Buiten gebaande paden

Transcriptie

1 Buiten gebaande paden

2

3 Buiten gebaande paden De werkingskracht van presentie bij zwerfjongeren

4 1 Colofon Kwintes, Zeist, 2011 Alle rechten voorbehouden ISBN/EAN: Samenstelling en redactie Jan Willem van Zuthem, Kitty van Elst en Karin Runia Tekst onderzoek Karin Runia Interviews Suzanne Torenvliet Projectbegeleiding en eindredactie TOET Communicatie, Amersfoort Fotografie Rosalie Mijnheer, Almere Ontwerp, vormgeving en illustraties Biervliet Drukwerk Drukkerij Elhapé, IJzendijke Dit boek is tot stand gekomen naar aanleiding van het evaluatierapport naar de werkingskracht van presentie bij de opvang en begeleiding van zwerfjongeren in Almere. Met dank aan alle betrokkenen met in het bijzonder de jongeren die hun verhaal hebben willen delen. Met uitzondering van de geïnterviewde jongeren zijn de namen van jongeren genoemd in dit boek gefingeerd.

5 Inhoud 1 Voorwoord Ineke Smit, wethouder gemeente Almere 6 1 Inleiding Iedereen moet meebewegen Zwerfwerken - begeleiding van zwerfjongeren bij Kwintes in Almere 9 1 Om wie gaat het? 11 Nathalie, jongere Ze luisteren hier in elk geval naar je 15 2 Hoe ziet het project eruit? 18 Richard van Haasen, wijkagent Almere Investeren in de relatie; daar gaat het om 23 Hans Feddema, strategisch beleidsadviseur gemeente Almere De investering meer dan waard 27 Case-Based Learning en Moreel Beraad 32 Sherlon, jongere Het is soms fijn om onzeker te zijn 35 3 Wat is presentie? 40 Kitty van Elst, hoofd begeleiden en wonen Kwintes Wij geven ze tijd en ruimte 43 4 Wat zijn de uitgangspunten? 50 Karin Runia, onderzoeker LESI Doorlopende begeleiding is één van de succesfactoren 53 5 Wat is er bereikt? 58 Tineke, jongere Anja laat me mijn eigen keuzes maken 61 Gedurfde resultaten 66 6 Hoe doe je het? 68 Sigmund Razab-Sekh, persoonlijk begeleider Kwintes Ik ben niet bang dat ik mijn grens overga 73 De aanstelling 80 7 Met wie wordt er samengewerkt? 82 Marije van Halderen, beleidsadviseur gemeente Almere Ieder mens heeft een verhaal 85 Berry van der Scheer, sociaal-psychiatrisch verpleegkundige Meregaard Met een kaartje zeg je: ik zie je 91

6 6! 7, Voorwoord Het project voor de opvang van zwerfjongeren van Kwintes in Almere is uniek. Het doel van deze opvang is namelijk niet alleen het hebben van een geregelde dagbesteding, een psychiatrische behandeling, een huis of een zelfstandig leven. Het gaat er vooral om eigen kracht en talenten weer optimaal te benutten. Het doel van deze opvang is dan ook dat het leidt tot zelfvertrouwen waardoor deze jongeren weer verder komen in hun leven. En duurzaam uit de hulpverlening stromen. In dit project van Kwintes wordt gestreefd naar stabilisatie, hechting en zelfvertrouwen voor deze jongeren. De gemeente Almere werkt vanuit de participatie - gedachte waarbij iedereen deel uitmaakt van de maatschappij binnen zijn of haar mogelijkheden. Als je dat wilt bereiken ga je anders werken, dan kijk je met een bredere blik. Wil je bij deze jongeren aansluiten, dan moet je als begeleiding, als management, als keten en als instantie meebewegen. We zijn daarbij afgestapt van de gebaande paden bijvoorbeeld als het gaat om financiering en de methode. Maar het gaat vooral om wat we hebben weten te bereiken: jongeren weer hun kracht te laten gebruiken. Dat is in Almere gelukt. Ineke Smidt, wethouder participatie, zorg en inkomen gemeente Almere

7 Een plek waar je niet alleen woont, maar met een goed gevoel naartoe gaat

8 8! 22, Zwerfwerken Het Landelijk Expertisecentrum Sociale Interventie (LESI) volgde het zwerfjongerenproject in Almere om te zien wat werkt en waar de kracht van presentie zit. En: wat betekent deze manier van begeleiden voor de organisatie en de zorgketen? Duidelijk werd dat als je bij deze jongeren aansluiting wil blijven houden, iedereen moet meebewegen. Het uitgebreide eindrapport is gepubliceerd in het boek Zwerfwerken. Een evaluatieonderzoek naar de werkingskracht van presentie bij de opvang en begeleiding van zwerfjongeren. (Karin Runia, Roelof Hortulanus, LESI, 2010)

9 Zwerfwerken - begeleiding van zwerfjongeren bij Kwintes in Almere Iedereen moet meebewegen De reguliere hulp aan zwerfjongeren slaagt er niet in om zwerfjongeren binnen de poort te houden. Dit komt omdat deze opvang andere doelen stelt dan de jongeren zelf. Daarom is Kwintes in 2007 gestart met het opvangen van zwerfjongeren volgens een specifieke begeleidingsaanpak: de presentiebenadering. Het LESI is gevraagd het project te onderzoeken en te evalueren. Hoe verloopt de begeleiding, wat is de rol van presentie en wat levert het de jongeren uiteindelijk op?

10 10! 11, 1 Algemene Rekenkamer, 2009: Opvang zwerfjongeren. 2 Planije, M., t Land, H. van, Wolf, J. 2003: Hulpverlening aan zwerfjongeren, Trimbosinstituut, Utrecht. 3 Leeuw, H. van der, namens het voormalig Platform Gebruikers GGZ, 2006: Projectplan Kangoeroewonen. Woonzorgcomplex voor 24-uursopvang en huisvesting van jongeren met complexe problematiek, Almere. 4 Runia, C.B., Hortulanus R.P. juni 2010: Zwerfwerken. Een evaluatieonderzoek naar de werkingskracht van presentie bij de opvang en begeleiding van zwerfjongeren. LESI, Utrecht. De provincie Flevoland kent enkele honderden zwerfjongeren. Geschat wordt dat er in ons land jongeren dak- of thuisloos zijn 1. Mensen in de maatschappelijke opvang denken dat het om nog veel meer jongeren gaat. Als je dat hoort bekruipt je een ongemakkelijk gevoel: hoe kan het dat in een land als Nederland, met zijn uitgebreide sociale voorzieningen, jongeren een zwervend bestaan leiden? Wie zijn zij en waarom hebben ze geen eigen woonplek? Uit ervaringen in de opvang van zwerfjongeren is wel iets bekend, namelijk dat het niet zo goed lukt om hen structurele en passende hulp te bieden. De opvang van dakloze jongeren, met een kwetsbaarheid waar psychosociale en psychiatrische problemen uit voort kunnen komen, is geen eenvoudige opgave. De jongeren lopen snel weer weg uit de opvang of worden er uitgezet en vervallen in het eerdere gedrag. Behalve dat de opvang niet lukt is de kans groot dat deze jongeren (verder) vervreemd raken van de samenleving. Onderzoek wijst uit dat de hulp ook niet slaagt omdat de opvang andere doelen stelt dan de jongeren. Daarnaast is er onvoldoende communicatie en vertrouwen. De noodzakelijke samenwerking in de keten verloopt vaak ook niet zo best 2. Presentie Daarom is Kwintes, mede op verzoek van een lokale cliëntenorganisatie 3, in 2007 van start gegaan met het opvangen van zwerfjongeren volgens een specifieke begeleidingsaanpak: de presentiebenadering van Andries Baart. In dit project gaat het niet om crisisopvang of om tijdelijk ontspoorde jongeren, maar om jongeren die in langere tijd naar meer zelfstandigheid worden begeleid. Deze jongeren hebben allemaal meervoudige psychosociale problemen en vermoedelijk ook ernstige psychiatrische problemen. Een groot deel van hen is verslaafd aan drugs of alcohol. Het belangrijkste uitgangspunt van de presentiebenadering is dat de jongeren niet meer op straat verblijven en dat zij in een relatie worden opgenomen. Kwintes vond het belangrijk om met onderzoek vast te stellen hoe het de zwerfjongeren zou vergaan, hoe de begeleiding verliep en wat er met behulp van de presentie tot stand kon worden gebracht. Het LESI (Landelijk Expertisecentrum Sociale Interventie) heeft dit evaluatieonderzoek van 2007 tot 2010 uitgevoerd. De onderzoekers liepen mee, interviewden betrokkenen en keken nauwkeurig naar de opvang en de begeleiding: hoe komen de jongeren binnen en wat gebeurt er dan met hen? Wat doen de begeleiders en hoe ervaren de jongeren dit? Wat is de uitwerking van presentie op alle betrokkenen, ook in de zorgketen? En - als we dat weten - wat betekent deze opvang dan voor de organisatie van het zorgproces? Het eindrapport beschrijft hoe in de afgelopen jaren 33 jongeren zijn opgevangen en wat de resultaten zijn 4.

11 1 Om wie gaat het? Jongeren die gaan zwerven hebben bijna allemaal een jarenlange geschiedenis van een problematische gezinssituatie, met kinder- en jeugdzorg (OTS), pleegzorg, internaten en (crisis)opvang. Van de jongerengroep die opgevangen is door Kwintes heeft 30 procent een voorgeschiedenis van pleeggezinnen/internaten. De meeste zwerfjongeren zijn thuisloos en niet dakloos. Ze slapen niet letterlijk op straat, maar zwerven heen en weer tussen logeeradressen, wonen tijdelijk weer bij hun vader, moeder of oma. Uiteindelijk vallen zij terug op slaapplaatsen bij instanties als de crisisopvang en sociale pensions. Gemiddeld genomen verblijven de jongeren van dit project op zes woonplekken voordat ze instromen in het zwerfjongerenproject van Kwintes. Sommige jongeren woonden zelfs op twintig plekken door het hele land. In mijn vorige woonplaats zat ik nog op school. Maar ik had moeite om mijn woonplek te behouden. Voor straf moest ik steeds weg. Dat ging niet goed daar. Uiteindelijk ben ik op straat beland. Maar ik wou niet niks doen. Dus ik had nachtopvang en de volgende ochtend ging ik naar school. Dat ging eerst wel goed, ze zagen dat ik het kon. Maar omdat ik geen eigen plek had en steeds met verschillende mensen omging, voelde ik me toch anders. Alles was haastig. Ik ben met school gestopt. Maaike, 23 jaar Overleven Uit gesprekken met zwerfjongeren blijkt dat er bij zwerven een sneeuwbaleffect optreedt: als je geen thuis hebt heb je geen eigen woonplek. Dat maakt je extra kwetsbaar en beïnvloedbaar. Daardoor ga je met afspraken de mist in en doe je ervaringen op die je beschadigen. Drugsgebruik bijvoorbeeld is verleidelijk omdat je je daardoor tijdelijk beter voelt. Je houdt vervolgens school niet vol, maakt schulden, doet illegale dingen. En dan wordt leven overleven. Veel zwerfjongeren ogen sterk met hun straatmentaliteit: hard, manipulatief, asociaal. Zij hebben zich het

12 12! 13, vermogen eigen gemaakt om te overleven. Maar dat vermogen lijkt niet samen te gaan met een goede zelfsturing (dat je eruit haalt wat je voor jezelf nodig hebt). Veel jongeren zijn kwetsbaar door een psychiatrisch ziektebeeld. Een aantal heeft een licht verstandelijke handicap. Het gevolg is dat zij niet goed voor zichzelf zorgen. Ze trekken in relatie met anderen vaak aan het kortste eind en lijken dit gewend te zijn; ze tonen een soort gelatenheid over de ontstane situatie. Zij vertellen wel wat ze zelf verkeerd doen, maar lijken er weinig vat op te hebben. De jongeren die wij hebben leren kennen, hebben zonder uitzondering in hun (jonge) verleden teleurstellende ervaringen opgedaan. Helaas ook met hulpverlening. Zij voelen zich in de steek gelaten door volwassenen en zijn dat ook. Ze beschouwen zich daardoor als buitenstaander. Daarin worden ze bevestigd omdat ze de aansluiting bij maatschappelijke instituties (opleiding, werk, vriendenkring, hobby s) maar moeilijk maken. Zo heeft bijna geen van hen een afgeronde opleiding. De jongeren willen het er liever niet over hebben dat hun sociale netwerk beperkt is (zowel in omvang als in kwaliteit). Zij schamen zich voor het feit dat ze het niet op eigen kracht redden. Sommige jongeren overschreeuwen dat gevoel, anderen trekken zich terug in zichzelf en worden somber. De ervaring leert dat het een lange tijd duurt voordat de jongeren weer wat vertrouwen krijgen in hulpverleners en dan nog is het lijntje tussen beide dun.

13 1 Ryan Een van de eerste bewoners van het zwerfjongerenproject is Ryan, op dat moment 20 jaar oud. In de beginperiode van zijn verblijf in het zwerfjongerenproject zette Ryan alle krachten in die hij op straat (en waarschijnlijk thuis ook) nodig had om te overleven: liegen, bedriegen, stelen, manipuleren, uitspelen van jongeren en teamleden, agressiviteit, dealen. De begeleiding had de handen vol aan hem. Hij beloofde veel maar kwam weinig na. Na een paar maanden leek hij wat vertrouwen te krijgen in de begeleiders en meer open te staan voor ontwikkeling. Ervaring Ryan had de nodige ervaring opgedaan bij andere woonplekken. De basisdingen zijn er volgens hem ongeveer hetzelfde (onderdak, afspraken), maar in de omgang van het team met hem gaat het er in het zwerfjongerenproject van Kwintes anders aan toe. Eerst was een woonplek het belangrijkste voor Ryan. Toen hij zich er thuis ging voelen was dit voor hem een nieuwe ervaring. Ryan noemt dit: een plek waar je niet alleen woont, maar met een goed gevoel naartoe gaat. Loslaten In maart 2010 is Ryan zelfstandig gaan wonen. Hij krijgt nu begeleiding aan huis. Zijn vertrek van de locatie verloopt staps - gewijs. Hij lijkt zijn vertrek nog wat te willen rekken. Het team denkt dat hij bang is om hen los te laten. Het verbaast hen niet: hij is weer gestopt met blowen. Hij is er trots op maar hij is ook bang voor de zwakke momenten. Hij loopt hard en sport met verschillende begeleiders. Hij heeft daardoor elke dag iets om naar uit te kijken. Het gevolg is wel dat hij bijna dagelijks op de locatie komt. Hij heeft blijkbaar de nabijheid van de mensen op deze locatie nog nodig om het op zijn eigen plek vol te houden.

14

15 Nathalie, jongere Ze luisteren hier in elk geval naar je Nathalie (24) is gestopt met tellen. Sinds haar veertiende hopt ze van locatie naar locatie. Sinds anderhalf jaar deelt ze met twee andere bewoners een woonunit van Kwintes in Almere.

16 16! 17, Nathalie is geboren in Meppel. Tot aan haar tienerjaren verhuisde ze met haar moeder van plek naar plek, op de vlucht voor haar agressieve vader. Toen ze de gewelddadige situatie zat was, heeft ze haar moeder een keuze laten maken. De moeder van Nathalie koos voor haar vader. Nathalie pakte haar tas en vertrok. Het begin van een nomadenbestaan langs, naar eigen zeggen, tweehonderd verschillende locaties. Telkens werd ze weggestuurd. Ik was agressief, vernielde spullen en gebruikte alle soorten drugs. Ik hoorde stemmen in m n hoofd, raakte in een psychose en heb daarvoor een jaar in een gekkenhuis gezeten. Ik hoor nog steeds stemmen, maar het is niet meer zo erg als vroeger. Bovendien praat ik er nu ook veel meer over. Dat helpt. 1 Patroon De laatste keer dat Nathalie in de crisisopvang tussen de junks en alcoholisten belandde was twee jaar geleden in Zwolle. Een medewerker van het Leger des Heils heeft me geholpen en contact opgenomen met Perspectief in Almere, een noodopvang. Na een half jaar was er plek bij Kwintes. Ik kwam hier nadat ik mijn oude patroon weer had opgepakt en ook dus ook weer aan de coke was. Dat is verleden tijd. Ik rook nu alleen nog. Mijn sigaret geef ik ook echt niet op. Nathalie heeft in het verleden regelmatig pogingen gedaan om van haar drugsverslaving af te komen, maar ze maakte nergens een behandeling af. Tijdens mijn verblijf bij Kwintes heb ik voor het eerst een behandeling afgemaakt. Ik ben nu helemaal drugsvrij. Nathalie woont met twee andere jongeren in een woonunit van Kwintes aan de Engelse Mijl in Almere. Ze hebben ieder een eigen kamer en delen douche, keuken en woonkamer. Nathalie is begonnen met het begeleiden van activiteiten voor jongeren. Ik kom nu in elk geval m n bed uit. Zonder de antidepressiva zou ik de hele dag in m n bed liggen. 1 Luisteren Door haar zwervende bestaan heeft Nathalie veel van school gemist, heeft ze moeite met lezen en kan ze niet goed met geld omgaan. Alleen boodschappen doen was dan ook niet mogelijk. Inmiddels doe ik dat ook zelf. Gelukkig wel. Ik krijg een budget en daar moet ik het mee doen. De begeleidster van Nathalie komt elke dag langs om een praatje te maken en te zien hoe alles gaat. Een groot verschil met de andere opvanglocaties waar ze heeft gezeten. Ze luisteren hier in elk geval naar je en proberen ook echt iets voor je te betekenen. Het is natuurlijk ook wat je er zelf van maakt. Je moet er wel voor willen gaan. Nathalie zou heel graag een huisje met een tuintje willen zodat ze verder kan met haar leven. Helaas denkt de begeleiding daar nog anders over. Maar ik ben al van ver gekomen, dus dat stukje gaat ook vast wel lukken.

17 Inmiddels doe ik ook mijn boodschappen zelf

18 18! 19, 5 Korf, D.J. e.a. 2004: Je ziet het ze niet aan, Zwerfjongeren in Flevoland, Universiteit van Amsterdam 2 Hoe ziet het project eruit? Verschillende signalen vormden de aanleiding voor het zwerfjongerenproject. Ongeveer 10 jaar geleden bleek vanuit het veld dat zwerfjongeren in Flevoland een groeiende groep is waar geen gedegen opvang voor bestaat. Een onderzoek dat de gemeente Almere liet uitvoeren bevestigde dit beeld 5. Er werden meerdere redenen genoemd voor het tekortschieten van de opvang. Zo ontbreken voorzieningen die goed aansluiten bij de zwerfjongeren en vormen de regels en procedures om hulp te kunnen krijgen een barrière voor hen. Complicerend is het feit dat de doelgroep zich bevindt op het snijvlak van jeugd- en volwassenenzorg, maar ook valt binnen het domein van de oggz-keten (inclusief justitie) en de ggz. Ook is de hulp te kortdurend (gemiddeld 4 maanden tot 1½ jaar) en te weinig structureel van aard. Een andere reden voor het tekortschieten van de opvang hangt samen met de moeizame relatie tussen de zwerfjongeren en de professionele instanties. Veel jongeren hebben behoefte aan persoonlijke begeleiding, maar worden individueel onvoldoende geholpen. Indertijd stelde men ook dat er te weinig geluisterd wordt naar ervaringskennis van cliënten bij het inrichten van de begeleiding. Biathlonpark In september 2007 start Kwintes daarom een kleinschalige woonvorm voor negen zwerfjongeren. De jongeren hebben allemaal een meervoudige psychosociale kwetsbaarheid en vermoedelijk ook een ernstige psychiatrische achtergrond. Een groot deel van hen is verslaafd aan drugs of alcohol. Zij komen te wonen in een gewoon huis in een Almeerse wijk met 24-uurs begeleiding. In januari 2008 is het huis volledig bezet met negen jongeren (zes jongens en drie meisjes). In oktober verhuist men naar het Biathlonpark in Almere en wordt de opvang uitgebreid naar negentien plaatsen. Al snel is ook deze locatie volledig bezet. Het opvanghuis is dan een opvangterrein geworden, met eigen adressen voor kleine (twee- en driepersoons) units. Ondertussen wordt er gewerkt aan een nieuw plan: een locatie voor zwerfjongeren. Behalve een grotere capaciteit voor de opvang, zullen er voor de jongeren meer mogelijkheden ontstaan om fasegericht te wonen (een wooncarrière te doorlopen). Kwintes verhuist in de loop van 2011 naar deze nieuwe locatie. De plaatsingscriteria worden behoedzaam gehanteerd. Vaak is er namelijk een onvolledig en soms onjuist verhaal over de voorgeschiedenis van een jongere en ontbreekt er een diagnose. Wat wel bekend is, is verbrokkelde kennis (veel hulpverleners weten een beetje), omdat de routes die de jongeren in de zorgketen afleggen verbrokkeld zijn. In het project heeft men ook het idee laten varen dat het psychiatrisch ziektebeeld van de jongeren een alles bepalende rol moet hebben bij het beoordelen van de begeleidingsmogelijkheden. Ook een jongere met de diagnose antisociale persoonlijkheid bleek met behulp van de presentiebenadering een stap verder geholpen te kunnen worden. De zorg om en voor een jongere is daarom belangrijker dan de syste-

19 1 De plaatsingscriteria Minimaal drie maanden dak- en thuisloos Ernstige, langdurige en aantoonbare psychosociale problematiek- Vermoeden psychiatrisch onderliggend probleem of psychiatrische problematiek in ontwikkeling Eerder gebruik van maatschappelijke opvang-/behandelvoorzieningen (Nog) niet in staat zelfstandig te wonen met/zonder begeleiding Zicht op ontwikkelingsmogelijkheden in wonen, zelfzorg, dagbesteding Gemotiveerd om een beschermd woontraject te doorlopen Afkomstig uit de gemeente Almere Tussen de 15 en 23 jaar 1 Contra-indicaties Geen harddrugsverslaving of minder dan drie maanden in remissie Agressieregulatieproblematiek waarvoor eerst behandeling wenselijk/noodzakelijk is IQ < 80 Diagnose binnen het autistisch spectrum 1 Wat zwerfjongeren helpt onderdak hebben op één plek wonen en je thuis voelen geen haast persoonlijke begeleiding die langer dan een jaar duurt iemand die in je gelooft en je dat laat voelen vertrouwen complimenten voor wat je bereikt directe hulp als het fout gaat iets nieuws leren zonder af te gaan baas kunnen zijn over je eigen plek aandacht voor je familie, zodat die weet hoe het met jou gaat duidelijke afspraken en nieuwe kansen als het mislukt om je eraan te houden dagbesteding, die laat zien waar je goed in bent

20 20! 21, matiek, dat wil zeggen dat bij elke nieuwe aanmelding men een goede inschatting van de jongere wil kunnen maken, zodat de juiste plek voor hem of haar gevonden wordt. Want als een jongere voor opvang wordt afgewezen zijn er weinig alternatieven. Zolang er geen geschikte plek is gevonden wordt er doorgezocht. Gelukkig is er in samenwerking met de gemeente Almere bekostigingsruimte gevonden om het zo te kunnen doen. Het gewone leven Wat gebeurt er vervolgens als de jongeren onder dak zijn? Het belangrijkste is dat geprobeerd wordt om het gewone leven zijn keer te laten nemen. De zorg is er op gericht dat de jongeren leren om voor zichzelf te gaan zorgen en uiteindelijk een plekje vinden in de maatschappij. Vaak worden er in de opvang allerlei concrete resultaten nagestreefd, zoals een stabiele huisvesting of een dagactiviteit. Dit soort resultaten zijn natuurlijk belangrijk, maar de ervaringen in deze opvang van zwerfjongeren laten zien dat er meer of iets fundamentelers nodig is voordat de jongeren greep kunnen krijgen op hun leven. Men is op zoek gegaan naar een werkwijze die de begeleiders helpt om te zien wat de behoeftes en mogelijkheden van de jongeren zijn. Met de presentiebenadering wordt allereerst geïnvesteerd in de persoon van de zwerfjongere zelf.

21 Al red je maar een percentage, je ziet die jongens toch opknappen, zelf standig gaan wonen, misschien wel een baan krijgen

22

23 Richard van Haasen, wijkagent Almere Investeren in de relatie; daar gaat het om Je doet iets fout, dan ben je ook fout. Zo werkt het bij mij niet. Wat is er in het verleden van zo n jongen gebeurd? Waarom doet hij zo? Ik kijk altijd verder. Ik ga met ketenzorgpartners in gesprek, praat over mogelijkheden om die jongens te helpen. Mijn politiewerk houdt niet op bij het uitschrijven van een bon. Investeren in de relatie met mensen, daar gaat het om. Wijkagent Richard van Haasen was lange tijd betrokken bij het zwerfjongerenproject in Almere.

24 24! 25, Het contact tussen Richard en de jongeren van het project is goed geweest. Ik maakte altijd even een praatje, hoe gaat het? Daardoor krijg je een andere relatie met ze. Het is bij mij ook niet zwart/wit. Waarom gaat iemand in de fout? Daar ben ik wel mee bezig. Met één van de jongeren van het project heb ik regelmatig contact gehad. Deze jongen heeft een eigen indeling van het leven. Ik blijf politieagent, maar de deur stond altijd voor hem open. Als je duidelijk, eerlijk en rechtvaardig bent accepteren ze je. Kom je alleen om te oordelen, dan ben je zo afgeserveerd. Ze hebben een andere manier van denken over het leven. Ze hebben het ook niet gemakkelijk gehad, voor hen is het leven vaak een kwestie van overleven geweest. Als je je daarin kan verplaatsen kom je een heel eind. 1 Bijeenkomst Op de eerste locatie van het zwerfjongerenproject, de Willem Bontekoestraat in Almere, heeft Richard tijdens een bijeenkomst kunnen vertellen over zijn rol als wijkagent. Ik heb daar aangegeven dat de jongeren bij mij terecht kunnen voor vragen of hulp. Dat hoort bij de taken van een wijkagent. Alleen kan ik natuurlijk niet alles regelen. Ik blijf politieagent, maar ik heb wel een groot netwerk om mij heen. Ik kan daardoor doorverwijzen of onderzoeken welke mogelijkheden er zijn. Zo heb ik eens bemiddeld bij het betalen van boetes. Eén van de jongeren gaf bij mij aan dat hij heel graag wilde betalen, maar dat nu echt even niet kon. Na overleg op het bureau kon ik hem een oplossing bieden. Aan de ene kant help je hem en aan de andere kant win je daarmee weer wat van zijn vertrouwen. Op die manier laat je zien dat je als agent niet alleen maar rechtlijnig bonnetjes uitschrijft. Richard van Haasen is erg enthousiast over het zwerfjongerenproject van Kwintes. De samenwerking met Kitty (van Elst, red.) was ook heel goed. Kitty doet haar werk fantastisch, ze blijft altijd rustig petje af. Zij wist mij te vinden, ik haar. We hebben intensieve gesprekken gehad, daardoor leer je elkaar wel begrijpen. Ik zat soms wel een uur bij Kitty op kantoor om over de jongens en meiden te praten. Ik wilde alles van ze weten, dan wist ik ook hoe te handelen als ik ze ergens tegenkwam. Ik heb wel eens meegemaakt dat een jongen zo door het lint ging dat Kitty me belde. Bij de woonunit aangekomen ben ik naar binnen gegaan en zag dat hij een modelbouwauto had. Ik vind modelbouw zelf ook leuk, dus kon ik daar lekker met m over praten. Die jongen vond dat fantastisch. Na een half uur ben ik langzaam overgegaan op het onderwerp en vertelde hij me eerlijk wat hij had gedaan. Dat werkt. 1 Wijkagent Over de algemene rol van wijkagent heeft Richard ook een duidelijk idee. Ik vind dat je echt wijkagent moet kunnen zijn. Dat betekent dat je veelvuldig in de wijk bent, contact met buurtbewoners hebt, maar ook goed bereikbaar voor hen moet zijn. Hiermee houd je het veilig in de wijken. Maar je moet het wel met elkaar doen. Ook de buurtbewoners zelf zijn verantwoordelijk. Ik sprak bijvoorbeeld met buurtbewoners die een bepaald beeld hadden bij zwerfjongeren. Door mijn kennis en

25 ervaring kon ik bij hen de onrust wegnemen. Ik weet namelijk wat er allemaal speelt. Beetje bemiddelen tussen burgers onderling, de angel eruit trekken zodat de rust terugkeert in de buurt. Bij het normale politiewerk is er vaak maar weinig tijd om iets te bespreken. Beslissingen worden snel genomen. Oh, u heeft overlast van die jongeren? Oke, wegwezen! Zo gaat het vaak. Maar ik heb gelukkig de tijd om een gesprek aan te gaan. 1 Relaties Wat Kwintes aan de Engelse Mijl in het groot doet, doet Richard inmiddels op kleinere schaal met wat oudere Antilliaanse jongens. Met 30 jaar weer terug naar school, geweldig toch? Ook in dit hele traject is de relatie die je hebt met netwerkpartners belangrijk. Maar belangrijker is nog: hoe zijn die relaties? Ben je zelf ook betrouwbaar als je wat zegt? Ook hier is het weer puur investeren in de relatie. Eerlijk en oprecht, geen poppenkastverhaal. Gewoon zoals het is. Werken als persoonlijk begeleider lijkt me dan ook echt een baan met voldoening. Al red je maar een percentage, je ziet die jongens toch opknappen, zelfstandig gaan wonen, misschien wel een baan krijgen. Bijzonder. De gemeente Almere doet veel op het gebied van veiligheid. We hebben al straatcoaches, we hebben toezichthouders, de wijkagenten zijn meer op straat Maar het zou nog beter zijn als we de organisaties en hun taken en verantwoordelijkheden duidelijker in beeld zouden kunnen brengen. Op die manier is sneller te zien bij wie je met welk probleem terecht kunt. We hebben veel instanties en partners, maar omdat het zo groot en uitgebreid is, weten we soms niet meer waar we heen moeten. Bijvoorbeeld: je ziet een jongen nu al voor de derde keer onder de brug. Hij geeft aan dat hij niet meer thuis mag komen. Het gaat niet goed met hem, verslaafd aan alcohol en drugs, maar eigenlijk wil hij dit leven ook niet. De aanpak richting deze jongen zou van breed naar smal moeten lopen. Eerst lijken de problemen eindeloos, maar door de issues gestructureerd aan te pakken krijgt zo n jongen snel de zorg die hij nodig heeft. 1 Takken Organisaties als Kwintes helpen Richard om problemen die hij tegenkomt op straat structureel opgelost te krijgen. Samen kunnen we die jongeren op een spoor zetten en enigszins handvatten geven om hun leven weer vorm te geven. Een boom heeft vele takken, en voor de meesten is het recht omhoog de top makkelijk te bereiken, anderen hebben al die takken nodig om bovenin te komen. We hebben de mensen, de straatcoaches, de jongerenwerkers. Betrek ze erbij. Kitty vroeg mij ook wel eens iemand voor haar in de gaten te houden omdat ze bang was dat het weer mis zou gaan. Prima. Doen! Zorg ervoor dat de wijkagent deze jongeren ook leert kennen, zodat wanneer hij iets in politierapporten leest, ook direct weet over wie het gaat en wellicht iets kan betekenen. Omdat jij als wijkagent deze jongen kent en weet dat het niet goed is als hij met bepaalde groepen jongens omgaat en dus moet ingrijpen. Gebruik de wijkagent dus in dat hele systeem.

26

27 Hans Feddema, beleidsadviseur gemeente Almere De investering meer dan waard Wij hebben in Almere een goed project voor de opvang van zwerfjongeren met behoorlijk ingewikkelde problematiek, waarbij de relatie tussen de begeleider en de jongere de drager is van het succes. Het laat zien dat wanneer je op de juiste manier investeert in de relatie, je de zwerfjongere echt verder helpt. Dit project maakt dat waar. Anders dan alleen maar straffen en belonen waarbij de kans groot is dat je ze weer uit het oog verliest. Hans Feddema van de gemeente Almere is enthousiast over het zwerfjongerenproject. Bovendien lijkt deze aanpak zelfs geld op te leveren.

28 28! 29, Hans Feddema is strategisch beleidsadviseur bij de gemeente Almere. Hans staat achter de aanpak van Kwintes en deze zou volgens hem meer gepromoot mogen worden in de rest van Nederland. Ik heb het eindrapport met veel belangstelling gelezen. Het is mooi om te zien dat jongeren het een thuis noemen. De jongeren geven aan dat ze hier dingen kunnen zeggen die ergens anders zouden kunnen leiden tot verkeerde reacties, waardoor ze zelfs weggestuurd kunnen worden. De jongeren mogen er eerlijk zijn, kunnen hun verhaal doen. Het is goed te weten, dat de presentiebenadering zo goed aanslaat. Daar zou de rest van Nederland kennis van moeten nemen. 1 Investering De gemeente Almere investeert bijna euro per jaar in het zwerfjongerenproject. De rest wordt gefinancierd door de AWBZ. Eén van de overwegingen om bij te dragen aan het project was voor de gemeente Almere de koppeling van het onderzoek aan een nieuwe methode, de presentiebenadering. Wij vinden het goed dat hulporganisaties kritisch naar zichzelf kijken en aan methodiekontwikkeling en onderzoek doen. Dat geeft ons het vertrouwen dat een organisatie als Kwintes serieus met haar opdracht omgaat en de jongeren centraal stelt. Door de bijdrage van de gemeente Almere kunnen jongeren de eerste maanden even op adem komen. In die eerste paar maanden is er vaak nog geen indicatie voor de AWBZ en dus nog geen vergoeding. De gemeente Almere vult dat gat van de eerste maanden. Lukt het daarna niet een indicatie te krijgen, dan betaalt de gemeente ook de rest van de opvang en begeleiding Na alle goede reacties en de eindrapportage in het boek Zwerfwerken vind ik het project de investering waard. De investering is overigens niet alleen van grote waarde voor de jongeren zelf, maar levert de gemeente ook nog iets op, zo blijkt uit onderzoek door Seceur. Seceur deed onderzoek naar het social return on investment van projecten zoals deze in Almere. Hans: Uit de berekeningen blijkt dat van elke euro die je investeert in deze opvang van jongeren, het de maatschappij uiteindelijk 1,48 euro oplevert. In het andere geval gaan deze jongeren namelijk de criminaliteit in, de psychiatrie in of anderszins. Ontwikkelingen die maatschappelijk gezien tot meer kosten leiden. Nog een reden om deze presentiebenadering in de rest van Nederland te gaan toepassen. 1 Houvast Hans kan de toepassing van de presentiebenadering niet met andere locaties in Nederland vergelijken, maar ziet wel overeenkomsten met de Houvastmethodiek van Judith Wolff, onderzoeker aan de Radboud Universiteit. Houvast is ook wetenschappelijke theorie, net als de presentiebenadering. Kernwaarden bij de Houvast - methode zijn, uitgaan van eigen kracht van de cliënt en de werkrelatie tussen cliënt en hulpverlener. De jongeren verwachten van de hulpverlening hoop, zingeving