't Groene Sticht. Beschrijving van de good practice. Maaike Kluft Judith Metz Utrecht, februari Auteur(s) Datum MOVISIE

Transcriptie

1 't Groene Sticht Beschrijving van de good practice Auteur(s) Datum MOVISIE Maaike Kluft Judith Metz Utrecht, februari 2010 Utrecht, 12 februari 2010 * 't Groene Sticht

2 Deze publicatie is ontwikkeld als één van de onderdelen van het project Professionaliteit Verankerd. Het project Professionaliteit Verankerd maakt deel uit van het VWS programma Beter in Meedoen dat een kwaliteitsimpuls wil geven aan de uitvoering van de Wmo. Dit gebeurt door kennis beschikbaar te stellen waarmee gemeenten, uitvoerende instellingen in wonen-zorg-en welzijn, professionals, organisaties op het gebied van vrijwillige inzet, actieve burgers en cliënten optimaal kunnen werken aan het succes van de Wmo. Het project Professionaliteit Verankerd heeft tot doel een kwaliteitsimpuls te geven aan de professionele kwaliteit van de uitvoering van de Wmo. Het is een samenwerkingsproject van de MOgroep, VGN, GGZ Nederland, ABVAKABO, NVMW, Phorza en BON en het project wordt uitgevoerd door MOVISIE Beroepsontwikkeling. MOVISIE is het landelijke kennisinstituut en adviesbureau voor maatschappelijke ontwikkeling. We bieden toepasbare kennis, adviezen en oplossingen bij de aanpak van sociale vraagstukken op het terrein van welzijn, participatie, zorg en sociale veiligheid. In ons werk staan vijf actuele thema s centraal: huiselijk en seksueel geweld, diversiteit en participatie, kwetsbare groepen, leefbaarheid, mantelzorg en vrijwillige inzet. Kijk voor meer informatie op COLOFON Auteur(s): Maaike Kluft Judith Metz Projectnummer: P1854 Datum: februari 2010 MOVISIE

3 Inhoudsopgave 1 De context De kern van t Groene Sticht Het bijzondere t Groene Sticht en de Wmo Financiering Vergelijkbare initiatieven De start en voortgang van t Groene Sticht Het begin van t Groene Sticht De voortgang van t Groene Sticht De organisatie van t Groene Sticht Proces van uitvoering Activiteiten van bewoners De voorzieningen Betrokken professionals De toekomst Maatschappelijke effecten Effecten voor cliënten en neutrale bewoners Effecten voor permanente bewoners Effecten voor professionals Effecten voor betrokken organisaties Overdraagbaarheid Voorwaarden en professionaliteit Voorwaarden Competenties van professionals Ten slotte Bronnen...29

4

5 1 De context t Groene Sticht is een innovatief nieuwbouwproject waarin verbinding tussen buurtbewoners en de ondersteuning en opvang van verschillende doelgroepen centraal staat. Deze verbinding wordt niet gestimuleerd in een bestaande buurt, maar in de nieuwe Vinex-wijk Leidsche Rijn, waar de mogelijkheid bestond de buurt te bouwen. In 2002 is de eerste steen gelegd om een betrokken buurt te realiseren, waarin een mengeling van meer en minder (maatschappelijk) draagkrachtige bewoners samen wonen, werken en elkaar kunnen ontmoeten. Er wordt gestreefd naar een positieve wisselwerking tussen de bewonersgroepen onderling en de verschillende voorzieningen in de buurt, en naar een wisselwerking met de omliggende wijk. 1.1 De kern van t Groene Sticht Het idee van t Groene Sticht komt voort uit de droom van voormalig Groen Links Tweede Kamerlid en dominee Ab Harrewijn. Hij wilde een sociale woonomgeving creëren waar (ex-)daklozen en mensen met een maatschappelijk zwakke positie wonen en werken met betrokken mensen die een positieve kijk hebben op daklozen en nog wat voor hen willen betekenen ook ( Het hart van t Groene Sticht wordt gevormd door een voormalige boerderij die aan de slopershamer wist te ontkomen bij het verder uitbreiden van het stadsdeel Leidsche Rijn. De boerderij is omgebouwd tot een restaurant dat wordt gerund door mensen met een verstandelijke beperking en er is een gastenverblijf voor daklozen. Rondom het erf van de boerderij zijn koophuizen en sociale huurappartementen gebouwd. (Ex-)daklozen, jongeren die in aanraking zijn geweest met justitie en mensen met een verstandelijke beperking werken in de voorzieningen uit de buurt, zoals een fietsenwerkplaats, het restaurant en vergadercentrum. Buurtbewoners maken gebruik van deze voorzieningen. Daarnaast organiseren bewoners jaarlijks verschillende activiteiten in de buurt. Op deze manier ontstaat er een vorm van wederkerigheid en verbinding tussen de verschillende groepen bewoners en werkers en kunnen (ex-) daklozen, jongeren, mensen met een beperking en andere betrokkenen met een kwetsbare achtergrond deel uitmaken van een gemeenschap. t Groene Sticht streeft diverse doelen na: a. Het continueren van een groene en sociaal gemengde woonwerkbuurt, met meerdere woon- en werkfuncties voor mensen met een kwetsbare maatschappelijke positie, waar draagvlak wordt gecreëerd door de inzet van betrokken participerende bewoners en medewerkers, die als buren en collega s voorwaarden scheppen voor een levendige geïntegreerde buurtgemeenschap. b. Het bevorderen van de integratie tussen bewoners met verschillende maatschappelijke achtergronden. c. Het bevorderen van de betrokkenheid tussen bewoners en participerende organisaties. Utrecht, februari 2010 * 't Groene Sticht 1

6 d. Het beheren van ontroerend goed. (bron: Ooms & Metz 2009, meerjarenbeleidsplan t Groene Sticht). 1.2 Het bijzondere Na zeven jaar wordt t Groene Sticht nog steeds benoemd als een levendige, sociale buurt. Het Groene Sticht heeft de ambitie om weerbare en kwetsbare mensen met elkaar in contact te brengen. Ook mensen met een heel zwakke sociale positie. Men wil een buurt creëren waarin sociale cohesie op de voorgrond staat en waarin mensen bij elkaar betrokken zijn. Buurtbewoners hebben er veel contact met elkaar. Dit contact kan heel eenvoudig zijn, bijvoorbeeld een groet in de ochtend. Dat iedereen gezien wordt, maakt het een prettige woonomgeving. Bewoners die vanuit een kwetsbare positie in t Groene Sticht komen, worden neutrale bewoners genoemd. Zo wordt niet steeds het kwetsbare benadrukt 1.,,Je bent hier geen buitenbeentje, ook al ben je dakloos geweest. Je bent een mens. Je wordt in de gemeenschap opgenomen, het lijkt eigenlijk een soort volksbuurtje in een Vinex-wijk. Mijn zelfvertrouwen is erg verbeterd. Je hebt toch een bepaalde verwachting dat de mensen je met de nek aankijken. Maar integendeel, de mensen komen zelfs naar de boerderij (de NOIZ) toe om kennis met je te maken. Rob, neutrale bewoner Daarnaast trekt t Groene Sticht mensen aan die het echt leuk vinden om hier te wonen. Dit zijn over het algemeen mensen die ruimte laten aan anderen, die van eigenheid houden en vaak ook wel bepaald maatschappelijk ondernemerschap bezitten. Mensen die in t Groene Sticht komen wonen moeten wel een beetje tegen deze eigenheid kunnen, want het kan zomaar gebeuren dat alle straten plotseling volstaan met honderden nepkikkers. Een derde punt dat t Groene Sticht bijzonder maakt, is er dat veel verschillende manieren van participatie mogelijk zijn, zoals (begeleide) arbeidsparticipatie, vrijwilligerswerk, participatie in buurtactiviteiten of zorg voor buren. t Groene Sticht wil een voorbeeld zijn van gemeenschap versus individualisering. Ze willen dit niet doen volgens de strakke gemeenschapsbanden van vroeger, maar in een nieuwe, meer vrije vorm. Daarom kunnen bewoners op verschillende manieren bij de buurt betrokken zijn. De buurt functioneert daarbij niet als afgesloten gemeenschap, maar t Groene Sticht heeft ook als doel om de omliggende wijk erbij te betrekken en daar iets voor te betekenen. Als laatste streven de bewoners niet alleen naar duurzaamheid in de omgang met elkaar, maar ook in relatie tot de groene leefomgeving. Hier ligt de nadruk op hergebruik. De buurt is een mengeling tussen oude en nieuwe gebouwen, met veel groen en veel water, een kringloopwinkel en een autodeelproject wat de buurt aantrekkelijk maakt. 1 In deze beschrijving zullen we dit begrip ook hanteren om de groep aan te duiden. Utrecht, februari 2010 * 't Groene Sticht 2

7 1.3 t Groene Sticht en de Wmo Meedoen aan de samenleving heeft een centrale plek in de Wmo. Dit geldt ook voor t Groene Sticht. Eén van de doelen is om de participatie van minder draagkrachtige groepen in de buurt en in de samenleving te vergroten. Doordat er een combinatie is van voorzieningen voor de verschillende bewonersgroepen en er rekening wordt gehouden met de buurt eromheen, ontstaat er een plezierige omgeving om te wonen en te werken. Mensen zorgen voor elkaar en bekommeren zich om elkaar. Dat t Groene Sticht goed aansluit op diverse prestatievelden van de Wmo blijkt uit het feit dat de buurt veel aandacht krijgt op een meerdaagse manifestatie van de buurtalliantie rondom de Wmo. In een workshop Duurzame Participatie van t Groene Sticht wordt gekeken hoe men ervoor zorgt dat mensen met een kwetsbare achtergrond langer dan een paar maanden actief blijven ( t Groene Sticht heeft doelen binnen de volgende prestatievelden ( 1. het bevorderen van de sociale samenhang in en leefbaarheid van dorpen, wijken en buurten 5. het bevorderen van de deelname aan het maatschappelijke verkeer en van het zelfstandig functioneren van mensen met een beperking of een chronisch psychisch probleem en van mensen met een psychosociaal probleem 6. het verlenen van voorzieningen aan mensen met een beperking of een chronisch psychisch probleem en aan mensen met een psychosociaal probleem ten behoeve van het behoud van hun zelfstandig functioneren of hun deelname aan het maatschappelijke verkeer 7. het bieden van maatschappelijke opvang, waaronder vrouwenopvang 8. het bevorderen van openbare geestelijke gezondheidszorg, met uitzondering van het bieden van psychosociale hulp bij rampen. De stichting, de overkoepelende organisatie van t Groene Sticht, is zelfvoorzienend en daarom niet financieel gebonden aan de Wmo. Enkele partners van de stichting die in t Groene Sticht aanwezig zijn, zoals Reinaerde en De Tussenvoorziening, zullen mogelijk meer te maken krijgen met de Wmo. Diverse vormen van zorg en ondersteuning worden op dit moment gefinancierd via de Zorgverzekeringswet en de AWBZ. Een deel van deze taken worden overgedragen naar de Wmo. 1.4 Financiering Voor de realisatie van t Groene Sticht hebben Emmaus Haarzuilens, de SEV, Fonds Werken aan Wonen (FWAW), de bestuursregio Utrecht (Bru), het Fonds Sociale Integratie, gemeente Utrecht en de Europese Unie een bijdrage geleverd. Daarnaast is er een aantal langlopende leningen afgesloten. Deze leningen zijn door het bestuur van de stichting onder andere gebruikt om de onrendabele top te financieren en een projectleider en boekhouder aan te nemen voor een aantal uur in de week. De Utrecht, februari 2010 * 't Groene Sticht 3

8 boerderij is voor 1 gulden van de gemeente gekocht en de grond voor een kwart van de gangbare prijs. Vanuit het structuurfonds van de EU heeft de stichting subsidie gekregen om huizen te bouwen rondom het woonerf van de oude boerderij. Kerkelijke en maatschappelijke instellingen hebben bijgedragen aan de realisatie van de opvang voor (ex-)dak- en thuislozen, de woon/werkgemeenschap Emmaus en het restaurant De Hoge Weide. Tot slot is het initiatief deels gefinancierd uit de opbrengsten van de koopwoningen. Tegenwoordig is de stichting, dus de koepelorganisatie, niet afhankelijk van subsidies. Inkomsten worden verkregen vanuit de verhuur van kamers in de woon-/werkgemeenschap, verhuur van de boerderij, waarin de nachtopvang voor daklozen en het restaurant zitten, en de inkomsten van de kringloopwinkel. Andere inkomsten komen uit de verhuur van kantoorruimte aan de partners Emmaus Haarzuilens, De Tussenvoorziening en Reinaerde. Daarvan wordt de coördinator, die voor de oplevering van t Groene Sticht de projectleider was, voor 16 uur per week en de boekhouder voor 4 uur per week betaald en kan de stichting leningen aflossen van de bouw van t Groene Sticht. Er is bewust voor gekozen voor deze onafhankelijke positie, omdat de stichting daarmee het risico vermijdt te moeten inkrimpen als er bezuinigingen zouden komen (bron: interview coördinator Nico Ooms). 1.5 Vergelijkbare initiatieven Vele geïnteresseerden uit binnen- en buitenland, de politieke wereld, corporaties, het welzijnswerk en de daklozenopvang hebben de afgelopen jaren een bezoek gebracht aan t Groene Sticht om te leren van dit bijzondere concept. Zij hebben vaak al een eigen idee voor een project en het bezoek aan t Groene Sticht is vooral voor inspiratie. In het begin heeft t Groene Sticht veel samengewerkt met het Martien Schapershuis in IJburg. Ook zij wilden een daklozenopvang openen, waarbij reguliere bewoners bij de daklozen gingen wonen. Over deze samenwerking heeft de SEV het boek Daklozen op Stand gepubliceerd. Het Martien Schapershuis heeft een goede daklozenopvang opgezet, maar de relaties met de buurt zijn gaandeweg uit de plannen verdwenen. In tegenstelling tot t Groene Sticht zijn er in het Martien Schapershuis wel problemen met draagvlak voor de maatschappelijke opvang in de buurt. Casa Parana is een nieuwe voorziening voor begeleid wonen dat geïnspireerd is door t Groene Sticht. Het wordt op dit moment ontwikkelt vanuit een samenwerkingsverband van De Tussenvoorziening, Gemeente Utrecht, UB groep, Portaal, ROC ASA en ROC Midden Nederland, Cumulus en de Kamer van Koophandel. Het is een woon-werk project dat een evenwichtige en geïntegreerde leefomgeving biedt aan zowel weerbare als sociaal kwetsbare mensen uit Utrecht. Op de begane grond komen vormen van bedrijvigheid, zoals een kringloopwinkel van Emmaus, een restaurant, een Utrecht, februari 2010 * 't Groene Sticht 4

9 fietsenwerkplaats die leer-werkplekken bieden voor (V)MBO leerlingen. Op de 1 e t/m 3 e verdieping wordt regulier wonen gecombineerd met middellang en langdurig wonen voor mensen met een kwetsbare achtergrond. De vierde verdieping is ingericht voor deels langdurig wonen en deels kort verblijf; groepsgerichte opvang met 24-uurs toezicht en begeleiding voor enkele weken tot maximaal een jaar. Het is de bedoeling dat de mensen die in het reguliere gedeelte wonen, er voor kiezen om een ondersteunende en actieve rol op zich nemen ten opzichte van de bewoners met een kwetsbare achtergrond. Utrecht, februari 2010 * 't Groene Sticht 5

10 2 De start en voortgang van t Groene Sticht 2.1 Het begin van t Groene Sticht De wortels van t Groene Sticht liggen in 1997 in Utrecht. Daklozen hebben een opvang in zelfbeheer opgezet, maar hebben hiervoor nog geen geschikte vaste locatie gevonden. De verhuizing naar een vaste locatie in de wijk Lombok roept bij de wijkbewoners heftige reacties op. In dezelfde periode signaleert de Rafelrand, een organisaties die projecten steunt waarin niet de problematiek, maar de mogelijkheden van daklozen voorop worden gezet, dat er een chronisch gebrek is aan opvang in de stad en dat er tegelijkertijd een groeiende weerstand is van bewoners tegen opvang in hun buurt. De initiatiefnemer van t Groene Sticht Ab Harrewijn, had een heel andere kijk op daklozen dan de hierboven beschreven bewoners. Hij vond dat mensen niet uit moeten gaan van de problemen van daklozen, maar van de eigen kracht en de mogelijkheden om deel te nemen aan de maatschappij. Doordat verschillende opvangorganisaties tegen zoveel weerstand op liepen, kreeg Harrewijn het idee om op een andere manier draagvlak voor de doelgroep in de omgeving te realiseren. De opvang zou zich vestigen op een plek waar de huizen en de wijk nog gebouwd moesten worden, zodat zij de juiste buren bij de opvang konden zoeken die geen moeite hadden met de doelgroep. Door niet in te breken in de bestaande omgeving, zouden zij niet op weerstand van bewoners stuiten en zouden zij de mogelijkheid creëren om een ideale plek voor dak- en thuislozen op te starten met de nodige voorzieningen waarmee ze de weg terug naar de samenleving zouden kunnen vinden (Ooms, 2008). Met dit idee is Ab Harrewijn bij Emmaus in Haarzuilens, de Nachtopvang in zelfbeheer, De Tussenvoorziening en later bij Reinaerde langsgegaan, om te vragen of zij wilden meewerken. Allen reageerden enthousiast en samen werkten zij het idee verder uit. Het nieuwe stadsdeel Leidsche Rijn, waar nog volop werd gebouwd, was de perfecte locatie om het idee in uitvoering te brengen. Tussen de nieuwbouwhuizen stond nog een boerderij waarvoor nog geen nieuwe bestemming was gevonden. De boerderij wasgelegen aan de Groenedijk, een oude Romeinse weg die leidt naar het Sticht, een oude naam voor Utrecht. De boerderij was een perfect beginpunt voor de nieuwe buurt. Na het vinden van de locatie, moest het bestuur de plannen presenteren aan de bewoners van de Groenedijk en de eerste bewoners van Langerak. Men verwachtte een zware avond met veel weerstand, iets wat zij regelmatig eerder hadden gezien. Deze avond eindigde echter in applaus (Ooms, 2008). De bewoners, die zich al hadden moeten aanpassen aan veel nieuwbouw, vonden het een goed idee dat de boerderij, de mestsilo en de bomen bleven staan. Ze vonden het ook leuk dat er een restaurant kwam met een terras en een wekelijkse biologische markt. Het principe van de wederkerigheid werkte. Ab Harrewijn vroeg wat van de nieuwe buren, maar hij bracht ook wat mee voor de buurt. Dit sloeg aan en de uitvoering kon beginnen. Utrecht, februari 2010 * 't Groene Sticht 6

11 2.2 De voortgang van t Groene Sticht Al snel werd er een projectleider, nu de coördinator, aangesteld, die het plan van aanpak uitwerkte met hierin de gelaagde structuur en de visie op inrichting en ruimtegebruik. Hij heeft ook verschillende fondsen geworven. Een architect maakte het eerste ontwerp voor de buurt. In het ontwerp neemt duurzaamheid een belangrijke plek in. De gebouwen die op het erf van de boerderij staan, zijn in landelijke stijl gemaakt met materiaal van schuren en hokken, dus veel hout en eenvoudige vormen. Het stedenbouwkundig plan is zodanig gemaakt dat het merendeel van de bestaande bomen kon blijven staan. Dit maakt dat t Groene Sticht als een oase in de omgeving ligt ( In 2002 meldden de eerste toekomstige bewoners zich al aan voor een huis in t Groene Sticht. De eerste bijeenkomst voor deze bewoners vond plaats op een nog kale bouwplaats, maar toen al lieten de nieuwkomers hun grote betrokkenheid bij dit project blijken. Ze werkten mee aan de plannen en namen het initiatief om een woonvereniging op te richten en nieuwe bewoners te selecteren. De bewonerscommissie van de belangengroep van de Groenedijk, dus de oorspronkelijke buren van de boerderij die op redelijke afstand van t Groene Sticht wonen, werden vanaf het begin ook bij de plannen en de bouw betrokken. Door met elkaar te blijven communiceren, is er een goede relatie blijven bestaan. In juni 2002 ging de bouw van de nieuwe wijk eindelijk van start. Bij het leggen van de eerste steen maakte de bewonerscommissie van de belangengroep van de Groenedijk als Vriend van 't Groene Sticht een aanzienlijke bijdrage over aan de stichting. Na het plotselinge overlijden van de initiatiefnemer Ab Harrewijn in mei 2002, werd besloten om de straat die oorspronkelijk Valeriaanhof zou heten om te dopen tot de Ab Harrewijnstraat. Na anderhalf jaar werden de eerste woningen van t Groene Sticht opgeleverd, in najaar Ook het restaurant, de winkel en de werkplaatsen waren in die periode klaar. Dat de buurt is voortgekomen uit het idee van verbinding en openheid, blijkt uit het feit dat buren al bij het verhuizen bij elkaar aankloppen voor hulp en voor sociaal contact.,,voor mij zijn er twee redenen waarom ik graag in t Groene Sticht wil wonen. Het biedt de combinatie van een eigen woning en een sociale woonomgeving. Daarnaast spreekt het divers gezelschap van buren mij aan. Judith Metz, bewoner Tijdens de officiële opening zijn er allerlei activiteiten georganiseerd, zoals een groot straatvoetbaltoernooi met daklozen vanuit heel Nederland. Ook konden mensen uit de wijk en andere geïnteresseerden onder leiding van de architect een rondleiding krijgen door t Groene Sticht, werd er een speurtocht georganiseerd en kon men de eerste opgeknapte meubels uit de silo van Remake Utrecht, februari 2010 * 't Groene Sticht 7

12 bewonderen ( Er werd direct duidelijk dat t Groene Sticht geen afgesloten woongebied is, maar openstaat voor iedereen. 2.3 De organisatie van t Groene Sticht t Groene Sticht heeft een gelaagde organisatiestructuur, zoals het organogram laat zien. Globaal beschouwd zijn er twee lijnen te onderscheiden. Er is de stichting t Groene Sticht die formeel initiatiefnemer is en het onroerend goed in haar bezit heeft Daarnaast zijn er de participanten, diverse maatschappelijke en civil society organisaties, die binnen t Groene Sticht hun activiteiten ontplooien en voorzieningen bieden die passen binnen de geest van t Groene Sticht. Utrecht, februari 2010 * 't Groene Sticht 8

13 Zoals gezegd zijn de grond en de panden eigendom van stichting t Groene Sticht, met als uitzondering de reguliere woningen, die net als elders eigendom zijn van de bewoners of de woningcorporatie. In de stichting hebben de belangrijkste partners van t Groene Sticht zitting: De Tussenvoorziening, Reinaerde en Emmaus Haarzuilens en (en dat is bijzonder) de woonvereniging. Ter vergelijking: het jaarbudget van de woonvereniging is euro, dat van Reinaerde De deelname van de woonvereniging in de stichting zorgt ervoor dat zowel het perspectief als de ervaringen van de bewoners een gelijkwaardige stem hebben in het bestuur van t Groene Sticht. Op haar beurt verhuurt de stichting de panden door aan de verschillende instellingen. Aan deze constructie liggen verschillende keuzen ten grondslag: Door eigenaar te zijn van de grond en de panden heeft de stichting gronden waarmee zij de doelstellingen van t Groene Sticht bewaakt. Door eigenaar te zijn van de grond en de panden, die zij vervolgens doorverhuurt aan verschillende stichtingen, voorkomt de stichting afhankelijk te zijn van een instelling. Zij loopt dus niet het risico dat de woon/werkbuurt verdwijnt als die instelling failliet gaat of voor een ander perspectief, een andere aanpak of een andere doelgroep kiest. De stichting bezit weliswaar de panden en de grond, maar doet voor het overige weinig zelf binnen t Groene Sticht. Dit is een bewuste keuze. Door zich als stichting terughoudend op te stellen, moeten de deelnemende partners en mensen samen t Groene Sticht maken. Zo wordt ervoor gezorgd dat het hart van t Groene Sticht in de uitvoeringspraktijk ligt en het niet bij een managementidee blijft. Het is ook een manier om de diversiteit binnen t Groene Sticht te waarborgen, doordat niet één partij t Groene Sticht vormt. De diverse onderdelen worden beheerd door verschillende partijen. De nachtopvang wordt beheerd door de NOIZ (Nachtopvang in Zelfbeheer), maar is verbonden aan De Tussenvoorziening. De Emmaus woon/werkgemeenschap en kringloopwinkel zijn onderdeel van Emmaus Domstad. De fietsenwerkplaats Fiets 17 en Remake zijn samen met restaurant en vergadercentrum De Hoge Weide, onderdeel van Reinaerde. De permanente bewoners zijn verenigd in de Woonvereniging t Groene Sticht. De woonvereniging neemt een bijzondere plek in, in het geheel. Zij heeft als eerste taak toekomstige bewoners te selecteren. Voor mensen die louter voor de mooie woning komen, zich niet willen inzetten voor de buurt of dakloze mensen zielig vinden en hen willen redden, is er in t Groene Sticht geen plaats. Iedereen die in t Groene Sticht woont, is verplicht lid van de woonvereniging. De tweede taak van de woonvereniging is deze betrokkenheid in het dagelijkse wonen gestalte te geven, en daar alle vaste en tijdelijke bewoners bij te betrekken. De derde taak ten slotte is de belangenbehartiging van de bewoners tegenover de andere partners van t Groene Sticht. Via de algemene ledenvergaderingen van de woonvereniging heeft iedere bewoner van t Groene Sticht Utrecht, februari 2010 * 't Groene Sticht 9

14 inspraak binnen de woonvereniging. Vragen of actuele zaken van bewoners kunnen via het bestuur van de woonvereniging in het coördinatorenoverleg worden ingebracht. Op deze manier wordt de betrokkenheid van alle bewoners gegarandeerd. De afstemming tussen de deelnemende partners van t Groene Sticht, inclusief de woonvereniging, vindt plaats in het maandelijkse coördinatorenoverleg. Ook hier geldt het principe van wederkerigheid. Niemand is de baas, en daardoor wordt het coördinatieoverleg een afstemmingsoverleg. In het overleg wordt gekeken waar de gemeenschappelijke belangen liggen en waarin men elkaar kan versterken. Over het algemeen gaat dit goed, hoewel soms onduidelijk is wie welke taak heeft. Ook belangrijk is de communicatie en afstemming met de wijk rondom t Groene Sticht. Zo bleek er een tijd geleden dat de buren die naast de nachtopvang van dak- en thuislozen wonen, wat overlast hadden. Door de open communicatie kon dit probleem direct aangepakt en opgelost worden. Een paar maanden later werd er nogmaals gecheckt of er sprake was van overlast. Doordat men elkaar weet te vinden en met elkaar praat, kunnen dit soort zaken goed in de gaten worden gehouden. Utrecht, februari 2010 * 't Groene Sticht 10

15 3 Proces van uitvoering De dagelijkse uitvoering van t Groene Sticht wordt verzorgd door de verschillende participanten en hun mensen. De stichting t Groene Sticht heeft hier geen rol in, zij beheert immers alleen het onroerend goed. We belichten eerst de activiteiten van de bewoners. Daarna gaan wij in op het aanbod aan voorzieningen. 3.1 Activiteiten van bewoners Iedereen kan aan de verkeerde kant van de lijn komen. Van sommige mensen zie je het aankomen, maar de meeste mensen die dakloos worden of in een ernstige schuldsituatie terecht komen, hebben op een bepaald punt in hun leven gewoon pech gehad. Wanneer mensen (ex-)dak- en thuislozen op deze manier bekijken, dan zien zij dat ze niet anders zijn dan henzelf. Van daaruit kunnen zij ook een gelijkwaardige relatie opbouwen en kunnen verschillende groepen op een sociale en respectvolle manier met elkaar samenwonen. Dat betekent niet dat men geen rekening met elkaar moet houden en alles van elkaar kan verwachten. Maar dat geldt voor alle mensen, dat heeft niets te maken met wel of niet weerbaar zijn (interview Judith Metz, bewoner). De woonvereniging van t Groene Sticht is een belangrijke speler in het behoud van een sterke verbinding en een positieve wisselwerking tussen bewonersgroepen onderling en tussen de buurt en de wijk. Om deze verbinding te behouden is het belangrijk dat de juiste mensen in de buurt komen wonen. Hiervoor heeft de woonvereniging een selectieprocedure voor nieuwe vaste bewoners. Om in t Groene Sticht te mogen wonen, moet men aan de volgende voorwaarden voldoen: 1. Nieuwe bewoners, met welke achtergrond dan ook, moeten aan de inschrijvingsregels van de gemeente Utrecht voldoen voor een huurwoning en zij moeten lid worden van de woonvereniging van t Groene Sticht. Hierbij hoort een intentieverklaring waarin zij verklaren actief te zijn in de buurt. Participatie wordt breed opgevat. Er zijn bewoners die weinig binnen t Groene Sticht als geheel doen, maar intensief en zorgzaam burencontact hebben. Zo heeft een oudere mevrouw in de straat minder thuiszorg nodig dankzij de goede zorg en het dagelijkse contact met twee Marokkaanse alleenstaande buren. Wanneer iemand niet open staat voor enige vorm van participatie, dan past deze persoon niet in t Groene Sticht. 2. Een tweede voorwaarde is dat nieuwe bewoners actief bijdragen aan de integratie van neutrale bewoners en aan een groene en sociale leefomgeving. Geïnteresseerden schrijven hiervoor een korte motivatie en ze maken een maatschappelijke CV. Eenmaal op de wachtlijst, wordt er verwacht dat men aanwezig is op activiteiten en ledenvergaderingen. Wanneer blijkt dat iemand nooit komt, mag de woonvereniging diegene weer van wachtlijst afhalen. Utrecht, februari 2010 * 't Groene Sticht 11

16 ,,De ervaring leert dat wanneer iemand nog nooit vrijwilligerswerk heeft gedaan of mee heeft gedaan aan een buurtactiviteit, de kans heel klein is dat iemand dat in t Groene Sticht wel doet. Dan kan iemand met prachtige verhalen binnenkomen, maar een sociaal actief verleden is een goede graadmeter gebleken om in te schatten of je daar uiteindelijk iets van terug zult zien. Nico Ooms, coördinator 3. Mensen met het moeder Theresa complex zijn niet op het juiste adres. Dit zijn mensen die vanuit goede bedoelingen hulpverlener willen spelen voor hun buren. Mensen die hulp nodig hebben, hebben hun eigen hulpverleners. Zo voorkomt t Groene Sticht situaties waarin tien bewoners zich storten op het welzijn van één buurman of buurvrouw. Belangrijk is wel dat men rekening houdt met elkaar. Een consequentie van het wonen in een buurt met een grote diversiteit aan mensen is dat er wel eens iets vervelends gebeurt. In zo n situatie probeert men samen een goede oplossing te zoeken. De woonvereniging functioneert nagenoeg zonder professionele ondersteuning en voert alle activiteiten en taken zelfstandig uit. In situaties waar de woonvereniging er alleen niet uit komt, kan zij voor advies en begeleiding een beroep doen op de coördinator van stichting t Groene Sticht. De woonvereniging kent verschillende werkgroepen die de activiteiten organiseren waarmee de verbinding en leefbaarheid van de buurt wordt versterkt. De werkgroep inrichting is verantwoordelijk voor het beheer van openbaar groen en de werkgroep tuin voor de biologische tuin. Andere werkgroepen en bewonersinitiatieven organiseren filmavonden, kinderactiviteiten en een retourbalie voor het afhalen van biologische groente en fruitpakketten. Op feestdagen wordt van alles georganiseerd en er is een maandelijkse baravond, de noaberbar ( Ook verzorgen bewoners de website en de buurtkrant Overburen geheten. Een aantal bewoners wilden ook graag een culturele Utrecht, februari 2010 * 't Groene Sticht 12

17 buurt. Om deze wens te realiseren is samenwerking gezocht met de professionele instellingen binnen t Groene Sticht om cultuurpleinen te organiseren waarvoor bewoners uit heel Leidsche Rijn welkom zijn. In de afgelopen jaren is er onder andere een Nepalees, een Surinaams en een Spaans cultuurplein georganiseerd. De werkgroep cultuurpleinen bestaat uit leden van de woonvereniging en werknemers van Reinaerde, Emmaus, stichting t Groene Sticht, bewoners van de NOIZ en de vrijwilligerscentrale Utrecht. Iedere keer heeft een andere partij de regie. Het Surinaams plein wordt een swingend en muzikaal plein dat ons meeneemt naar Suriname en Paramaribo. Een plein vol Zuid-Amerikaanse cultuur! bron: Het organiseren van activiteiten door bewoners loopt helaas niet altijd soepel. Zo kon de kerstmarkt van 2009 niet doorgaan, omdat de organisatoren aanliepen tegen een berg van regels van de gemeente Utrecht. Gemeente en overheid kunnen wel enthousiast zijn over initiatieven rondom het versterken van sociale samenhang en het vergroten van participatie, maar ze verkleinen de kans op succes door complexiteit van de regelgeving. In dit geval was besloten om de kerstmarkt als evenement te behandelen waardoor regels zeer streng waren en de bewoners de vergunningaanvraag niet rond kregen. Het niet doorgaan is een teleurstelling voor de initiatiefnemers. Een knelpunt naar de toekomst toe is dat de in eerste instantie enthousiaste initiatiefnemers niet snel een tweede poging zullen wagen. Er zouden daarom andere eisen moeten worden gesteld aan initiatieven rondom burgerparticipatie dan aan evenementen van professionele instellingen. 3.2 De voorzieningen De Hoge Weide De boerderij, waarin het restaurant De Hoge Weide is gevestigd, vormt het centrale punt van t Groene Sticht. Het is een normaal restaurant. Dat de medewerkers een beperking hebben, staat niet voorop. De medewerkers koken, doen de afwas, maken schoon en bedienen de gasten tijdens hun bezoek. Bij elkaar werken er ongeveer veertig professionals en cliënten in het restaurant. Boven het restaurant is er kantoor- en vergaderruimte waar organisatie betrokken bij t Groene Sticht, maar ook mensen van buiten een bijeenkomst kunnen houden ( Het enige dat de medewerkers van De Hoge Weide jammer vinden, is dat de ingang en het terras van het restaurant niet te zien zijn vanaf de straat. Daardoor komen er in de zomer minder mensen op het terras zitten. Woon- en werkgemeenschap van Emmaus Tegenover de boerderij is de woon-werkgemeenschap van Emmaus gevestigd, waar ex-dak- en thuislozen (neutrale bewoners) wonen met mensen die vanuit sociale betrokkenheid en idealisme besluiten hun leven te delen met mensen met een kwetsbare achtergrond. Door het dak boven hun Utrecht, februari 2010 * 't Groene Sticht 13

18 hoofd, de sociale contacten en de mogelijkheid om te werken, vinden de neutrale bewoners langzaamaan weer aansluiting met de samenleving. Alle bewoners van het Emmaus woonhuis dat naast de winkel is gelegen, werken in het kringloopbedrijf mee ( De woongemeenschap is zelfvoorzienend en er is geen professionele ondersteuning in huis. Om die reden passen mensen met actuele drank- of harddrugproblematiek, ernstige psychische problemen of een zware lichamelijke beperking niet in de woongemeenschap. Wel kunnen bewoners van de woongemeenschap voor ondersteuning gebruik maken van de woonbegeleiding van De Tussenvoorziening. De werkplaatsen De kringloopwinkel van Emmaus is een ruime winkel, waar gebruikte meubels, kleding, huisraad, boeken en speelgoed te koop zijn. Spullen kunnen thuis opgehaald worden en worden daarna verkocht in de kringloopwinkel. Behalve bewoners van de woongemeenschap werken er in de kringloopwinkel ook vrijwilligers, mensen met een taakstraf en één betaalde bedrijfsleider mee. Naast de winkel is er een werkplaats van Reinaerde, genaamd Remake. Bij Remake worden opgehaalde meubels gedemonteerd en opgeknapt tot hippe items die in de kringloopwinkel worden verkocht. Remake is de meest laagdrempelige werkplaats en kan een eerste stap zijn naar regulier werk. In de fietsenwerkplaats Fiets 17, ook van Reinaerde, wordt van oude fietsen een nieuwe fiets gesmeed. Daarnaast is er KlusOK, een werkmogelijkheid voor iedereen die moeite heeft een baan te vinden. Medewerkers doen kleine klussen bij particulieren en bij zakelijke opdrachtgevers ( Hier kan echte arbeidservaring opgedaan worden. De drempel ligt wat hoger, aangezien men bij KlusOK een redelijk goede structuur moet hebben en op tijd moet kunnen komen. De fietsenwerkplaats zit tussen Remake en KlusOK in. In de werkplaatsen werken zowel mensen van binnen als van buiten t Groene Sticht.,,Kijkend naar het verschil tussen de plannen en de werkelijke uitvoering, dan is het verschil erg klein. Ik denk dat ongeveer 90 procent van de plannen gerealiseerd is. Het enige wat niet is uitgevoerd, is een boodschappenservice of honden-uitlaatservice als werkmogelijkheid voor dak- en thuislozen. In t Groene Sticht hebben we wel KlusOK, een project waarbij dak- en thuislozen voor een redelijke prijs kleine klussen voor de bewoners doen. Nico Ooms, coördinator Nachtopvang in Zelfbeheer De Nachtopvang in Zelfbeheer (NOIZ) heeft twaalf plaatsen voor mensen zonder vaste woonplek. Mensen kunnen hier een jaar blijven, met uitloop van een half jaar. Gedurende dat jaar worden problemen aangepakt en worden de mensen toegeleid naar (meer) zelfstandigheid. Iedere week krijgen de bewoners een begeleidingsgesprek en men moet 20 uur werken of een vorm van Utrecht, februari 2010 * 't Groene Sticht 14

19 dagbesteding doen. Eén of anderhalf jaar blijkt vaak niet genoeg te zijn om het leven weer volledig op de rails te krijgen. Het is moeilijk om in één jaar genoeg zelfvertrouwen te krijgen en een blijvend sociaal netwerk op te bouwen. Voor diegenen die wel flinke stappen in de goede richting hebben gemaakt, is het moeilijk om na een jaar weer weg te moeten. Net als de permanente bewoners van t Groene Sticht wordt er ook van de bewoners van de NOIZ verwacht dat ze actief zijn in de buurt. In eerdere jaren bleek dit soms lastig te zijn, omdat meedoen aan activiteiten van de buurt niet altijd is wat iemand wil, wanneer hij of zij eindelijk een kamer heeft voor langere tijd. Daarnaast zorgt schaamte voor hun achtergrond ervoor dat sommige bewoners de neiging hebben om veel binnen te blijven. De mensen die nu in het gastenverblijf komen wonen, krijgen in het intakegesprek met uitleg over wat t Groene Sticht is en wat de buurt van hen verwacht. Ook de beheerders en woonbegeleiders stimuleren nieuwe bewoners om mee te doen in de buurt. Rob is bewoner van t Groene Sticht, en zit in verschillende commissies. Hij coördineert tijdens de cultuurpleinen de rol van de NOIZ. Samen met andere bewoners bouwt hij de pleinen op en maakt op de dag zelf koffie, broodjes, soep en salade voor alle bezoekers. Het begon klein, maar door de proactieve houding van onder anderen Rob zijn de bewoners van de NOIZ een belangrijke rol gaan spelen in de activiteiten. Rob: Ik maak de foto s tijdens de cultuurpleinen en ik maak foto s voor de NOIZ. Zelfstandig wonen binnen t Groene Sticht Het uitgangspunt bij de start is dat er ook in de appartementen en jongerenwoningen ruimte is voor mensen met een kwetsbare achtergrond. Hiervoor is uitgegaan van een verhouding van 1/3 2/3 tussen kwetsbaar en weerbaar. Doordat het evenwicht tussen dragende bewoners en bewoners met een kwetsbare achtergrond steeds meer uit balans raakte, is er besloten om de woningtoewijzing aan te passen. Zo is er besloten om twee om één woningen aan te bieden. Twee woningen naar dragende bewoners, daarna één woning naar een neutrale bewoner. Bij één appartementencomplex is zelfs besloten dat er aankomende vijf jaar geen neutrale bewoner meer wordt toegelaten, omdat het draagvlak niet groot genoeg is. De bewoners weten het van tevoren, maar toch kan de klap bij sommigen hard aankomen.,,hopelijk kan ik mij na minimaal een jaar weg te zijn geweest, weer inschrijven voor een appartement. Want het is mijn pleintje geworden. Je kent iedereen, als je buiten komt dan is het direct Hoi hoe is het? Er zitten nu eenmaal mensen met een verslavingsachtergrond en ex-daklozen die wel eens in een dip zitten, maar hier proberen we ze op te vangen. Rob, neutrale bewoner Utrecht, februari 2010 * 't Groene Sticht 15

20 3.3 Betrokken professionals Er zijn verschillende professionals werkzaam in t Groene Sticht. Belangrijk om op te merken is dat t Groene Sticht als geheel alleen een coördinator kent, die als belangrijkste taken het beheer en onderhoud van het vastgoed en het bevorderen en coördineren van de onderlinge samenwerking tussen de diverse participanten binnen t Groene Sticht heeft. Alle andere professionals zijn in dienst bij de partners van t Groene Sticht en hun handelen vindt voor 95 procent binnen de eigen instelling of voorziening plaats. De woonvereniging en de woongemeenschap van Emmaus Parkwijk doen het zonder continue professionele ondersteuning. Via hun contacten binnen t Groene Sticht kunnen zij indien nodig wel een beroep doen op professionele ondersteuning. Professionals van De Hoge Weide De Hoge Weide kent twee soorten professionals; horecaprofessionals en cliëntbegeleiders. De eerste houden zich bezig met het runnen van het restaurant, de tweede met de ondersteuning van de medewerkers. In de praktijk kunnen de professionals elkaar op beiden vlakken helpen en ondersteunen wanneer dit nodig is. De cliëntenbegeleiders in het restaurant zijn in dienst van Reinaerde. Reinaerde richt zich specifiek op mensen met een beperking of ontwikkelingsachterstand en hebben als visie; Het gaat om het zien van mogelijkheden van mensen, het zien van mensen die in hun leven zoveel mogelijk zelf bepalen en het zien van burgers die een gewoon leven willen leiden ( Als een nieuwe medewerker begint, wordt er een intakegesprek gehouden en loopt de begeleider de eerste paar dagen met de medewerker mee. Er zijn bepaalde zaken in de cliëntenbegeleiding, die dagelijks moeten gebeuren, maar de begeleider moet wel zo flexibel zijn dat hij ook kijkt wat er mogelijk is op een dag. De horecaprofessionals hebben als taak om een kwalitatief goede horecabedrijfsvoering te realiseren. In de praktijk kan dit een knelpunt zijn, aangezien het voor de cliëntenbegeleider het belangrijkst is dat de cliënten zich kunnen ontwikkelen en prettig functioneren in het restaurant. Hoewel de cliënten op de eerste plaats staan, begrijpt de cliëntenbegeleider uiteraard wel dat op drukke avond in het restaurant de focus ligt op een goede bediening en het verzorgen van een goede maaltijd. De twee cliëntbegeleiders in De Hoge Weide hebben beiden tien medewerkers die zij begeleiden. De ontwikkeling van de cliënten is vastgelegd in werk- en leerdoelen in een persoonlijk plan. In dit plan staat ook wie ze zijn, wat ze leuk vinden en hoe zij begeleid willen worden. Dit geven zij zelf aan of bepalen ze met de begeleider. Een werkdoel kan liggen binnen de bediening, maar kan ook gericht zijn op het versterken van sociale vaardigheden of leren samenwerken. De begeleider helpt de medewerkers op de werkvloer hun ontwikkelproces uit te voeren door bijvoorbeeld met nieuwe taken te Utrecht, februari 2010 * 't Groene Sticht 16