In Feite. de professional. De toekomst van STIVORO. Succes bereik je niet alleen. Activiteiten geïntegreerd. Weer vergoeding in 2013

Transcriptie

1 In Feite de professional jaargang redactie 11 Renate nummer Spruijt 20 contact januari 2013 secretariaat T jaargang 10 nummer 20 januari 2013 Landelijk lokaal De toekomst van STIVORO Succes bereik je niet alleen jeugd en meeroken Activiteiten geïntegreerd stoppen met roken Weer vergoeding in 2013 onderzoek Nederland rookverbod minder succesvol dan in andere landen Platform voor relaties Nationaal Expertisecentrum Tabaksontmoediging in feite de professional 1

2 In Feite de Professional is een nieuwsbrief voor het brede arsenaal aan professionals die op lokaal niveau bijdragen aan het terugdringen van roken. Dit zijn ondermeer: de beleidsambtenaar volksgezondheid, de preventiefunctionaris, de zorgverlener en de leerkracht. Dat zijn er nogal wat en ze werken in verschillende settings, zoals ziekenhuis, wijk, GGD, Thuiszorg, school, gezondheidscentrum, gemeente, ROS en bedrijf. De inhoud van de nieuwsbrief speelt in op deze diversiteit en bevat praktische informatie over de verschillende interventies die u als intermediair uitvoert of kunt opnemen in uw beleid. De nieuwsbrief is te gebruiken als naslagwerk: u heeft alle actuele informatie bij de hand. Wegens ontwikkelingen die verderop in de nieuwsbrief beschreven worden is dit de laatste In Feite professionals die door STIVORO wordt uitgegeven. Inhoud pagina Introductie 3 Landelijk STIVORO gaat voor een effectief nationaal tabaksontmoedigingsbeleid 4 Wapenfeiten STIVORO 6 Overzicht Massamediale campagnes STIVORO Lokaal gezondheidsbeleid en roken MijnWijk: Een brede wijkaanpak uitgewerkt voor tabakspreventie 10 Vergroten bereik van interventies 11 Samenwerking met beroepsgroepen en regionale uitvoerings-en beleidsorganisaties 12 Waardering van de samenwerkingspartners 13 Jeugd en Meeroken De ontwikkeling van een effectieve interventie over roken voor jongeren 14 Activiteiten Roken Jeugd geïntegreerd 15 Rookvrij opgroeien 16 Projecten gericht op een rookvrije omgeving in 2013 naar het Trimbos-instituut 17 Stoppen met roken Stoppen-met-rokenprogramma s terug in basispakket 18 Nieuw: registreren als supervisor 19 Sociale kaart 19 Onderzoek Nederlands rookverbod minder succesvol dan in andere landen 20 Decentralisatie van tabaksontmoediging: rookbeleid tussen wal en schip? 21 Effectieve stopmethode voor rokers die depressie hadden 21 Website STIVORO.nl geheel vernieuwd! 22 Platform voor relaties Bericht van Stichting STIVORO: STIVORO Behandel Centrum 24 Bericht van het Trimbos Instituut: NET: het Nationaal Expertisecentrum Tabaksontmoediging 24 Bericht van de LAN: Trendbreuk noodzakelijk in aanpak chronische longziekten 26 Vertrekkende medewerkers 27 Meer informatie 27 in feite de professional 2

3 Een nieuwe tijdperk Dewi Segaar, directeur STIVORO voor een rookvrije toekomst STIVORO heeft de afgelopen decennia de algemene publieksvoorlichtingstaak over tabaksgebruik uitgevoerd. Per 1 januari 2013 is deze taak door VWS toegewezen aan het Trimbos-instituut. Dat betekent voor STIVORO niet alleen dat wij afscheid moeten nemen van de activiteiten die met het vervullen van deze taak samenhangen, maar ook van gedreven en deskundige medewerkers die hier met hart en ziel aan hebben gewerkt. Wij ervaren dat als een groot verlies voor ons en voor de tabaksontmoediging in Nederland. In deze laatste In Feite voor Professionals willen we u informeren over de laatste stand van zaken met betrekking tot de projecten die we nog tot en met 2012 hebben uitgevoerd. Ook willen we met u terugkijken op de periode die achter ons ligt en een aantal mooie mijlpalen die we met elkaar tot stand hebben gebracht memoreren. Met veel van onze relaties zullen wij een andere samenwerkingsrelatie krijgen. Trimbos-instituut is vanaf nu het nieuwe aanspreekpunt voor de publiekvoorlichting over roken en de bijbehorende interventies. Daarom wil STIVORO graag van deze gelegenheid gebruik maken om u als relatie van harte te bedanken voor de jarenlange en soms zelfs decennialange samenwerking in de publieksvoorlichting over (mee)roken. Zonder uw bijdrage aan de tabaksontmoediging zouden we de beschreven successen niet hebben behaald. Wat gaat STIVORO dan wel nog doen? hoor ik u denken. De inzet van STIVORO richt zich vanaf 2013 op tabaksontmoedigingsbeleid. Meer hierover kunt u verderop in deze nieuwsbrief lezen in het verslag van het mini-symposium STIVORO 2013 dat op 14 december heeft plaatsgevonden in Corpus. We zullen adviseren op basis van nationale en internationale wetenschappelijk informatie. We willen draagvlak organiseren voor de invoering van effectieve beleidsmaatregelen, waarmee we tegenwicht bieden aan de misleidende strategieën van de tabaks-industrie. Wist u bijvoorbeeld al dat Nederland de op een na grootste tabaksexporteur ter wereld is? En zeg nou zelf: het past toch niet bij een ontwikkeld land als Nederland dat een dodelijk product als tabak vermomd als snoepje verkocht mag worden op bijna iedere straathoek? Wij hopen daarom dat u ons ook in de toekomst blijft steunen in de strijd tegen tabak! Meer informatie? Dewi Segaar E dsegaar@stivoro.nl in feite de professional 3

4 landelijk STIVORO gaat voor een effectief nationaal tabaksontmoedigingsbeleid Leo Lotterman In de afgelopen twee jaar is er veel gebeurd in Nederland op het terrein van rookpreventie en rookbeleid. Zo trok het ministerie van VWS de financiële stekker uit de publiekscampagnes over roken en uit STIVORO. Rampzalige tijden voor tabaksontmoediging, vat Gerrit Jan van Otterloo, voorzitter van de Raad van Toezicht van STIVORO, het samen in zijn welkomstwoord op het mini-symposium STIVORO Op de bijeenkomst van 14 december 2012 in Oegstgeest werd stilgestaan bij deze ontwikkelingen. En hoe te reageren op de impact ervan. Een goed tabaksontmoedigingsbeleid is belangrijker dan STIVORO zelf, aldus Van Otterloo. Aan het rookbeleid rammelt van alles, blijkt op het symposium. STIVORO directeur Dewi Segaar somt die middag op wat er zoal aan schort. Een minister van VWS die niet warm loopt voor tabaksontmoediging en overheidscampagnes stopzet. Het ontbreken van een nationaal tabaksontmoedigingsplan. In vergelijking met andere landen een lage kennis onder de bevolking over schadelijkheid van roken en meeroken en een gering draagvlak voor tabaksgebruik ontmoedigende maatregelen. Internationale afspraken voor rookbeleid die slecht worden nagekomen. En Nederland dat de op een na grootste exporteur van tabak ter wereld is. absurde situatie We zijn nu in de absurde situatie beland dat de overheid soms tegenstander lijkt bij het bestrijden van de schade aan de volksgezondheid door het roken, zegt Marc Willemsen, bijzonder hoogleraar tabaksontmoediging aan de Universiteit van Maastricht en onderzoekcoördinator van STIVORO. Hoewel er van diverse kanten ook weer hoop gloort. Zoals een Kamermeerderheid die nu wil dat staatssecretaris Van Rijn van VWS met een strenger rookbeleid komt. Toch vindt Willemsen het belangrijk dat er vanuit de overheid weer een tabaksvisie op papier komt. Vanuit historisch perspectief zou dat door de Gezondheidsraad kunnen worden gedaan. Die legde immers in 1975 met het rapport Maatregelen tot beperking van het roken de kiem voor het tabaksontmoedigingsbeleid en voor de oprichting van STIVORO. Een vooruitstrevend rapport, aldus Willemsen. Niet alleen omdat toen al werd gepleit voor onder meer reclameverboden, inclusief een verbod op sigaretten-automaten (wat er nu nog steeds niet is) en een verkoopgrens bij 18 jaar, maar bovenal stelde de Raad dat gezondheid boven economie moet gaan. Het rapport pleitte ook voor een Nationaal Instituut tegen Tabaks-gebruik. Dat werd STIVORO. Sinds haar eerste pers-conferentie in 1978 heeft ze heel wat pareltjes geregen tot een snoer waar altijd gedegen onderzoek aan ten grondslag lag. Maar het parelsnoer is in de afgelopen twee jaar gebroken, de parels liggen op de grond, sommige zijn we kwijt, andere niet. De rode lijn door de jaren heen was een geïntegreerde benadering van regelgeving, accijnsverhoging, voorlichting en stophulp, aldus Willemsen. Er zijn drie grote stappen gezet sinds 1975: de Tabakswet, de gewijzigde Tabakswet met de rookvrije werkplek en reclameverbod, en de rookvrije horeca. Daarom zegt Willemsen: Er is een gedegen, onafhankelijk advies over het tabaksbeleid nodig: wat is de stip aan de horizon, waar willen we naar toe? De Gezondheidsraad is bij uitstek hiervoor toegerust. Later licht hij desgevraagd zijn pleidooi toe. VWS dient daartoe het initiatief te nemen. Het moet echter beginnen met een uitspraak door VWS over de ambitie van de overheid, bijvoorbeeld nog maar vijftien procent rokers in En vervolgens zou er dan een beleidsstuk moeten komen over hoe men dat wil bereiken. Een alternatief voor de Gezond-heidsraad zou het RIVM kunnen zijn. Er zou door hen een speciale werkgroep van deskundigen (van verschillende universiteiten) samengesteld kunnen worden om een gedegen en wetenschappelijk onderbouwd advies voor te bereiden dat ook aansluit bij onze verplichtingen richten de WHO (het FCTC verdrag). onthippen Het zou goed zijn als een gerenommeerd adviesorgaan zoals de Gezondheidsraad met een advies zou komen hoe het tabaksbeleid vorm zou moeten krijgen en waarom, beaamt Fleur van Bladeren in feite de professional 4

5 van KWF Kankerbestrijding in een reactie. Dat is nodig, want op het symposium voelt zij de pols van tabaksontmoediging en die klopt zwak. Het monitoren van tabaksgebruik en beleid en ook onderzoek doen we dan wel goed, maar de toekomst ervan is onzeker. Er is bijvoorbeeld geen programma, fonds of coördinatie vanuit de overheid voor onderzoek. Met het beschermen tegen meeroken is het ronduit slecht gesteld. Van Bladeren doelt op de uitzonderingen in de rookvrije horeca, met alle gevolgen van dien. In bijna een op de twee cafés die niet zijn uitgezonderd wordt gerookt. Veertig procent van de discotheken is niet rookvrij. De boetes zijn dan wel verdubbeld door minister Schippers van VWS, maar de handhaving is niet intensiever. Je gaat rookvrij een kroeg in, je komt er rokerig uit. En het ondersteunen bij stoppen met roken heeft wel professionele ruggensteun. Zo is er een klinische (CBO) behandelrichtlijn, een kwaliteitsregister voor behandelaren, en weer een honderd procent vergoeding van stophulp vanuit de basiszorgverzekering vanaf Maar hierover wordt niet actief gecommuniceerd en een nationale strategie om stoppen-met-roken te stimuleren en stoppers te ondersteunen ontbreekt. Ook is de tekstwaarschuwing op pakjes sinds 2002 ongewijzigd. Van Bladeren: We liepen in Nederland in 2002 voorop, nu staan we achter in de rij. Er zijn dan wel verboden op reclame, sponsoring en promotie. Maar veel uitzonderingen maken de maatregelen zwak. Voorbeelden zijn de nog altijd toegestane verkoopautomaten, reclame op verkooppunten en verhulde reclame via kledinglijnen als Marlboro Classics en Camel. Met de prijs- en accijnsmaatregelen gaat het wel de goede kant op, met een verhoging van 35 cent vanaf 1 januari 2013, maar dit moet wel herhaald blijven worden. Van Bladeren: Ideaal is een jaarlijkse verhoging van tien procent. In Australië kost een pakje rookwaar omgerekend 15 euro. Van Bladeren vertelt na afloop van het symposium: De polsslag is dan wel zwak, maar met een stroomstootje wel weer lekker op gang te krijgen. Het is belangrijk om maatregelen met groot effect te nemen die tabak denormaliseren. Onthippen dus. Een voorbeeld is de nu lopende publiekscampagne van KWF Kankerbestrijding Roken kan echt niet meer (Roken is zóóó floppy disk). Van Bladeren: Tabak is geen normaal product, dat moeten we als samenleving uitdragen in woord en daad. Dus onzichtbare verkoop (onder de toonbank of achter rolluiken), alleen in speciaalzaken, uniforme pakjes met foto s zoals in Australië, een volledig rookvrije horeca en nogmaals een flinke prijsverhoging. Dan maken we pas weer stappen en krijgen we weer een gezond tabaksontmoedigingsbeleid. samenleving is verslaafd Ook oud-minister van VWS Els Borst vindt dat de pijlen gericht moeten worden op de samenleving. Maar dan moet de politiek wél om, aldus Borst, die lid is van de Raad van Toezicht van STIVORO in haar toespraak. Want het huidige rookbeleid van de Nederlandse politiek is volgens haar onbegrijpelijk voor iedereen die de feiten kent over roken en gezondheidsschade. Waarom doet de politiek wat de politiek doet? Het blijkt dat de praktijk toch niet zo eenvoudig is, want de sigaret blijkt namelijk veel vrienden te hebben. De tabaksindustrie zelf, de ministeries van Economische Zaken en Financiën, Kamerleden die zelf roken. Borst: Die willen wel wat doen, maar vooral niet teveel want dat is betuttelen, de vrije burger moet het zelf weten. Niet alleen rokers, onze hele samenleving is nog steeds verslaafd aan de sigaret. Daarom moet onze aanpak zich ook richten op de samenleving. Die moet afkicken, het imago van de sigaret moet omgebogen worden van ongezond maar niet onsympathiek, naar totaal ongewenst, weg ermee. Dat kost tijd en vraagt om een niet aflatende permanente campagne. Iedereen in Nederland moet de ware aard van de sigaret leren kennen en weten hoe het product gemanipuleerd wordt. Duidelijke voorlichting is dus een eerste vereiste en daarbij is de toon cruciaal. De positieve boodschap is dat stoppen kan, dat er hulp voor is en dat het nooit te laat is om te stoppen, aldus de oud-minister. Maar, stelt ze duidelijk, het kan niet zonder de politiek. Borst: Het kan alleen als ook zij zich massaal achter de strijd tegen de sigaret schaart, dat zij laat zien dat ze ernst maakt met haar opdracht om de volksgezondheid te bevorderen. Het publiek, de samenleving heeft natuurlijk wel invloed op politici. Opium werd in 1920 verboden na publieke verontwaardiging. De politiek volgde toen vanzelf. actief antirookbeleid STIVORO ziet zichzelf meer dan voorheen focussen op het stimuleren van een goed tabaksontmoedigingsbeleid. Zij gaat zich sterk maken voor stevige en effectieve beleidsmaatregelen. Primair wordt de focus gericht op de politiek en media. Ook is het belangrijk dat de maatschappij zich bewust wordt van de tactieken van de in feite de professional 5

6 tabaksindustrie, aldus directeur Segaar van STIVORO. Daarom wil STIVORO met coalitiegenoten, onder meer verenigd in de Alliantie Nederland Rookvrij en het Partnerschip met Roken, de handen krachtig ineenslaan. Het is volgens Segaar belangrijk dat zo veel mogelijk partijen een sterk en eendrachtig geluid laten horen dat tabaksontmoediging continu agendeert en op die manier ook draagvlak creëert voor maatregelen. De algemene publieksvoorlichting over tabaksgebruik zal vanaf 2013 door het Trimbos instituut worden uitgevoerd. De aandacht van STIVORO zal uitgaan naar politiek, media en partners in de tabaksontmoediging. Segaar: Wat we communiceren is altijd wetenschappelijk onderbouwd. Daar is een gedegen kennisstroom en onderzoek voor nodig. Daarom willen we, samen met onder meer universiteiten, een Nederlands Netwerk voor Tabaks-onderzoek opzetten. Er is een hoop werk te doen, maar wij zijn er klaar voor. Wapenfeiten STIVORO Monique de Beer Succescijfers STIVORO heeft vanaf het moment van oprichting op 25 december 1975 veel bereikt. De belangrijkste maat voor het succes van het tabaksontmoedigingsbeleid is de rookprevalentie. Bij de oprichting van STIVORO was de rookprevalentie 53%, in 2011 is dat 25%. Bij de mannen een daling van 66% (in 1975) naar 27% (in 2011) en bij vrouwen een daling van 40% (in 1975) naar 23% (in 2011). De daling is voor een belangrijk deel veroorzaakt doordat rokers zijn gestopt. In 1974 waren er in Nederland 1,6 miljoen mensen die waren gestopt met roken en in 2011 waren er 4,9 miljoen ex-rokers. Het roken onder de jeugd in de leeftijdsgroep van 10 tot 19 jaar is door STIVORO vanaf 1992 gemeten en gedaald van 29% regelmatige rokers naar 18% in Daarmee samenhangend is de tabaksconsumptie gedaald van 37 miljard stuks (sigaretten en shagjes) in 1975 naar 22,5 miljard stuks in Verder is in deze periode een reeks van wettelijke maatregelen gerealiseerd: rookverbod in openbare gebouwen en werkruimten, verkoopverboden, reclameverbod, diverse prijsverhogingen en gezondheidswaarschuwingen op pakjes. Samen met de diverse voorlichtingscampagnes hebben de wettelijke maatregelen geleid tot een omslag in sociale norm: niet-roken is nu de dominante sociale norm. Bij de tijd Als we vanuit vogelperspectief kijken naar de ontwikkelingen van de afgelopen veertig jaar zien we dat het tabaksontmoedigingsbeleid steeds is bijgesteld op grond van nieuwe wetenschappelijke inzichten. Een kleine schets van deze ontwikkelingen. Niet gaan roken: jeugd, ouders en reclameverbod In de beginperiode van STIVORO lag het accent in de strategie vooral op het ontwikkelen van voorlichting voor de jeugd, vanuit de veronderstelling dat het van belang was te voorkomen dat jongeren beginnen met roken. De instroom van nieuwe rokers moest worden beperkt. Er werden voorlichtingsmaterialen en lesprogramma s ontwikkeld om elk kind toe te rusten met de informatie over roken en de gevolgen daarvan. Daarnaast waren er campagnes die niet-roken uitdroegen als wenselijk en passend bij een positief imago Roken? Waarom zou je en Roken? Waarom zou ik?. Uitzondering was de campagne Roken. Dood en doodzonde in de jaren 90, waarin harde gezondheidswaarschuwingen centraal stonden. In het kader van het terugdringen van roken bij de jeugd was er veel aandacht voor het aan de kaak stellen van tabaksreclame. Immers, het is niet logisch jongeren via voorlichting te vertellen dat je niet moet gaan roken, terwijl de jeugd langs elk mogelijk kanaal werd uitgedaagd dat juist wel te gaan doen. In 1982 resulteerde dit in een waarschuwing die onder elke reclame gezet moest worden. In 2002 werd alle reclame en sponsoring voor tabaksproducten in Nederland verboden. Eind negentiger jaren groeide het besef, gevoed door de toenemende wetenschappelijke evidentie, dat de invloed van de sociale omgeving cruciaal is bij het al dan niet beginnen met roken. Het beleid werd meer gericht op het beïnvloeden van de jeugd via de omgeving en minder op het direct benaderen van de jeugd zelf. Met in feite de professional 6

7 name de ouders speelden daarin een belangrijke rol. In 2003 is met de campagne Kinderen Kopiëren een lijn ingezet om ouders zich meer verantwoordelijk te laten voelen voor het voorkomen van het roken door hun kinderen. Meeroken In de jaren 80 werd naast jeugdvoorlichting sterk ingezet op bewustwording rond passief roken. Dit vanuit de gedachte dat iedereen het recht heeft schone lucht in te ademen. Eerder al, een half jaar voor het ontstaan van STIVORO, was de Niet-rokersvereniging Clean Air Nederland (CAN) opgericht om rookvrije publieke ruimtes te bepleiten. Het onderwerp passief roken bleek een gevoelige plek van de tabaksindustrie te zijn. Eind jaren 80 begonnen de gezamenlijke tabaksfabrikanten een proces tegen STIVORO voor het in de voorlichting opnemen van het feit dat meeroken verantwoordelijk was voor 50 doden op jaarbasis, naar later bleek een te lage schatting. Passief roken aangepakt In Nederland is men in de voorlichting begonnen met het bewust maken van de Nederlanders dat er een meerderheid is die graag schone lucht inademt ( 11 miljoen Nederlanders vragen of het wat minder kan ) en dat ook meeroken schadelijk is voor de gezondheid. Daarnaast is bij de overheid bepleit te komen tot rookverboden om zo blootstelling aan tabaksrook van anderen te voorkomen. De eerste stap is gezet in 1990 met het afkondigen van een wettelijk rookverbod in overheidsgebouwen en door de overheid gesubsidieerde gebouwen. Tot aan de invoering van de rookvrije werkplek in 2004 heeft STIVORO activiteiten ontplooid om het roken in scholen, ziekenhuizen en andere zorginstellingen terug te dringen. De wet van 1990 en de handhavingsactiviteiten waren onvoldoende om dit af te dwingen. Pas sinds de invoering van de rookvrije werkplek zijn ook deze instellingen zo goed als rookvrij. Meeroken door kinderen In de tweede helft van de negentiger jaren werd duidelijk dat meeroken voor kinderen extra risico s met zich meebrengt en zelfs tot wiegendood kan leiden. Dit was reden om een voorlichtingsprogramma voor de Jeugd Gezondheids Zorg te ontwikkelen om ouders bewust te maken van deze schadelijke effecten, hun rol daarin en van de mogelijkheden om blootstelling van hun kinderen te voorkomen. De blootstelling bij kinderen van 0 tot 4 jaar is van 1996 tot 2009 gedaald van 48% naar 10%. Rookvrije horeca Met de invoering van de rookvrije horeca per 1 juli 2008 leek het pakket aan wettelijke rookverboden gecompleteerd. De invoering was aanvankelijk succesvol: 95% van alle horecagelegenheden had het rookverbod volgens de wettelijke vereisten ingevoerd. In het najaar van 2012 is 57% van de cafe s rookvrij. Bij eetcafés ligt het percentage rookvrij op 88%. Bij discotheken is 61% van de bedrijven rookvrij. In restaurants, hotels, cafetaria s, sportkantines en gelegenheden voor kunst en cultuur is de naleving met minimaal 98% onverminderd hoog. Stoppen met roken In de loop van de jaren 90 werd steeds duidelijker dat om met tabaksontmoediging echt resultaten te boeken aandacht voor stoppen met roken nodig is. Berekeningen lieten zien dat inzetten op stoppen met roken bij de huidige rokers het aantal rokers met honderdduizenden zou doen dalen, terwijl een inzet op alleen het voorkomen van roken bij de jeugd de effecten in de orde van grootte van tienduizenden zouden liggen. Bovendien werd duidelijk dat met preventie bij de jeugd alleen effecten gerealiseerd kunnen worden als het roken in de wereld van de volwassenen afneemt. In die periode ontstond ook het inzicht dat het niet voldoende was rokers te voorzien van informatie, maar dat het van belang is prikkels te geven om stoppogingen te stimuleren en tools aan te leveren die helpen bij het stoppen met roken. Stopondersteuning Vanaf eind jaren 60 waren groepscursussen populair als ondersteuningsmiddel bij het stoppen met roken. In de jaren 80 kwamen de nicotinekauwgom en -pleisters op de markt als eerste van een reeks van nicotinevervangers. Later werd dit gevolgd door medicatie op doktersvoorschift. STIVORO heeft in de afgelopen twee decennia samen met universiteiten een reeks van gedragsmatige ondersteuningmethoden ontwikkeld, op effect onderzocht en geïmplementeerd. Veel zorgverleners zijn geschoold in het adviseren over en begeleiden bij het stoppen met roken. Daarmee is er nu in Nederland een breed pakket aan ondersteuningproducten voor stoppen met roken beschikbaar. Door vergoeding van nicotinevervangers en medicijnen voor stopondersteuning in 2011 nam de vraag naar professionele coaching bij stoppen met roken enorm toe. in feite de professional 7

8 Overzicht Massamediale campagnes STIVORO Wie kent ze nog? Marieke Wiebing In de periode heeft STIVORO maar liefst 38 massamediale campagnes gevoerd. Van Wie rookt is niet gezien (1981) tot Echt stoppen kan met de juiste hulp (2011). In een periode waarin Ginjaar minister was en Schippers minister van volksgezondheid is. In een periode waarin Pontfoort directeur was en Segaar directeur van STIVORO is. Met BVH als min of meer continucampagnebureau. Zij tekenden maar liefst voor 27 van de 38 campagnes. 38 Niet-rokencampagnes die ingedeeld kunnen worden op subonderwerp: preventie roken, preventie meeroken en stoppen met roken. Allemaal met als doel te voorkomen dat mensen vroegtijdig overlijden aan de vermijdbare oorzaak roken (van een ander). Hieronder worden strategie, opmerkelijkheden en resultaten op rookgedrag per subonderwerp toegelicht. 11 campagnes gericht op preventie roken De campagnestrategieën varieerden van het opvoeren van een argument (1981: Ik rook niet, ik sport ) naar jongeren verleiden hun eigen keuze te maken voor nietroken (drinken, blowen), gezien de korte termijn voordelen ervan (2010/2011 Meer lol met self control ). Tussenliggende strategieën waren gericht op het terugkaatsen van de bal, het uitgaan van niet-roken als norm, het imago tegengaan van de sigaret, het imago verbeteren van de niet-roker en het richten op de ouders van jongeren. Een opmerkelijk feit waren klachten in 1989 (Roken? Waarom zou je!) en 1998 ( maar ik rook niet ) die bij de Reclame Code Commissie waren neergelegd, maar vervolgens ongegrond werden verklaard. En natuurlijk de binnengehaalde prijzen voor de campagnes Ik rook niet, ik sport (1981), Roken waarom zou ik? (1986 t/m 1988), Roken? Waarom zou je? (1989 t/m 1991), maar ik rook niet (1998 t/m 2001). In 1992 bedroeg de rookprevalentie onder jongeren van 10 t/m 19 jaar nog 29%; in % (TNS NIPO). Ongetwijfeld hebben de campagnes hieraan bijgedragen. 10 campagnes gericht op preventie van meeroken In 1981 werd de eerste campagne gericht op preventie van meeroken gevoerd: Wie rookt is niet gezien, in 2007 de laatste: Roken doe je buiten. In 1981 werd de focus gelegd op het vragen om niet te roken op bepaalde plekken binnen gebouwen, in 2004 om helemaal niet meer binnen te roken. Tussenliggende campagnestrategieën waren gericht op het vergroten van de kennis over de schade door meeroken en vooral op het versterken van de niet-rokennorm: meeroken is de achilleshiel van de tabaksindustrie. Als roken niet meer de norm is, is dat een vrijbrief voor invoering van wet- en regelgeving rond tabak en uiteindelijk de doodssteek voor de verkoop van tabak. Tussenliggende strategieën richtten zich ook op het versterken van invoering van wet- en regelgeving rond tabak. Denk aan de invoering rookverbod openbare gebouwen in 1990 en invoering rookvrije in feite de professional 8

9 werkplek in Opvallend is dat de tabaksindustrie altijd zeer actief is geweest in het ageren op campagnes gericht op preventie van meeroken. Een klacht werd gedeponeerd bij de eerder genoemde Reclame Code Commissie, De klacht is ongegrond verklaard, maar via hoger beroep is de klacht wel gegrond verklaard. Een proces werd aangespannen tegen STIVORO (dat STIVORO overigens heeft gewonnen) en er zijn diverse tegencampagnes gevoerd, bijvoorbeeld Roken moet mogen (1985 t/m 1987) en Roken? Vraag het even (1999)). Opmerkelijk is het succes van de STIVOROcampagne Roken? Niet waar de kleine bij is, die massamediaal liep van 1999 tot maar liefst In deze periode daalde de meerookprevalentie onder kinderen van 0 t/m 4 jaar van 48% in 1996 tot 9% in 2010 (TNS NIPO). De inhoud van deze campagne is onderdeel geworden van het huidige project Rookvrij opgroeien. 17 campagnes gericht op stoppen met roken Goed Fout Goedfout was de titel van de eerste stoppen-met-rokencampagne uit 1983/1984 die gericht was op het overbrengen van kennis over de risico s van roken aan risicogroepen. In 2010/2011 is de laatste stoppen-met-rokencampagne door STIVORO gevoerd met de naam Echt stoppen kan met de juiste hulp. Deze campagne was gericht op het informeren van rokers met de intentie om te stoppen, over de invoering van de vergoeding van stopondersteuning. In de periode tussen deze twee campagnes waren strategieën gericht op het vergroten van het succes van spontane stoppogingen, het aantal stoppers en de intentie om te stoppen bij rokers met een lage sociaal-economische status, via zogenaamde 24-uursactie, aanvankelijk onder de noemer Rokers verdienen n beloning. STIVORO slaagde er in om in de loop van de tijd een succesvol model stopcampagne te ontwikkelen. Ingrediënten waren: campagne voeren rond invoering nieuwe wetgeving inzetten op vergroten van het aantal stoppogingen en verhoging van het succes van deze stoppogingen spot en non-spot combineren grote rol voor het genereren van PR samenwerken met landelijke en regionale partners bieden van of doorverwijzen naar diverse vormen van stopondersteuning. STIVORO heeft viermaal een grootschalige stopcampagne gevoerd volgens dit model Samen stoppen met roken in 1990/1991, Dat kan ik ook in 1999/2000 (bekroond met een Effie in 2001), Nederland Start Met Stoppen / Nederland Gaat Door Met Stoppen in 2003/2004 en In iedere roker zit een stopper in Resultaten van deze campagnes varieerden van 1,1 tot 1,4 miljoen stoppogingen en 12 tot15% gestopt na een jaar in de eerste campagne tot (eveneens) 1,1 tot 1,4 miljoen stoppogingen en naar schatting 25% gestopt na een jaar. Rookte in 1981 nog 42% van de volwassenen; in 2010 is dat percentage gedaald tot 26%. En ook hier hebben de massamediale campagnes hun steentje bijgedragen. Last but not least wil STIVORO iedereen bedanken die heeft meegeholpen aan het succes van al de genoemde niet-rokencampagnes. Contact Marieke Wiebing mariekewiebing@hetnet.nl in feite de professional 9

10 lokaal MijnWijk: EEN BREDE WIJKAANPAK uitgewerkt voor tabakspreventie Een persoonlijk statement Monique de Beer Binnen het programma regiobenadering/lokaal gezondheidsbeleid en tabaksontmoediging van STIVORO is de afgelopen jaren veel kwalitatief onderzoek gedaan naar de meerwaarde van lokale inspanning bij het terugdringen van roken. De inzichten die zijn opgedaan in dit traject hebben geleid tot een beeld van een meest gewenste organisatie om gezondheid als onderdeel van Welzijn beter in het bereik van mensen te krijgen. We hebben dit de brede wijkaanpak genoemd. In een artikel wordt beschreven wat deze brede wijkaanpak behelst. In deze nieuwsbrief stippen we een aantal zaken uit het artikel aan. MijnWijk In dit persoonlijk statement verwoord ik mijn visie op de inrichting van een levensloopbestendige wijk waar het fijn wonen is, waar je gekend wordt en waar er, als het nodig is, goed voor je gezorgd wordt door je naasten en/of door professionals. De ondersteuning aan- en zorg voor bewoners in de wijk is goed geregeld: niet te veel, maar ook niet te weinig en geen dingen dubbel en langs elkaar heen. Het is ook een wijk waarin er van je wordt verwacht dat je meehelpt om de wijk prettig te houden. Dat kan op heel veel verschillende manieren. MijnWijk doet recht aan de zeggenschap van de bewoner over de inrichting van zijn eigen leefomgeving. Nieuw is dat MijnWijk een organisatiestructuur op wijkniveau heeft die dienstbaar is aan het verbeteren van het welzijn van mensen. De structuur heeft de wijkbewoner als vertrekpunt en verbindt de verschillende sectoren die voor een wijkbewoner van belang zijn. De structuur biedt een fundament om de veelheid aan methodieken en projecten voor het verbeteren van verschillende elementen in de wijk in een gemeenschappelijk kader te zetten. Het geeft bewoners, professionals en organisaties een handvat om de eigen doelstellingen in een breder perspectief te plaatsen. Professionals doen waar ze goed in zijn en halen voldoening uit hun werk. De structuur van MijnWijk draagt bij aan het verbinden van de verschillende sectoren die een ondersteunende en/of zorgende functie vervullen en daarmee zal de effectiviteit en efficiëntie en het werkplezier worden vergroot. In MijnWijk wordt gestreefd naar het loslaten van de scheiding tussen de verschillende domeinen en sectoren in een geografisch afgebakend klein gebied, zoals een wijk. Zeggenschap en betrokkenheid De basis van de brede wijkaanpak stoelt op twee belangrijke pijlers: de zeggenschap en de betrokkenheid van de buurtbewoner over zijn eigen leven en leefomgeving. Multidisciplinaire teams In een brede wijkaanpak werken de verschillende organisaties op het gebied van sociale, fysieke, economische en maatschappelijke vraagstukken in multidisciplinair verband samen in zogenaamde sociale wijkteams. De organisaties die in de wijk actief zijn worden geclusterd in multidisciplinaire samenwerkingsverbanden op basis van hun betekenis voor de bewoner. Grofweg kent de voorgestelde wijkaanpak twee professionele samenwerkingsverbanden: sociaal wijkteam en zorgteam. Gezondheid in de wijkaanpak Gezondheid is voor mensen een belangrijke factor in het gevoel van welzijn. Daarnaast is gezondheid een middel om goed te kunnen participeren in de maatschappij. Bevorderen van gezondheid van burgers is niet het exclusieve domein van de volksgezondheid. In MijnWijk wordt daarom ook gestreefd naar het creëren van optimale kansen om het leven in goede gezondheid door te brengen en wordt het bevorderen van gezondheid in een breed perspectief geplaatst. in feite de professional 10

11 Wijkzorgteam en preventie In MijnWijk is Leefstijlpreventie een vast onderdeel van de Gezondheidszorg en wordt dit gecoördineerd vanuit een multidisciplinair (1ste lijns-) zorgteam. Het zorgteam voert zelf interventies uit en verwijst door naar welzijnsen sportactiviteiten. (Tabaks-)preventie in een wijkaanpak Tabakspreventie is een Leefstijlthema dat, mede gezien het verslavende karakter van roken, veel moeite heeft om de beoogde doelgroep met succes te bereiken. Meer mensen bereiken lukt niet als preventie als losstaand item wordt aangeboden. In het hele artikel is te lezen hoe preventie in MijnWijk een geïntegeerd onderdeel is van de gezondheidszorg en hoe de gezondheidszorg op haar beurt een onderdeel is van de brede wijkaanpak. Vanuit de opgebouwde expertise bij STIVORO is Tabakspreventie in de wijkaanpak uitgewerkt als voorbeeld voor andere leefstijlthema s. Meer informatie en aanvragen hele artikel? Monique de Beer E moniquedebeer@xs4all.nl Vergroten bereik van interventies Monique de Beer In 2011 is STIVORO een traject gestart om te onderzoeken hoe we meer mensen kunnen bereiken met Tabakspreventie en stop-ondersteuning. Een onderdeel van dit traject was het selecteren van één of meerdere methodieken die de toeleiding van lage welstandsgroepen naar effectieve interventies bevordert. Aanleiding Het traject is gestart omdat roken een grote rol speelt in het verschil in gezondheid tussen hoge en lage SES (Sociaal Economische Status). Het bestaan van sociaaleconomische gezondheidsverschillen (SEGV) is een breed en complex maatschappelijk probleem. Alle inspanningen van de afgelopen jaren ten spijt, lukt het maar niet om de SEGV te verkleinen. Vanuit verschillende organisaties is men op zoek naar wegen om een bijdrage te leveren aan het verkleinen van de SEGV. Eén van de mogelijkheden, zij het beperkt, is het verbeteren van het bereik van interventies. De achterliggende gedachte is dat er goede interventies beschikbaar zijn maar dat het gebruik van deze interventies, vooral door mensen uit de lage SES, te laag is. Handleiding werving en toeleiding naar interventies Inzichten die tijdens dit deelproject werdenopgedaan zijn vertaald in een praktische handleiding Werving en toeleiding naar interventies en toegepast in een Handleiding voor opvoedondersteuning bij middelengebruik van het Trimbos-instituut en STIVORO. Deze handleiding is te downloaden via de webshop van het Trimbos-instituut. CGL en Pharos gaan verder De projectgroep Professionals Gezond Versterkt van het CGL (Centrum Gezond Leven) en Pharos gaat dit traject voortzetten. In 2013 zullen zij met een voorstel komen om de kennis op dit gebied met professionals te delen. Contactpersonen zijn bij het CGL Marian Sturkenboom en bij Pharos Robert van Bokhoven. Meer informatie? Loket Gezond Leven Monique de Beer moniquedebeer@xs4all.nl in feite de professional 11

12 Samenwerking met beroepsgroepen en regionale uitvoerings- en beleidsorganisaties Monique de Beer Betrokkenheid van intermediairs STIVORO heeft het succes van de daling van het aantal rokers mede te danken aan de medische beroepsgroep en de regionale gezondheidsorganisaties. Zij hebben in de loop der jaren een steeds belangrijkere rol gespeeld in het terugdringen van het aantal rokers. Medische beroepsgroep Na dr. L. Meinsma, de eerste publieke voorvechter tegen het roken in de zestiger jaren, was het in de medische beroepsgroep lang stil geweest rondom het thema roken tot in 1993 de Medische Alliantie tegen het Roken opgericht werd. Direct werden artsen en tandartsen lid. Er werd nauw samengewerkt met STIVORO die samen met universiteiten voorlichtingsprotocollen voor de verschillende medische en paramedische beroepsgroepen ontwikkelde om rokers op maat te kunnen adviseren. In 1994 startte STIVORO met behulp van de Hartstichting de campagne Stoppen met roken. Een gezonde instelling, gericht op het bewust maken van de zorg van hun eigen rookgedrag, op dat moment gemiddeld hoger dan onder de bevolking en van hun rol in het terugdringen van het roken. Dit leidde in de jaren tot intensieve activiteiten die zijn uitgemond in een drastische afname van het roken door medische professionals en een toename in advisering rondom stoppen met roken en een rookvrije gezondheidszorg. In 2002 ging onder de koepel van de Medische Alliantie tegen het roken, het Partnership Stop met roken van start. Dit is een publiek-private samenwerking van alle partijen die op één of andere wijze een rol hebben bij stoppen-met-rokenactiviteiten in de zorg. De Medische Alliantie werd opgeheven En het Partnership heeft de rol van de Medische Alliantie overgenomen, hierin gefaciliteerd door de STIVORO-organisatie. Dit initiatief heeft met financiële steun van het ministerie van VWS gewerkt aan de verdere professionalisering van stoppen met roken in de zorg. Zo zijn onder andere de CBO Richtlijn Behandeling Tabaksverslaving en de Zorgmodule Stoppen met Roken tot stand gekomen. In 2010 ontwikkelde STIVORO in opdracht van het Partnership een kwaliteitsregister voor stoppen-metroken behandelaars. Daarmee zijn in de zorg de meeste voorwaarden gecreëerd om op een professionele wijze te werken aan advisering van, begeleiding bij en behandeling van stoppen-met-roken. De invoering van een vergoeding van bewezen werkzame stopondersteuning vanuit het basispakket van de zorgverzekering door minister Klink in 2011, gaf preventie door stoppen-metrokenhulp een volwaardige positie in de zorg. Regionale gezondheidsorganisaties In de loop van de jaren 80 ontstond de samenwerking tussen Thuiszorg (Groene Kruis), GGD-en en enkele instellingen voor Verslavingszorg (CAD) enerzijds en de Stichting Leven en Gezondheid anderzijds, de organisatie die met steun van het ministerie van VWS groepscursussen stoppen met roken verzorgde. Toen de activiteiten van deze stichting in 1991 integreerden binnen STIVORO, is deze samenwerking met regionale partijen voortgezet, geïntensiveerd en verbreed naar alle regionale en lokale gezondheidsorganisaties. Bij de ontwikkeling van de eerste stopcampagne in 1989 werden de regionale gezondheidsinstellingen betrokken. Er vond een regionale proef plaats. De gedachte was dat er voor hen een belangrijke rol was weggelegd. Regionaal kon de campagne dicht bij de mensen worden uitgedragen en rokers worden ondersteund bij het stoppen. Deze lijn is doorgezet in alle volgende stopcampagnes en waar dat meerwaarde had ook voor andere activiteiten, zoals Actie Tegengif voor de jeugd. Een belangrijke belemmering vormden het beperkt beschikbaar hebben van lokale middelen. Toen in het preventiebeleid van de landelijke overheid meer nadruk kwam te liggen op lokale partijen, heeft STIVORO geïnvesteerd in het verder ontwikkelen van lokale en regionale ondersteuning. Er werd een regiocoördinator aangesteld en gewerkt aan een instrument om een vertaling te maken van landelijk beleid naar lokaal beleid en een concrete uitwerking daarvan. Dit werd een handleiding met als doel gemeenten en GGDen te ondersteunen bij beleidsvorming en het opstellen en uitvoeren van concrete plannen. Met ondersteuning in feite de professional 12

13 van het ministerie van VWS is dit idee overgenomen voor de thema s alcohol, depressiviteit en voeding. Ook het CGL geeft in deze lijn de ondersteuning van gemeenten en GGD-en vorm. Het beleid van STIVORO was om intensief contact te onderhouden met de regio s, te horen wat behoeftes en problemen waren en concrete voorlichtingsproducten aan te bieden met een duidelijk instructie om de tijdsbesteding regionaal zo beperkt mogelijk te houden. Tijdens campagnes waar wat meer werd gevraagd, stelde STIVORO vanaf 2000 budget beschikbaar voor uren en materiële kosten van regionale partijen. Bron 50 jaar GVO en Gezondheidsbevordering, G. Zeeman, M.A.M. de Beer. TSG, 2012 (90), nummer 4 Waardering van de samenwerkingspartners Vanuit de samenwerkingspartners is altijd veel waardering uitgesproken voor de wijze waarop STIVORO de samenwerking structureel en intensief heeft vormgegeven. Ook de ondersteuning op maat door de regiofunctionaris aan samenwerkingspartners in de regio is zeer positief gewaardeerd: Het mooie is dat ik bij haar altijd de bereidheid vond om te zoeken naar de optimale aansluiting tussen landelijk en lokaal beleid. Daarbij was het ook steeds een gelijkwaardige relatie. Landelijk heeft lokaal nodig. Landelijke zorgt vanuit haar expertise voor ontwikkeling, onderbouwing en verbreding. Lokaal zorgt voor toepassing en geeft aan wat wel en niet haalbaar is in de lokale situatie. (Peter Esseveld, beleidsadviseur WMO en LGB). Voor de mensen in de regio is de regiocoördinator altijd een vraagbaak op het gebied van rookpreventie gebleken, servicegericht en altijd met oog voor de beleidsmatige aspecten. Een echte regiofunctionaris, die ook gevoed wilde worden vanuit de regio. (Bert Soenveld, GGD Fryslan). in feite de professional 13

14 roken en jeugd De ontwikkeling van een effectieve interventie over roken voor jongeren Sanne de Josselin de Jong Kun jij nee zeggen tegen een sigaret?. Dat is een van de belangrijkste vragen uit de rooktest Smoke Alert. Rokende én niet-rokende jongeren vullen de vragenlijst in en krijgen een gratis, persoonlijk advies over (stoppen met) roken. In de afgelopen jaren is de interventie (door)ontwikkeld, op effectiviteit onderzocht en online gepromoot via social media. In dit artikel staan alle hoogtepunten op een rijtje. Ontwikkeling en onderzoek door Universiteit Maastricht Smoke Alert is in 2003/2004 ontwikkeld en onderzocht door de Universiteit Maastricht. De interventie bleek een geschikte manier om stoppen met roken bij jongeren te bewerkstelligen. Daarnaast bleek Smoke Alert effectief bij het voorkómen dat jongeren gaan roken. STIVORO heeft de interventie doorontwikkeld en in 2010 online beschikbaar gesteld via Minder jongeren beginnen met roken Uit het onderzoek blijkt dat na deelname aan Smoke Alert minder jongeren zijn begonnen met roken dan in de controlegroep. Nadere analyses wijzen uit dat dit verschil van toepassing is op jongeren van 14 t/m 16 jaar. Het preventieve effect van Smoke Alert geldt voor zowel hogeropgeleide als lageropgeleide jongeren. Voor jongeren jonger dan 14 jaar werd geen effect aangetoond. De groep jongeren ouder dan 16 jaar was te klein om uitspraken te doen over deze leeftijdsgroep. Ook was het aantal rokers te laag om het effect van Smoke Alert met betrekking tot stoppen met roken te kunnen nagaan. Promotie via social media Meer nadruk op versterken van weerbaarheid Op basis van een evaluatie onder jongeren werd de rooktest in 2011 verder doorontwikkeld. Smoke Alert kreeg een nieuwe vormgeving, animaties en kortere adviesteksten. Bovendien staat het versterken van de weerbaarheid en eigen effectiviteit meer centraal in deze vernieuwde Smoke Alert. Onderzoek naar de effectiviteit De effectiviteit van de vernieuwde Smoke Alert werd in 2011 onderzocht. Ruim leerlingen (vmbo, havo en vwo) vulden in het voorjaar van 2011 een vragenlijst over roken in. De helft van deze leerlingen ontving na afloop van de vragenlijst een persoonlijk advies; de andere helft kreeg geen advies. Zes maanden later hebben bijna 900 van deze leerlingen per nogmaals enkele vragen over hun rookgedrag beantwoord. Smoke Alert is verschillende keren via social media gepromoot. In 2010 werd de rooktest op speelse wijze onder de aandacht gebracht via Hyves; in 2011 en 2012 werden MSN-campagnes gevoerd. De bezoekcijfers van Smoke Alert zijn tijdens deze acties enorm gestegen. De rooktest blijkt met name bezocht te worden door jongeren die dagelijks roken of nooit gerookt hebben. Het merendeel van de bezoekers is 14 t/m 17 jaar oud en zowel jongens als meisjes doen mee. Tot slot een opvallend resultaat: bij beide acties via MSN bleken vmbo-ers en mbo-ers het beste vertegenwoordigd onder de bezoekers! De interventie blijkt dus geschikt om lageropgeleide jongeren te bereiken. Meer informatie? Sanne de Josselin de Jong in feite de professional 14

15 Activiteiten Roken Jeugd geïntegreerd Renate Spruijt Voorkomen van roken door jongeren was een van de drie pijlers van STIVORO. De aanpak die hierbij werd gehanteerd was gericht op de jongere zelf, op de omgeving van de jongere, het beïnvloeden van de sociale norm over roken onder jongeren en wettelijke maatregelen. Leerlijn roken Voor de jongere is een leerlijn beschreven voor groep 7 van het basisonderwijs tot en met de bovenbouw van het voortgezet onderwijs. De leerlijn vormde de basis van diverse lesprogramma s die meestal in samenwerking met de universiteit van Maastricht werden ontwikkeld en onderzocht op effectiviteit. In de afgelopen jaren zijn de lesprogramma s voor het voortgezet onderwijs geïntegreerd in de lesmodules van het programma De gezonde school en genotmiddelen van het Trimbosinstituut. Voor het basisonderwijs is de website beschikbaar tot 1 maart Actie Tegengif was een jaarlijks terugkerende actie voor scholen en eerste en tweede klassen van het voortgezet onderwijs, met als doel het beginnen met roken te voorkomen of uit te stellen. GGD- en die deze actie willen uitvoeren kunnen gebruik maken van het draaiboek dat is te vinden op de i-database van het Loket Gezond Leven. Rookvrije school Het programma Rookvrije School richtte zich op een aanpak die binnen scholen de lessen waarborgde en daarbij het roken in en om de school verbood. Inmiddels is het rookverbod op scholen al goed ingevoerd, behalve op schoolpleinen waarbij op zo n 21 % van de middelbare scholen op het schoolterrein nergens mag worden gerookt. Op het MBO is dit 26%. Het Longfonds (voorheen Astma Fonds) en de Alliantie Nederland Rookvrij werken in 2013 aan het verhogen van het aantal rookvrije schoolterreinen in het voortgezet onderwijs. Sinds enkele jaren zijn de criteria voor een rookvrije basisschool opgegaan in het vignet gezonde school dat door GGD Nederland wordt beheerd. Ouders In de loop der jaren bleek uit steeds meer studies het belang van de rol van ouders bij het voorkomen van roken door jongeren. Regionaal opgezette campagnes maakten ouders bewust van de rol die zij hebben. Sociale norm Niet roken dé norm onder jongeren maken was het doel van diverse massamediale campagnes. Roken waarom zou je? en Maar ik rook niet zijn voorbeelden van succesvolle en soms spraakmakende campagnes. Als roken echt zo slecht is hadden ze het al lang verboden Wettelijke maatregelen Het rookverbod in openbare gebouwen, het reclameverbod en het verkoopverbod hebben een belangrijke bijdrage geleverd aan het verminderen van roken onder jongeren. Een veel gehoorde zin onder jongeren was altijd Als roken zo slecht is hadden ze het al lang verboden. Al deze activiteiten hebben ertoe geleid dat het roken onder jongeren is gedaald van 29% in 1992 naar 20% in Jongeren beginnen anno 2012 ook later met experimenteren. En uitstel van roken levert al gezondheidswinst op omdat stoppen met roken later succesvoller is als rokers op latere leeftijd zijn begonnen. Vanuit de wens van overheid en professionals is het goed dat de voorlichtingsactiviteiten een plaats krijgen bij het Trimbos-instituut en dat de structurele aanpak bestendigd wordt via De Gezonde School van het RIVM/Centrum Gezond Leven. Meer informatie? Renate Spruijt rspruijt@stivoro.nl (werkzaam bij STIVORO tot 1 maart 2013) in feite de professional 15

16 Rookvrij opgroeien Ingrid van den Burg STIVORO zet zich al jaren succesvol in om de blootstelling van kinderen aan tabaksrook te verminderen en het aantal vrouwen dat rookt tijdens de zwangerschap terug te dringen. STIVORO ondersteunt via het programma Rookvrij Opgroeien intermediairs bij de uitvoering van de voorlichting met materialen en trainingen. Resultaten Rookvrij Opgroeien en V-MIS De afgelopen jaren zijn er binnen het programma Rookvrij Opgroeien mooie resultaten behaald. Zo zijn er alleen al in de afgelopen drie jaar bijna professionals uit de JGZ, verloskunde en kraamzorg door STIVORO getraind om het onderwerp (mee)roken op een effectieve wijze met ouders te bespreken. Daarnaast heeft STIVORO de afgelopen drie jaar onder ouders en professionals ruim materialen verspreid over meeroken en roken tijdens de zwangerschap. De V-MIS is bewezen effectief en de interventie Rookvrij Opgroeien is gecertificeerd via het Centrum Gezond Leven. Belang voortzetting Rookvrij Opgroeien en V-MIS De mooie resultaten van de afgelopen jaren betekenen niet dat we kunnen stoppen met het programma. Integendeel. Aandacht voor meeroken door kinderen blijft belangrijk omdat het nog steeds voorkomt (vooral bij kinderen uit de lage SES) en de gezondheidsrisico s groot zijn. Ieder (ongeboren) kind heeft het recht op bescherming tegen tabaksrook! Continue aandacht voor het onderwerp is noodzakelijk omdat we steeds te maken hebben met nieuwe ouders en professionals die telkens opnieuw hun prioriteiten bepalen. stivoro baby fit A5 omslag :33 Pagina 2 ROOKVRIJ ZWANGER? DAT BEVALT BETER! Maar het allerbelangrijkste: het roken tijdens de zwangerschap en het meeroken door kinderen is gedaald! Het percentage vrouwen dat gedurende de gehele zwangerschap rookt is tussen 2001 en 2010 gehalveerd (van 13,0% in 2001 naar 6,3% in 2010). Het roken in huis in gezinnen met kinderen van 0 t/m 4 jaar is gedaald van 64% in 1996 naar 15% in Door de jaren heen is het programma diverse malen vernieuwd en uitgebreid. Zo is de interventie sinds 2012 uitgebreid naar de JGZ voor kinderen van 4 tot 12 jaar. Ook is in 2012 het online programma gelanceerd. Verder is er vorig jaar een start gemaakt met de ontwikkeling van e-learning over Rookvrij Opgroeien voor de JGZ en heeft STIVORO op basis van onderzoek een advies geschreven over een interventie voor zwangere vrouwen van Turkse afkomst, aangezien deze vrouwen tijdens de zwangerschap drie keer zo vaak roken als autochtone vrouwen. Boekje voor zwangere vrouwen die willen stoppen met roken Ook de overheid onderschrijft het belang van het onderwerp. De Inspectie voor de Gezondheidszorg ziet er sinds 2012 op toe dat verloskundigenpraktijken een beleid ontwikkelen en uitvoeren voor de begeleiding bij het stoppen met roken en dat verloskundigen adequaat getraind zijn. Het bespreken van (mee)roken door de JGZ via de interventie RO is opgenomen in de richtlijn Activiteiten Basistakenpakket JGZ per Contactmoment. Contact E ivandenburg@stivoro.nl of T (werkzaam bij STIVORO tot 1 maart 2013) in feite de professional 16

17 Projecten gericht op een rookvrije omgeving in 2013 naar het Trimbos-instituut De Minister van VWS heeft besloten dat STIVORO vanaf 2013 geen subsidie meer ontvangt voor het programma Rookvrij Opgroeien. Alle activiteiten gericht op een rookvrije omgeving zijn per 1 januari overgedragen aan het Trimbos-instituut ( Voor alle vragen en activiteiten rondom meeroken/ roken tijdens de zwangerschap kunt u nu terecht bij het Trimbos-instituut. U kunt zich richten tot Ingrid Schulten (projectleider) E ischulten@trimbos.nl of T Uiteraard betreurt STIVORO het zeer dat Rookvrij Opgroeien niet door STIVORO kan worden voortgezet. STIVORO hoopt dat u als professional vanaf nu van het Trimbos-instituut de ondersteuning zult krijgen die u nodig heeft om het onderwerp meeroken en roken tijdens de zwangerschap met ouders te bespreken. STIVORO wenst het Trimbos-instituut heel veel succes bij alle activiteiten rondom meeroken. Hartelijk dank voor het in ons gestelde vertrouwen en voor de prettige samenwerking van de afgelopen jaren. in feite de professional 17

18 stoppen met roken Stoppen-met-rokenprogramma s terug in basispakket Dewi Segaar Sinds 1 januari 2013 worden stoppen-met-rokenprogramma s weer vergoed vanuit het basispakket zorgverzekering. Dit geldt voor individuele coaching of groepscoaching bij stoppen-met-roken, al dan niet gecombineerd met nicotinevervangers of receptgeneesmiddelen voor stoppen-met-roken. In 2011 werden stoppen-met-rokenprogramma s ook volledig vergoed. In dat jaar gebruikten veel meer mensen dan voorheen effectieve ondersteuning bij stoppen-metroken. In hetzelfde jaar daalde het percentage rokers van 27,2% naar 24,7%, de grootste daling in jaren. Minder rokers betekent minder rokengerelateerde ziekten zoals longkanker, COPD en hart- en vaatziekten. De vergoeding voor stoppen-met-rokenprogramma s is in 2012 weer teruggedraaid. Gedragsmatige ondersteuning werd nog wel vergoed, maar nicotinevervangers en receptgeneesmiddelen niet meer. Het gebruik van effectieve stopondersteuning zakte dramatisch in. Vanuit het Partnership Stop met Roken -waarin onder andere huisartsen en medisch specialisten zijn verenigd- is er daarom bij de politiek op aangedrongen om stoppen-met-rokenprogramma s weer op te nemen in de basiszorgverzekering. Daartoe heeft de Tweede Kamer in juli 2012 besloten. Daarom worden sinds 1 januari 2013 nicotinevervangers en de receptgeneesmiddelen voor stoppen met roken weer vergoed onder voorwaarde dat ze gebruikt worden in combinatie met gedragsmatige ondersteuning. Net als in 2011 vallen stoppen-met-rokenprogramma s onder het eigen risico binnen de basisverzekering. Dit eigen risico is per 1 januari 2013 verhoogd van 220 naar 350 per verzekerde per jaar. Zorgverzekeraars kunnen ervoor kiezen om de vergoeding voor stoppen met roken buiten het eigen risico te houden. NZa beleidsregels Stoppen met roken Om de inkoop van stoppen-met-rokenprogramma s door verzekeraars mogelijk te maken heeft de NZa prestatiebeschrijvingen opgesteld. Deze zijn te vinden op de website van de NZa. Beleidsregel: BR-CU-7073-stoppen-met-roken.pdf Regeling: stoppen-met-roken.pdf Beschikking: stoppen-met-roken.pdf in feite de professional 18

19 Nieuw: registreren als supervisor Het Kwaliteitsregister Stoppen met Roken is op 1 november 2012 uitgebreid met het supervisorsysteem. Dit systeem houdt in dat een zorgverlener zich in het Kwaliteitsregister kan registreren als supervisor en maximaal 10 supervisanten (zorgverleners) aan zich koppelt. Wat is een supervisor? Een supervisor is iemand die zelf gespecialiseerd is in en goed gekwalificeerd is om stoppen-met-rokenbegeleiding te geven. Deze persoon voldoet aan de algemene criteria van het Kwaliteitsregister en is in staat om de bekwaamheid van de gekoppelde supervisanten te toetsen. Op deze wijze wordt de kwaliteit van de stoppen-met-rokenbegeleiding gewaarborgd. Voor de gekoppelde supervisanten geldt dat zij moeten voldoen aan de algemene criteria die gelden voor het Kwaliteitsregister. De supervisor checkt dit en is ervoor verantwoordelijk dat dit ook daadwerkelijk het geval is. Wie kan zich aanmelden als supervisor? In principe kan iedere zorgverlener die daartoe bekwaam is en opereert in een omgeving die daartoe de mogelijkheden biedt supervisor worden. Het supervisor-systeem kan plaatsvinden in alle zorgsettings waarbinnen een structuur bestaat met betrekking tot stoppen-met-rokenbegeleiding en -behandeling. De criteria waaraan de supervisor moet voldoen kunt u hier vinden. Wat is het voordeel ten opzichte van gewone registratie? Wanneer u zich als supervisor registreert in het supervisorsysteem en supervisanten opgeeft, hoeft u alleen als supervisor een jaarlijkse contributie te betalen. Aan de koppeling van de supervisanten zijn geen kosten verbonden. De supervisor betaalt hetzelfde bedrag als de gewone geregistreerde betaalt aan het Kwaliteitsregister. Aanmelden? Om u te registreren als supervisor in het Kwaliteitsregister Stoppen met Roken vult u eerst het aanmeldformulier in. U kiest voor aanmelden als supervisor waarna u het aanmeldformulier invult en max. 10 supervisanten opgeeft. Bent u al opgenomen in het Kwaliteitsregister? Neemt u dan eerst contact op met de helpdesk voordat u het aanmeldingsformulier invult. Meer informatie? Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het Kwaliteitsregister Stoppen met Roken: T E info@kwaliteitsregisterstopmetroken.nl Sociale kaart Hélène Pieterse Ook in 2013 is de Sociale Kaart stoppen-met-roken beschikbaar. In opdracht van het ministerie van VWS heeft STIVORO de Sociale Kaart stoppen-met-roken ontwikkeld. De Sociale Kaart biedt particulieren en professionals een overzicht van stoppen-metroken hulp dat vergoed wordt vanuit de basisverzekering. Per regio en per categorie worden organisaties getoond die stoppen-met-roken ondersteuning aanbieden. Door de sociale kaart kunnen meer rokers gebruik maken van de juiste hulp, waardoor het aantal geslaagde stoppogingen zal stijgen. Mede door de veranderde wetgeving op het gebied van vergoedingen sluit deze tool aan bij de behoefte van algemeen publiek en professionals. De Sociale Kaart is te vinden op de site van de patiëntenversie van de zorgmodule (beheerd door het Partnership Stoppenmetroken) Naar deze site worden rokers ook verwezen via de waarschuwingsteksten op de sigarettenpakjes. Onlangs is de Sociale Kaart vernieuwd zodat gebruikers van mobiele apparaten ook toegang hebben tot de tool. Meer informatie? Hélène Pieterse, T in feite de professional 19

20 onderzoek Nederlands rookverbod minder succesvol dan in andere landen STIVORO-medewerker Gera Nagelhout is op 10 oktober 2012 cum laude gepromoveerd op haar proefschrift It has been done elsewhere, it can be done everywhere. Impact of smoke-free legislation on smoking aan de Universiteit Maastricht. In haar proefschrift onderzocht ze de invoering van de rookvrije horeca in Nederland. Hierbij werd Nederland vergeleken met andere Europese landen in het International Tobacco Control Policy Evaluation Project (ITC project). Uit het onderzoek blijkt dat rookverboden ervoor kunnen zorgen dat meer mensen stoppen met roken. Voldoende draagvlak voor het rookverbod is wel een belangrijke voorwaarde voor succes. In Nederland is de invoering van de rookvrije horeca minder succesvol geweest dan in andere landen. De nieuwe regering wordt geadviseerd om een volledig rookvrije horeca in te voeren én om een voorlichtingscampagne over meeroken te voeren, om het draagvlak voor deze maatregel te vergroten. eerste instantie had Spanje een vergelijkbaar gedeeltelijk rookverbod als Nederland. Maar toen ze daar constateerden dat het rookverbod de populatie niet voldoende beschermde tegen de schade van meeroken, hebben ze besloten om het opnieuw in te voeren. Sinds 2011 heeft Spanje een volledig rookverbod dat voldoet aan de eisen van de wereldgezondheidsorganisatie. Daarnaast waren er presentaties van dr. Ute Mons uit Duitsland en Prof. Geoffrey Fong uit Canada. Het advies van de internationale experts aan Nederland was om een volledig rookvrije horeca in te voeren zonder uitzonderingen en zonder rookruimtes, ofwel om het Voorafgaand aan de verdediging van het proefschrift vond in Maastricht een internationaal symposium over rookverboden plaats. Dit symposium was mede mogelijk gemaakt door een subsidie van het Universiteitsfonds Limburg SWOL en het EU SILNE Project. Belangrijke stakeholders op het gebied van tabaksontmoediging in Nederland waren aanwezig bij het symposium. Na een inleiding van Prof. Marc Willemsen vertelde dr. Esteve Fernández over het rookverbod in Spanje. Spanje is wat het rookverbod betreft een inspirerend voorbeeld voor Nederland. In Uit handen van promotor Prof.dr. Marc Wilemsen ontvangt Gera Nagelhout haar bul Spaanse voorbeeld te volgen. Het rapport en de presentaties van het symposium en de verdediging kunt u hier downloaden. Het proefschrift kunt u hier downloaden. Ontvangt u het proefschrift graag in gedrukte vorm? Neemt u dan contact op met Gera. Meer informatie? Gera Nagelhout E gnagelhout@stivoro.nl T in feite de professional 20