Jaarverslag Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam

Transcriptie

1 Jaarverslag 2013 Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam

2 Voor en met elkaar Ballast Nedam bereikt het beste resultaat door samen met de klant en hun partners na te denken over oplossingen. Daarbij zijn zij kritisch en betrokken. Zij kunnen complexe behoeften en criteria goed vertalen in concrete innovatieve oplossingen. Hun mentaliteit is er een van aanpakken en doen. Hun drijfveren zijn ondernemerschap en innovatie. Zij zijn van traditie nuchter en door hun daadkrachtige aanpak krijgen zij de zaken voor elkaar. Daar laten zij zich graag op aanspreken. Hun mensen zijn de belangrijkste succesfactor. Vanuit deze overtuiging richt Ballast Nedam zich op een gezonde, veilige en motiverende werkomgeving voor alle medewerkers. Hierbij staan hun gedeelde normen en waarden hoe gaan we om met elkaar, de omgeving en onze klanten centraal De nieuwe Botlekbrug, Rotterdam

3 INHOUD Voorwoord 2 Kerncijfers 4 Profiel en doelstelling 5 Organisatie en governance 5 Rol van het Bestuur 5 Rol van het Verantwoordingsorgaan 5 Rol van de Visitatiecommissie 6 Bestuurscommissies 6 Pensioenbureau 7 Compliance Officer 7 Uitbestede werkzaamheden 7 Extern toezicht 8 Externe adviseurs 8 Bestuursverslag 9 Algemeen 9 Pensioenen 12 Beleggingen 16 Financiën en Actuariële paragraaf 21 Risico- en beheersingsbeleid 24 Toekomstparagraaf 27 Oordeel Verantwoordingsorgaan 28 Bevindingen Visitatiecommissie 30 Jaarrekening Balans per 31 december 32 Staat van baten en lasten 33 Kasstroomoverzicht 34 Toelichting bij de jaarrekening Overige gegevens 55 Korte omschrijving pensioenregeling 55 Algemene reserves 56 Gebeurtenissen na balansdatum 56 Actuariële verklaring van de certificerend actuaris 57 Controleverklaring van de onafhankelijke accountant 58 Begrippenlijst 59 Jaarverslag van Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam over het 85 e boekjaar 1

4 VOORWOORD Inleiding Hierbij biedt het Bestuur van Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam het jaarverslag 2013 aan. In dit verslag legt het Bestuur verantwoording af over het gevoerde beleid en over de financiële ontwikkelingen in het afgelopen jaar. Dit voorwoord is een samenvatting van het bestuursverslag. Zoals gebruikelijk wordt deze samenvatting samen met de kerncijfers op de website van het Pensioenfonds geplaatst naast het volledige jaarverslag. Maatschappelijke partijen signaleren dat het in de loop der jaren voor lezers van jaarverslagen van pensioenfondsen alsmaar lastiger is geworden om uit de hoeveelheid tekst en cijfers de centrale boodschap te halen. Daarom streeft het Bestuur naar een minder omvangrijk jaarverslag uiteraard binnen de mogelijkheden die de wet kent. Stand herstelplan eind 2013 Op alle vlakken is 2013 een ingrijpend jaar voor het fonds gebleken. Het korte termijn herstelplan van eind 2008 tot eind 2013 is afgesloten met een dekkingsgraad van 105,2%. Dat is een goed bericht met een belangrijke kanttekening: in dit verslagjaar zijn twee pijnlijke ingrepen nodig gebleken, namelijk de verlaging van het opgebouwde pensioen en de lopende uitkeringen en de verlaging van het opbouwpercentage voor actieve deelnemers. Zonder die maatregelen zou het fonds niet hebben kunnen voldoen aan de wettelijke hersteleisen. Het Bestuur is zich daar van bewust. Op basis van de financiële positie eind 2013 hoeft nu geen aanvullende verlaging plaats te vinden en heeft het Bestuur conform het beleidskader daartoe besloten de opbouw 2014 vast te stellen op basis van het (nieuwe) reglementaire opbouwpercentage van 2,15%. Het Pensioenfonds blijft tot eind 2023 te maken hebben met een lange termijn herstelplan. Pensioenregeling Werkgever en werknemers zijn in de loop van 2013 overeengekomen om de pensioenovereenkomst te wijzigen, zodanig dat de pensioenregeling voldoet aan de vanaf 1 januari 2014 geldende fiscale wetgeving. Na een zorgvuldig doorlopen proces heeft het Bestuur op 12 december 2013 besloten om de uitvoering van die overeenkomst te accepteren. De nieuwe pensioenregeling die op 1 januari 2014 inging, heeft in het verslagjaar een aanzienlijk beslag gelegd op het Bestuur. Kenmerkend voor de nieuwe pensioenregeling is een jaarlijkse opbouw van 2,15% (fiscaal maximum in combinatie met een pensioenrichtleeftijd van 67 jaar) waarbij eerder opgebouwd ouderdomspensioen voorlopig 65 jaar als standaard ingangsdatum kent. Deelnemers kunnen bij het bereiken van 65 jaar dat deel van hun ouderdomspensioen laten ingaan op het moment dat de aanspraken op ouderdomspensioen op leeftijd 67 jaar ingaan. Ook kan het ouderdomspensioen gericht op leeftijd 67 jaar vervroegd ingaan om aan te sluiten bij de vóór 1 januari 2014 opgebouwde aanspraken op ouderdomspensioen. Het reglement ondersteunt beide keuzemogelijkheden. Overleg met de werkgever Vertegenwoordigers van het Bestuur spreken periodiek met de werkgever en werknemers. Hiervoor is een commissie in het leven geroepen waarin werknemers, werkgever en het Pensioenfonds vertegenwoordigd zijn. De pensioenovereenkomst is een overeenkomst tussen werkgever en werknemers waarin de pensioentoezegging is vastgelegd. Die overeenkomst ligt aan de basis van het pensioenreglement van het Pensioenfonds. Het genoemde overleg is van belang om van elkaar te weten welke onderwerpen spelen en welke ontwikkelingen gevolgd moeten worden. Wijziging van een pensioenovereenkomst, als gevolg van aanpassingen in wetgeving, is daar een uitstekend voorbeeld van. Door het Bestuur is, bij het accepteren van de uitvoering van de gewijzigde pensioenovereenkomst, de werkgever gewezen op het feit dat de premie van 24% weliswaar voldoende is, maar dat niet zeker is of dat in de toekomst zo blijft. De werkgever heeft aangegeven dat hij wil weten welke effecten het nieuwe fiscale kader en het aangepaste financiële toetsingskader zullen hebben. ALM studie 2013 Periodiek kijkt het Bestuur of de beleggingsportefeuille aansluit bij de verwachte ontwikkelingen van de pensioenverplichtingen. Dit gebeurt in de vorm van een zogeheten ALM studie (Asset Liability Management). In 2013 is een ALM studie uitgevoerd. De studie resulteert in een advies van de beleggingscommissie aan het Bestuur over mogelijke aanpassingen in het beleggingsbeleid. Om het omvangrijke traject van de studie goed te borgen, heeft de beleggingscommissie besloten alle bijeenkomsten samen met het voltallige Bestuur te laten plaatsvinden. De uitkomsten van de studie zijn in het kort een verlaging van de mate van afdekking van het renterisico (norm van 55% in plaats van 65%) en een verhoging van de weging van zakelijke waarden (aandelen en vastgoed) in de beleggingsportefeuille (norm van 40% in plaats van 35%). Het Bestuur heeft deze uitkomsten bevestigd en heeft in december besloten de verlaging van de afdekking van het renterisico medio december 2013 uit te voeren. De overige uitkomsten zijn in 2014 geïmplementeerd. Governance Begin juli 2013 is het wettelijke traject afgerond, gericht op het versterken van de kracht van de bestuurlijke organisatie en cultuur bij pensioenfondsen. Dit wordt ook wel governance genoemd en betreft zaken zoals bestuurlijke kwaliteit en deskundigheid, medezeggenschap van belanghebbenden en de organisatie van intern toezicht. Gedurende het verslagjaar is de bestuurscommissie governance gestart met analyses en hebben gesprekken 2 Jaarverslag van Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam over het 85 e boekjaar

5 plaatsgevonden met de belanghebbenden van het Pensioenfonds (werkgever, pensioencommissie van de Centrale Ondernemingsraad en Vereniging van Pensioengerechtigden) en met de huidige governance-organen verbonden aan het Pensioenfonds (Visitatiecommissie en Verantwoordingsorgaan). Op basis van het doorlopen bestuurlijk traject zijn nieuwe statuten opgesteld. Die statuten zijn op 24 april 2014 voorgelegd aan een buitengewone deelnemersvergadering. Bestuurscommissies Naast de hierboven genoemde bestuurscommissie governance en de beleggingscommissie kent het Bestuur nog andere commissies: de agendacommissie, communicatiecommissie en bestuurscommissie risicomanagement. De commissies zijn in 2013 meer bij elkaar geweest dan in vorige verslagjaren. Dat vloeit voort uit de wens van het Bestuur meer direct betrokken te zijn bij de beleidsvoorbereiding om zodanig de bestuurlijke betrokkenheid en draagvlak te vergroten. Zowel Bestuur als leden van de bestuurscommissie risicomanagement en betrokken medewerkers van het pensioenbureau, hebben in het verslagjaar veel aandacht besteed aan het onderwerp risicomanagement. Concreet heeft dit geleid tot een verbeterde inbedding van risicomanagement en risicobewustzijn bij alle betrokkenen. In het verslagjaar heeft het Bestuur zijn goedkeuring gegeven aan een systeem om risico s structureel te beoordelen en te rapporteren. Verdere invulling en toetsing van dat systeem is één van de belangrijkste voortdurende werkzaamheden van leden van de bestuurscommissie risicomanagement. Samenstelling fondsorganen In het verslagjaar is de heer Hubeek (gekozen door pensioengerechtigden) toegetreden tot het Bestuur. De heer Hubeek is lid van de bestuurscommissies risicomanagement en communicatie. Daarnaast hebben verkiezingen plaatsgevonden voor een bestuurder van werknemerskant. Hieruit is de heer Kersten als bestuurder ter toetsing voorgedragen aan De Nederlandsche Bank. De toezichthouder heeft geen bezwaren kenbaar gemaakt. De heer Kersten is lid van de bestuurscommissies communicatie en governance (vanaf begin 2014). De samenstelling van het Verantwoordingsorgaan is gewijzigd in het verslagjaar: de heer De Roo is mei 2013 benoemd door de werkgever als lid van het Verantwoordingsorgaan. Van de reeds zittende leden, kwam de heer Jansen voor herverkiezing (door de werknemers) in aanmerking. Hij heeft zich verkiesbaar gesteld en is januari 2014 na herverkiezing begonnen aan zijn tweede termijn. De heer De Jong is per 1 januari 2014 door de werkgever benoemd voor een volgende termijn als lid van het Verantwoordingsorgaan van het Pensioenfonds. De samenstelling van de Visitatiecommissie is ongewijzigd ten opzichte van het vorige verslagjaar. Bestuurders en andere betrokkenen blijven zich inzetten om in deze veranderende tijd een (collectieve) pensioenregeling uit te voeren die meerwaarde heeft voor alle categorieën rechthebbenden: actief, pensioengerechtigd en premievrij. Dat het fonds een betere financiële positie moet bereiken is en blijft een belangrijke opdracht en motivatie voor het Bestuur. Diederik van Hoogstraten Voorzitter Bestuur Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam Jaarverslag van Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam over het 85 e boekjaar 3

6 KERNCIJFERS EUR x 1 mln Aantal rechthebbenden Deelnemers Premievrijen Vroegpensioengerechtigden Pensioengerechtigden Wezen Totaal Reglementvariabelen Franchise (in hele euro's) Indexatie actieven per ,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Indexatie inactieven per ,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Korting actieven en inactieven per ,0% 7,0% 0,0% 3,0% 0,0% Pensioenuitvoering Feitelijke premie 22,6 24,6 25,5 24,6 24,0 Gedempte kostendekkende premie* 16,5 19,7 18,9 18,5 17,3 Zuivere kostendekkende premie 25,2 33,3 28,7 26,0 27,3 Pensioenuitvoeringskosten 1,6 1,4 1,2 1,2 1,3 Uitkeringen 28,2 28,4 27,9 26,3 25,0 * Deze premie is voor het fonds de kostendekkende premie Vermogenssituatie en solvabiliteit Pensioenvermogen 838,3 827,6 723,9 675,5 606,0 Pensioenverplichtingen 796,8 830,5 814,8 706,7 651,1 Aanwezige dekkingsgraad** 105,2% 99,7% 88,8% 95,6% 93,1% Dekkingsgraad volgens herstelplan (vóór korting) 104,2% 91,1% 99,3% 94,1% 89,4% Vereiste dekkingsgraad 113,8% 111,8% 112,0% 112,4% 116,2% Minimum vereiste dekkingsgraad 104,2% 104,2% 104,2% 104,2% 104,2% ** De korting van 7% is verwerkt in de cijfers 2012, maar is doorgevoerd per 1 april 2013 Beleggingen Vastgoedbeleggingen 25,7 27,3 29,0 29,6 30,8 Aandelen 284,9 237,8 212,4 193,7 184,1 Vastrentende waarden 523,9 538,5 421,2 457,2 384,5 Derivaten (netto waarde) -6,3 17,6 55,9-14,8 - Totaal beleggingen Kosten vermogensbeheer 1,5 1,4 1,2 1,3 - Beleggingsrendementen Vastgoed -1,0% -1,6% 2,7% 1,6% 12,3% Aandelen 17,7% 14,4% -4,0% 20,7% 46,3% Vastrentende waarden -1,6% 11,7% 4,3% 3,1% 5,7% Subtotaal mandaatbeleggingen 4,2% 12,0% 2,0% 14,3% 11,2% Effect rentehedge -2,5% 3,0% 7,2% -2,3% - Effect valutahedge 1,3% 0,3% -1,6% - - Totaal rendement 3,0% 15,2% 7,6% 12,0% 11,2% 4 Jaarverslag van Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam over het 85 e boekjaar

7 PROFIEL EN DOELSTELLING Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam statutair gevestigd te Amsterdam, is opgericht op 12 augustus Voor het Pensioenfonds is 2013 het 85e boekjaar. De op balansdatum geldende statuten dateren van 20 december Het Pensioenfonds is een ondernemingspensioenfonds en is aangesloten bij de Pensioenfederatie. Het Pensioenfonds heeft, conform de statuten, ten doel overeenkomstig de door de stichting vastgestelde reglementen te voorzien in de verzekering van pensioenen en daarmee vergelijkbare periodieke uitkeringen van de deelnemers, gewezen deelnemers, pensioengerechtigden en/of rechthebbenden en hun nagelaten betrekkingen. Het Pensioenfonds kent één pensioenregeling. Hierin wordt voor rechthebbenden een vermogen beheerd van ongeveer EUR 838 miljoen. ORGANISATIE EN GOVERNANCE Het Pensioenfonds kent een Bestuur, Verantwoordingsorgaan en Visitatiecommissie. Rol van het Bestuur Het Bestuur heeft onder meer de volgende taken en bevoegdheden: Het vaststellen van het algemene beleid van de stichting; De vormgeving en vastlegging van beleids- en bestuursprocedures en -processen; De aansturing van de stichting; Het beheersen van risico s op de langere termijn; Geldige bestuursbesluiten worden genomen in aanwezigheid van tenminste de helft van de leden benoemd door de werkgever en tenminste de helft van de leden gekozen door de deelnemers en pensioengerechtigden. Besluiten worden genomen met een gewone meerderheid van stemmen. Hieronder staat de bestuurssamenstelling op 31 december 2013: Naam De heer D. van Hoogstraten 1 De heer M.J.L. Heitman 1 De heer W.J.H. Hubeek 3 De heer A.P.A. Kersten 2 De heer J.P.G. Leenders 1 De heer J.H. Voorrips 2 Functie Voorzitter Lid Lid Lid Lid Lid 1 Benoemd door Ballast Nedam 2 Gekozen door de werknemers 3 Gekozen door de pensioengerechtigden Het Bestuur heeft de dagelijkse uitvoering van de werkzaamheden op het gebied van pensioenbeheer, financiëleen beleggingsadministratie, bestuurssecretariaat en communicatie gemandateerd aan het pensioenbureau en het vermogensbeheer is uitbesteed aan externe vermogensbeheerders. Volgens de eisen van de Pensioenwet is en blijft het Bestuur eindverantwoordelijk voor de uitvoering van alle taken. Rol van het Verantwoordingsorgaan Het Verantwoordingsorgaan is vanaf 1 januari 2008 actief en bestaat uit zes leden; twee leden namens de werkgever, twee leden vanuit de werknemers en twee leden vanuit de pensioengerechtigden. Het Verantwoordingsorgaan is onafhankelijk en bespreekt met het Bestuur het gevoerde beleid en de resultaten van dat beleid. Het Verantwoordingsorgaan geeft achteraf een oordeel over het handelen van het Bestuur en het adviseert het Bestuur over voorgenomen beleidswijzigingen. Het Verantwoordingsorgaan is verankerd in de statuten van het Pensioenfonds. Jaarverslag van Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam over het 85 e boekjaar 5

8 De samenstelling van het Verantwoordingsorgaan op 31 december 2013 is als volgt: Naam De heer M.N.M. de Jong 1 De heer J.W.J. Haring 2 De heer G. Jansen 2 De heer K. de Roo 1 De heer L. Philippen 3 De heer J. Romeijn 3 Functie Voorzitter Lid Lid Lid Lid Lid 1 Benoemd door Ballast Nedam 2 Gekozen door de werknemers 3 Gekozen door de pensioengerechtigden Het Verantwoordingsorgaan verwoordt zijn oordeel over het handelen van het Bestuur. Dat oordeel is opgenomen in het jaarverslag. Het Bestuur heeft de mogelijkheid te reageren op het oordeel van het Verantwoordingsorgaan. Het Verantwoordingsorgaan en het Bestuur overleggen periodiek over de laatste ontwikkelingen bij het Pensioenfonds. Dat gezamenlijk overleg is ook bedoeld om het Verantwoordingsorgaan de mogelijkheid te geven zich een duidelijk en gefundeerd oordeel te vormen over het door het Bestuur gevoerde beleid (achteraf). Rol van de Visitatiecommissie De Visitatiecommissie is belast met het intern toezicht. De Visitatiecommissie vervult jaarlijks, ten minste, de volgende taken: a. Beoordelen van beleids- en bestuursprocedures, bestuursprocessen en de checks and balances binnen het fonds; b. Beoordelen van de wijze waarop het fonds wordt aangestuurd; c. Beoordelen van de wijze waarop door het Bestuur wordt omgegaan met de risico s op de langere termijn. De Visitatiecommissie is voor de visitatie over verslagjaar 2013 als volgt samengesteld: Naam De heer J.F. Breek Mevrouw E.H. Jansen Mevrouw L.F. Rutgers Discipline Bestuursprocessen Pensioenen en communicatie Beleggen en vermogensbeheer Visiteurs worden aangesteld voor een termijn van maximaal drie jaar en kunnen eenmalig herbenoemd worden. Een door het Bestuur vast te stellen rooster zorgt ervoor dat niet alle visitatieleden gelijktijdig aftreden. Ook de Visitatiecommissie is als onderdeel van de governancestructuur verankerd in de statuten van het Pensioenfonds. De Visitatiecommissie verwoordt zijn bevindingen in een rapport aan het Bestuur. Het Bestuur heeft de mogelijkheid te reageren op de bevindingen van de Visitatiecommissie. De bevindingen zijn opgenomen in het jaarverslag. Bestuurscommissies In het verslagjaar is het Bestuur relatief meer en meer structureel gaan werken met verschillende bestuurscommissies. Hieronder staan de verschillende commissies, met de bemensing op 31 december 2013 en met de primaire doelstelling. Agendacommissie Deze commissie bestaat uit de heren Van Hoogstraten en Voorrips. De commissie bereidt de bestuursvergadering voor met de directeur van het pensioenbureau. Auditcommissie Deze commissie bestaat uit twee (deel)commissies: 1. De bestuurscommissie jaarwerk: deze bestaat uit de heren Van Hoogstraten en Leenders. De doelstelling van deze commissie ligt op het terrein van de processen rondom jaarwerkactiviteiten en afstemmingsoverleg met de accountant en de certificerend actuaris. Deze commissie heeft vooralsnog een jaarlijks karakter. 2. De bestuurscommissie risicomanagement: deze commissie bestaat uit de heren Hubeek en Leenders. De commissie is onderdeel van het raamwerk risicomanagement van het Pensioenfonds. Dat wil zeggen dat deze bestuurscommissie aanpassingen in de structuur en de invulling van risicomanagement voorbereidt en zorgt voor de periodieke toetsing (of beoordeling) van de effectiviteit van risicobeheersingsmaatregels en de rapportage aan het Bestuur. 6 Jaarverslag van Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam over het 85 e boekjaar

9 Beleggingscommissie Deze commissie bestaat uit de heren Van Hoogstraten, Voorrips (voorzitter) en kent één vacature. Er zijn adviseurs verbonden aan deze commissie: De heer Bajema (operationeel adviseur van het pensioenbureau, werkzaam bij Blue Sky Group); De heer Buyck (werkzaam als financieel manager bij BN Concessies B.V.); De heer Euverman (strategisch adviseur van de beleggingscommissie, werkzaam bij Sprenkels & Verschuren); De heer Velthuis was in 2013 met name betrokken bij de ALM studie. Inmiddels is hij geen lid meer van de beleggingscommissie. Het Bestuur bedankt de heer Velthuis voor zijn inzet en betrokkenheid. De beleggingscommissie heeft een voorbereidende en adviserende rol inzake met name het strategisch beleggingsbeleid richting het Bestuur. Daarnaast is de commissie verantwoordelijk voor de nadere invulling en uitvoering van het strategisch beleggingsbeleid. Communicatiecommissie De heren Hubeek en Kersten vormen de communicatiecommissie. De commissie houdt zich bezig met het voorbereiden van het communicatiebeleid van het Pensioenfonds. Governancecommissie De governancecommissie bestaat uit de heren Van Hoogstraten en Heitman (en zoals gezegd, sinds begin 2014 de heer Kersten). De governancecommissie houdt zich in de brede zin van het woord bezig met structuur en organisatie van besturing van, medezeggenschap bij en toezicht op het Pensioenfonds. In het verslagjaar en 2014 is dat voornamelijk de invoering van de effecten van de Wet versterking bestuur pensioenfondsen. Pensioencommissie De pensioencommissie bestaat uit de heren Van Hoogstraten en Voorrips. Deze commissie houdt zich bezig met pensioenaangelegenheden en met name met voorbereiding van strategische onderwerpen, gerelateerd aan wijzigingen in de pensioenregeling. Alle commissies worden ondersteund door medewerkers van het pensioenbureau. Bestuurscommissies bezitten geen mandaat om besluiten te nemen; alle commissies zijn adviescommissies. Het voltallige Bestuur is het enige orgaan dat (bestuurs)besluiten kan en mag nemen. Het Bestuur voert momenteel een discussie over de personele invulling van de verschillende commissies: die discussie is (onder andere) gericht op de omstandigheid dat de bestuursvoorzitter vertegenwoordigd is in veel bestuurscommissies. Pensioenbureau Het pensioenbureau bestaat eind 2013 uit acht medewerkers (6,5 voltijdmedewerkers). Het pensioenbureau is gemandateerd door het Bestuur om het pensioenbeheer, de financiële- en beleggingsadministratie, het bestuurssecretariaat uit te voeren evenals het verzorgen van de communicatie. Hieronder staat de samenstelling van het pensioenbureau op 31 december 2013: Naam Mevrouw W.J. van Greuningen Mevrouw L.E.M. Duynstee Mevrouw A. Endenburg-De Groot De heer J. Gelens De heer M.P. van der Hout De heer A. de Jager Mevrouw M.C.A. van Rossum-Van Uden De heer J.W. van der Star Functiegebied Pensioenadministratie Directie Secretarieel Controlling Beleid Beleid Financiële administratie Pensioenadministratie Compliance officer De heer O.P. Padberg is door het Bestuur aangesteld als compliance officer van het Pensioenfonds. De heer Padberg is secretaris van Ballast Nedam N.V. Uitbestede werkzaamheden Het vermogensbeheer is uitbesteed aan een drietal externe vermogensbeheerders: a. ING/AZL euro staatsobligaties en obligaties opkomende markten, hoog renderende obligaties en daarnaast derivaten (renteswaps en valutatermijncontracten); b. BlackRock aandelen en euro bedrijfsobligaties; c. Altera vastgoed. Het Pensioenfonds heeft een bewaarovereenkomst met KAS BANK afgesloten inzake de (discretionair beheerde) euro staatsobligaties. De overige beleggingen (buiten derivaten) worden aangehouden in fondsvorm en die fondsen kennen een eigen bewaarbank. Jaarverslag van Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam over het 85 e boekjaar 7

10 De partijen voeren hun werkzaamheden uit op basis van contracten, uitbestedingsovereenkomsten, beleggingsrichtlijnen en binnen de kaders van een strategisch beleggingsplan. Jaarlijks ontvangt het Pensioenfonds zogeheten ISAE verklaringen over (de kwaliteit van) uitbestede werkzaamheden: uitbesteed door het Pensioenfonds aan derde serviceorganisaties. Deze verklaringen worden geanalyseerd door het pensioenbureau en worden besproken in de bestuurscommissie risicomanagement. Hierover wordt gerapporteerd aan het Bestuur. De overlijdens- en arbeidsongeschiktheidsrisico s zijn gedeeltelijk verzekerd (via een stop-loss constructie) bij de Nationale Nederlanden Levensverzekeringsmaatschappij N.V. Delen van het totaal aan pensioenaanspraken zijn ondergebracht bij de verzekeraars Delta Lloyd en Generali. Extern toezicht Het Bestuur heeft een externe accountant aangesteld (de heer F.J.J. Glorie verbonden aan KPMG). De accountant controleert jaarlijks de jaarrekening en jaarstaten die het Pensioenfonds moet indienen bij DNB. Vervolgens doet de externe accountant verslag van zijn werkzaamheden in de vorm van een accountantsverslag gericht aan het Bestuur. Hij verstrekt de controleverklaring over de jaarrekening. Het Bestuur heeft een externe certificerend actuaris aangesteld (de heer A.G.M. den Hartogh verbonden aan Aon Hewitt). De certificerend actuaris beoordeelt de financiële positie van het Pensioenfonds volgens de eisen van DNB. De certificerend actuaris rapporteert één maal per jaar aan het Bestuur in de vorm van een actuarieel rapport. Hij geeft een actuariële verklaring af volgens de eisen in de Pensioenwet. Het bureau van de adviserend actuaris (Towers Watson) stelt het actuarieel rapport op samen met medewerkers van het pensioenbureau. Externe adviseurs Het Bestuur heeft een adviserend actuaris aangesteld (de heer P.L.J. Janssen verbonden aan Towers Watson). Hij adviseert het Bestuur over zaken op (voornamelijk) actuarieel gebied en relevante ontwikkelingen die pensioenfondsen raken. De heer P. Bajema is aangesteld als operationeel adviseur beleggingen van het pensioenbureau. Hij is in dienst van Blue Sky Group. De heer M. Euverman (verbonden aan Sprenkels & Verschuren) is aangesteld als strategisch adviseur van de beleggingscommissie. Het Bestuur maakt gebruik van andere externe deskundigen, bijvoorbeeld op het gebied van communicatie, governance en pensioenrecht. Parkeergarage Kralingse Zoom, Rotterdam 8 Jaarverslag van Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam over het 85 e boekjaar

11 BESTUURSVERSLAG Algemeen Ontwikkeling financiële positie en herstelplan De dekkingsgraad van het Pensioenfonds bedroeg eind ,2%. In onderstaande grafiek ziet u het verloop van de dekkingsgraad op maandbasis (hierbij is de verlaging van 1 april 2013 zichtbaar per die datum, terwijl die verlaging reeds in het jaarverslag 2012 is verantwoord). De rode lijn in de grafiek geeft het niveau aan van de minimaal vereiste dekkingsgraad (MVEV van 104,2%). Dat is de dekkingsgraad die het fonds minimaal moest hebben op 31 december In het herstelplan (korte termijn) was het uitgangspunt dat een dekkingsgraad bereikt zou worden van 103,5% aan het einde van Dat hield in dat naar verwachting een restantverlaging van 0,7% nodig zou zijn om het vereiste punt van 104,2% te behalen. Gegeven de daadwerkelijke dekkingsgraad op 31 december 2013, is deze verlaging niet aan de orde. U kunt zien dat in enkele maanden na 1 april een dekkingsgraad gold die lager was dan 100%. Die grens is om een aantal redenen belangrijk. Eén van die redenen is dat pensioenfondsen met een dekking van lager dan 100% niet mogen meewerken aan waardeoverdrachten (bij waardeoverdracht wordt de waarde van pensioenaanspraken ingebracht in de pensioenregeling van een nieuwe pensioenuitvoerder). Op de momenten dat het Pensioenfonds zich in die situatie bevond, zijn de nog niet ondertekende waardeoverdrachten verplicht stilgelegd om later weer opgestart te worden bij een dekkingsgraad boven 100% (wanneer ook het andere fonds een dekking van minimaal 100% kent). De bewegelijkheid en de dekking rond 100% hebben er voor gezorgd dat het opstarten en weer stilleggen van het proces van waardeoverdracht in 2013 veel tijd en inspanning heeft gekost bij het pensioenbureau. De rente waarmee het Pensioenfonds de waarde berekent van de pensioenverplichtingen is voorgeschreven door de toezichthouder, De Nederlandsche Bank (de rente is afgeleid van rentes op financiële markten en deels kunstmatig). Het is deze rente die ten grondslag ligt aan de dekkingsgraad van 105,2%. Als geen rekening wordt gehouden met die rente, maar gerekend wordt met de niet kunstmatige rentetermijnstructuur (zie de begrippenlijst) ontstaat een ander beeld van het verloop van de financiële positie van het fonds. Dat is zichtbaar in onderstaande grafiek (hiervoor is alleen vergelijkende informatie vanaf april 2013 beschikbaar). U ziet daarin de dekkingsgraad op basis van de voorgeschreven rente (blauw), de feitelijke rente (rood) en de minimaal vereiste dekkingsgraad (groen). Jaarverslag van Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam over het 85 e boekjaar 9

12 De conclusie is dat zonder gebruik van de voorgeschreven rente door DNB het Pensioenfonds niet voldoende hersteld zou zijn op 31 december De ontwikkeling in het pensioenvermogen en in de pensioenverplichtingen wordt uitgebreid toegelicht in de jaarrekening. Toeslagverlening Gegeven de financiële toestand zijn in 2013 geen toeslagen verleend op pensioenaanspraken of pensioenuitkeringen. Bij een dekking onder de minimaal vereiste dekkingsgraad (2013: 104,2%) worden geen toeslagen verleend. Wanneer de dekkingsgraad hoger is dan de minimaal vereiste dekkingsgraad, maar lager dan de vereiste dekkingsgraad (einde 2013: 113,8%) heeft het Bestuur de ruimte om tot toeslagen over te gaan. In 2013 is op 1 april een verlaging van de pensioenaanspraken en pensioenuitkeringen doorgevoerd. De effecten van die verlaging zijn, zoals reeds aangegeven, verwerkt in het verslagjaar Naleving wet- en regelgeving en gedragscode Het Bestuur is niet bekend met overtredingen van wet- en regelgeving. Dit verslagjaar valt binnen een periode waar een herstelplan van toepassing is: de dekkingsgraad moest zich op 31 december 2013 minimaal op het niveau van de minimale dekkingsgraad bevinden (104,2%). In 2011 is de huidige versie van de gedragscode vastgesteld. Deze code is door bestuursleden, medewerkers van het pensioenbureau en andere betrokkenen (zoals adviseurs) ondertekend. De gedragscode sluit aan op die van de vennootschap Ballast Nedam N.V. en op de best practices voor gedragscodes specifiek voor pensioenfondsen. Er zijn geen meldingen bekend in het kader van de gedragsregeling van het Pensioenfonds. Integere bedrijfsvoering Het beleid van het Pensioenfonds is gericht op een integere bedrijfsvoering. Dit houdt onder meer in dat het Bestuur moet zorgen voor: Een adequate administratieve organisatie, interne controle en risicobeheersing; De analyse en beheersing van de verschillende risico s waarmee het Pensioenfonds te maken heeft; Het voorkomen van belangenverstrengeling en; De uitvoering van een continuïteitsanalyse (minimaal eens in de drie jaar). 10 Jaarverslag van Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam over het 85 e boekjaar

13 Op advies van de bestuurscommissie risicomanagement is het Bestuur tot een hernieuwde invulling van risicomanagement gekomen. De analyse en beheersing van de verschillende risico s en effectiviteit van die beheersingsmaatregels zijn de belangrijkste taken van deze commissie (zie het onderdeel risico- en beheersingsbeleid in het bestuursverslag). Toezichthouder Vanwege wisselingen in het Bestuur is contact geweest met de toezichthouder in het kader van de verplichte toetsing van nieuwe bestuurders. De uitkomsten van die toetsen zijn geweest dat de heren Hubeek en Kersten konden toetreden tot het Bestuur. In 2013 heeft het Pensioenfonds een aantal vragenlijsten ingevuld voor de toezichthouder, het betreft de onderwerpen governance en het nieuwe pensioencontract. In december 2013 heeft het Pensioenfonds een vragenlijst van DNB ingevuld en teruggestuurd inzake de procedure en inhoud rondom de mogelijke verlaging van de pensioenaanspraken en pensioenuitkeringen en de mogelijkheid van een verlaagde opbouw per 1 april Daarbij is door DNB expliciet gevraagd hoe het Bestuur invulling heeft gegeven aan de wettelijke norm van evenwichtige belangenafweging. Het Bestuur heeft van DNB een brief ontvangen waarin staat dat de toezichthouder eventuele opmerkingen zou geven, wanneer een daadwerkelijke verlaging van pensioenaanspraken en pensioenuitkeringen en/of een verlaging van de opbouw zou (moeten) plaatsvinden in De beide maatregelen zijn niet uitgevoerd vanwege de dekkingsgraad op 31 december De toezichthouder heeft in 2013 gereageerd op de stand van zaken met betrekking tot het herstel in Hierover had de toezichthouder geen opmerkingen. Tot slot, is in 2013 een gewijzigde Actuariële- en Bedrijfstechnische Nota (zie begrippenlijst) vastgesteld. Die nota is naar DNB gestuurd en heeft vooralsnog niet tot opmerkingen geleid. Uitbesteding Het vermogensbeheer is uitbesteed aan een drietal externe vermogensbeheerders en het fonds heeft een bewaarovereenkomst met KAS BANK afgesloten inzake de discretionair beheerde euro staatsobligaties. De overige beleggingen (buiten derivaten) worden aangehouden in fondsvorm en die fondsen kennen een eigen bewaarbank. Deze partijen voeren hun werkzaamheden uit op basis van het beleid in het kader van risicomanagement, met gebruik van onder andere contracten, uitbestedingsovereenkomsten, beleggingsrichtlijnen en kaders van het strategisch beleggingsplan. Jaarlijks ontvangt het Pensioenfonds zogeheten ISAE verklaringen over (de kwaliteit van) uitbestede werkzaamheden: uitbesteed door het Pensioenfonds aan derde serviceorganisaties. Verklaringen worden bestudeerd en beoordeeld. Overlijdens- en arbeidsongeschiktheidsrisico s zijn gedeeltelijk verzekerd (via een stop-loss constructie) bij de Nationale Nederlanden Levensverzekeringsmaatschappij N.V. Governance Sinds eind 2012 kent het fonds geen one-tier board meer. Het voltallige Bestuur bestaat uit zes leden en het intern toezicht is vormgegeven met een visitatiecommissie. Over het verslagjaar 2012 heeft de Visitatiecommissie voor het eerst een rapport opgesteld. De uitkomsten in dat rapport zijn ter hand genomen. In de toekomstparagraaf van het bestuursverslag vindt u meer informatie over dit onderwerp. Deskundigheidsbevordering Evenals in voorgaande jaren besteden bestuurders en vertegenwoordigers van het pensioenbureau een deel van hun tijd aan permanente educatie om het kennis- en deskundigheidsniveau (individueel en collectief) op peil te houden. In het deskundigheidsplan van het Pensioenfonds zijn de aandachtsgebieden van de verschillende bestuurders opgenomen. Voor ieder bestuurslid is een opleidingsplan opgesteld. Bestuurlijke zelfevaluatie In november 2013 heeft de jaarlijkse bestuurlijke zelfevaluatie plaatsgevonden. De evaluatie is deels ingevuld door een externe deskundige op het terrein van zaken rondom governance en bestuurlijk functioneren. De uitkomsten van de evaluatie hebben niet tot urgente attentiepunten voor het Bestuur geleid. Desalniettemin blijft het Bestuur voortdurend streven naar verbetering. Jaarverslag van Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam over het 85 e boekjaar 11

14 Pensioenen Pensioenregeling De huidige pensioenregeling is een uitkeringsovereenkomst op basis van een collectieve beschikbare premieregeling. Deze collectieve premie wordt verdeeld op basis van een middelloonregeling. De financiële risico s (waaronder het beleggingsrisico) worden gedragen door het collectief van rechthebbenden (actieve deelnemers, gewezen deelnemers en pensioengerechtigden). Dit houdt in dat de hoogte van het pensioen wordt afgeleid van een middelloonregeling, maar het kan voorkomen dat het Bestuur de pensioenaanspraken en pensioenuitkeringen en/of de pensioenopbouw voor een gegeven boekjaar moet verlagen wanneer de financiële positie van het Pensioenfonds onvoldoende is. Andersom kan het Bestuur besluiten om de pensioenen (extra) te verhogen. Daarbij is een belangrijke voorwaarde dat de financiële positie toereikend is om die toeslag te kunnen verlenen. Toeslagverlening Kort samengevat; bij toeslagverlening worden de beschikbare middelen boven het geldende Minimum Vereist Eigen Vermogen toegekend aan rechthebbenden en kan bij een tekort sprake zijn van verlaging van de pensioenaanspraken en pensioenuitkeringen en eveneens van de jaarlijkse pensioenopbouw. Het toeslagbeleid is vastgelegd in het pensioenreglement. Het verlenen van toeslagen is voorwaardelijk, zo is en wordt geen premie betaald om toeslagen te financieren en komt ruimte voor toeslagen uit het beleggingsrendement. Tot 1 januari 2013 kende het pensioenreglement een voorrangsregeling ten aanzien van het herstel van verlaagde aanspraken en uitkeringen, verlaagde opbouw en gemiste toeslagen (inhaaltoeslagen genoemd). Een onderdeel van de nadien doorgevoerde wijziging is een overgangsregeling. Die overgangsregeling is gebaseerd op het pensioenreglement, zoals dat gedurende 2012 van toepassing was en op informatie over de verlaging eind 2010 en de omvang van inhaaltoeslagen van 2008 tot en met De regeling houdt in dat (voorrang van) het herstel van de toegepaste verlaging van pensioenaanspraken en pensioenuitkering van 3% per 31 december 2010 is blijven staan. Ook de mogelijkheid om gemiste toeslagen tussen 2008 en 2012 te herstellen blijft bestaan, met de aantekening dat telkens een jaar wegvalt uit de periode totdat in 2017 geen sprake meer is van eventuele inhaaltoeslagen. De maatstaf voor toeslagen voor actieve deelnemers (loonindex) en voor premievrije deelnemers/pensioengerechtigden (prijsindex) is niet gewijzigd per 1 januari Mutatieoverzicht Gedurende het jaar hebben zich de volgende mutaties voorgedaan in het deelnemersbestand: Actieve Premievrije Pensioen deelnemers deelnemers gerechtigden Totaal Aantal verzekerden ultimo Toetreding / herintreding Uit dienst zonder waardeoverdracht Ingang pensioen Overlijden deelnemer Partners na overlijden Overlijden partners Afkopen Waardeoverdracht Diverse mutaties* Totaal mutaties Aantal verzekerden ultimo * Dit betreft voornamelijk de mutatie expiratie wezenpensioen. 12 Jaarverslag van Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam over het 85 e boekjaar

15 Premies Hieronder ziet u een grafiek met de feitelijke premies (inclusief koopsommen) ,0 24,6 25,5 24,6 22, Uitkeringen De hieronder genoemde bedragen zijn uitsluitend de uitkeringen van de aanspraken die verworven zijn binnen het Pensioenfonds. De in de staven genoemde aantallen betreffen personen. De pensioenuitkeringen zijn per 1 april 2013, evenals de opgebouwde pensioenaanspraken, verlaagd met 7 procent ,9 28,4 28,2 26,3 25, Jaarverslag van Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam over het 85 e boekjaar 13

16 Hieronder vindt u de specificatie van de uitkeringen in het verslagjaar: Pensioenontwikkelingen In 2013 moesten pensioenfondsen hun pensioenregeling aanpassen aan het nieuwe fiscale kader. Het effect is een verlaging van het fiscaal maximaal gefacilieerde opbouwpercentage voor ouderdomspensioen. Voor middelloonregelingen is dat percentage verlaagd van 2,25% naar maximaal 2,15% vanaf 1 januari De achterliggende gedacht van de wetgever is dat de AOW leeftijd 67 wordt en dat die leeftijd ook leidend is voor het fiscale kader. Vanaf 1 januari 2015 staan verdere fiscale maatregelen op de rol. Deze aanpassingen hebben overigens betrekking op pensioen dat vanaf 1 januari 2014 wordt opgebouwd. De wetgever is nog niet uit het wettelijk kader voor het inbrengen van eerder opgebouwde pensioenaanspraken naar een pensioenregeling die uitgaat van een pensioenleeftijd van 67 jaar. Werkgever en werknemers hebben de pensioenovereenkomst aangepast in 2013 en het Bestuur van het Pensioenfonds heeft zijn pensioenreglement, na analyse van die beoogde wijzigingen, aangepast. Het Pensioenfonds heeft de pensioenaanspraken opgebouwd vóór 1 januari 2014 op 65 jaar laten staan en kent vanaf 1 januari 2014 een pensioenreglement waar de leeftijd voor pensionering standaard op 67 jaar staat. Het reglement kende reeds de mogelijkheden om pensioen later of eerder te laten ingaan dan de standaardleeftijd en door een combinatie van die twee mogelijkheden kunnen deelnemers (binnen fiscale grenzen en in overleg met de werkgever) bepalen wanneer zij daadwerkelijk met pensioen gaan. De discussie over de manier waarop een pensioenregeling kan zijn vormgegeven en hoe de financiële toestand van pensioenfondsen beoordeeld moet worden (het zogeheten Financieel Toetsingskader), is in 2013 een belangrijk gespreksonderwerp gebleven. Het gaat daarbij om een keuze tussen een nominaal of reëel pensioencontract (het verschil tussen die contracten is dat gestuurd wordt op pensioen waarbij toeslagen zich voordoen wanneer daar voldoende ruimte voor is (nominaal kader) of gestuurd wordt op pensioen inclusief toeslagen (reëel kader)). 14 Jaarverslag van Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam over het 85 e boekjaar

17 De staatssecretaris van sociale zaken en werkgelegenheid heeft aangegeven dat een tussenvariant tussen het nominaal en het reëel contract zou worden uitgewerkt. Medio maart 2014 is echter door de staatsecretaris aangegeven dat het nieuwe Financieel Toetsingskader uitsluitend gericht zal zijn op de huidige nominale contracten. Medio januari 2014 heeft de staatsecretaris laten weten dat, als het voorstel vóór het zomerreces behandeld kan worden in de Tweede Kamer, deze aangescherpte variant van het nominaal kader op 1 januari 2015 zou kunnen ingaan. Particulieren en ondernemingen in het eurogebied hebben in 2013 te maken gehad met de introductie van SEPA (Single Euro Payments Area: één systeem voor rekeningnummers en overboekingen in het eurogebied). Tegen het einde van 2013 is gebleken dat onvoldoende partijen klaar waren voor het werken met SEPA standaards en is de introductie opgeschoven naar augustus Het Pensioenfonds heeft in 2013 op basis van een eerdere inventarisatie kunnen vaststellen dat het SEPA proof werkt. Aan het einde van het verslagjaar heeft het Bestuur een plan van aanpak vastgesteld voor het uitvoeren van onderzoek naar de kwaliteit van de (gegevens in de) pensioenadministratie. Dit zogeheten Quinto-P onderzoek zal in de loop van 2014 worden afgerond. Uitvoeringskosten pensioenbeheer In 2013 zijn de kosten per normdeelnemer gestegen. Dit heeft enerzijds te maken met een daling van het aantal normdeelnemers (dat zijn alle actieve deelnemers en pensioengerechtigden) van naar Anderzijds is de toename het gevolg van gestegen pensioenuitvoeringskosten. Die stijging is toe te rekenen aan de introductie van de Visitatiecommissie, het feit dat in 2013 twee deelnemersvergaderingen hebben plaatsgevonden en vanwege een toename aan benodigd advies. In de kosten zit ook het effect van de uitbreiding en vernieuwing van wet- en regelgeving en de daarmee samenhangende lasten van toezicht. Voor wat betreft het totaal aan pensioenuitvoeringskosten, is te melden dat het budget niet overschreden is. De uitvoeringskosten pensioenbeheer per normdeelnemer bedragen EUR 377,- in het verslagjaar (in 2012: EUR 319,-). Het genoemde bedrag komt tot stand door het totaal aan pensioenuitvoeringskosten te delen op het aantal actieve deelnemers en pensioengerechtigden: Pensioenuitvoeringskosten: EUR 1,6 miljoen. Normdeelnemers: Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam Jaarverslag van Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam over het 85 e boekjaar 15

18 Beleggingen Resultaten en toelichting Het Pensioenfonds heeft een totaalrendement behaald van 3,0%. Dat rendement bestaat uit beleggingen en derivaten (die gebruikt worden voor risicobeheersing). Binnen de beleggingen gaven aandelen een rendement van 17,7% te zien, vastrentende waarden een rendement van -1,6% en vastgoed -1,0%. Bij derivaten heeft de afdekking van het renterisico 2,5 procentpunt aan rendement gekost en heeft de afdekking van het valutarisico 1,3 procentpunt toegevoegd aan het totaalrendement. In 2013 zijn de rentes over het algemeen opgelopen en daarmee is het rendement op vastrentende waarden en op de renteswaps die worden aangehouden in verband met het afdekken van het renterisico negatief. Opvallend is de forse rally die aandelen hebben laten zien. Het klimaat bouwde voort op signalen die tegen het einde van 2012 al langzaam zichtbaar werden: de toegenomen behoefte aan meer risicovolle beleggingen en een afname van de vrees voor een hernieuwde recessie in ontwikkelde markten. De blik van veel beleggers blijft gevestigd op berichten van centrale banken. Aan het einde van het verslagjaar vormde de discussie over de afbouw van steun van de centrale Bank van de Verenigde Staten een make or break moment. Tegelijkertijd kwamen tegen het einde van 2013 berichten naar buiten dat zich problemen voordoen bij een aantal opkomende markten (in aanleg in de munten van die landen). Inzake het vastgoed van het Pensioenfonds, is op te merken dat het rendement (vooral) negatief beïnvloed is door de performance van de sector kantoren. Het Pensioenfonds is één van de aandeelhouders van Altera en het volgt alle ontwikkelingen nauwgezet. Altera heeft aangegeven stappen te ondernemen om de resultaten te verbeteren. Belangrijke bestuursbesluiten beleggingsbeleid Periodiek kijkt het Bestuur of de beleggingsportefeuille aansluit bij de verwachte ontwikkelingen van de pensioenverplichtingen. Dit gebeurt in de vorm van een zogeheten ALM studie (Asset Liability Management). In 2013 is een ALM studie uitgevoerd. De studie resulteert in een advies van de beleggingscommissie aan het Bestuur over mogelijke aanpassingen in het beleggingsbeleid. Om het omvangrijke traject van de studie goed te borgen, heeft de beleggingscommissie besloten alle bijeenkomsten samen met het voltallige Bestuur te laten plaatsvinden. De uitkomsten van de studie zijn in het kort een verlaging van de mate van afdekking van het renterisico (norm van 55% in plaats van 65%) en een verhoging van de weging van zakelijke waarden (aandelen en vastgoed) in de beleggingsportefeuille (norm van 40% in plaats van 35%). Het Bestuur heeft deze uitkomsten bevestigd en heeft in december besloten de verlaging van de afdekking van het renterisico medio december 2013 uit te voeren. De overige uitkomsten zijn in 2014 geïmplementeerd. In het begin van het verslagjaar heeft het Bestuur, op advies van de beleggingscommissie, besloten om de tot dan toe bij ING beheerde euro bedrijfsobligaties over te brengen naar de vermogensbeheerder BlackRock. Niet alleen wordt de portefeuille door een andere vermogensbeheerder beheerd, maar ook is de manier waarop dat vermogen beheerd wordt anders. Bij ING was sprake van actief beheer (de beheerder probeerde, binnen restricties, een benchmarkportefeuille te verslaan) en bij BlackRock is sprake van passief beheer. Een verandering van actief naar passief beheer sluit aan bij de door het Bestuur geformuleerde beleggingsopvattingen, namelijk dat actief beheer in ontwikkelde markten te weinig meerwaarde heeft om de risico s en kosten te kunnen verantwoorden. Ook heeft het Bestuur besloten de strategische weging van aandelen in opkomende markten stapsgewijs te verhogen naar een norm van 22,5% van een huidige weging van ongeveer 8%. Vooralsnog is de afgesproken werkwijze dat positieve resultaten uit de driemaandelijkse afwikkeling van de afdekking van het valutarisico aangewend worden om die verhoging te bereiken. Begin 2014 heeft het Bestuur dit strategische uitgangspunt nogmaals bevestigd, in het kader van de berichtgeving rondom opkomende markten. Er zijn overlegpunten geformuleerd zodat weloverwogen stappen worden ondernomen. Begin januari 2014 is een bedrag van EUR 1,6 miljoen geïnvesteerd in dat beleggingsfonds. 16 Jaarverslag van Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam over het 85 e boekjaar

19 Aandelen Hieronder ziet u de samenstelling van de aandelenportefeuille aan het einde van het verslagjaar: Vastrentende waarden De totale portefeuille vastrentende waarden bestaat uit beleggingen en renteswaps die samen de matchingportefeuille vormen. Hieronder ziet u de beleggingen in de matchingportefeuille zonder de renteswaps: Jaarverslag van Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam over het 85 e boekjaar 17

20 Naast de vastrentende waarden die onderdeel zijn van de matchingportefeuille, bestaat de vastrentende waarden portefeuille ook uit een returnportefeuille. De samenstelling daarvan ziet u hieronder staan: Derivatenposities In de jaarrekening zijn de posities van de renteswaps (die toe te rekenen zijn aan de vastrentende waarden) en de posities van de valutatermijncontracten (toe te rekenen aan de aandelen binnen de zakelijke waarden) apart vermeld. Uitvoeringskosten vermogensbeheer In het onderdeel Pensioenen vindt u een opgave van de uitvoeringskosten van pensioenbeheer op basis van het aantal normdeelnemers. In dit onderdeel wordt gerapporteerd over de uitvoeringskosten op het gebied van vermogensbeheer. Het Pensioenfonds geeft de uitvoeringskosten weer in vier verschillende onderdelen; de gefactureerde kosten, in beleggingsfondsen verwerkte kosten, overige kosten (waaronder bewaarloon en advisering) en transactiekosten (de laatste categorie wordt hieronder apart toegelicht). De in onderstaande tabel weergegeven basispunten zijn berekend over het gemiddeld belegd vermogen conform de aanbevolen methodiek van de Pensioenfederatie. Tabel met uitgesplitste vermogensbeheerkosten en basispunten in gemiddeld belegd vermogen: Euro Basispunten* Euro Basispunten Gefactureerde kosten Vaste beheerkosten 0,7 8,5 0,6 8,2 Prestatieafhankelijke beheerkosten In fondsen verwerkte kosten Vaste beheerkosten 0,6 6,8 0,6 7,2 Prestatieafhankelijke beheerkosten Overige kosten 0,2 3,0 0,2 3,0 Totaal 1,5 18,3 1,4 18,4 * Een basispunt is een eenheid die gelijk is aan 1/100 e van een procentpunt. Een verandering van 4 naar 5% is een verandering van 1 procentpunt of 100 basispunten. DNB heeft het Pensioenfonds eind 2013 een brief gestuurd met daarin de over 2012 gerapporteerde vermogensbeheerkosten. Daaruit bleek dat het Pensioenfonds bij alle beleggingscategorieën lager dan gemiddelde kosten kent. 18 Jaarverslag van Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam over het 85 e boekjaar

21 Transactiekosten vermogensbeheer Transactiekosten zijn kosten die gemaakt worden om een transactie tot stand te brengen en uit te voeren. Het is niet ondenkbaar dat verschillende pensioenfondsen verschillende methodes gebruiken om transactiekosten te bepalen. Dit beperkt de vergelijkbaarheid. De Pensioenfederatie heeft aanbevelingen gepubliceerd over uitvoeringskosten vermogensbeheer (waaronder transactiekosten). Deze aanbevelingen zijn in oktober 2013 voor het laatste bijgewerkt. De aanbevelingen geven een gezamenlijke richting voor de sector, maar de rapportage van transactiekosten is nog niet gestandaardiseerd. De Pensioenfederatie streeft naar transparantie voor alle pensioenfondsen met betrekking tot de rapportage van transactiekosten, maar een einddatum is nog niet bepaald. Het Pensioenfonds gaat uit van schattingen met betrekking tot transactiekosten voor: bedrijfsobligaties, staatsobligaties en derivaten (renteswaps en valutatermijncontracten). Voor aandelen en vastrentende waarden fondsen in de returnportefeuille zijn de daadwerkelijke transactiekosten beschikbaar. Het Pensioenfonds bekijkt die kosten in relatie tot zijn transacties. Op basis van dat uitgangspunt is inzicht te geven in transactiekosten. In het kader van vergelijkbaarheid zijn de transactiekosten 2012 aangepast zodat sprake is van dezelfde methodiek als in Over 2012 is eerder een bedrag aan EUR 893 duizend berekend en gerapporteerd. Dat bedrag wordt EUR 308 duizend. Het hanteren van basispunten ten opzichte van het gemiddeld belegd vermogen is nieuw in Het Pensioenfonds gaat na of een meer consistent gebruik van een rapportagemethode van transactiekosten in de toekomst haalbaar is Euro Basispunten Euro Basispunten Transactiekosten 0,8 9,8 0,3 4,0 De rapportage van transactiekosten kan vooralsnog niet vergeleken worden met een benchmark. De Pensioenfederatie spreekt het streven van benchmarking van (transactie)kosten uit. Zodra dit mogelijk is, zal het Bestuur hier meer aandacht aan besteden. Toelichting kosten vermogensbeheer in staat van baten en lasten en uitvoeringskosten vermogensbeheer In de toelichting op de staat van baten en lasten zijn de gefactureerde kosten vermogensbeheer inclusief overige kosten weergegeven. Met behulp van de tabel met uitgesplitste vermogensbeheerkosten, is één andere categorie van kosten expliciet zichtbaar: de in fondsen verwerkte kosten. Hierboven vindt u apart de transactiekosten. Maatschappelijk verantwoord beleggen In het begin van het verslagjaar is wetgeving van kracht geworden die het investeren in ondernemingen betrokken bij de productie van clustermunitie beperkt. Het Pensioenfonds voldoet aan die wettelijke vereisten, maar het ziet het als een deel van zijn taak om op het brede gebied van maatschappelijk verantwoord beleggen (MVB) meer te doen dan het wettelijk minimum. Daartoe heeft de beleggingscommissie zich in 2013 een aantal maal gezamenlijk en in klein gezelschap gebogen over het vraagstuk van MVB. Dit heeft concreet tot gesprekken geleid over op welke wijze het Pensioenfonds anders invulling kan geven aan het MVB vraagstuk. Ook in 2014 staat het onderwerp op de jaarkalender van de beleggingscommissie. In 2014 moet besluitvorming plaatsvinden. Binnen de huidige structuur, mandaten en keuzes voor passief beheer komen meerdere aspecten van MVB beleid al tot uiting. Aandelen BlackRock heeft een aantal principes vastgesteld dat gericht is op de structuur en het opereren van bedrijven bij het genereren van waarde op de lange termijn. Deze principes zijn vervat in thema s, waaronder sociale, ethische en milieu issues. BlackRock heeft de UNPRI (United Nations Principles for Responsible Investment) ondertekend. Vanwege het feit dat het Pensioenfonds in een passief wereldwijd beleggingsfonds van BlackRock participeert, bestaat feitelijk geen ruimte om af te wijken van de aandelen die zich in de benchmark bevinden. Afwijken zou inhouden dat de index niet meer gevolgd wordt. Vastrentende waarden ING hanteert een aantal pijlers voor MVB, waaronder de ING Defence Policy (ING beleid inzake controversiële wapens): dit betreft de uitsluiting van producenten van (onder andere) clusterbommen en anti-personeel landmijnen. Ook ING heeft de UNPRI ondertekend. Het Bestuur is zich er terdege van bewust dat MVB zaken niet alleen van belang zijn voor beleggingen in aandelen, maar ook voor vastrentende waarden en dan specifiek leningen van bedrijven. Bedrijfsleningen vormen een groot deel van de drie ING fondsen waarin het Pensioenfonds participeert. Jaarverslag van Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam over het 85 e boekjaar 19

22 Vastgoed Bij de selectie van vastgoed is MVB één van de selectiecriteria geweest. Altera werkt met een beleidsplan duurzaamheid waarin, bijvoorbeeld, afspraken en targets staan met betrekking tot het gebruik van water en energie. Kerncijfers beleggingen Hieronder staat een overzicht van het totaal aan beleggingen. De percentages in de staafdiagrammen zijn het totaalrendement op beleggingen. Beleggingsmix De strategische beleggingsmix en de feitelijke beleggingsmix zijn hieronder aangegeven. Strategische Bandbreedtes Feitelijke allocatie min max allocatie Aandelen 1) 32,5% 27,5% 37,5% 34,6% 286,4 Vastgoed 7,5% 2,5% 12,5% 3,1% 25,7 Vastrentende waarden 2) 60,0% 52,5% 67,5% 62,2% 514,0 Liquide middelen 3) 0,0% -5,0% 5,0% 0,1% 1,1 Totaal 100,0% 100,0% 827,2 1) Het Pensioenfonds heeft certificaten van aandelen Ballast Nedam N.V. met een waarde van EUR 2,1 miljoen. Deze zijn geen onderdeel van de strategische beleggingsmix. In deze post zit de waarde van het valuta termijn contracten ad EUR 3,6 miljoen. 2) De waarde van de vastrentende waarden is inclusief de nettowaarde van de renteswaps ad EUR -9,9 miljoen. 3) Het negatieve percentage liquide middelen van -5% is slechts bedoeld voor ruimte bij het doorvoeren van transacties. Het is niet bedoeld om te beleggen met geleend geld. De post EUR 1,1 miljoen is onderdeel van de totale liquide middelen op de balans ad EUR 5,7 miljoen. Rendement Hieronder staat de performance van de beleggingen (bij de totaal performance is het effect van derivaten meegenomen): Behaald Benchmark Behaald Benchmark Vastgoedbeleggingen -1,0% -0,2% -1,6% 0,9% Aandelen 17,7% 17,5% 14,4% 14,4% Vastrentende waarden -1,6% -1,7% 11,7% 11,7% Totaal 3,0% 15,2% 20 Jaarverslag van Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam over het 85 e boekjaar

23 Financiën en actuariële paragraaf Herstelplan De belangrijkste punten uit het herstelplan (ingediend in april 2009) zijn: Zolang de dekkingsgraad lager dan 100% is, mag het Pensioenfonds niet meewerken aan waardeoverdracht; Zolang de dekkingsgraad lager dan 104,2% is, worden geen toeslagen verleend en; Wanneer de dekkingsgraad zich tussen 104,2% en 112% (stand 31 december 2012) bevindt, kan het Bestuur besluiten tot het verlenen van gedeeltelijke toeslagen. Op balansdatum bedroeg het Vereist Eigen Vermogen 113,8% en niet langer de bovenstaande 112%. Op 31 december 2010 zijn de pensioenaanspraken en pensioenuitkeringen verlaagd met 3% en op 1 april 2013 met 7%. De laatste verlaging is verantwoord in het boekjaar Begin 2014 is het herstelplan geëvalueerd op basis van de cijfers op 31 december Hieronder is weergegeven welke veronderstellingen van toepassing waren over het herstel gedurende 2013 en wat er in de werkelijkheid gebeurd is: Gerealiseerd Verwacht Primo * 99,7% 92,9% Premieresultaat 0,0% 0,2% Uitkering 0,0% -0,2% Wijziging marktrente (TV) 3,0% 0,0% Overig resultaat op beleggingen 2,6% 0,0% Wijziging sterftegrondslagen 0,0% 3,4% Korting 0,0% 7,0% Overige -0,1% 0,2% Dekkingsgraad per 31 december ,2% 103,5% * Het percentage van 99,7% bij Gerealiseerd is inclusief de doorgevoerde verlaging van 7%. De conclusies die het Bestuur verbonden heeft aan deze evaluatie zijn elders in dit verslag aangegeven: geen noodzaak tot een verlaging per 1 april 2014 en geen verlaging van de opbouw voor actieve deelnemers in Jaarverslag van Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam over het 85 e boekjaar 21

24 Actuariële kerncijfers Premieresultaat Premiebijdragen 22,6 24,6 Pensioenopbouw -20,4-27,4 Pensioenuitvoeringskosten -1,6-1,4 Totaal 0,6-4,2 Interestresultaat Beleggingsresultaten 23,5 108,9 Rentetoevoeging voorziening pensioenverplichtingen -3,0-12,6 Wijziging marktrente 23,9-54,2 Totaal 44,4 42,1 Toeslagen Verleende toeslag op pensioenen actieven en inactieven 0,0 0,0 Overig resultaat Waardeoverdracht 0,5 - Korting 7% (1 april 2013) 0,0 61,7 Wijziging sterftetafels en ervaringssterfte 0,0-12,3 Sterfte, arbeidsongeschiktheid en overige technische grondslagen -1,7 0,4 Overige 0,5 0,4 Totaal -0,7 50,2 Totaal saldo van baten en lasten 44,3 88,1 In het resultaat op waardeoverdrachten zit opgesloten een bedrag van EUR 0,38 miljoen aan reeds geboekte, nog te ontvangen, inkomende overdrachtswaarden. Deze zijn nog niet gemuteerd in het pensioenadministratiepakket. Kostendekkende premie Zuivere kostendekkende premie 25,2 33,3 Feitelijke premie 22,6 24,6 Gedempte premie (kostendekkende premie fonds) 16,5 19,7 Het Pensioenfonds kent een drietal begrippen van premie, deze begrippen zijn verplicht en zijn hierboven weergegeven. Het Bestuur vindt het van belang helder aan te geven wat deze drie premies inhouden en waar zij voor gebruikt worden. De drie begrippen zijn: De zuivere kostendekkende premie; De feitelijke premie en; De gedempte kostendekkende premie. De zuivere kostendekkende premie is de premie zoals deze berekend wordt op basis van de beleidsregels van DNB. Hij bestaat op zijn beurt uit een aantal onderdelen: De last van de onvoorwaardelijke onderdelen van de pensioentoezegging plus de risicopremies inzake nabestaandenpensioen; Een solvabiliteitsopslag (rekening houdend met het feit dat fondsen een specifiek vereist eigen vermogen moeten hebben) en; Een opslag voor uitvoeringskosten. De premie werd voor 2013 berekend door de te kijken naar de voorgeschreven rentetermijnstructuur zoals deze gold op 31 december Jaarverslag van Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam over het 85 e boekjaar

25 De feitelijke premie betreft het bedrag dat door de werkgever betaald wordt aan het Pensioenfonds. Dit is een vaste premie van 24% die geheven wordt over de pensioengrondslagen en waarvan 17 procentpunt ten laste komt van de werkgever en 7 procentpunt wordt ingehouden op het salaris van de actieve deelnemers. De gedempte kostendekkende premie kent als uitgangspunt de verschillende onderdelen zoals u die ziet bij de zuivere kostendekkende premie bij het bovenstaande punt. Het grote verschil zit in de rentevoet die gehanteerd wordt om deze premie vast te stellen. De gedempte kostendekkende premie wordt berekend op basis van de gedempte marktrente. Deze gedempte marktrente is conform de ABTN van het Pensioenfonds het minimum van: De gedempte rente over een periode van 120 maanden voorafgaand aan het boekjaar. Hierbij is tevens rekening gehouden met een extra rendement op zakelijke waarden van 1,0%. Deze gedempte rente is ongeveer 5,0% en; Het verwachte rendement uit de laatste continuïteitsanalyse van 4,7%. De gedempte rente is derhalve voor boekjaar 2013 vastgesteld op 4,7%. De zuivere kostendekkende premie geeft belangrijke informatie over de kracht van de premie in tijden van lage rente. De daling van de rente leidt tot een navenante verhoging van deze zuivere kostendekkende premie. Juist omdat de voorgeschreven rentetermijnstructuur waarmee gerekend moet worden sterk kan bewegen, heeft de wetgever het mogelijk gemaakt dat pensioenfondsen rekenen met een rente die gedempt is. Het Bestuur analyseert de uitkomsten van de berekening van de zuivere kostendekkende premie en weegt deze mee in de bepaling van het financieel beleid en de financiële mogelijkheden binnen het Pensioenfonds. Voor het Pensioenfonds is de gedempte kostendekkende premie de kostendekkende premie. Uitkomsten van de solvabiliteitstoets De vermogenspositie van het Pensioenfonds is niet voldoende. De aanwezige dekkingsgraad is hoger dan het minimaal vereist eigen vermogen van 104,2%, maar ligt lager dan het Vereist Eigen Vermogen van 113,8% (cijfers eind 2013). Aquaduct, Leeuwarden Jaarverslag van Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam over het 85 e boekjaar 23

26 Risico-en beheersingsbeleid In het verslagjaar heeft de bestuurscommissie risicomanagement het bestuurlijk goedgekeurde plan van aanpak risicomanagement uitgewerkt. Het vertrekpunt van risicomanagement is een model waarin de doelstelling van het fonds staat en wat het fonds op hoofdlijnen doet. Dit business model is de basis van het risicomanagement. Organisatie risicomanagement Het fonds werkt met een model dat drie interne niveaus kent en één extern niveau. Hieronder is het model weergegeven. De organisatorische plek van risicomanagement is grotendeels zichtbaar in dat model: het onderwerp risicomanagement raakt alle partijen en personen die werken bij, of voor het Pensioenfonds. Proces risicomanagement U vindt de procestappen van risicomanagement bij het Pensioenfonds terug in het onderstaande plaatje: 24 Jaarverslag van Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam over het 85 e boekjaar