn computer. Als het mooi weer is zit ik lekker buiten in de tuin met mijn boek. Dit vaste ritme helpt me nu grip op het leven te houden. Natuurlijk zou ik het ook fijn vinden om niet altijd alles volgens een strak schema te doen, maar dat komt wel als het weer echt goed met me gaat. Servier Nederland Farma B.V. 17 december 2010

8 8 DECEMBER 2010 PERSOONLIJK ADVIES Vraag: Welk effect heeft een depressie op het bioritme van de patiënt? Antwoord: Vroeger kon ik gaan liggen en viel ik meteen in slaap. Tegenwoordig is dat totaal anders, zegt Jack Vis (37), bij wie artsen twee jaar geleden een depressie constateerden. ACHTERGROND Tips bij depressie Ik heb mijn mogelijkheden en mijn beperkingen leren kennen Het leven van Jack Vis is soms bijna te wonderlijk om te geloven. En niet op een positieve manier. Zijn laatste wapenfeit: Drie weken geleden sloeg ik met mijn lease-auto over de kop. Mijn zoontje zat naast me, maar we kwamen er allebei met niet meer dan een paar schrammen vanaf. Mijn psycholoog gelooft me al bijna niet meer, vertelt Jack, die al jarenlang aan depressies lijdt, in combinatie met een borderline-stoornis en een posttraumatisch stress-syndroom. Zijn depressiviteit hoort bij hem, zo zegt Jack, en hij verwacht ook niet meer ooit volledig te herstellen. Voor de oorzaken moet men om te beginnen in zijn jeugd gaan zoeken. Mijn ouders waren beiden alcoholist. Hun huwelijk beschrijf ik als de Tweede Wereldoorlog. Gooien met borden was heel normaal. Sterker nog: als ik ergens anders kwam, vond ik het bizar hoe rustig het er daar aan toeging. Vanaf mijn elfde had ik de volledige zorg voor mijn moeder. Ik vond haar regelmatig bewusteloos op de vloer als ik thuiskwam. Je kunt dus wel spreken van een verstoorde jeugd. Goede periode Erover praten deed Jack echter niet. Zijn oudere zus ging al vroeg het huis uit en vrienden had hij evenmin. Daar bovenop kwam de traumatische ervaring van een verkrachting op zijn vijftiende verjaardag. Ik heb er toen nooit over gepraat. Het resultaat was dat iedereen mij raar en teruggetrokken vond. Gelukkig verdwenen de nare jeugdervaringen naar de achtergrond toen hij pedagogiek ging studeren, zijn toekomstige vrouw ontmoette en ging samenwonen. Jack: Het was een goede periode. Een studie, een baan en daarna ook een huis. Totdat mijn vrouw tijdens haar zwangerschap een zwangerschapsinsult opliep. Een spannende tijd, waarin onze zoon drie weken op de intensive care lag. Mijn vrouw kreeg daar weinig van mee. Die raakte in een coma en ontwaakte daaruit als een totaal ander persoon, met een totaal ander karakter. Al die stress en spanning bracht bij mij heel veel dingen weer naar boven. Jack schoot weer in zijn oude reflex en raakte steeds meer in zichzelf gekeerd. Wist hij dat hij depressief was? Natuurlijk, ik heb er zelfs voor geleerd. Maar een arts is vaak ook de slechtste patiënt, bij wijze van spreken. Ik dacht dat ik het wel aankon. Kijk, ik lach veel, ik ben niet somber, vertelde ik mezelf. Nooit dacht ik aan een depressie, maar meer: Klotemomenten, klotejeugd, maar ik sta goed in het leven, het is goed gekomen. Twee jaar geleden trok hij toch aan de bel. Toen was het wel op. Lichamelijk ging ik er namelijk ook last van krijgen. Al die tijd had ik ook doorgewerkt als re-integratieadviseur bij de Arbodienst, om er maar niet aan te denken. Ik heb toen een beslissing genomen: ik moest behandeld worden. De diagnose depressie viel voor het eerst bij de huisarts. Pas toen zag ik wat ik mankeerde, zwart op wit. Ik weet nu ook dat er veel meer mensen rondlopen zoals ik, die ook hulp nodig hebben. Ik kwam bijna nooit bij de huisarts, was er altijd vooral voor anderen. Misschien had ik een behandeling nodig gehad in mijn jeugd, dan was het effect misschien sterker geweest. Bioritme Eén van de klachten die Jack nu heeft, is een verstoring van zijn bioritme. Vanaf het moment dat ik brak en eindelijk toe moest geven aan het depressief zijn, valt me dat al op. Ik kom moeilijk in slaap, kom s ochtends nauwelijks op gang en heb geen idee hoe laat het is of soms zelfs welke dag het is. Dit was een vreemde gewaarwording, want ik was juist altijd iemand die zijn ogen dicht kon doen, direct in slaap viel en de volgende ochtend weer fris aan zijn ontbijt zat. Het verstoorde tijdsgevoel heeft ook zijn weerslag op de eetlust. Meestal heb ik helemaal geen honger. Zo heb ik eens twee dagen niet gegeten, maar dat overkomt me nu niet meer. Want ik probeer nu op vaste tijden te eten, in plaats van op mijn hongergevoel af te gaan. Het maakt niet uit hoe weinig je dan eet, want het is beter dat je iets eet dan helemaal niks. Hij heeft alle trucs geprobeerd om beter in slaap te kunnen vallen: warme melk, koude douches, geneeskundige kruiden, niets hielp. Mensen vragen zich af of vroeger naar bed gaan niet de oplossing is, maar dat heeft enkele zin. Ik lig dan alleen maar urenlang met mijn ogen open, zegt ERVARING Vanaf het moment dat ik toe moest geven aan het depressief zijn valt het me al op: ik kom moeilijk in slaap en kom s ochtends nauwelijks op gang Jack Vis De artsen hebben twee jaar geleden depressie geconstateerd bij Jack. Hij vertelt over zijn ervaring en hoe hij er mee omgaat. Jack. Inslapers en doorslapers maken daarojm deel uit van het gamma aan medicijnen dat hij voorgeschreven krijgt, naast onder meer antidepressiva. Het effect daarvan merkt hij niet direct, maar hij weet wel dat hij ze nodig heeft. Ik ben ooit eens zomaar gestopt met mijn medicatie, omdat ik weleens op vakantie wou zonder afhankelijk te zijn van medicijnen, maar dat effect merkt je meteen. Ik verval dan meteen weer in diepe somberheid. Medicijnen doen dan meer dan je denkt, daar kwam ik wel achter. Als je wilt stoppen met antidepressiva, dan moet je dat echt in overleg doen met je arts, kan ik iedereen aanraden. In overleg is er trouwens meer mogelijk dan gedacht, heeft Jack ook gemerkt. Veel mensen blijven de medicijnen gebruiken die ze gewend zijn, maar dat hoeven niet meteen de beste medicijnen te zijn. Vooral de huisarts schrijft doorgaans het eerste medicijn voor op het lijstje van wat het goedkoopst is voor de zorgverzekeraar. Ik zeg altijd: neem een psychiater, die is op de hoogte van de bestaande medi- cijnen en weet wat bij jou persoonlijk past. Een frisse neus halen Alle medicijnen ten spijt, het meeste (direct merkbare) plezier beleeft Jack aan zijn dagelijkse wandelingen. Het is een gewoonte van me om elke dag naar buiten te gaan. Zonlicht, maar vooral ook de frisse lucht doen me goed. Je moet dit doen, anders ga je je afzonderen. Je gaat minder naar vrienden en gelegenheden en voordat je het weet bestel je alles alleen nog maar via internet. Zeker nu het in de winter kouder is, heb je misschien minder de neiging om naar buiten te gaan, maar je moet het juist wel doen. Het is ook één van de punten die mijn psycholoog me continu voorhoudt: contact met de buitenwereld is een doelstelling voor mij. Ook al haal je er geen directe voldoening uit. Je moet niet verwachten dat je je direct fijn voelt, maar na verloop van tijd heb je er wel plezier van. Inmiddels maakt Jack zich op voor de afsluiting van een hectisch jaar, dat begon met een opname van drie maanden in een kliniek, maar waarin hij ook in een echtscheiding terecht kwam en kanker werd geconstateerd. De eerste voortekenen van de behandeling van het laatste zijn gelukkig positief. Wat is zijn motivatie om door te gaan? Jack moet er even goed over nadenken: Ik zou het eerlijk gezegd niet weten. Ik ga maar gewoon door op de automatische piloot, ook al merk ik dat ik op mijn tenen loop. Op een gegeven moment raak je behandelmoe, bijvoorbeeld doordat behandelingstrajecten weinig merkbaar effect hebben of niet goed op elkaar aansluiten. Ik denk dat het vooral anderen zijn die mij vooruit blijven trekken: vrienden, familie en collega s. Zelf verwacht ik geen wonderen. De kans dat ik beter word is klein, maar ik leer wel omgaan met een stukje van mezelf, een deel van mijn karakter. Ik leer mezelf kennen, met mijn mogelijkheden en beperkingen. Want ik weet dat mijn hersenen anders reageren op prikkels dan die van mensen die geen last hebben van een depressie. Daar probeer ik nu juist mijn kracht uit te halen. KOOS PLEGT redactie@mediaplanet.com Wanneer je met een depressie kampt, is het van groot belang een behandeling te starten via huisarts, psychiater of psycholoog. Toch zijn er ook veel tips die een steuntje in de rug kunnen zijn in het geval van een depressie. Maak een goede dagplanning. Een goede dagplanning voor jezelf kan veel houvast bieden. Elke dag op het zelfde tijdstip opstaan bijvoorbeeld, ook al is de verleiding groot om in bed te blijven als het buiten nog donker is. Maak een to-do -lijstje met dagtaken, zoals je administratie doen, de hond uitlaten of het onkruid wieden. Zorg dat je voldoende beweegt. Lichaamsbeweging kan goed werken tegen een sombere stemming. Dit kan hardlopen zijn, fietsen of wandelen. Maar ook andere vormen van activiteit kunnen helpen. Daglicht. Pak zoveel mogelijk daglicht mee. Ga dus naar buiten op een zonnige winterdag voor een stevige wandeling. Blijf praten. Het is lastig om te praten over hoe je je voelt, maar toch kan het opluchten met een familielid of vriend te praten als je niet lekker in je vel zit. Probeer afleiding te zoeken. Het kan fijn zijn te proberen je negatieve gedachten stop te zetten. Activiteiten die je leuk vindt kunnen je helpen om afleiding te vinden. Wist je dat bij 90 procent van deze mensen de biologische klok ontregeld is? van elke vijf mensen met een depressie er vier een verstoord slaap-waakritme hebben? een depressie tweemaal zo vaak voorkomt bij vrouwen? depressies bovenaan staan in de top-tien van oorzaken die leiden tot arbeidsongeschiktheid? mensen die veel vis eten een kleinere kans hebben op depressies? Onderzoekers van de Belgische Universiteit van Gent hebben hier onderzoek naar gedaan. Voor meer informatie over de relatie tussen depressie en de biologische klok en voor persoonlijke verhalen van mensen met een depressie en ervaringen van familie en vrienden.

9 Wie dit leest is NLP is de taal van het brein Kom erachter hoe je emotie en gedrag kunt sturen Op Koers kent de taal van het brein, Neuro Linguïstisch Programmeren. NLP is de methodiek die je van nature in je hebt. Het leert je te begrijpen hoe je zelf geprogrammeerd bent en hoe je dat kunt veranderen. Ook leer je herkennen hoe anderen denken. Voor wie is dit? Iedereen die aan zichzelf wil werken. De manager die effectiviteit wil vergroten. Een leraar die begrepen wil worden. Opvoeders die geen last willen hebben van de generatiekloof. En de coach die dit wil begeleiden. Bedenk wat je kunt bereiken als je daarbij kunt aansluiten. Uitnodiging Kom op 10 januari kennismaken tijdens de NLP introductie workshop Meldt je aan via UNIEK: avondopleiding NLP Practitioner

10 10 DECEMBER 2010 NIEUWS DEMENTIE: HET VERLOOP IS NIET TE VOORSPELLEN 3TIP ZOEK OOK ALS PARTNER HULP BIJ DEMENTIE Vraag: Heeft dementie verschillende oorzaken? Antwoord: Ja, de ziekte heeft een aantal hoofdoorzaken en daarnaast nog zeker zestig andere oorzaken en vele mengvormen. Dementie is een ziekte met als belangrijkste kenmerk een geleidelijke achteruitgang van het geestelijk functioneren. Geheugenstoornissen zijn hierbij meestal het belangrijkst. Een geheugenstoornis alleen maakt iemand echter nog niet dement, daar moet meer voor aan de hand zijn. Zoals het niet meer uit kunnen voeren van dagelijkse handelingen, een spraakstoornis of geen besef van tijd meer hebben. Men spreekt pas van dementie als er verschillende problemen tegelijk voorkomen en als die zo ernstig zijn dat de persoon niet goed meer functioneert in het dagelijks leven. Oorzaken Professor en directeur van het VU Alzheimer centrum Philip Scheltens vertelt dat er drie belangrijke oorzaken zijn voor dementie. De ziekte van Alzheimer staat met stip op één, vasculaire dementie op twee en de frontotemporale dementie op drie als oorzaak van dementie. Bij patiënten met vasculaire dementie is er een storing in de bloedvoorziening in de hersenen. Veel mensen met deze vorm van dementie hebben vaak al een lange voorgeschiedenis van hart- en vaatziekten. Erfelijk Dementie heeft in zeldzame gevallen een erfelijke factor. In minder dan één procent is dementie puur erfelijk. Dat ene procent omvat voornamelijk mensen die al op jongere leeftijd dement worden. Er zijn echter binnen families wel erfelijke risicofactoren. Als één van de ouders dementie had of heeft en één van diens ouders ook, dan is er vaak sprake van een familiaire erfelijke risicofactor. Philip Scheltens Professor en directeur van het VU Alzheimer centrum Onvoorspelbaar Het verloop van de ziekte is niet te voorspellen. Dat is voor iedereen verschillend, al hebben we wel de indruk dat stress nadelig werkt op het verloop. De oorzaak van dementie kan wel van invloed zijn op het verloop. Mensen met vasculaire dementie hebben grotere moeite om informatie uit hun geheugen naar voren te halen. Bij de ziekte van Alzheimer is het verloop erg verschillend per patiënt, doorgaans sneller bij jonge mensen. Bij de frontotemporale dementie, vroeger de ziekte van Pick genoemd is het verloop ook heel erg onvoorspelbaar. Deze ziekte tast vooral het voorste deel van de hersenen aan, het deel dat verantwoordelijk is voor ons gedrag, emotionele reacties en de taalvaardigheid. Deze ziekte treft veelal jongere mensen. Het merendeel van de patiënten met deze ziekte is tussen de veertig en zestig jaar. Mensen met deze ziekte kampen vaker met gedragsproblemen zoals bijvoorbeeld agressie dan mensen met andere vormen van dementie. Zwaar voor partner Een demente of dementerende partner hebben is zwaar. Ja, het is ontzettend moeilijk voor de partner, want iemand verandert van levenspartner in mantelzorger. De partner van iemand met dementie hoort dan ook altijd betrokken te worden bij het managen van de ziekte door de zorgprofessional. Er moet niet alleen aandacht voor de patiënt zijn, maar net zo goed voor die partner. Dat kan bestaan uit coaching, lotgenotencontact of praktische zaken regelen zoals thuishulp of een buddy zodat de partner ook eens een dagje vrij heeft. Mijn tip voor deze partners: Neem genoeg tijd voor jezelf, want dat is echt nodig. CORRY DAALHOF Open per 1 maart 2011 Delta opent in maart 2011 een vestiging op de Zorgboulevard in Rotterdam-Zuid (naast NS station Lombardijen). Bij Delta Zorgboulevard kunt u straks terecht voor deskundig advies en behandeling* van al uw psychische of psychiatrische problemen. Bijvoorbeeld als u somber bent, last van paniekaanvallen heeft of psychisch in de knoop zit. Op de Zorgboulevard werken verschillende zorgorganisaties samen om u de beste zorg te geven. Het wordt dé plek voor gezondheid, zorg en lifestyle. *Voor advies en behandeling door Delta heeft u een verwijzing nodig van uw huisarts. Delta Zorgboulevard Maasstadweg 96, 3079 DZ Rotterdam, t , e info@deltapsy.nl

11 DECEMBER MANELZORGERS Er moet niet alleen aandacht voor de patiënt zijn, maar net zo goed voor de partner en familie. FOTO: SHUTTERSTOCK Alzheimer als oorzaak van gedragsverandering Alzheimer is een ziekte van de hersenen. Door ophoping van eiwitten tussen de hersencellen kan informatie minder goed of helemaal niet meer doorgeseind worden. Er sterven daardoor hersencellen af en langzaam maar zeker vallen functies zoals denken, begrijpen en herinneren, uit. Alzheimer leidt uiteindelijk tot dementie. EXPERT Frans Verhey Professor dr. Ouderenpsychiatrie/Neuropsychiatrie Mensen met Alzheimer kunnen zich door hun ziekte anders gaan gedragen. Algemeen gesproken worden emoties en gevoelens veel intenser beleefd. Bij Alzheimer is de kans op psychische aandoeningen daarom tien keer groter dan normaal. Professor dr. Ouderenpsychiatrie/ Neuropsychiatrie Frans Verhey vertelt hierover: Uiteindelijk krijgt nagenoeg iedereen die de ziekte Alzheimer heeft, ook te maken met gedragsveranderingen. De meest voorkomende stoornissen zijn depressie, psychose en apathie. Maar ook agressie, agitatie en waandenkbeelden komen voor. Vaak komen er verschillende gedragsstoornissen tegelijk voor en niet altijd in dezelfde mate. Het hangt af van het stadium van de ziekte, de persoon die het was en de mensen in de omgeving. De gedragsstoornissen zijn te behandelen met medicatie, maar bovenal in combinatie met goede begeleiding en zorg. Apathie als ergst ervaren Het verloop van Alzheimer bepaalt grotendeels ook de mate van gedragsstoornis. Een lichte vorm van Alzheimer begint met emotionele kwetsbaarheid. Mensen kunnen dan nog maar heel weinig hebben en ervaren dingen waar ze vroeger geen moeite mee hadden, als stressvol. Met het vorderen van de ziekte kunnen de gedragsproblemen ook groter worden. Depressie maakt dan vaak plaats voor totale apathie, mensen zitten op een hoekje van de bank en hebben echt nergens meer belangstelling voor. Uit ons eigen onderzoek is gebleken dat de partners van mensen met Alzheimer juist deze apathie het ergst vinden omdat er geen enkele communicatie over en weer meer mogelijk is. Partners van Alzheimerpatiënten voelen zich daardoor vaak eenzaam. Invloed van partners Hoe sterk de gedragsstoornissen zijn, hangt niet alleen af van het verloop van de ziekte maar ook van de partner. Globaal zijn er drie types verzorgers. Het accepterende type, het controlerende type en het verzorgende type. De persoon met Alzheimer is het beste af met een partner van het accepterende type. Het verzorgende type dat de patiënt zoveel mogelijk uit handen neemt om dat zelf te doen, loopt het risico om zelf overbelast te raken. CORRY DAALHOF Beloofd is beloofd Claudia van Weert gaf deze zomer haar baan op om voor haar demente ouders te gaan zorgen. Ze vertelt: De vooruitzichten waren niet goed, mijn moeder zou in een verpleeghuis terechtkomen. Dat wilde ik niet omdat mijn ouders dan na een lang en gelukkig huwelijk van elkaar gescheiden zouden worden. Daarnaast heb ik hen ooit plechtig beloofd dat ik ze niet in een bejaardenhuis zou stoppen en dus al helemaal niet in een verpleeghuis. Veel plezier Claudia verzorgt dagelijks het huishouden van haar ouders en neemt ook hun lichamelijke verzorging voor haar rekening. Het is wel hard werken, maar ook met heel veel plezier. Mijn moeder vindt alles grappig, zelfs de gewoonste dingen, dus we lachen heel wat af. Haar eigen huishouden draait natuurlijk ook gewoon door. Alles is gepland rond mijn ouders. Met twee huishoudens en heel regelmatig calamiteiten waardoor ik ook s avonds veel naar mijn ouders ben, hebben we een strakke planning. Dat kan ook niet anders. Rap tempo Op de vraag wat ze het zwaarst vindt, antwoordt ze: De emotionele kant is het zwaarst. Dat je merkt dat veel van wat je doet of zegt niet altijd meer tot ze doordringt. En dat gaat in een razend tempo. Ben ik net aan de situatie gewend, is deze alweer verslechterd. Het is pijnlijk om van zo dichtbij mee te maken dat je ouders steeds verder afglijden. Claudia nam een zware taak op haar schouders. Hoe houdt ze het vol? Mijn belofte van lang geleden en de voldoening van het feit dat ze samen gelukkig zijn in hun eigen omgeving. CORRY DAALHOF redactie@mediaplanet.com Heb oog voor mantelzorgers van mensen met dementie Veel mensen zorgen thuis voor een naaste met dementie. Uit liefde. Ze willen degene waar zij van houden zo lang mogelijk thuis houden. Zorgen voor iemand met dementie is een zware taak. Kent u iemand die zorgt voor een partner, vader of moeder met dementie? Vraagt u eens hoe het met hem of haar gaat. Dementelcoach

12 12 DECEMBER 2010 DESKUNDIG ADVIES Over de ziekte van Parkinson is relatief weinig bekend. Zo is de exacte oorzaak nog onderwerp van onderzoek en wordt de hersenziekte gekenmerkt door veel meer symptomen dan alleen beven en stijfheid. Ook denken we vaak- ten onrechte- dat het hier om een typische ouderdomskwaal gaat. Bas Bloem, medisch directeur van het Parkinson Centrum van het UMC St. Radboud in Nijmegen, vertelt over deze ziekte. ERVARING Parkinson is geen typische ouderdomskwaal Jan Brandsma (58) Is in 2001 gediagnosticeerd met de ziekte van Parkinson De piek van mensen die aan de ziekte van Parkinson lijden ligt tussen het vijftigste en zeventigste levensjaar. Bij tien tot vijftien procent treedt de ziekte zelfs al op voor de veertigste verjaardag. Momenteel zijn er vermoedelijk zo n Parkinsonpatiënten. We denken dat dit aantal de komende twintig jaar verdubbelt als gevolg van de vergrijzing. Meer mensen worden oud en de huidige senioren worden ook ouder. Tegen die tijd kunnen we de diagnose bovendien eerder stellen. Lange tijd werden vooral stijfheid, traagheid en trillen gezien als de voornaamste symptomen. Inmiddels is duidelijk dat de ziekte veel meer omvat. Soms gaat het om aantasting van de denkprocessen waardoor keuzes maken moeilijker wordt en mensen moeite krijgen om meerdere dingen tegelijk te doen. Verder kan Parkinson invloed hebben op de gemoedstoestand; patiënten kampen niet zelden met depressieve gevoelens. Tel daar obstipatie, incontinentie, een veranderde seksualiteit en pijnklachten bij op als mogelijke gevolgen en je hebt een zeer complexe ziekte. Parkinson raakt elke kant van het menselijk bestaan en beïnvloedt op zeer veel manieren de kwaliteit van leven. Hoewel men nog in het duister tast over de precieze oorzaak, is wel bekend dat er een erfelijke component in het spel is. Omgevingsfactoren -zoals blootstelling aan pesticiden- spelen eveneens een rol. Bij de meeste mensen is het vermoedelijk een combinatie van die twee. De hersenziekte begint onderaan in de hersenen. De geijkte symptomen zoals stijfheid en trillen treden pas in een later stadium op. Je kunt dus al jaren Parkinson hebben voordat de diagnose formeel wordt gesteld. Het is in de huidige onderzoeken zaak om meer grip te krijgen op dit proces, zodat we de ziekte eerder kunnen vaststellen. Behandeling Gelukkig bestaan er wel mogelijkheden om de klachten te verminderen. Met medicijnen bijvoorbeeld. Wie Parkinson heeft, maakt in de hersenen te weinig van de stof dopamine aan. Dus bestaat medicatie uit deze stof of uit stoffen die de werking ervan nabootsen. Ook is het mogelijk dat medicijnen het nog aanwezige dopamine versterken. We weten inmiddels dat dopamine een remmende functie heeft. Door het wegvallen ervan raken sommige delen in de hersenen EXPERT Bas Bloem Medisch directeur van het Parkinson Centrum van het UMC St. Radboud in Nijmegen De patient moet een actieve rol spelen in de behandeling overactief. Door middels een operatie kleine gedeeltes te beschadigen of door elektrische prikkels kunnen we die overactiviteit weer remmen. Maar er zijn meer factoren in de behandeling van Parkinson. Een belangrijke is de aanwezigheid van een multidisciplinair team dat niet alleen bestaat uit de medisch specialist, maar bijvoorbeeld ook uit een fysiotherapeut, logopedist, dietist en psycholoog. Veel klachten of symptomen zijn door een neuroloog niet te verhelpen. Een logopedist helpt patiënten bijvoorbeeld de medicatie of de maaltijden op de juiste manier door te slikken. Een voorwaarde voor een dergelijk team is wel dat de zorgverleners bekend zijn met de ziekte. Dat was lang een probleem, maar wordt nu beter geregeld via het landelijke ParkinsonNet. Ook positief: er treedt kostenbesparing op als gevolg van het slimmere werken. Ook de patiënt zelf speelt een belangrijke rol in het behandeltraject. Die moet namelijk actiever worden. Denk aan het samen bouwen van richtlijnen, of aan het gericht kiezen van expertise door de patiënt. Ook is het goed als hij of zij in samenspraak met de arts complexe beslissingen kan nemen. Via MijnZorgnet.nl proberen we patienten hierin te ondersteunen. Ik geef niet op Jan Bandsma is 58. In 2001 openbaarde zich tijdens de tweede behandeling van Hepatitis C, de ziekte van Parkinson. In het begin waren de symptomen ernstiger door een interferonkuur. Ik kon niet meer normaal mijn tanden poetsen, de fijne motoriek ging moeizaam, lopen werd moeilijk en mijn linkerarm leek gedeeltelijk uitgeschakeld. Ik kreeg medicijnen, dat gaat wel aardig. Zonder kan ik bijna niks. In het begin was Jan tamelijk van slag door de diagnose. Zijn hele leven was ineens anders. Er bekroop me een gevoel van wat moet ik hiermee? Ik durfde niet zo veel meer en vond het moeilijk om bijvoorbeeld auto te rijden of verre stukken te lopen. Uiteindelijk overwin je dat en krijg je meer zelfvertrouwen. De angst dat je het niet meer kan verdwijnt gelukkig. Voor de combinatie van medicijnen heb ik zelf gekozen, in goed overleg met de arts. Ik sport daarnaast veel om hopelijk het proces van de ziekte te vertragen. Ik geef het niet op, en probeer er zo goed mogelijk mee te leven. Ik maak me niet zo druk over de toekomst, dat heeft geen enkele zin. Ik heb het aanvaard. Meer doen met Parkinson. Abbott is een bedrijf dat zich richt op de gezondheidzorg. Ons werk omvat alle aspecten van de zorg. Van voedingsmiddelen tot diagnosehulpmiddelen en van medische apparatuur tot medicijnen. Met onze producten richten we ons op elke levensfase: van vroeg geboren kinderen tot mensen in de latere levensfase.

13 INSPIRATIE 4TIP DECEMBER ZOEK HULP BIJ VERSLAVING VERSLAVING Cor de Jong Hoogleraar Verslaving en Verslavingszorg aan de Radboud Universiteit Nij megen Is verslaving erfelijk? Het heeft een erfelijke component, maar niet iedereen die een verslaafde ouder heeft, raakt zelf automatisch verslaafd. Wel of niet verslaafd, hangt ook grotendeels af van hoe en waar iemand opgroeit en opgevoed wordt. Waarom de ene persoon wel en de andere niet? Het hangt samen met genetische en omgevingsfactoren. Als iemand door een minimale genetische afwijking slecht met stress om kan gaan, is de kans op verslaving al groter. AFKICKEN Verslaafd ben je voor altijd, maar ik ben nu vier jaar nuchter en gebruik ook geen drugs meer. Er maar één manier is om van je verslaving af te komen: stoppen! De nu tweeënveertigjarige Richard van den Ende begon op zijn twaalfde te drinken. Ik was niet meteen verslaafd, want dat is een geleidelijk proces, vertelt hij. Het begon met een glas cider tijdens een tennistoernooi in Engeland. Door de drank voelde ik me veranderen van een onzeker blond knulletje naar een zelfverzekerde blonde jongen. Dat gevoel wilde ik veel vaker hebben, dus ging ik meer en meer drinken. Later kwam daar ook een verslaving aan drugs bij. Mensen met een verslaving hebben een verstoorde dopamine-aanmaak waardoor ze op andere manieren proberen een prettig gevoel te krijgen. Uiteindelijk was ik de hele dag bezig met mijn verslaving. Ik moést me prettig voelen en werd natuurlijk steeds afhankelijker van drank en drugs. Ander mens Richard weet als geen ander dat er maar één manier is om van een verslaving af te komen: stoppen! Verslaafd ben je voor altijd, maar ik ben nu vier jaar nuchter en gebruik ook geen drugs meer. Nadat ik gestopt was, zag ik pas wat voor schade ik aangericht had bij mijn partner, familie en vrienden. Zijn verslaving kostte hem zijn bedrijf. Dat was ook het moment dat ik besloot om te stoppen. Richard is nu een ander mens. Nu ben ik eerlijk, open en bereidwillig. Zonder die drie kenmerken was het me ook nooit gelukt om te stoppen. Richard is de laatste jaren veel opener over zijn gevoelens. Ik stop niets meer weg, maar praat erover met anderen. Dat maakt een wereld van verschil. Afkicken was moeilijk, maar hij deed het. Hij begon een nieuw bedrijf: een verslavingskliniek waar ervaringsdeskundigen en hoogopgeleide behandelaren verslaafden helpen. CORRY DAALHOF Is verslaving een keuze? Nee, niemand kiest ervoor. Iedereen experimenteert in de puberteit met alcohol of drugs. Meestal leidt dat tot een moment van bezinning waarop iemand zegt het is genoeg geweest. Bij mensen die verslaafd raken, komt dat moment niet. Wat voor mensen raken verslaafd? Iedereen kan verslaafd raken, rijk en arm, goed opgeleid of niet opgeleid. Een verslaving maakt geen onderscheid. Het komt echt voor in alle lagen van de samenleving. Hoe kom je van een verslaving af? Stoppen. Met hulp van een huisarts, ontwenningskliniek of online hulp. Soms met medicatie, soms met therapie en liefst met een combinatie. Voor een gokverslaving zijn er geen medicijnen, dan wordt behandeld met psychotherapie. Centrum Maliebaan voor verslaving & psychiatrie in de provincie Utrecht Hulp en informatie aan iedereen die in de problemen komt met alcohol, drugs, medicijnen en gokken/gamen/internetten. Niet alleen aan gebruikers zelf, maar ook aan mensen uit hun omgeving zoals ouders, partners en kinderen, werkgevers, scholen en andere organisaties. Aanmelden en informatie

14 Vaak last van hoofdpijn? Lees meer over je eigen keuzes op:

15 INSPIRATIE Migraine belet mij niet een mooi leven te leiden Vraag: Is migraine hetzelfde als hoofdpij n? Antwoord: Nee, migraine heeft meer verschij nselen dan hoofdpij n alleen. ERVARING Ik maak fi lms en documentaires. Momenteel werk ik aan een documentaire over migraine Wilma Oudshoorn Heeft al meer dan 50 jaar migraine Wilma Oudshoorn heeft al vanaf haar zesde migraine. Ze is nu vierenzestig. Ze vertelt over de impact van migraine op haar sociale leven en haar werk. Mijn migraine heeft een erfelijke oorzaak. Mijn moeder had het en mijn twee kinderen hebben het ook. Door mijn moeder wist ik precies wat het betekende, ik was als het ware voorbereid. Medicijnen bestonden er toen nog niet en Wilma kampte regelmatig met onbegrip uit haar omgeving. Dan was ik op maandag lekker actief en bleek ik dinsdag in bed te liggen met migraine. Mensen begrepen dat niet en dachten dat ik me maar een beetje aanstelde. Als Wilma migraine heeft, krijgt ze vreselijke hoofdpijn, moet ze regelmatig overgeven en kan ze nauwelijks licht en geluid verdragen. Tips van anderen Als ik zeg dat ik migraine heb, antwoorden mensen met ach ja, ik heb ook wel eens hoofdpijn. Familie en directe vrienden begrijpen het gelukkig wel. Het is echt niet te vergelijken met gewone hoofdpijn, maar dat beseffen de meeste mensen niet. Ik krijg ook altijd tips zoals: je moet geen chocolade eten, het rustiger aan doen, me minder snel druk maken. Alsof dat allemaal iets helpt. Het was een openbaring voor mij dat uit onderzoeken bleek dat al die dingen helemaal geen invloed hebben op migraine. Dat ik zelf niets kan doen of laten om het te voorkomen. Dat scheelt in het schuldgevoel dat ik heel lang heb gehad omdat ik dacht dat ik toch iets had gedaan om de migraine uit te lokken. Pil met effect Wilma heeft gemiddeld twee aanvallen per maand. Soms voel ik de aanval wel van tevoren aankomen door plostelinge stemmingswisselingen, trek in zoetigheid heb of extra actief ben. De pijn begint altijd in mijn nek en trekt dan door naar één kant van mijn hoofd. Als ik dan een zware pil neem, functioneer ik min of meer nog, al voel ik me dan wel alsof ik geplet ben door een voorhamer. Als ik al misselijk ben, is het te laat voor zo n pil. Dan moet ik echt gewoon naar bed en wachten tot het weer wegtrekt. TIPS Als de migraine al begonnen is, kan deze alleen behandeld worden met medicatie. Sommige patiënten met lichte aanvallen hebben dan genoeg aan eenvoudige pijnstillers doch bij ernstiger aanvallen zijn veelal triptanen nodig om de aanval snel te onderdrukken. Om migraine-aanvallen te voorkomen, kun je dagelijks bepaalde preventief werkende medicijnen slikken. Deze worden meestal pas voorgeschreven als je twee of meer aanvallen per maand hebt. Regelmaat in je levensstijl kan belangrijk zijn, maar het is geen Toch doorgaan Wilma s migraine belet haar niet een vol en rijk leven te leiden. Ze maakt films en documentaires over allerlei onderwerpen. Ze werkt nu aan een documentaire over migraine. Soms moét ik door, al is het dan met die zware pil. Mijn collega s hebben me al heel wat keren met mijn hoofd op de montagetafel gevonden. Maar privé- afspraken zeg ik tegenwoordig dan wel af. Dat garantie voor een leven zonder migraine. Op vind je veel informatie over de oorzaken van en behandelingsmogelijkheden voor migraine en andere vormen van hoofdpijn zoals clusterhoofdpijn. Er zijn verspreid over Nederland dertig hoofdpijncentra. De meeste mensen die doorverwezen worden naar een hoofdpijncentrum, hebben een moeilijk te behandelen hoofdpijn. Doorverwijzing gebeurt door de huisarts. Meer informatie vind je op 5TIP LAAT JE NIET UIT HET VELD SLAAN FEITEN Migraine is een hersenaandoening die zich uit in aanvallen met zware hoofdpijn, misselijkheid, overgeven en overgevoeligheid voor licht, geluid en vaak ook geuren. FOTO: SHUTTERSTOCK blijven moeilijke afwegingen want dan zeggen mensen weer je kunt wel werken, maar je komt niet naar mijn verjaardag. Vooruit werken Hoewel ze haar leven niet naar de migraine richt, heeft ze wel altijd pillen bij zich. En ze houdt er toch enigszins rekening mee dat een aanval haar enkele dagen kost. Ik ben nu bijvoorbeeld aan het voormonteren zodat áls ik een aanval krijg, het werk geen vertraging oploopt. Verloren dagen Wilma: Als ik een aanval heb en ik moét echt nog van alles, dan geeft het moment dat ik er aan toe kan geven en naar bed kan, gewoon een geluksgevoel. Dat kunnen anderen zich niet voorstellen. De dagen dat ik migraine heb, voelen voor mij als verloren dagen en dat vind ik echt zonde. Want ik wil van alles doen en niet toegeven dat mijn migraine daar een rol in speelt. CORRY DAALHOF redactie@mediaplanet.com DECEMBER VRAAG EN ANTWOORD Professor M.D. Ferrari Hoogleraar Neurologie bij het Leids Universitair Centrum. Wat is migraine precies? Migraine is een hersenaandoening die zich uit in aan-! vallen met zware hoofdpijn, misselijkheid, overgeven en overgevoeligheid voor licht, geluid en vaak ook geuren. De hoofdpijn houdt meestal één tot drie dagen aan. Veel mensen met migraine hebben vlak voor een aanval al waarschuwingsignalen. Men is dan geprikkelder dan anders, of depressief of juist hyperactief en het lichaam gaat meer vocht vasthouden waardoor de polsen en bij vrouwen ook de borsten pijnlijk opzwellen. Bij een migraineaanval ontstaat in de hersenen een kortsluiting waardoor een deel van de hersenzenuwen eerst overactief worden en daarna gedurende een periode geen activiteit vertonen. Hierdoor worden onder andere bepaalde pijnzenuwen geprikkeld en dat veroorzaakt de hoofdpijn. Wat is het grootste misverstand over migraine? Veel mensen denken nog! dat stress of bepaalde voedingsmiddelen een migraineaanval veroorzaken. Dit is een hardnekkig misverstand, want het is juist andersom. Als er een aanval aankomt, ervaart men meer stress en heeft men vaak trek in bepaalde etenswaren zoals bijvoorbeeld chocolade. De stress en de chocolade veroorzaken de aanval dus niet, het ervaren van stress en het trek krijgen in chocolade zijn juist waarschuwingen voor een naderende aanval. Kan iedereen migraine krijgen? De aanleg voor het krijgen! van migraine-aanvallen is erfelijk bepaald. Maar om daadwerkelijk aanvallen te krijgen zijn ook bepaalde omgevingsfactoren nodig zoals bijvoorbeeld hormonale schommelingen tijdens de menstruatie. Dit is dan ook een belangrijke reden voor het feit dat tweemaal zoveel vrouwen als mannen migraine hebben. Migraine begint vaak al in de puberteit of vroege jeugd en kan bij een deel van de patiënten levenslang aanhouden. De meeste patiënten hebben er echter maar een bepaalde periode van hun leven last van. Is migraine te genezen? Nee, er is geen genezing mogelijk. Er bestaat wel medica-! tie om de hoofdpijn en de bijverschijnselen te onderdrukken. Bepaalde prikkels kunnen een aanval uitlokken, maar welke dat precies zijn, weten we nog niet. Het onderzoek daarnaar gaat gestaag verder. Die prikkels veroorzaken dan wel een aanval bij iemand met de erfelijke aanleg voor migraine, maar niet bij iemand zonder die aanleg.

16