Handleiding Omgevingswijzer

Transcriptie

1 Handleiding Omgevingswijzer Resultaten Pilot Omgevingswijzer Variantenvergelijking voor nieuw tracé persrioolleiding van Aalsmeer naar Zwaanshoek Opgesteld door: Hoogheemraadschap van Rijnland Frank Zaalberg Beleidsadviseur Innovatie en Duurzaamheid Movares Marjolein van der Klauw Adviseur Duurzaamheid

2 Aanleiding In november en december 2014 heeft de pilot Omgevingswijzer plaatsgevonden bij het Hoogheemraadschap van Rijnland. Toepassing van de Omgevingswijzer is de eerste stap van de Aanpak Duurzaam GWW. De Unie van Waterschappen is aangesloten bij de Green Deal Aanpak Duurzaam GWW en Rijnland is actief lid van de Versnellingsgroep Aanpak Duurzaam GWW van de Unie. Deze groep wil invoering van de Aanpak bij waterschappen stimuleren. Inhoud Doel In deze handleiding delen we de resultaten en ervaringen van de pilot Omgevingswijzer bij Rijnland, en de variantenvergelijking op basis van Omgevingswijzer. 1. Aanpak Duurzaam GWW bij Rijnland 2. Omgevingswijzer 3. Pilot Omgevingswijzer 4. Resultaten Variantenvergelijking op Duurzaamheid Pilot project Het pilotproject is de realisatie van het nieuwe tracé van de persrioolleiding van Aalsmeer, via Rijsenhout naar Zwaanshoek. 5. Evaluatie: Ervaringen en Aanbevelingen Er zal een nieuwe influentleiding van circa 12 km worden gerealiseerd vanwege de sluiting van de rioolwaterzuiveringen in Aalsmeer en Rijsenhout. Voor het tracé van de persrioolleiding zijn verschillende varianten mogelijk. Deze varianten zijn met elkaar vergeleken op duurzaamheid.

3 Aanpak Duurzaam GWW bij Rijnland De Aanpak Duurzaam GWW is vanaf 2015 het instrument voor Rijnland om het werken aan waterbouw zo duurzaam en innovatief mogelijk te maken. Samen met vijf andere waterschappen vormt Rijnland de Versnellingsgroep waterschappen Aanpak Duurzaam GWW. Rijnland werkt in 2014 en 2015 aan pilots om de Aanpak verder geïmplementeerd te krijgen in de voorbereiding en realisatie van projecten. De Aanpak Duurzaam GWW is een aanpak om duurzaamheid in opeenvolgende fases van een project in het projectproces te verankeren. De Aanpak bestaat uit vier instrumenten om deze verankering te ondersteunen. De instrumenten zijn: - Ambitieweb - Omgevingswijzer - CO 2 prestatieladder - DuboCalc Deze variantenvergelijking voor een nieuw tracé persrioolleiding in Aalsmeer en Haarlemmermeer is een mooi voorbeeld van de toepassing van de Omgevingswijzer. Hiermee kunnen we een goed beeld schetsen van het proces binnen de Omgevingswijzer en het resultaat ervan. Deze handleiding heeft dan ook als doel om collega s binnen Rijnland en de andere waterschappen te informeren en te inspireren om ook aan de gang te gaan met de Aanpak! Veel succes gewenst. Frank Zaalberg Beleidsadviseur innovatie en duurzaamheid Voorzitter Versnellingsgroep waterschappen Aanpak Duurzaam GWW Websites Website van de Green Deal Aanpak Duurzaam GWW: Werkwijze van de Aanpak Duurzaam GWW: Instrument Omgevingswijzer:

4 Omgevingswijzer De Omgevingswijzer is een online tool waar iedereen direct gebruik van kan maken. Website: Thema s Omgevingswijzer De Omgevingswijzer is een vragenlijst over de impact van het project op de omgeving. Hierbij wordt de impact benoemd voor 12 thema s: - 4 planet thema s: water, bodem, energie en materialen, en ecologie en biodiversiteit. - 4 people thema s: ruimtegebruik, ruimtelijke kwaliteit, sociale relevantie, welzijn. - 4 profit thema s: bereikbaarheid, investeringen, vestigingsklimaat voor bedrijven en vestigingsklimaat voor de bevolking. Ieder thema bevat meerdere vragen. In totaal dienen 55 vragen beantwoord te worden. Dit kost ongeveer 3 uur. Toepassing: hoe eerder, hoe beter De website bestaat uit drie tabbladen: 1. Home hier kun je ook de Omgevingswijzer Handleiding downloaden met praktische tips en uitleg. 2. Vragenlijst op deze pagina vul je samen met je team de antwoorden in op de vragen en ontstaat de Omgevingswijzer voor jouw project 3. Feedback indien gewenst, kun je hier de ontwikkelaars van Omgevingswijzer feedback geven. Aanwezigen workshop Stel een deskundig team van 4 a 7 personen samen voor de workshop, met de volgende kennisgebieden: 1. Projectkennis, zowel inhoudelijk (o.a. varianten, risico s, context) als kennis van stakeholders en de effecten van het project op de omgeving en gebruikers. 2. Technische kennis, bijvoorbeeld op het gebied van bodem, ecologie, civiele techniek, installaties, beheer. 3. Organisator, voor de voorbereidingen, materialen (plattegronden, google maps, hand outs met de vragenlijst) en verslaglegging. 4. Eventueel extra deskundigen, als dit extra inzichten toevoegt, zoals een adviseur duurzaamheid of externe partijen. De Omgevingswijzer geeft weer in hoeverre het project op de 12 thema s een positieve, negatieve of geen impact heeft in het gebied. Het is mogelijk deze vragen al in een vroege planfase te beantwoorden. Het is niet nodig om een duidelijk ontwerp van het project te hebben, om in te kunnen schatten dat er bijvoorbeeld een negatieve impact is op het gebied van bodemkwaliteit, of juist een positieve impact op het gebied van bereikbaarheid. Hoe eerder de Omgevingswijzer voor het project wordt ingevuld, hoe meer tijd er is om met de uitkomsten aan de slag te gaan. Behalve een objectief beeld van de impact van het project op het gebied, is de workshop namelijk ook het ideale moment om na te denken over kansen voor duurzaamheid. Tijdens het beantwoorden van de vragen, kun je een lijst bijhouden met kansen, ideeën en actiepunten voor de projectteamleden. Zo levert het invullen van de Omgevingswijzer ook meteen input voor de vervolgfasen om bijvoorbeeld duurzame materialen toe te passen, minder hinder te veroorzaken, of werk met werk te maken. Toepassing: doelen Zoals beschreven in de handleiding, zijn er drie doelen voor inzet van de Omgevingswijzer: - Als checklist om alle facetten van duurzaamheid aan bod te laten komen en kansen te inventariseren. - Als vergelijkend instrument om verschillende alternatieven, varianten of oplossingen te vergelijken. - Als handvat voor of beoordeling van de consistentie van duurzaamheidsambities gedurende de voortgang in verschillende projectfases.

5 Pilot Omgevingswijzer Persrioolleiding Project Het toepassen van de Omgevingswijzer is het meest zinvol voor projecten die veranderingen teweeg brengen op gebiedsniveau. Dit is met name het geval als er nieuwe infrastructuur wordt gerealiseerd. Het pilotproject voor Rijnland voor de Omgevingswijzer was de tracékeuze, en later realisatie, van een nieuwe persrioolleiding van 12 km van Aalsmeer naar Zwaanshoek, vanwege het opheffen van de RWZI s in Aalsmeer en Rijsenhout. Dit project heeft impact op gebiedsniveau, omdat gebruikers van gebouwen, agrarische percelen, fietspaden en wegen (blijvend) hinder zullen ondervinden bij de realisatie van het project. Ook ondervinden de bodem en ecologische elementen een verandering als gevolg van de aanleg van de nieuwe leidingen. Resultaat In de onderstaande figuur is de Omgevingswijzer voor het eerste deelproject, Schiphol Trade Park, afgebeeld. Hieruit blijkt dat er op veel vragen geen impact is geantwoord. Daar waar wel impact is, is er een lichte negatieve impact op de planet aspecten, en een lichte positieve impact op de people aspecten. Twee workshops Voor de pilot zijn twee workshops uitgevoerd, elk voor een ander deel van het tracé. De eerste workshop betrof het deelgebied Schiphol Trade Park. De tweede workshop ging over het deelgebied van Aalsmeer, Schiphol-Rijk en Schiphol Logistics Park. Voor beide deelgebieden bestaan meerdere varianten. Uitvoering workshop Bij de workshops van uur waren 6 personen aanwezig: - Frank Zaalberg als initiatiefnemer en coördinator van de Aanpak Duurzaam GWW; - Paul Robijn als projectmanager; - Bram Pracht, Rik Lam en Paul Loos als technisch specialisten; - Marjolein van der Klauw van Movares als procesbegeleider. Benodigde materialen: - Hand-outs met de vragen van de Omgevingswijzer voor alle aanwezigen. - Plattegronden met gebiedsinformatie. - Scherm en internetverbinding voor opzoeken van aanvullende informatie en evt. het invullen van de antwoorden in de online tool. Voor het invullen van de Omgevingswijzer is het project als geheel beschouwd, en zijn geen verschillende omgevingswijzers ingevuld voor verschillende varianten van het tracé, omdat de vorm van impact (positief, negatief of geen) op het gebied voor nagenoeg alle vragen hetzelfde is.

6 Resultaten Variantenvergelijking Duurzaamheid Kansen, ideeën en actiepunten Terwijl voor de 12 thema s de vragen in de Omgevingswijzer werden beantwoord, is bijgehouden of we met de aanwezigen tot kansen en ideeën voor duurzaamheid kwamen. Deze kansen en ideeën zijn in het verslag opgesomd en kunnen in vervolgfasen verder worden getoetst op haalbaarheid of uitgewerkt. Op sommige vragen konden we niet direct antwoord geven, omdat bepaalde informatie ontbrak. Dit betrof onder meer de aanwezigheid van archeologie en het voorkomen van zoute kwel in het gebied. Hiervoor zijn actiepunten geformuleerd, die uitgewerkt worden in een later stadium van het project. Wanneer dit tot nieuwe antwoorden zou leiden, kan een geactualiseerde versie van de Omgevingswijzer worden gemaakt. Variantenvergelijking Stap 1: labelen De variantenvergelijking was kwalitatief van aard. Voor alle 55 subthema s van de Omgevingswijzer is bepaald in hoeverre de varianten hiervoor verschillend scoren. - Wanneer bleek dat de varianten niet (substantieel) onderscheidend waren, werd in het Excel bestand niet onderscheidend ingevuld. - Wanneer een variant beter scoorde dan een anderen, kreeg deze de waardering gunstig en de anderen ongunstig. Wanneer sprake was van een variant die tussen de beste en de slechtste in scoorde, werd de classificering neutraal toegevoegd. Er is geen weging toegekend aan de subthema s. Wel zijn enkele thema s toegevoegd of samengevoegd om een meer complete en heldere vergelijking te maken. Variantenvergelijking Stap 3: spinnenweb In Excel is het spinnenwebdiagram gemaakt door de grafiek Radar met Markeringen te kiezen in het menu Invoegen Overige Grafieken. Hierbij is steeds cijfer 1 toegekend aan ongunstig, 2 aan neutraal en 3 aan gunstig. De vier varianten Voor het tracé van de persrioolleiding door Schiphol Trade Park zijn vier varianten vergeleken: - De spoorvariant (groen) - De aanvliegroute (oranje) - Het fietspad (paars) - De entree-as (rood) Variantenvergelijking Stap 2: selecteren Wanneer voor de 55 subthema s en de toegevoegde of samengevoegde thema s is bepaald of de varianten onderscheidend zijn, is de Excel tabel gekopieerd naar een nieuw tabblad. In deze tabel zijn alle thema s verwijderd waar de varianten als niet onderscheidend waren beoordeeld. Zo bleef een tabel over met 15 thema s waar de varianten wel onderscheidend waren. Deze tabel is afgebeeld op de volgende pagina.

7 PROFIT PEOPLE PLANET Resultaten Variantenvergelijking Duurzaamheid Thema duurzaamheid Spoorvariant Aanvliegroute Fietspad Entree-as Onderhoud en beheer van rioolleiding Onderhoud van bovenliggende functies gunstig neutraal ongunstig neutraal gunstig gunstig ongunstig ongunstig Energieverbruik grondverzet gunstig ongunstig neutraal ongunstig Energieverbruik verwijderen bestaande verharding + boren gunstig gunstig ongunstig gunstig Energieverbruik bemaling gunstig ongunstig neutraal ongunstig Hoeveelheid nieuwe materialen ongunstig gunstig gunstig gunstig Leefruimte planten en dieren ongunstig gunstig gunstig gunstig Meervoudig ruimtegebruik neutraal gunstig neutraal gunstig Gebruikswaarde gunstig gunstig ongunstig gunstig Sociaal draagvlak gunstig gunstig ongunstig gunstig Verkeersveiligheid gunstig gunstig ongunstig gunstig Bereikbaarheid functies gunstig gunstig ongunstig gunstig Delen kosten en baten ongunstig neutraal gunstig gunstig Kosten gunstig neutraal ongunstig gunstig Tijd gunstig gunstig ongunstig neutraal Variantenvergelijking Stap 4: analyse In de laatste stap van de vergelijking vindt de analyse plaats. Voor de pilot wijst de vergelijking uit dat met name de variant Fietspad (paars) op veel thema s ongunstiger is dan de andere drie varianten. Ook op het gebied van de zelf toegevoegde projectmanagementthema s tijd en kosten scoort deze variant ongunstig. Zowel op het gebied van integrale duurzaamheid, als deze twee projectmanagementthema s is deze variant dus minder wenselijk. Als tweede kan geconcludeerd worden dat de drie overgebleven varianten op de planet, people en profit thema s geen duidelijke voorkeursvariant hebben. Alle drie scoren ze vaak gunstig op de onderscheidende thema s. Er zijn enkele verschillen op het gebied van onderhoud en beheer, en ecologie. De profit en projectmanagement thema s geven aanleiding voor nader onderzoek. Het delen van kosten kan plaatsvinden wanneer samengewerkt wordt met Liander. Er dient nog uitgezocht te worden in hoeverre dit daadwerkelijk ook minder kost.

8 Evaluatie: Ervaringen en Aanbevelingen Een eigen tool maken? Omgevingswijzer is ontwikkeld voor gebiedsontwikkelingen en daardoor is de vragenlijst voor de tracékeuze voor een persrioolleiding wat uitgebreid. Er zou een kortere vragenlijst ontwikkeld kunnen worden die beter geschikt is voor projecten van waterschappen, of de tracékeuze van rioolleidingen. Zorg voor locatiespecifieke informatie Bijvoorbeeld zaken die zich in de bodem afspelen (zoute kwellen, archeologie) kunnen moeilijk op basis van gezond verstand worden ingebracht in de workshop, maar hiervoor is locatiespecifieke informatie nodig. Goed gestructureerd en overdraagbaar De werkwijze is prettig gestructureerd en geeft veel informatie voor besluitvorming en benodigde onderzoeken of vervolgacties. De inzichten en resultaten zijn goed overdraagbaar. Samenstelling teamleden workshop Inspirerend Het werkt inspirerend en zet je aan het denken; nieuwe ideeën voor duurzaamheid ontstaan tijdens het invullen. Weging van thema s? Bij de pilot is ervoor gekozen geen weging toe te kennen aan de thema s, omdat dit veel tijd kost en voor een eerste verkenning van duurzaamheid nog niet nodig was. Wanneer het project zich in een latere fase bevindt en het behulpzaam kan zijn om wel weging toe te kennen, dan kan deze alsnog worden toegevoegd. Houd wel in de gaten dat dit een toegevoegde waarde heeft voor de besluitvorming. Bruikbaar eindresultaat Het uitvoeren van de workshops heeft bijdragen aan het integraal inzichtelijk maken van de verschillen tussen de varianten. Er is een goede verbinding gemaakt met de projectmanagement aspecten zoals tijd, geld, risico s en omgevingsmanagement. Er is een helder beeld uitgekomen, met een onderbouwing van de overeenkomsten en verschillen van de varianten, en de impact van het project. Zorg voor een goede samenstelling van het projectteam of workshopteam. In de pilot waren verschillende specialismen (w-installaties, beheer, civiele techniek, projectmanager) vertegenwoordigd. Ook is goede omgevingskennis nodig van iemand die de stakeholders goed kent en de gevolgen voor omwonenden en andere gebruikers van het gebied goed kan inschatten. Eventueel kunnen ook andere partijen, zoals Rijkswaterstaat of provincies worden uitgenodigd, wanneer duurzaamheid een belangrijk gezamenlijk thema is. Denk van tevoren na over het doel Denk van tevoren na over het belang van de uitkomsten: wat ga je met de resultaten doen? Wat is het doel? Wat gebeurt er als de meest wenselijke variant op het gebied van duurzaamheid het minst gunstig scoort? De uitkomsten van de vergelijking en analyse kunnen mogelijk goed gebruikt worden als onderbouwing voor het uitvoeren van een gedoogplicht, wanneer blijkt dat voor uitvoering van de meest duurzame variant de gedoogplicht gehanteerd zou moeten worden. Denk na over de verhouding van duurzaamheid t.o.v. projectmanagementaspecten als tijd, geld en kwaliteit / risico s. Als ondersteuning voor besluitvorming kunnen ook aan deze criteria punten en wegingsfactoren worden toegekend als dat toegevoegde waarde heeft en relevant is.

9 Veel succes met de toepassing van de Omgevingswijzer! Vragen? Voor algemene vragen over het instrument Omgevingswijzer, neem contact op met: Frank Zaalberg Bram Pracht Marjolein van der Klauw En voor meer informatie over het project voor de nieuwe persrioolleiding: Paul Robijn