Op weg naar een ecosysteemdiensten praktijkgemeenschap (ESD CoP)

Transcriptie

1 Op weg naar een ecsysteemdiensten praktijkgemeenschap (ESD CP) Opgesteld dr: Js Brils (Deltares) en Simn Mlenaar (SKB) Cntact: Js Brils, SKB referentie: SKB prjectidee nr. 78 Dcument status: DEFINITIEF Versie d.d.: 23 Augustus 2011 Op weg naar een ecsysteemdiensten praktijkgemeenschap (ESD CP) Definitieve versie 23 augustus

2 Inhud 1 Aanleiding Praktijkgemeenschap (CP) Wat is een CP? He start je een CP? Enquête als hulpmiddel Resultaat enquête Respnse Ervaring met ESD Del ESD CP Delstelling Prducten Eigen inbreng in ESD CP Randvrwaarden vr ESD CP Ondersteuning van ESD CP He verder? Presentatie van de ESD CP Eerste bijeenkmst ESD CP Datum en lcatie Del van de bijeenkmst Agendavrstel Deelnemers Referenties Bijlagen Bijlage 1 Het starten van een CP vlgens PSI-cnnect Bijlage 2 Enquête start Nederlandstalige ESD praktijkgemeenschap Bijlage 3 Praktijkgerichte ESD case-studies Bijlage 4 Del en prducten ESD CP Bijlage 5 ESD Samenwerking SKB en Belgische Platfrm Bidiversiteit Op weg naar een ecsysteemdiensten praktijkgemeenschap (ESD CP) Definitieve versie 23 augustus

3 1 Aanleiding Het laatste decennium is er een expnentiële grei in belangstelling vr ecsysteemdiensten (ESD) in Nederland en ver daarbuiten. Een eenvudige definitie van ESD luidt: diensten van ecsystemen ten beheve van het welzijn van de mens. Het gaat dus m de vrdelen die mens en maatschappij genieten van al dan niet natuurlijke ecsystemen. Een beschrijving van vrbeelden van ESD en een aantal rzaken vr de tenemende aandacht vr het ESD-cncept staan beschreven in de SKB ntitie Delen van ervaringen met ecsysteemdiensten (Brils en van der Meulen, 2010). Het delen van die ervaringen en dan vral bij tepassing in relatie tt het bdem-watersysteem heeft vlle aandacht van de Stichting Kennisntwikkeling Kennisverdracht Bdem (SKB: zie Binnen het SKB-prgramma Duurzame Ontwikkeling van de Ondergrnd (DOO) bestaat dan k een aparte prgrammalijn Ecsysteemdiensten: duurzaam benutten van bdemfuncties. Binnen deze prgrammalijn zijn diverse SKB prjecten gestart en zullen er meer vlgen. Een beknpte beschrijving van deze SKB-prjecten en -ideeën is beschikbaar via Silpedia 1. Heel veel partijen in Nederland nderzeksfinanciers, nderzekers, cnsultants, beleidsmakers en beheerders huden zich al actief in prjecten (case studies) bezig met het ESD cncept, f tnen daarvr grte belangstelling. Veel van de case-studies richten zich p het praktisch tepasbaar maken van het cncept. Het delen van ESD ervaringen kan de praktijktepassing van het cncept in Nederland verder ndersteunen. Diverse vertegenwrdigers van bvengenemde partijen zijn het hiermee eens en willen graag hun ervaringen delen. Er zijn diverse cmplementaire mgelijkheden m het delen van ESD ervaringen te bevrderen. Als zeer kansrijk wrdt in de SKB ntitie het starten van een ESD praktijkgemeenschap genemd. De vrliggende ntitie vrmt een aanzet hierte. 2 Praktijkgemeenschap (CP) 2.1 Wat is een CP? Over praktijkgemeenschappen in het Engels Cmmunities f Practice f CP) is heel veel gepubliceerd, bijvrbeeld dr Etiene Wenger. Hij geeft z k een aansprekende definitie (vrij vertaald vanuit het Engels): Praktijkgemeenschappen zijn grepen van mensen die een zrg f passie delen vr iets dat ze den, en dr regelmatige interactie met elkaar, leren m dit beter te den. 2.2 He start je een CP? Een brn van inspiratie vr het pzetten van een CP biedt het Eurpese nderzeksprject PSIcnnect 2. He dit te den, wrdt in detail beschreven in bijlage 1. 1 Zie: 2 Zie: Op weg naar een ecsysteemdiensten praktijkgemeenschap (ESD CP) Definitieve versie 23 augustus

4 2.3 Enquête als hulpmiddel Om de start van een Nederlandstalige ESD CP te faciliteren, is de enquête pgesteld zals weergegeven in bijlage 2. De vragen uit bijlage 1 leverden de inspiratie hiervr. De enquête is p 1 juni 2011 gestuurd aan mensen die zver ns bekend in Nederland actief bezig zijn met het praktisch tepasbaar maken van het ESD in praktijk gerichte case-studies waarin het bdem- en watersysteem een rl speelt. 3 Resultaat enquête 3.1 Respnse In ttaal zijn 50 mensen aangeschreven en daarvan hebben 27 mensen de enquête gereturneerd. Smmigen hebben hierbij de antwrden van diverse cllega s gebundeld in één enquête. Dit was echter niet de bedeling mdat het in een CP draait m persnlijke betrkkenheid. In de verwerking van de resultaten zie vlgende secties is dit echter als unieke respnse meegenmen. In ttaal is de respnse dus 54%. De respndenten zijn genemd in tabel 1. Tabel 1 Respndenten Op weg naar een ecsysteemdiensten praktijkgemeenschap (ESD CP) Definitieve versie 23 augustus

5 paar meer weet ng niet deelnemer ntwikkelaar meedenker verbinder inbrenger aanjager vragensteller bruggenbuwer schakel vrbereider stuurder heveel dagen in 1e jaar zelf vrgestelde rl in CP respndent (alfabetisch) Buma, Geiske (TNO) x x x x Breure, Tn (RIVM) Brussaard, Lijbert (WUR) x x Dijkman, Wim (CLM) x x x Dinkla, Inez (BiClear) x x x x x Deswijk, Martin (Tauw) x x x Eshuis, Gert (Ministerie I&Mi) x x x Hendriks, Willem (Witteveen+Bs) x x x Hlthuijzen, Ylande (Scarabeus) x x x x Huijsmans, Karen (Grntmij) x x x x Kirchhltes, Ursula (Witteveen+Bs) x x x x Melman, Dick (Alterra) x x x Meulen, Suzanne van der (Deltares) x x x Pstma, Jeke (WUR) x x Pstma, Rmke (NMI) x x Rghair, Carla (DLG) x x x x Rvers, Claude (TAUW) x x Rutgers, Michiel (RIVM) x x Sltweg, Rel (Sltweg en van Schten) x x Smit, Annemieke (Alterra) Starink, Julian (Ministerie I&M) x x x x Tuinstra, Jaap (TCB) x x x Vries, Wim de (WUR) x x x Wensem, Jke van TCB x x x Westerhf, Relf (Haskning) x x x Wit, Jaap de (Grntmij) x x Op weg naar een ecsysteemdiensten praktijkgemeenschap (ESD CP) Definitieve versie 23 augustus

6 3.2 Ervaring met ESD De meeste respndenten werken al met het ESD cncept in praktijkgerichte case-studies. In bijlage 3 wrdt een verzicht gegeven van de genemde prjecten. De respndenten zijn enthusiast ver het ESD cncept. Wat vral aanspreekt is de verbindende/cmmunicatieve, verhelderende en blikverbredende kracht van het cncept: Verbindt mensen met verschillende perspectieven en belangen Ged cncept m stakehlders mee te laten werken (Lijbert Brussaard) Interface tussen wetenschap en tepassing (Lijbert Brussaard) De mgelijkheden m verbindingen te leggen tussen de belangen van verschillende partijen en draagvlak te krijgen vr integrale aanpak (Gert Eshuis) Biedt een gezamenlijke taal. Verbindt disciplines (Geiske Buma) ESD cncept kan helpen m de vertaalslag te maken naar nze ecnmisch geriënteerde maatschappij. We wrden geregeerd dr bankiers en multinatinals dus meten we hun taal spreken als we iets willen bereiken. (Inez Dinkla) Maakt individuele belangen helder aan elkaar Vertaling van bidiversiteit en mgeving naar belangen vr stakehlders, hetgeen relevante infrmatie plevert vr plan- en besluitvrming. Biedt dus een mgelijkheid m de mgeving (en wellicht duurzaamheid in breder perspectief) p de agenda van besluitvrmers te krijgen. (Rel Sltweg) De relevantie is gelegen in het feit dat met het ESD cncept duidelijk kan wrden wat de belangen zijn en wie de stakehlders zijn bij inrichtings- en beheervraagstukken. (Jke van Wensem) Het verschaft de betrkken partijen inzicht in de betekenis van bdemfuncties en geeft een kader m afwegingen te maken. (Jaap Tuinstra) Nieuw anker vr mgevingsbeleid? (Dick Melman) Maakt inzichtelijk dat de bdem verschillende belangen bedient (Jeke Pstma) Verheldert relatie (bdem)ecsysteem mens ecnmie Met het ESD cncept is het mgelijk draagvlak te krijgen vr de ntie, dat de mensheid afhankelijk is van de natuur en van ged gebruik k vrdeel kan hebben. (Tn Breure) Cmmunicatieve kracht, en het nntkmbare feit dat we afhankelijk zijn van ESD. (Jke van Wensem) Het gaat hier m het kwantificeren van effecten van externe veranderingen p ecsysteemdiensten, met een bijbehrende (waar mgelijk geldelijke) waardering (Wim de Vries) Andere mind set vr bdem/ndergnd (psitief maken) (Willem Hendriks) Kppelen van actren aan prducerend landschap (Carla Rghair) Waar het m gaat is dat de bdem (maar k andere cmpartimenten van de mgeving) diensten levert, c.q. kan leveren die niet direct vrdeel p heven te leveren vr degene die de diensten prduceert. Maar de afnemer van de diensten is k niet gecmmitteerd m ervr te betalen (imperfecte markt). (Wim Dijkman) Op weg naar een ecsysteemdiensten praktijkgemeenschap (ESD CP) Definitieve versie 23 augustus

7 Het verbreedt nze blik en resulteert in en meer integrale benadering Dat we er z weinig van afweten en dat we er als mens/dier/plant z afhankelijk van zijn. (Ylande Hlthuijzen) Het cncept helpt bij het verkennen van de relevantie van veranderingen in, bescherming van en benuttingskansen van natuurlijke functies en eigenschappen van het ecsysteem. (Suzanne van der Meulen) De kern is een andere, inspirerende en verrassende denkwijze die duurzaamheid een stapje cncreter maakt dr mee te wegen wat het natuurlijk systeem duurzaam (Vlaams: vlhudbaar ) aankan. (Claude Rvers) Een heel sterk punt is dat het ESD-cncept autmatisch tt een integrale benadering leidt (Karen Huijsmans) Ok helpt het cncept m te integreren met bijvrbeeld water- en natuurbeheer (Jke van Wensem) Het brengt de verwndering ver nze relatie met de mgeving terug. (Relf Westerhf) Integrale benadering die p elk vraagstuk/prbleem specifiek kan wrden tegepast (Jaap de Wit) Helpt mensen buiten grenzen te kijken (Geiske Buma) Het maakt het mgelijk m de vrdelen van het natuurlijk systeem p een integrale wijze in beeld te krijgen, i.p.v. ze marginaal te te delen aan afznderlijke cmpartimenten als bdem, water, gren, etc. (Julian Starink) 3.3 Del ESD CP Delstelling Op basis van de beschrijving van wat een CP inhudt (zie sectie 2.1), zu in algemene zin de vlgende delstelling vr de ESD CP kunnen wrden gefrmuleerd: Het delen van de passie vr praktijktepassing van het ESD cncept, en dr regelmatige interactie met elkaar, leren m het ESD cncept beter in praktijk te te passen. Samenvattend zu een ESD CP vlgens de respndenten de vlgende, meer specifieke sub-delen kunnen hebben (zie bijlage 4 vr de individuele reacties): Inspireren: elkaar en (met elkaar) anderen Draagvlak creëren en sectraal denken drbreken Kennis en ervaringen delen, van elkaar leren, elkaar p de grnd huden ESD cncept in praktijk prmten en vrmgeven Identificatie van nderzeksvragen Makkelijker nieuwe prjecten genereren Bijdragen aan duurzaam bdem(ecsysteem)beheer Suggestie: Frmuleer gezamenlijk een missin statement tijdens de eerste bijeenkmst van de ESD CP (zie sectie 4.2) p basis van dit generieke del en de sub-delen. Op weg naar een ecsysteemdiensten praktijkgemeenschap (ESD CP) Definitieve versie 23 augustus

8 3.3.2 Prducten Smmige respndenten geven aan dat de ESD CP vr hun niet heft te leiden tt cncrete prducten. Andere respndenten stellen echter wel cncrete prducten vr, zals (zie bijlage 4 vr de individuele reacties): Lesmateriaal Methden, handreikingen, verzichten en technieken, bijvrbeeld: ten beheve van afweging kentallen ksten-baten analyses verzicht internatinale ntwikkelingen PR-materiaal, zals bekje met geslaagde vrbeeldtepassingen Resultaten van nderzek Gezamenlijke visie 3.4 Eigen inbreng in ESD CP Alle respndenten gaven aan persnlijke ESD kennis en ervaring met anderen te willen delen: 74% antwrdde ja ; en 26% antwrdde ja, maar p de specifieke vraag hiernaar. Ja maar weerspiegelt de vlgende aarzeling: men wil kennis en ervaringen delen als vldaan wrdt aan bepaalde randvrwaarden. Hierp wrdt nader ingegaan in de vlgende sectie (3.5). Smmige respndenten geven k als aarzeling aan dat ze werken bij een bedrijf met een cmmercieel belang en dat dit een rem zet p het znder enige terughudendheid delen van kennis en ervaringen. De meeste respndenten geven aan wel tijd te willen investeren in de CP (zie tabel 1). Het eerste jaar wil 52% wel een paar dagen investeren en 24% zelfs meer dan een paar dagen. Een deel van de respndenten (24%) weet ng niet heveel tijd ze zuden willen investeren. De inzet van hun tijd hangt sterk af van de invulling van de CP. Smmige van de respndenten die wel al specifiek aangeven heveel tijd ze zuden kunnen/willen investeren, vegen echter een vergelijkbare pmerking te. De respndenten geven zelf de vlgende rl(len) aan die zij zuden kunnen vervullen in de CP: deelnemer, ntwikkelaar, meedenker, verbinder, inbrenger, aanjager, vragensteller, bruggenbuwer, schakel, vrbereider, stuurder. Tabel 1 laat een mie spreiding van deze rllen ver de diverse respndenten zien. 3.5 Randvrwaarden vr ESD CP Dr de respndenten wrden verschillende randvrwaarden genemd vr persnlijke deelname aan de ESD CP. De ESD CP met: wat betreft del: Geen del p zich zijn, maar middel tt (Wim Dijkman) Gezamenlijk agenda vaststellen en z del/benadering hebben die ik kan delen (Geiske Buma, Ursula Kirchhltes, Dick Melman, Rmke Pstma, Jke van Wensem) Perspectief bieden p het behalen van del en/f prducten (Lijbert Brusssaard, Karen Huijsmans) Gezamenlijke prjecten den (Martin Deswijk, Wim de Vries) Op weg naar een ecsysteemdiensten praktijkgemeenschap (ESD CP) Definitieve versie 23 augustus

9 wat betreft samenstelling: Gevarieerde/brede grep mensen zijn / een mix zijn van kennisaanbieders (bèta en gamma) en praktijk/kennisvragers (Wim de Vries, Geiske Buma, Jaap Tuinstra) PS: we missen ng ESD gepassineerde en bij praktijkprjecten betrkken persnen van waterschappen, gemeentes, prvincies, prjectntwikkelaars, bedrijven, LTO, SBB, NGOs etc. Vrstel m tijdens de eerste ESD CP bijeenkmst suggesties hiervr te inventariseren (zie k sectie 4.2) Nieuw netwerk ntsluiten / tegevegde waarde bieden t..v. andere netwerken (Geiske Buma, Wim Dijkman, Jeke Pstma, Rmke Pstma, Carla Rghair) wat betreft karakter: Interessant/inspirerend/vernieuwend zijn (Geiske Buma, Jaap de Wit) Geen bdemdiscussieclub zijn (Relf Westerhf) Niet blijven steken in wetenschap en nderzek (Rel Sltweg) Vldende ptentie hebben vr gezaghebbendheid (Michiel Rutgers) Geznde balans bieden tussen geven en nemen (Martin Deswijk) wat betreft spelregels: Vrijheid tt handelen bieden (Ylande Hlthuijzen) Open sfeer en ruimte vr interactie bieden (Geiske Buma) Duidelijkheid bieden ver persnlijke rl (Ylande Hlthuijzen) wat betreft lgistiek: Ged gerganiseerd zijn / ervaren, faciliterende begeleider hebben (Ursula Kirchhltes, Dick Melman, Carla Rghair) Ged bereikbaar zijn (met OV): bijeenkmsten p centraal gelegen plaatsen en tijdig aangekndigd (Ursula Kirchhltes, Dick Melman, Claude Rvers, Jke van Wensem) Mgelijkheid bieden vr geven van presentaties (Inez Dinkla) Mgelijkheid bieden m (bedrijfs)naam te kunnen vermelden bij activiteiten (Inez Dinkla) (Liefst) financiering beschikbaar hebben f zicht p financiering betaalde pdrachten, nkstenvergeding bieden (Ylande Hlthuizen, Karen Huijsmans, Claude Rvers, Jaap de Wit). PS: financiering niet zeken bij Ministerie I&M maar elders (Julian Starink) 3.6 Ondersteuning van ESD CP In de vrige sectie werd al gepperd dat CP prfessinele (bege)leiding ndig heeft. Verder wrdt dr diverse respndenten gepperd dat de CP waarschijnlijk k een secretariaat ndig heeft m effectief te kunnen zijn (adressenbeheer, versturen van uitndigingen, beheer website, beheer centrale, laagdrempelige infrastructuur vr het delen van kennis 3, ruimtes reserveren etc.). Carla Rghair beveelt aan m inspiratie p te den bij de dr Agentschap.nl geleide CP C2C 4. Ylande 3 Aansluiting bij SilPedia? (suggestie Jaap Tuinstra) 4 Zie bijvrbeeld: en/f Op weg naar een ecsysteemdiensten praktijkgemeenschap (ESD CP) Definitieve versie 23 augustus

10 Hlthuizen adviseert ng m e.e.a. niet te lg en bureaucratisch te maken en m nieuwe media te gebruiken en dat te faciliteren. Een aantal respndenten is van mening dat de ESD CP znder financiële ndersteuning (spnsring) niet van de grnd kmt. Er is bijvrbeeld budget ndig vr het praktisch kunnen rganiseren van bijeenkmsten (zaalhuur, catering etc.) en vr het (re)prduceren van gezamenlijke prducten. En mgelijk met de CP (bege)leiding en het secretariaat (deels) wrden betaald vr hun inspanning. Ok wrdt gesuggereerd dat de ESD CP pas echt kan werken als er ergens k financiële middelen kunnen wrden gevnden m gede ideeën vanuit de CP tt uitver te brengen. SKB wrdt dr een aantal respndenten als een lgische, faciliterende partij gepperd. Maar m het nderwerp echt een bst te kunnen geven, is substantieel budget van elders ndig (Claude Rvers). Een deel van de ndersteuning kan mgelijk k wrden gehaald uit gede samenwerking met andere initiatieven. Jaap Tuinstra ppert k m de SKB-Werkgrep Bdemleven nieuw leven in te blazen en een plek te geven binnen de CP. Jke van Wensem beveelt aan m z die er zijn k te kijken naar niet bdem ESD initiatieven waarbij we zuden kunnen aansluiten. 4 He verder? 4.1 Presentatie van de ESD CP Een eerste, vrlpig resultaat van de enquêtes is dr Js Brils gepresenteerd tijdens het SKBjaarcngres Dag van de Kennis 5 p dinsdagmiddag 28 juni 2011 in de parallelle sessie ver ESD. Hier is k het idee m de ESD CP te starten publiek gemaakt. De presentatie is na deze dag via naar alle respndenten van de enquête gestuurd. In de presentatie werd al gemeld dat er vertuigend draagvlak is vr de CP ESD en dat we hiermee dus drgaan. Tevens werd gemeld dat de verder uitgewerkte enquêteresultaten wrden pgenmen in de vrliggende beknpte SKB ntitie en dat we de CONCEPT ntitie eerst vrleggen aan alle respndenten alvrens deze definitief te maken. De verder uitgewerkte enquêteresultaten zijn k gebruikt m de 1 e bijeenkmst (zie vlgende sectie) van de ESD CP vr te bereiden. Verder werd tijdens de parallelle ESD sessie bekendgemaakt dat SKB en het Belgische Platfrm Bidiversiteit samen gaan werken bij netwerkntwikkeling en kennisuitwisseling. Tijdens de sessie bleek de meerwaarde meteen: uit de mnd van een aantal aanwezigen kn wrden pgetekend dat ze de gepresenteerde Belgische prjecten en initiatieven zeer inspirerend vnden. En, hewel het hier ging m ged ingewijde persnen, kenden ze de Belgische vrbeelden niet. Een gede basis vr een vruchtbaar vervlg dus! In een vlgende fase van de ESD CP zu bijvrbeeld nagedacht kunnen wrden ver f en he aan te sluiten bij de ESD praktijkntwikkelingen in België. Meer details ver de samenwerking van SKB en het Belgische Platfrm Bidiversiteit wrden gegeven in bijlage 5. 5 Zie verder: Op weg naar een ecsysteemdiensten praktijkgemeenschap (ESD CP) Definitieve versie 23 augustus

11 4.2 Eerste bijeenkmst ESD CP Datum en lcatie De datum en lcatie van de bijeenkmst zijn: Wensdagmiddag 28 september :00 uur Science Center NEMO (Captain s Cabin, Osterdk 2, 1011 VX Amsterdam) Del van de bijeenkmst Het del van deze bijeenkmst is m tt vereenstemming te kmen ver: Een missin statement vr de ESD CP Wie we ng missen en meten uitndigen als ESD CP deelnemer (zie k de bx in sectie 3.5) De lgistieke ndersteuning De eerst vlgende gezamenlijk activiteit(en): welke, datum en individuele rllen Agendavrstel 12:30 Inlp, registratie en kffie/thee (geen lunch) Part 1 Ecsystem Services (ES): frm attractive cncept t real-wrld applicatin (all in English free entrance) 13:00 Welcme and intrductin t this afternn s prgramme Simn Mlenaar, ES prgramme manager SKB 13:10 An inspiring example n ES implementatin in real-wrld practice: Hw New Yrk City Used an ES Strategy Carried ut Thrugh an Urban-Rural Partnership t Preserve the Pristine Quality f Its Drinking Water 6 Albert F. Appletn, frmer Directr ( ) f the New Yrk City Water and Sewer System, in which capacity he designed and directed the initial implementatin f the New Yrk City watershed prtectin prgram discussed abve. T date Mr. Appletn is Internatinal Cnsultant Ecnmic & Envirnmental Sustainability; Water Resurces - Ecsystem Services 13:45 Questins related t presentatin fllwed by a mre general discussin n the attractiveness f the ES cncept fr sil/subsurface management and suggested ways frward n hw t make the cncept peratinal fr that management. Mderatr: Simn Mlenaar, SKB Reprter: Js Brils, Deltares 14:15 End f part 1, fllwed by shrt break 6 See als: Op weg naar een ecsysteemdiensten praktijkgemeenschap (ESD CP) Definitieve versie 23 augustus

12 Deel 2 Eerste bijeenkmst ESD CP (in het Nederlands alleen vr gendigden) 14:45 Vrstelrndje: Verndersteld wrdt dat deze ntitie VOORAF dr de deelnemers is gelezen Wie ben ik? Mijn ESD passie? Welke rl kan/wil ik vervullen in de ESD CP? 15:30 Bespreking en gezamenlijk frmuleren van: ESD CP missin statement Wie we ng missen en meten uitndigen als ESD CP deelnemer Lgistieke ndersteuning en dr wie Onze eerst vlgende activiteit(en): welke, datum en individuele rl Mderatr: Simn Mlenaar, SKB Rapprteur: Js Brils, Deltares 16:45 Afrnding: cnclusies en afspraken deze middag 17:00 18:00 Brrel Deelnemers De vlgende mensen zijn welkm/uitgendigd: Vr het 1 e deel van het prgramma ( Ecsystem Services (ES): frm attractive cncept t real-wrld applicatin ): Een ieder die geïnteresseerd is in de praktijktepassing van het ESD cncept in cases waarbij het bdem-watersysteem een rl speelt. Vr het 2 e deel van het prgramma ( Eerste bijeenkmst ESD CP ): Allen die actief willen gaan deelnemen en bijdragen aan de CP. Van deelnemers wrdt verwacht dat ze relevante kennis, ervaring en ideeen hebben p het gebied van ecsysteemdiensten en dat ze deze k actief willen inbrengen binnen de CP. Op weg naar een ecsysteemdiensten praktijkgemeenschap (ESD CP) Definitieve versie 23 augustus

13 Referenties Brils J, Meulen S van der. (2010). Delen van ervaringen met ecsysteemdiensten. SKB ntitie, beschikbaar via: D_finale.pdf Keuning S, Smit A. (2010). Ecsysteemdiensten in de praktijk van duurzaam bdembeheer. Biclear, Grningen, 24 september Publiek beschikbaar via: en%20beeld%20secr% pdf Magnuszewski P. (2010). Reprt n the prttypes f knwledge brkering instruments. PSI-cnnect deliverable D1.3. Publiek beschikbaar via: (tabblad Dwnlads and links ) Meulen S van der, Brils J. (2008). Ecsystem Services (ES) in river basin management backgrund infrmatin and discussin dcument. RISKBASE publicatin. Publiek beschikbaar via: Millennium Ecsystem Assessment. (2005). Ecsystems and Human Well-being: Synthesis. Island Ranganathan et al. (2008). Ecsystem Services, A Guide fr Decisin Makers. Wrld Resurces Institute (WRI). ISBN Publiek beschikbaar via: Wenger E, McDermtt R, Snyder W. (2002). Cultivating Cmmunities f Practice: a guide t managing knwledge. Harvard Business Schl Press. Op weg naar een ecsysteemdiensten praktijkgemeenschap (ESD CP) Definitieve versie 23 augustus

14 Bijlagen Bijlage 1 Het starten van een CP vlgens PSI-cnnect PSI-cnnect ( Climate change pses a majr challenge t water managers and plicy makers alike. In rder t reduce the vulnerabilities f peple and scieties t shifts in hydr-meterlgical trends, increased climate variability and extreme events, such as flds and drughts, actin needs t be taken nw. Many f the anticipated climate change impacts, hwever, are subject t uncertainty, thus nly adding t the cmplexity f cntemprary water resurce challenges. Managing these uncertainties requires increased infrmatin exchange and cperatin at all scales, particularly between plicy-makers and scientific cmmunities. Knwledge brkering strategies and instruments ffer pprtunities t facilitate interactin between plicy-makers and researchers in an attempt t relate science, experience and insight t plicy. Rle playing and simulatin games, grup mdel building, scenari planning and futures visining exercises are just sme examples fr creating tw-way cnversatins between plicy-makers and the research cmmunity. Funded under the Eurpean Cmmissin 7 th Framewrk Prgramme (FP7), the PSI-cnnect prject wrks t develp, test and disseminate effective knwledge brkering practices. By bringing tgether scientists, plicy-makers and stakehlders t cllabratively wrk n real life plicy prblems, it aims t prmte a step change in the way plicy and science interact t slve current water resurce challenges. De vlgende infrmatie is licht aangepast, maar nvertaald vergenmen uit het publiek beschikbare PSI-cnnect rapprt Reprt n the prttypes f knwledge brkering instruments (Magnuszewski, 2010). Added value CP Due t its dynamic nature a CP is particularly suited t deal with cmplex situatins that require cntinuus learning and the capacity t adapt, e.g. as is the case when dealing with uncertainties assciated with climate change impacts. Individuals benefit frm participating in a CP as much as the rganisatins they represent. As part f a scial netwrk fcussing n a specific issue there is greater access t expertise and experience allwing the cmmunity: t take innvative appraches, t supprt cmmunity members in prblem-slving and the integratin f pssible slutins int their practice, and t jintly address challenges mre efficiently actually saving time thrugh knwledge sharing. Cnsequently, being a member f a CP shuld nt lead t additinal wrk but supprt all members in dealing with specific prblems in relatin t their wn wrk within the same field f practice. Implementatin A CP represents a dynamic cllabrative netwrk f peple and is a way t structure learning prcesses. It can be either an unintended utcme f interactin r a planned knwledge management strategy. When building and cultivating a CP it is imprtant t bear in mind that each CP is unique because f the different individuals invlved and the cntexts they are situated in. Therefre, there is n single recipe fr building and managing a CP. Op weg naar een ecsysteemdiensten praktijkgemeenschap (ESD CP) Definitieve versie 23 augustus

15 Fr the implementatin f a CP face-t-face meetings play an imprtant rle in building trusting relatinships between cmmunity members. This is an imprtant precnditin fr successful interactin. Cnsequently, wrkshps r ther frms f meetings are needed. In additin t this cmmunicatin between individual members and the whle grup must be kept alive between meetings, e.g. thrugh a jint web space, s, telecnferences and videcnferences r ne-nne interactins. Bundary cnditins Participants Participants can cmmit themselves t varying degrees depending n their needs in relatin t their wn practice, as well as their level f interest and mtivatin. Usually a CP encmpasses a cre grup, which takes ver the leading rle within the grup prcess, and a peripheral grup. As lng as there is interest in maintaining the grup a CP is pen t new members and als guests wh may cntribute their expertise and experience upn invitatin. Time As face t face interactin is vital fr a functining CP, wrkshps r ther frms f meetings are needed. As time is limited fr mst participants the frequency and duratin f these wrkshps must be tailred t their needs and capacities. Ideally at least 1.5 days shuld be dedicated t a wrkshp allwing fr an in-depth exchange that helps CP members t efficiently achieve their gals. If time and effrt is dedicated t the grup prcess each individual can actually save time in the lng run thrugh the benefits derived frm the shared expertise and practice. Organizatin and Facilitatin In the riginal sense a CP is a self-rganised cllectin f vlunteers wh are driven by their shared interests. T get started facilitatin, i.e. crdinating the grup prcess, shuld be prvided. Tasks included are: the rganizatin and mderatin f meetings, recruiting and cmmunicating with CP members, making cntacts with ther stakehlders, and inviting guest experts, supprting pssible CP prjects, integrating and managing infrmatin. If pssible, frm the beginning the frmatin f the CP will be rganised in cperatin with a hst institutin sharing the same interest. This may then help t keep the CP alive as lng as it is needed beynd the duratin f the prject. Preparatin On the part f the participants n specific preparatin is required. What needs t be identified is a cmmn purpse and the issue r prblem t be dealt with. If a CP is a planned knwledge management strategy, partners fr implementatin must be fund and infrmal talks and expert interviews are necessary t specify the gals f the CP. Design and management The design and management f a typical CP include varius phases, which are described similarly by different authrs and are based n the five develpmental phases specified by Wenger et al. (2002): 1) Discver, 2) Calescing, 3) Maturing, 4) Stewardship, 5) Transfrmatin. Fr the public sectr, which is the main fcus f PSI-cnnect, a slightly adapted life cycle has been described including a few additinal steps (Pineers f Change, see figure at next page). >>> figure t be included <<< Op weg naar een ecsysteemdiensten praktijkgemeenschap (ESD CP) Definitieve versie 23 augustus

16 Applying this life cycle is a helpful methd t design and manage a CP. In the fllwing, the varius phases are described further based n the elabratins f the afrementined authrs and supplemented by questins that can help structuring and cmpleting each phase successfully. 1. Discvery: Identifying strategic issues t address, the purpse and gals this is ften initiated thrugh infrmal exchange between peple with shared interests. During this first phase the cre grup f the CP is frmed and further stakehlders are identified. Key questins t be asked that help structuring this phase: - What issues d we want t address? - What are the different perspectives? And what is the cmmn grund? - Why are these issues imprtant fr ur wrk? - What are ur gals and the desired utput? - Wh else shuld be invlved and why? 2. Cmmitting: Peple decide t interact n a regular basis and make a cnscius decisin t mve frward with a CP. This is a vital step mving frm verbal t actual cmmitment. As members f a CP are ften part f a larger rganisatinal entity, which they are representing, the next phase is f particular imprtance t make it pssible fr individuals t cmmit themselves. Key questins t be asked that help structuring this phase: - What rle d I want t play? - What are the benefits I gain fr myself and my wrk? - What can I cntribute fr the CP t be successful? - Am I willing t share my knwledge and experience? - Hw much time can I dedicate t the CP ver the next year? 3. Creating an Enabling Envirnment: Making sure that the rganizatinal cntext and supprt is available fr the CP. T reach its full ptential a CP - which is an infrmal cllabrative netwrk that is ften lacking legitimacy (at least initially) - must be supprted by a larger rganisatinal entity and is ideally integrated int the structures f a hst rganisatin. The time and effrt invested n part f the individual must be recgnised as much as the expectatins f the rganisatins the individuals represent. Key questins t be asked that help structuring this phase: - Whse supprt d we need? - What kind f supprt d we need (facilities, funding, access t infrmatin, human resurces, etc.)? - Which rganisatin culd act as a hst? - What needs t be dne that my time and effrt invested in the CP are recgnised? - What are my rganisatin s expectatins? 4. Calescing: This phase is entered nce a certain grup f peple (as explred during the discvery phase) has successfully jined up t frm a CP and the issues the members want t explre tgether are identified. Issues can be further refined and exchange f knwledge and experiences can begin, specific rles within the grup can be further develped, and an agenda fr the next activities is agreed n. Apart frm being slely a member, different rles within the cmmunity need t be assumed: - facilitatr: facilitates grup interactin during face t face meetings Op weg naar een ecsysteemdiensten praktijkgemeenschap (ESD CP) Definitieve versie 23 augustus

17 - crdinatr: rganises meetings and cmmunicatin, recruits members, and helps building relatinships with ther stakehlders - spnsr: prvides legitimacy, engages in strategic alliances with the CP - guest experts: prvide expertise upn invitatin - stakehlders: frmal rganisatins r ther infrmal grups fr whm the utcmes f the CP culd be relevant r wh may supprt r influence individual members (rles can be shared r ne persn can play mre than ne rle) Activities f a CP can include: - face t face meetings - visits, field trips, etc. - nline cmmunicatin platfrm and mailing lists - telecnferences - infrmal ne n ne interactins r amng subgrups Distributing the rles and engaging in varius activities is needed t keep the CP alive. During this phase cnflicts within the grup may cme t the surface, which need t be addressed. Surces f cnflict can be f a persnal nature, due t hierarchical relatins, diverging prblem perceptins and interests, r because f different values. The nature f the varius relatinships shuld be explred (e.g. by the facilitatr) and taken int cnsideratin. Key questins t be asked that help structuring this phase: - What rle(s) can I play? - Hw can we best share ur knwledge and experiences? - What activities d we need t pursue in rder t get the mst ut f the prcess? - Are there any cnflicts between members? Hw d we address these? 5. Maturing: During this phase the grup becmes established and has created jint values based n the relatinships that have frmed as well as the sharing f explicit and implicit knwledge and experiences. The grup can nw begin t tackle actual challenges and cllabrate in jint prjects in a structured way. The CP usually grws beynd the initial grup while it is maturing. It is als pssible t frm sub-grups that fcus n a specific tpic r that are rganised by regins r the rles assumed. Key questins t be asked that help structuring this phase: - What issue d we want t address and what d we need t d fr this? - Hw d we make use f ur shared knwledge and experience? - Hw can we dcument ur wrk? - Wh else shuld be invlved? - Hw d we divide wrk? D we split int sup-grups? 6. Stewarding: Over time the CP develps shared expertise and practice and will therefre play an imprtant rle within its field (the dmain). This phase is nt mandatry but nce this level f expertise is achieved the CP can take a leading rle in addressing issues f the dmain. Key questins t be asked that help structuring this phase: - What rle d we want t play in ur dmain? Op weg naar een ecsysteemdiensten praktijkgemeenschap (ESD CP) Definitieve versie 23 augustus

18 - What level f influence d we want t achieve? And hw d we achieve this? - What are the benefits fr ur wrk? - What can thers gain frm, if we take leadership? 7. / 8. Winding dwn & Dispersing and leaving a legacy: These final phases indicate that the gals have been achieved and that the CP has served its riginal purpse. At this stage activities will slw dwn and may cme t a clse. The grup members need t decide what is t fllw. The CP culd either disslve r becme mre frmalised thrugh integrating it further int an rganisatin t address new issues. Key questins t be asked that help structuring this phase: - D we want t cntinue and is there a need fr this? - What new issues can we address? - Wh shuld be invlved? What rle d we want t play in ur dmain? - If we disslve, what are ur last actins? What is ur legacy? Op weg naar een ecsysteemdiensten praktijkgemeenschap (ESD CP) Definitieve versie 23 augustus

19 Bijlage 2 Enquête start Nederlandstalige ESD praktijkgemeenschap Gebruik zveel regels in iedere bx als je zelf wilt. Je bent uiteraard niet verplicht m iedere bx in te vullen. Maar het liefst zien we z vlledig mgelijk ingevulde enquêtes. De ingevulde enquête graag uiterlijk vrijdag 17 juni a.s. sturen naar js.brils@deltares.nl. Ervaring 1. In welke praktijkgerichte ESD case-studie(s) ben je betrkken waarin bdem/ndergrnd een rl speelt? 2. He zu je zelf het werken met het ESD-cncept in die studie(s) beschrijven: wat is vlgens ju de relevantie? 3. Wat spreekt ju persnlijk aan in het ESD cncept? Delstelling en verwachting praktijkgemeenschap 4. Welke specifieke ESD nderwerpen zu je samen met anderen willen uitdiepen? 5. Met welke persnen zu je dat dan in elk geval willen den, en waarm? 6. Wat zu vr ju het del van de ESD praktijkgemeenschap meten zijn? 7. Wat vr cncrete prducten zu de ESD praktijkgemeenschap meten leveren vr ju? Eigen inbreng 8. Welke rl zu jij zelf in de ESD praktijkgemeenschap willen vervullen? Op weg naar een ecsysteemdiensten praktijkgemeenschap (ESD CP) Definitieve versie 23 augustus

20 9. Wil je juw ESD kennis en ervaring met anderen delen (ja; ja, maar ; nee, mits...) en p welke wijze? 10. Wat kan jij bijdragen m de ESD praktijkgemeenschap tt een succes te maken? 11. Heveel tijd zu je persnlijk het kmende jaar kunnen steken in de ESD praktijkgemeenschap? Randvrwaarden en ndersteuning 12. Aan welke randvrwaarden met wrden vldaan vr juw deelname? 13. Welke ndersteuning (faciliteiten, fndsen, tegang tt infrmatie, menskracht) is ndig en van wie / welke rganisatie? Ten sltte 14. Wat is niet gevraagd maar wil je verder ng kwijt? Op weg naar een ecsysteemdiensten praktijkgemeenschap (ESD CP) Definitieve versie 23 augustus

21 Bijlage 3 Praktijkgerichte ESD case-studies De respndenten van de enquête zijn betrkken bij de vlgende, praktijkgerichte case-studies Respndent (alfabetisch) Praktijkgerichte ESD case-studies Buma, Geiske (TNO) geiske.buma@tn.nl SKB-prject Ontwerpen met de Ondergrnd [prgrammalijn Ondergrndse Ordening vr Stad en Land]; 3 case studies in Rtterdam, in samenwerking met gemeente Rtterdam (3 cases: Hgvliet, Crswijk, Central District); 1 case study in samenwerking met Deltaprgramma, prgramma Herstructurering en Nieuwbuw (case ng te bepalen) Brussaard, Lijbert (WUR) Lijbert.Brussaard@wur.nl Heksche Waard; nderzek in het kader van BASIS (PPO Lelystad) Breure, Tn (RIVM) Tn.Breure@rivm.nl Bdembilgische indicatr en verwante studies Dijkman, Wim (CLM) wdijkman@clm.nl 1. Credits fr carbn (SKB prject); 2. Indicatren vr duurzaam bdembeheer Veenweiden (SKB prject); 3. Impliciet zit het begrip in veel van nze prjecten, al benemen wij het niet altijd p die manier Dinkla, Inez (BiClear) Dinkla@biclear.nl Prjecten: Meer met bdemenergie, Eclinc, BE Basic, Ecsysteemdiensten in de praktijk van duurzaam bdembeheer- Deswijk, Martin (Tauw) martin.deswijk@tauw.nl Binnen Tauw wrden p meerdere plekken prjecten uitgeverd, die nder de nemer ESD geschaard kunnen wrden, maar die niet z wrden genemd. Vrbeeld: afdekking van de Vlgermeerplder met veen, zie Ng meer prjecten bevatten nderdelen die ESD aspecten in zich dragen (grene / duurzame bdemsanering, Cradle t Cradle). Eshuis, Gert (Ministerie I&M) Gert.Eshuis@minvrm.nl Ben p verschillende schaalniveaus bij casestudies betrkken, in het kader van BBI/ILG en SKB: - WUR-nderzek Klimaat & bdem; - Prjecten rnd Ecsysteemdiensten / BAP Leiden; - Stuurgrep LTO-FAB-prject; - ILG-pilts Duurzaam prduceren; - Ecsysteemdienstenprject Afdeling Bdem&Water (ministerie I&M/DP Julian Starink); - SKB- Veenweidegebieden; - Kwaliteitsimpuls Grenblauwe dradering Hendriks, Willem (Witteveen+Bs) W.Hendriks@witteveenbs.nl Binnen Witteveen+Bs meerdere rllen a. als afdelingshfd, prjectdirecteur en vrzitter van intern platfrm durzaamheid. Daarnaast k ng steeds inhudelijk met prjecten bezig Vanuit deze cntexten diverse prjecten: grene kracht in de stad, stadslandbuw, grtschalig saneren en herinrichten (Vlgermeerplder, Nrderbs) en klimaatbalansen bij gebeidsntwikkeling. Hlthuijzen, Ylande (Scarabeus) yhlthuijzen@planet.nl Herstel van met nutriënten verzadigde landbuwbdems naar vitale natuurgrnden met perspectief p duurzame melkveehuderij en streekprducten. Huijsmans, Karen (Grntmij) Karen.Huijsmans@grntmij.nl 1. Pilt studie m na te gaan f ESD beter kunnen wrden benut in de reeds bestaande stad Leiden (pdracht ministerie I&M); 2. ntwikkelen berdelingsinstrument vr nieuwe vrmen van afdekken in landelijk gebied gebaseerd p ESD (pdracht ministerie I&M) Kirchhltes, Ursula (Witteveen+Bs) U.Kirchhltes@witteveenbs.nl Verankering van de baten van bredplaatsen Melman, Dick (Alterra) Dick.Melman@wur.nl Ecsysteemdiensten in Nederland, achtergrndstudie vr de Natuurverkenning PBL, 2011 Meulen, Suzanne van der (Deltares) Suzanne.vandermeulen@deltares.nl 1. Ecsysteemdiensten in de praktijk van duurzaam bdembeheer (iv ministerie I&M); 2. Grensverschrijdende case rndm de Vecht (iv DGW - NL en BMU Duitsland); 3. MERITE: ecsysteemdienstenbenadering in de m.e.r. (SKB prjectideefase) Pstma, Jeke (WUR) jeke.pstma@wur.nl Onderzek naar stimulering van ziektewering van de bdem Pstma, Rmke (NMI) rmke.pstma@nmi-agr.nl SKB-prject Bdemkwaliteit vr natuurntwikkeling p vrmalige landbuwgrnd in Drenthe Rghair, Carla (DLG) C.J.Rghair@minlnv.nl Afhankelijk van he je het nderwerp definieert. Breed: DLG is in heel veel prjecten betrkken waar functies van ecsystemen/ de bdem wrdt benut. Smal: (1) in een van mijn prjecten veren we pilts uit waar we bimassa verwaarden; (2) een prject waar we.a. zicht geven p ESDs als maatregelen in duurzame gebiedsntwikkeling en (3) een prject waar we ESD van de bdem p kaart zetten als nderdeel van een inrichtingsplan (samen met Alterra). Op weg naar een ecsysteemdiensten praktijkgemeenschap (ESD CP) Definitieve versie 23 augustus

22 Respndent (alfabetisch) Praktijkgerichte ESD case-studies Rvers, Claude (TAUW) Rutgers, Michiel (RIVM) Sltweg, Rel (Sltweg en van Schten) Smit, Annemieke (Alterra) Starink, Julian (Ministerie I&M) Tuinstra, Jaap (TCB) Vries, Wim de (WUR) Wensem, Jke van TCB Ik ben trekker van het innvatiethema Duurzaam gebruik van de Ondergrnd binnen Tauw. Onderdeel daarvan zijn ecsysteemdiensten. Ik heb daardr een breed verzicht van wat er gebeurt p dit vlak. Op prjectgebied ben ik.a. betrkken bij een transfrmatiegebied in het havengebied van Rtterdam. Vrnemen is m dit duurzaam te den en als nderdeel daarvan zijn alle ecsysteemdiensten van de ndergrnd drgenmen p hun kansen. Op basis van deze screening kan hiermee rekening gehuden wrden bij de ruimtelijke inrichting, grndverzet, etc. ESD Bdem+ prject - algemeen en pilt BSP Leiden; Veenweideprject CLM/LBI; RBB pilt Drenthe vervlg Ik geen idee wat jullie precies nder bdem en ndergrnd verstaan; ik vind het eerlijk gezegd een beetje een nzinnige afbakening. Alle ESD hebben p de één f andere manier met bdem te maken. Het gaat vaak m cycli denk aan water dat ergens it wel eens via het grndwater ergens anders weer bven kmt. Ik heb een bek van 500 pagina s geschreven vl met cases. Ga ik hier niet psmmen. SKB-studie: duurzaam denderzek in de zeeuwse delta; DLG studie: mgelijke kppeling esd van bimassa in het landschap, anders dan alleen vr energie Prject Ecsysteemdiensten in de praktijk van duurzaam bdembeheer, met daarin methdiekntwikkeling en pilts in Leiden, Culembrg en Westelijke Veenweiden. Betrkkenheid niet direct, meestal meedenkend in beginfase en vlgend p afstand (bv. prjecten Bdembiversiteit landbuw en natuur in veenweiden; Ecsysteemdiensten in de praktijk van duurzaam bdembeheer). Bijgedragen aan prject vrraadbenadering en ecsysteemdiensten. In adviezen van de TCB zijn ecsysteemdiensten een centraal thema. TCB bereidt mmenteel een advies ver ecsysteemdiensten vr. Adviezen met speciale aandacht vr ecsysteemdiensten zijn bijvrbeeld: Advies randvrwaarden afdekken bdem in stedelijk gebied (A063; 2010); Advies beleidsvisie duurzaam gebruik ndergrnd (A052; 2009); Advies duurzaam gebruik van de bdem vr WKO (A050; 2009); Advies gevlgen afdekken bdem (A048; 2009); Preadvies duurzaam gebruik van de ndergrnd (A043; 2008); Advies referenties bilgische bdemkwaliteit (S56; 2005); Advies duurzamer bdemgebruik in de landbuw (A36; 2005); Advies duurzamer bdemgebruik p eclgische grndslag (A33; 2003). Een Eurpese studie (Wrkpackage leider van een KPVII prject Eclaire met 36 partners) naar deeffecten van luchtkwaliteit (met name stikstftever en zn bltstelling) en klimaatverandering p ecsysteemdiensten, met name gericht p de prductie van hut en de bijbehrende vastlegging van klstf, de levering van schn water en de levering van een diversiteit aan planten in de ndergrei. Geen, maar de TCB heeft wel een adviesaanvraag p de agenda die de vraag stelt he het rijk kan faciliteren dat bdemgebruikers en lkale verheden ptimaal gebruik gaan maken van ESD teneinde tt duurzamer bdembeheer te kmen. Westerhf, Relf (Haskning) relf.westerhf@ryalhaskning.cm Culembrg, Westelijke Veenweiden, Kekeksplder Wit, Jaap de (Grntmij) Jaap.deWit@grntmij.nl Klimaatbestendige landbuw in de Oude Veenklniën dr ptimale benutting en sturing van ecsysteemdiensten (ingediend prjectidee SKB Tender 2011) Op weg naar een ecsysteemdiensten praktijkgemeenschap (ESD CP) Definitieve versie 23 augustus

23 Bijlage 4 Del en prducten ESD CP De respndenten van de enquête stellen de vlgende delen en prducten vr: Respndent (alfabetisch) Buma, Geiske (TNO) Breure, Tn (RIVM) Brussaard, Lijbert (WUR) Dijkman, Wim (CLM) Dinkla, Inez (BiClear) Deswijk, Martin (Tauw) Eshuis, Gert (Ministerie I&M) Hendriks, Willem (Witteveen+Bs) Hlthuijzen, Ylande (Scarabeus) Huijsmans, Karen (Grntmij) Kirchhltes, Ursula (Witteveen+Bs) Del van de ESD CP Kennis en ervaringen uitwisselen met elkaar en via externen (sprekers e.d.).; Gezamenlijk casuïstiek ntwikkelen; Verbreden van bekendheid en tepassingsmgelijkheden Het creëren van draagvlak en het verder ntwikkelen van het cncept Identificeren van nderzekvragen; idem van mgelijkheden vr tepassing en kennisverspreiding Prducten van de ESD CP Leermgeving.; Nieuw netwerk.; Lesmateriaal.; Methden en technieken. ESD met een stevige plaats krijgen bij het afwegen van beheers- en beleidspties irt de bdem. Integraal gebiedsbeleid; Tepassing in de (lange termijn)strategie van bedrijven - Ontwikkelde kennis delen met elkaar: verdiepen en verbreden. Je scherpt je eigen frmuleringen aan, leert het cmmuniceren met anderen en vice versa. Het gaat erm Het netwerk heft geen cncrete prducten te leveren. Dat m het cncept handen en veten te geven in Nederland den de deelnemers zelf wel. De CP is een hulpmiddel, die de en niet langer te laten zweven; - Platfrm m met cllega s kwaliteit van het werk van de deelnemers vergrt. initiatieven te ntwikkelen vr verder brengen van cncept dr experimenten te ntwikkelen. Platfrm waarin kennis wrdt uitgewisseld en cntacten wrden gefaciliteerd maar k een spreekbuis/pr cmpnent die actief werkt aan bewustwrding van het cncept. Praktisch pererend netwerk, dat deuren kan penen naar beleidsmakers en pdrachtgevers. Kennisdelen is natuurlijk een belangrijk nderdeel. Maar ik ben van Zie hiernaast bij "Del" mening dat dat het beste lukt dr gezamenlijk / in cnsrtia pdrachten uit te veren. Gezamenlijk werken aan een duurzaam gebruik van de bdem met g vr de belangen van de diverse actren dr Kennis en best practices rnd het benutten van ESD verspreiden Divers en stapsgewijs: - bijeenbrengen persnlijk enthusiasme; - samen het gede, aansprekende verhaal tzt maken; - versnippering tegengaan (= slagkracht) Kennis uitwisseling; samen prjecten pzetten/uitveren. Brede verspreiding stand van kennis zdat snel kan wrden tegepast. In relatief krte tijd mensen p hetzelfde kennisniveau brengen Duurzame prjecten vinden met hge baten en lage ksten, waardr we ns ntwikkelingspad duurzamer maken. En alle tussenstappen die daarvr ndig zijn Het verder werken aan het cncept; lijnen trekken waar Melman, Dick (Alterra) tepassing van het cncept zinvl is; handen en veten geven vr de praktijk; uitveren case-studies Kennis delen, bevrdering van gezamenlijke kennisntwikkeling en verspreiding van kennis buiten het Meulen, Suzanne van netwerk. Het del hiervan is efficiënte en hgwaardige der (Deltares) kennisntwikkeling die leidt tt ptimale benutting van de meerwaarde van de tepassingsmgelijkheden van het cncept. -cntacten met andere nderzekers en tepassers; - wrkshps vr kennisuitwisseling; -bedrijfs en verheids gerichte pr campagnes Resultaten van nderzek ver relaties tussen ecsystemen en de abitische mgeving en de mgelijkheid m als mens/dier/plant gebruik te maken van deze relaties en wat de gevlgen zijn van de beïnvleding van deze relaties. Uit mijn wrden mge blijken dat ik het wrd dienst vermijd: er wrdt geen dienst bewezen. Handreikingen en kentallen ksten-baten analyses, grslijst in de praktijk te te passen technieken, verzicht internatinale ntwikkelingen, verzicht tepassingen in Nederland, - kennis ntwikkelen; - duurzame prjecten frmuleren ; - verdere verankering van ESD denken in cncrete werkprcessen van plannenmakers, waardr plannenmakers zelf in tenemende mate duurzame prjecten frmuleren. Hierdr zu de ESD gemeenschap uiteindelijk niet meer ndig zijn. - kennis uitwisselen; - werken aan pstellen van gezamenlijke visie; - werken aan erkenning gremium dr de buitenwereld (mn beleid) Op weg naar een ecsysteemdiensten praktijkgemeenschap (ESD CP) Definitieve versie 23 augustus

24 Respndent (alfabetisch) Del van de ESD CP Prducten van de ESD CP Pstma, Jeke (WUR) Ng geen idee Pstma, Rmke (NMI) Rghair, Carla (DLG) Rvers, Claude (TAUW) Rutgers, Michiel (RIVM) Sltweg, Rel (Sltweg en van Schten) Smit, Annemieke (Alterra) Starink, Julian (Ministerie I&M) Tuinstra, Jaap (TCB) Vries, Wim de (WUR) Wensem, Jke van TCB Westerhf, Relf (Haskning) Wit, Jaap de (Grntmij) Dr uitwisseling/interactie kmen tt plssingen vr vragen ver het functineren van de bdem nder landbuw / natuur Sturing geven p ntwikkeling. Kennis uitwisselen. Netwerken. Srrie, jullie zeken een behefte. Ik weet niet f ik die heb? Een bekje met de meest recente stappen die gezet zijn/wrden, p het gebied van cncretiseren van ESD. Verder: Cncrete kennis. Netwerkcntacten. Cncreet maken ESD, elkaar en anderen inspireren en helpen uitdragen Ontwikkelen van een gemeenschappelijke taal en cncreet Cncrete mgelijkheid tt integratie en mbilisatie van kennis maken van cncepten, zdat ze verder ntwikkeld en (via ntwikkelen van gemeenschappelijke taal en actief getetst kunnen wrden. netwerk) He krijgen we Nederland uit het sectrale denken (bdem en ndergrnd?!) en he kunnen we belanghebbenden écht betrekken bij plan- en besluitvrming p weg naar echte duurzaamheid. Krtm, he huden we de planeet leefbaar. Creatieve setting, uitwisseling van ideeeen en gezamenlijk tewerken naar het neerzetten van esd in de bdemwereld, znder af te splitsen van de mensen die zich er vanuit bidiversiteit meer bezig huden. Visie vrming ver he we hiermee iets mis neerzetten en vrkmen dat iedereen er z p z nn eigen manier mee aan de haal gaat dat het nergens meer ver gaat. Praktijkervaringen uitwisselen. Welke maatregelen werken, he maak je die mgelijk, he cmmuniceer je daarver, etc. Praktijk cases p gang brengen, met elkaar delen, in de publiciteit brengen. Een visie p he dit in de praktijk kan wrden neergezet, nadat we eerst gezamenlijk mgelijkheden verkennen. Een aantal gedachtenexperimenten uitwerken die mij veden met ideeën en ervaring. Als het nuttig blijkt een advies aan een aantal verheden ver he esd is in te zetten en vral (z denk ik er nu tenminste ver) aandacht met zijn vr maatwerk. Iedere vraag kan vanuit het zelfde cncept wrden ingezet, maar zal in de uitwerking verschillen. Ik zu dus zeker niet willen streven naar ene prtcl. Reginale bijeenkmsten, waar van gedachten kan wrden gewisseld met decentrale verheden, uitverders, gebiedsbeheerders, etc. Het ESD cncept in de praktijk vrmgeven. Daarbij hrt: ervaringen uitwisselen, vlgen van de inhudelijke - bundeling van ervaringen (bekwerkje); uitwisseling via ntwikkelingen rnd ESD, draagvlak vr ESD in beleid en website; wrkshp/sympsium praktijk tetsen en evt. bijdragen aan vergrting van dit draagvlak Ontwikkeling van visies he (bdem)ecsysteemdiensten mee meten wrden genmen als basisvr (i) ruimtelijke planvrming en gebiedsntwikkeling en (ii) beheersmaatregelen in landbuw en natuur in relatie tt zwel het maatschappelijke (geldelijke) als het intrinsieke belang ervan. Van elkaar leren en elkaar p de grnd huden. Zrgen dat ik de vlgend stap in mijn prjecten makkelijker kan zetten. En meedenken met anderen die k vr een hbbel staan. Kennis delen/praktijkpilts initieren - Methdieken vr bvengenemde aspecten, maar k samenwerkingsverbanden die leiden tt gezamenlijke prjectacquisitie Ik weet niet f er een prduct zu meten zijn; geslaagde bijeenkmsten en bagage m praktijkprjecten in te gaan lijkt me vldende. Geen. Zie hiernaast bij 'Del' Op weg naar een ecsysteemdiensten praktijkgemeenschap (ESD CP) Definitieve versie 23 augustus