IK BEN ANNE ANNE DOET WAT NODIG IS! De start van het Wijkteam Helftheuvel. Uitvoeringsplan (groeidocument) s-hertogenbosch, 24 januari 2013

Transcriptie

1 IK BEN ANNE ANNE DOET WAT NODIG IS! De start van het Wijkteam Helftheuvel Uitvoeringsplan (groeidocument) s-hertogenbosch, 24 januari 2013 Bart Geluk Hugo ter Steege 1

2 1. Aanleiding In s-hertogenbosch staan we samen voor de opgave om meer kwetsbare huishoudens nog beter te ondersteunen met veel minder geld 1. Maar ook hoe we eigen kracht, initiatieven en zelforganisatie van inwoners in buurten kunnen stimuleren en faciliteren. De wijze waarop wij hier vorm aan willen geven is neergelegd in De sociale kracht van de stad (raadsbesluit van 28 februari 2012). Maar bijvoorbeeld ook in het essay De kunst van het samenleven van de drie woningcorporaties. We zijn samen op zoek naar ons nieuwe sociaal DNA. Het gaat hoofdzakelijk om een cultuurverandering bij alle actoren in het veld. We vinden met elkaar dat we alleen maar kunnen leren door te doen. Door in het diepe te springen en werkende weg te ontdekken hoe het zou kunnen. Op initiatief van de gemeente s-hertogenbosch en zorgkantoor/zorgverzekeraar VGZ is het idee geopperd om begin 2013 in Kruiskamp-Schutskamp te starten met een Wijkteam Helftheuvel (hierna: wijkteam 2 ) met de volgende opdracht op hoofdlijnen: Verbeteren positie kwetsbare huishoudens. Stimuleren en faciliteren van eigen initiatieven en zelforganisatie (in de buurt). Vergroten sociale samenhang in de buurt. Terugdringen maatschappelijke kosten in huishoudens en de buurt. Het is een antwoord op de vraag vanuit Kruiskamp-Schutskamp om het wijknetwerk 12+ door te ontwikkelen en toekomstbestendig te maken (Ontwikkelprogramma Kruiskamp-Schutskamp, deelproject 20). Het is ook de landingsbaan voor de decentralisaties jeugdzorg, passend onderwijs, begeleiding en verzorging AWBZ en de nieuwe Participatiewet. De decentralisaties kenmerken zich door taakverschuivingen van het Rijk naar gemeenten met aanzienlijke decentralisatiekortingen. Gemeente en zorgkantoor/zorgverzekeraar VGZ zijn eind 2012 samen met partners uit Kruiskamp- Schutskamp een zoektocht gestart naar de oplossing van urgente vraagstukken in de vorm van een wijkteam. Het gaat zowel om maatschappelijke vraagstukken als om vraagstukken die samenhangen met de wijze waarop wij de zorg, ondersteuning en hulp aan huishoudens in Kruiskamp-Schutskamp met elkaar hebben georganiseerd (systeem). We zijn begonnen op uitvoerend niveau vanuit de overtuiging dat professionals in de praktijk van alledag het beste zicht hebben op hoe het zou moeten (bijeenkomsten op 2 oktober en 21 november 2012 en 16 januari 2013). Met hun ideeën zijn we verder gegaan en hebben we onze plannen op 14 en 15 januari 2013 in twee sessies voorgelegd aan middenmanagers en directeuren/bestuurders van maatschappelijke partners in Kruiskamp-Schutskamp die actief zijn in het sociale domein. Vervolgens hebben we een concept uitvoeringsplan gemaakt dat op 24 januari 2013 is voorgelegd aan de partners van het Strategisch Platform Sociaal DNA. De uitkomsten van de discussie en de genomen besluiten hebben wij in dit uitvoeringsplan verwerkt. Het blijft een groeidocument dat wij de komende maanden met elkaar verder gaan doorontwikkelen. In het uitvoeringsplan gaan wij achtereenvolgens in op de volgende onderwerpen: analyses (paragraaf 2); wijkteam (paragraaf 3); werving en selectie (paragraaf 4); randvoorwaarden (paragraaf 5); projectplanning (paragraaf 6); risico s (paragraaf 7) en; vervolgstappen (paragraaf 8). 1 Dit is een ambitieuze doelstelling. Misschien moeten we al blij zijn met meer en beter met hetzelfde of hetzelfde met minder. 2 Voorheen zijn ook andere benamingen gebruikt, zoals sociaal-medisch wijkteam of frontlijnteam. Wij zijn van mening dat Wijkteam Helftheuvel (met een verwijzing naar de uitvalsbasis) het beste communiceert richting inwoners. 2

3 2. Analyses Wij hebben op hoofdlijnen een maatschappelijke analyse en een systeemanalyse uitgevoerd voor de Kruiskamp-Schutskamp. 2.1 Maatschappelijke analyse Voor de maatschappelijke analyse hebben we aansluiting gezocht bij de analyses die in 2010 en 2011 zijn gedaan in het kader van het Ontwikkelplan Kruiskamp-Schutskamp (vooral hoofdstuk 6, samenleven en zorg). Wij hebben geen aanvullende analyses gedaan, omdat dit destijds door alle samenwerkende partijen grondig is gebeurd. Teruggebracht tot zijn kern kunnen we zeggen dat het aantal kwetsbare huishoudens stijgt en dat de positie van kwetsbare huishoudens verslechtert. Verder staat de sociale samenhang onder druk en stijgen de maatschappelijke kosten. Huishoudens Een huishouden is een systeem dat woont op een adres (postcode/huisnummer). Het kan gaan om een- of meerpersoonshuishoudens (waaronder gezinnen). 80% van de huishoudens redt zichzelf in het gewone leven. 20% is kwetsbaar. Hierin is een onderverdeling te maken naar 15% kwetsbaar op één of enkele leefgebieden en 5% kwetsbaar op veel leefgebieden (MPH). Een klein deel (2%) van deze 5% combineert multiproblematiek met strafbare feiten. Kwetsbare huishoudens De groep kwetsbare huishoudens is onder te verdelen in vier groepen: huishoudens met een hoog risico op sociaal isolement; risico-gezinnen; huishoudens zonder kinderen met GGZ-problematiek en; huishoudens zonder kinderen met LVG-problematiek. Maatschappelijke opgave De maatschappelijke opgave op hoofdlijnen is: verbeteren positie kwetsbare huishoudens; stimuleren en faciliteren van eigen initiatieven en zelforganisatie (in de buurt); vergroten sociale samenhang in de buurt en; terugdringen maatschappelijke kosten in huishoudens en de buurt. 2.2 Systeemanalyse In Kruiskamp-Schutskamp is een groot aantal vrijwilligers en eerste- en tweedelijnsprofessionals bezig met het verbeteren van de positie van kwetsbare huishoudens. Door middel van een veldverkenning hebben wij samen met partners (ruim 30 professionals) geanalyseerd hoe het huidige systeem werkt. De uitkomst is dat vrijwilligers en professionals in de buurt elkaar goed weten te vinden (korte lijnen). Er is ook sprake van leven en laten leven (als jij niet aan mijn werk komt, kom ik niet aan dat van jou). Tegelijkertijd valt op dat we nog aan het begin staan van het inzetten van eigen kracht, netwerken en sociale steunsystemen van huishoudens. Professionals zetten familie, vrienden, buren en vrijwilligers nog te weinig in. Ondanks het feit dat we al jaren zeggen dat het aanbod aansluit bij de behoeften van huishoudens, is dit in de praktijk vaak niet het geval (aanbodsturing). Soms worden onnodig dure interventies ingezet. Er is beperkt inzicht in elkaars handelen (onder meer door privacywetgeving). Er wordt te laat doorgeschakeld naar stedelijke structuren en vanuit stedelijke structuren onvoldoende teruggekoppeld naar de buurt. 3

4 Maar wat het meest opvalt, is de professionele drukte in een huishouden. Het is nog steeds zo dat in één huishouden meerdere professionals naast elkaar actief zijn die ieder voor zich integrale intakes doen, integrale plannen maken en regievoeren. Het is de vraag of dit leidt tot een verbetering van de positie van kwetsbare huishoudens en tot het terugdringen van maatschappelijke kosten. De conclusie is dat systeemwereld van organisaties (inclusief de gemeente!) nog erg leidend is in plaats van de leefwereld van huishoudens. We willen dat dit verandert in het belang van kwetsbare huishoudens die als gevolg van de economische crisis steeds meer in het nauw komen. Experts als Pieter Winsemius en Jos van der Lans geven aan dat frontlijnsturing en burgerkracht de kern van de oplossing zijn. Beide elementen komen terug in frontlijnteams of (sociale) wijkteams. Analyse gemeentelijke databestanden Een eerste koppeling van gemeentelijke databestanden op adresniveau laat zien dat 20% van de huishoudens in Kruiskamp-Schutskamp (circa huishoudens) een of meer gemeentelijke voorzieningen heeft. De volgende bestanden zijn gekoppeld: werk, inkomen, zorg (Wmo), leerplicht, zorg voor jeugd en inburgering. De bestanden van schuldhulpverlening en handhaving (bijstandsfraude) zijn nog niet meegenomen. 3. Wijkteam Helftheuvel Naar het voorbeeld van andere steden (Enschede, Leeuwarden, Eindhoven, Amsterdam, Nijmegen) willen we in Kruiskamp-Schutskamp komen tot een wijkteam van acht frontlijnwerkers die in kwetsbare huishoudens heel nuchter en praktisch gaan doen wat nodig is. Zij maken maximaal gebruik van de eigen kracht van het huishouden, hun sociale omgeving, steken zelf de handen uit de mouwen en zetten gericht andere eerstelijns en tweedelijns interventies in. In alles staat de leefwereld van het kwetsbare huishouden centraal. Met een droom 3 in het middelpunt en een huishouden dat zelf zo lang mogelijk de regie houdt. Hierna gaan wij dieper in op het wijkteam. 3.1 Opdracht team De opdracht van het wijkteam is: verbeteren positie kwetsbare huishoudens; stimuleren en faciliteren van eigen initiatieven en zelforganisatie (in de buurt); vergroten sociale samenhang in de buurt en; terugdringen maatschappelijke kosten in huishoudens en de buurt. Deze opdracht is nu nog te globaal geformuleerd. We moeten de bovengenoemde vier doelstellingen de komende tijd verder uitwerken. We zoeken naar een beperkte set van indicatoren die we periodiek gaan meten (0-meting bij de start van het wijkteam, 1-meting bij de tussenevaluatie in april 2014 en 2- meting bij de eindevaluatie in april 2015 (zie ook paragraaf 3.7). Het wijkteam houdt zich niet bezig met basisondersteuning (enkelvoudig, licht, eenvoudig) op diverse vindplaatsen in de buurt (5% van het aantal huishoudens). Het team komt in actie op aangeven van professionals op deze vindplaatsen (wijkbeheerder, wijkagent, jeugdverpleegkundige, huisarts et cetera). Het team houdt zich vooral bezig met combi- en meervoudige problematiek bij circa 10% van de huishoudens (zie figuur 1). Het team houdt zich niet bezig met huishoudens met multiproblematiek (5% van het aantal huishoudens). Hiervoor zijn stedelijke structuren (zoals het Centrum voor Trajecten en Bemoeizorg en het Veiligheidshuis). Het wijkteam zorgt er wel voor dat deze huishoudens vanuit de wijk worden toegeleid naar deze stedelijke structuren. De praktijk moet uitwijzen of deze scheiding van 5%, 10% en 5% logisch/houdbaar is. Mogelijk schuift het wijkteam wat meer op naar de 5% (enkelvoudige problematiek) of naar de 5% (multiproblematiek). 3 Droom: datgene wat het huishouden wil bereiken. Bijvoorbeeld: schuldenvrij zijn, betaald werk hebben, kinderen die weer gewoon naar school gaan en afgekickt zijn van een verslaving. 4

5 Figuur 1 Focus Wijkteam Helftheuvel 5% Huishoudens met multiproblematiek eventueel in combinatie met strafbare feiten (veel leefgebieden) 10% Huishoudens met combi- of meervoudige problematiek (twee of meer leefgebieden) 5% Huishoudens met enkelvoudige problematiek (een leefgebied); basisondersteuning op diverse vindplaatsen in de buurt 80% Zelfredzame huishoudens Het wijkteam is het vliegwiel voor de sociale vernieuwing die nu nodig is. Bij buurtbewoners, maar ook bij uitvoerende professionals. Door geconcentreerd (met focus) in een team te starten, verwachten wij op termijn een olievlekwerking naar de rest van het netwerk van samenwerkende partijen. Taken Een frontlijnwerker in het wijkteam verricht bij combi- en meervoudige problematiek in huishoudens de volgende taken: contact leggen; vertrouwensband opbouwen (presentiemethode Andries Baart); signaleren van kansen, talenten, mogelijkheden, problemen en beperkingen; informeren en adviseren; luisteren en vragen verhelderen; (laten) screenen en diagnosticeren; uitvoeren van eenvoudige indicaties; arrangeren (op basis van principe: één huishouden, één plan, één aanspreekpunt/frontlijnwerker); kortdurend helpen en ondersteunen; verwijzen; bemiddelen; coördineren; monitoren en; evalueren. 3.2 Werkwijze team Waar komt het werk van het wijkteam vandaan? In de eerste plaats vanuit allerlei vindplaatsen in de buurt waar professionals werken die basisondersteuning leveren (enkelvoudig en licht). Te denken valt aan sportverenigingen, Wijkplein Helftheuvel, basisscholen, kinderopvang en consultatiebureaus. Maar ook aan wijkbeheerders, wijkagenten die signalen oppikken. Belangrijk is dat de professionals die basisondersteuning bieden goed weten wanneer er meer aan de hand is (10% huishoudens met combi- of meervoudige problematiek) en het wijkteam ingeschakeld moet worden. In de tweede plaats vindt het wijkteam zelf ook slim zijn caseload door actief op de huishoudens af te gaan. Doordat de frontlijnwerkers in de buurt rondlopen (zij zijn voor 90% buiten ), kennen zij de buurt. Na verloop van tijd weten zij waar de kracht van de buurt zit en hoe die te verzilveren is. Maar ook waar de kwetsbare huishoudens zitten. Een derde manier is te werken vanuit gekoppelde databestanden. Bijvoorbeeld door te beginnen bij die huishoudens die in drie of meer gemeentelijke databestanden tegelijkertijd voorkómen. Hoe dit precies gaat werken, moeten we gezamenlijk in de praktijk gaan uitvinden. 3.3 Omvang team Het totale aantal huishoudens in Kruiskamp-Schutskamp is bijna Het totale aantal inwoners is (7.000 in Kruiskamp, in Schutskamp). Uitgaande van een focus van het wijkteam op 10% van het aantal huishoudens (alleen huishoudens met combi- of meervoudige problematiek), betekent dit dat het wijkteam zich richt op 600 huishoudens. Ervaringen in andere steden wijzen uit 5

6 dat de gemiddelde caseload per fulltime frontlijnwerker ongeveer 70 huishoudens op jaarbasis is. Dit komt neer op een team van acht frontlijnwerkers (exclusief teamleider). 3.4 Samenstelling team We zoeken acht fulltimers met een achtergrond (specialisme) op één of meer leefgebieden en één of meer groepen kwetsbare huishoudens. Samen moeten zij het blauwe veld afdekken (zie figuur 2). Samen vormen zij een generalistisch team. Zij zijn het aanspreekpunt naar het huishouden (met de kennis van het team in de rugzak) en specialist in het team. Het team functioneert onafhankelijk van organisaties en wordt niet gehinderd of gevoed door instellingsbelangen. Belangrijk is dat het team in plaats komt van (een deel van) de reguliere inzet (systeeminnovatie). Het budget dat nu aan deze medewerkers wordt besteed wordt dus anders ingezet: nieuw voor oud. Figuur 2 Samenstelling wijkteam Leefgebied Kwetsbare huishoudens (zie kader paragraaf 2.1) Huishoudens Risicogezinnen Huishoudens Huishoudens sociaal isolement GGZ LVG Opvoeden Werken Gezondheid Financiën Leren Sociale relaties Vrije tijd Wonen 3.5 Expertise en competenties Expertise De frontlijnwerker opereert als een generalist naar het huishouden (weinig weten van veel), maar heeft meestal wel een specialistische achtergrond (T-profiel). Hij of zij heeft kennis van en ervaring met: een of meer leefgebieden: opvoeding, onderwijs, werk, geld, wonen, vrije tijd, zingeving, gezondheid en veiligheid; een of meer groepen kwetsbare huishoudens: huishoudens sociaal isolement, risicogezinnen, huishoudens GGZ en huishoudens LVG); wijkgericht werken in Kruiskamp-Schutskamp; samenwerkingsprocessen en samenwerkingspartners en; relevante wet- en regelgeving in en bekostiging van het sociale en medische domein. Competenties De frontlijnwerker is een professional die in huishoudens binnen bestaande wet- en regelgeving doet wat nodig is, niet meer en niet minder. Heel nuchter en pragmatisch. Hierna beschrijven wij de competenties in relatie tot huishoudens, in relatie tot overige professionals en overige competenties. Competenties in relatie tot huishoudens De frontlijnwerker: laat de regie zo lang mogelijk bij het huishouden zelf; laat het huishouden zelf zijn resultaten (of droom ) formuleren en wat er moet gebeuren om die te verwezenlijken; stelt in alles de leefwereld van huishoudens (behoeften) centraal en niet zozeer de systeemwereld van organisaties; gaat uit van de systeembenadering: de leden van het huishouden in hun context; 6

7 gaat van het principe één huishouden, één plan, één aanspreekpunt (frontlijnwerker); heeft een antenne voor kansen, talenten en mogelijkheden naast problemen en beperkingen; is kritisch op claims van huishoudens; is in staat huishoudens in beweging te krijgen; ontproblematiseert, ontmedicaliseert, ontprofessionaliseert en ontspecialiseert waar mogelijk; is vooral een coach die handelt met de handen op de rug: zorgen dat in plaats van zorgen voor ; spreekt het huishouden waar nodig aan op wederkerigheid: u vraagt, wij ook ; confronteert het huishouden waar nodig; geeft bij huishoudens ook de (financiële) grenzen van professionele interventies aan; zorgt ervoor dat het huishouden met zijn sociale omgeving zoveel mogelijk zelf doet (in plaats van professionele interventies); maakt maximaal gebruik van de inzet van vrijwilligers en ervaringsdeskundigen en; stimuleert en faciliteert buurtinitiatieven en zelforganisatie van bewoners. Competentie in relatie tot overige professionals De frontlijnwerker: kan bij huishoudens beoordelen wanneer professionele interventies nodig zijn; kan de kosten en baten van professionele interventies tegen elkaar afwegen; zet professionele interventies tijdig en gericht in volgens het principe: zo kort, licht en basaal waar mogelijk en zo zwaar en gespecialiseerd waar noodzakelijk; is op de hoogte van de sociale kaart van de buurt, wijk, stad en regio; is in staat een professioneel netwerk op te bouwen en te onderhouden; kan zichzelf positioneren in professionele samenwerkingsverbanden en schuwt daarbij eventuele confrontaties niet; gericht is op effectieve, duurzame professionele oplossingen (geen korte termijn winst) en; heeft respect voor de deskundigheid van andere professionals in het wijkteam en daarbuiten en weet wanneer hij deze kan inzetten. Overige competenties De frontlijnwerker: heeft geen negen-tot-vijf -mentaliteit; is oplossingsgericht en niet probleemgericht; denkt en handelt in alles vanuit de leefwereld van het huishouden; kan soepel schakelen tussen de leefwereld van huishoudens enerzijds en de systeemwereld van organisaties anderzijds; kan dwars denken en doen ( out of the box ); leert door te doen; kan opereren in een onzekere omgeving; is ondernemend, heeft lef en is creatief en flexibel en kan inspelen op uiteenlopende situaties; is gedreven, autonoom en authentiek is proactief en wacht niet af (gaat erop af); heeft oog voor privacy, autonomie, waarden, normen en culturele verschillen; is een teamspeler; ontwikkelt zichzelf door zelfreflectie en beoordeling van eigen resultaten; kan feedback geven en ontvangen van collega s en teamleider; is digitaal vaardig en; kan uitstekend mondeling en schriftelijk communiceren en vaktaal in mensentaal omzetten. Mede op basis hiervan wordt de komende weken een functieprofiel voor de frontlijnwerker opgesteld. 3.6 Aansturing en positionering De teamleden worden gedetacheerd bij de gemeente en aangestuurd door een gemeentelijke teamleider voor de proefperiode van twee jaar. De teamleider stuurt vooral op het proces en minder 7

8 op (vak)inhoud. De teamleden behouden hun vakinhoudelijke band met hun moederorganisaties. De uitvalsbasis van het wijkteam is het Wijkplein Helftheuvel (voormalige bibliotheek Helftheuvel) dat de komende maanden zal worden verbouwd. De redenering achter een gemeentelijke teamleider in deze fase is als volgt. De gemeente staat de komende jaren voor een forse sociale vernieuwing, mede ingegeven door de decentralisaties van taken van het Rijk naar de gemeenten met aanzienlijke decentralisatiekortingen (jeugdzorg, AWBZ en nieuwe Participatiewet). In dat licht is het voor een goede invulling van de gemeentelijke regierol en de beleidsontwikkeling nodig om meer gevoel te krijgen bij de uitvoering. De gemeentelijke teamleider wordt niet aangesteld vanuit wantrouwen naar de uitvoerende maatschappelijke partners. De komende weken wordt een functieprofiel voor de gemeentelijke teamleider opgesteld. Programmateam Kruiskamp-Schutskamp Om de frontlijnwerkers in het wijkteam te kunnen laten doen wat nodig is, is het van belang dat de teamleider binnen alle relevante (professionele) organisaties in Kruiskamp-Schutskamp een centrale contactpersoon (teamleider of middenmanager) met doorzettingsmacht heeft. De contactpersonen zorgen ervoor dat de frontlijnwerkers in de huishoudens kunnen doorpakken wanneer het gaat om professionele interventies vanuit hun organisaties (zie figuur 3). Dit betekent bijvoorbeeld dat de contactpersonen er binnen hun organisaties op toezien dat besluiten van de frontlijnwerkers worden uitgevoerd. Maar ook dat de frontlijnwerkers kunnen beschikken over de juiste mandaten en bevoegdheden om hun werk goed te doen. De aanpak met de wijkcoaches in Enschede (wijk Velve-Lindenhof) heeft aangetoond dat dit een cruciale succesfactor is (zie ook paragraaf 5, randvoorwaarden). Figuur 3 Programmateam Kruiskamp-Schutskamp De teamleider en deze contactpersonen maken samen deel uit van het Programmateam Kruiskamp- Schutskamp dat voor dit doel moet worden uitgebreid. Het programmateam volgt ook de resultaten van het wijkteam (zie paragraaf 3.7). 8

9 De partners in het Strategisch Platform Sociaal DNA hebben op 24 januari 2013 besloten om op korte termijn contactpersonen voor het programmateam te leveren. Wijkprogrammering Doordat het wijkteam het grootste deel van de tijd actief is bij huishoudens krijgen zij goed zicht op wat er nodig is aan (professioneel) aanbod. Eventuele aanpassingen in het (professionele) aanbod komen terecht in de Wijkprogrammering Kruiskamp-Schutskamp. De monitoring op de uitvoering hiervan ligt bij het Programmateam Kruiskamp-Schutskamp. De teamleider legt de link tussen het wijkteam en de wijkprogrammering en maakt deel uit van het programmateam. Strategisch Platform Sociaal DNA Op strategisch niveau is er vier keer per jaar een overleg van het Strategisch Platform Sociaal DNA. Wanneer er vraagstukken zijn die in het Programmateam Kruiskamp-Schutskamp niet of onvoldoende tot een oplossing komen, worden zij voorgelegd aan dit platform met het doel ze op te lossen. 3.7 Resultaten en monitoring De opdracht van het wijkteam is: verbeteren positie kwetsbare huishoudens; stimuleren en faciliteren van eigen initiatieven en zelforganisatie (in de buurt); vergroten sociale samenhang in de buurt en; terugdringen maatschappelijke kosten in huishoudens en de buurt. Aan deze vier doelstellingen koppelen wij een beperkte set concrete resultaten met indicatoren op het niveau van het huishouden en/of de buurt. We gaan deze indicatoren periodiek meten (0-meting bij de start van het wijkteam, 1-meting bij de tussenevaluatie in april 2014 en 2-meting bij de eindevaluatie in april 2015). De komende maanden werken wij door aan het formuleren van concrete resultaten met indicatoren. Wij maken hierbij ook gebruik van resultaatformuleringen in andere steden (Leeuwarden, Enschede, Tilburg). Hieronder gaan wij kort in op de ervaringen in Leeuwarden. Maatschappelijke kostenbatenanalyse In 2012 heeft LPBL uit Amsterdam een maatschappelijke kostenbatenanalyse (MKBA) uitgevoerd bij het frontlijnteam Heechterp-Schieringen in Leeuwarden. De opzet voor het Wijkteam Helftheuvel sluit naadloos aan bij de opzet van het dit frontlijnteam. Na vier jaar werken met het frontlijnteam, konden in Leeuwarden de volgende inhoudelijke en financiële effecten worden aangetoond. Inhoudelijk Het bereik van zorg en hulpverdeling was eerder en groter. Hierdoor traden er minder escalaties op: minder onder toezicht stellingen (OTS), minder huisuitzettingen en minder maatschappelijke opvang. De hulpverlening bleek efficiënter te zijn, omdat er echt werd gehandeld vanuit het principe van één huishouden, één plan, één aanspreekpunt (frontlijnwerker). Zie ook figuur 4. De aanpak leidde verder tot stabilisatie of sociale stijging bij huishoudens. Deze effectievere aanpak kwam onder meer tot uitdrukking in betere schoolprestaties, minder schooluitval, meer mensen aan het werk, minder ziekteverzuim, lagere maatschappelijke kosten (minder uitkeringen en professionele trajecten) en een hogere ervaren kwaliteit van leven. Tot slot ervoeren de uitvoerende professionals in het frontlijnteam meer plezier in hun werk, omdat zij in de huishoudens waar zij kwamen konden doen wat nodig was. Financieel Door te werken met een frontlijnteam werden meer kwetsbare huishoudens eerder gevonden. Dit had extra professionele interventies (en dus maatschappelijke kosten) tot gevolg. Daar stond tegenover 9

10 dat er door de nieuwe werkwijze (zie figuur 4) aanzienlijk kon worden bespaard op organisatiekosten. Ook daalde het aantal professionele interventies in de huishoudens, omdat zij door het huishouden zelf of door de frontlijnwerker zelf werden uitgevoerd. Verder werden escalatiekosten voorkómen en waren er ook immateriële baten bij de huishoudens zelf (hogere ervaren kwaliteit van leven). Figuur 4 Oude versus nieuwe werkwijze Saldo Vier jaar werken met een frontlijnteam in Heechterp-Schieringen leidde tot een positief saldo van 2,1 miljoen. Dit saldo had aanzienlijk hoger kunnen zijn, wanneer het frontlijnteam daar niet naast, maar in plaats van de reguliere werkwijze was geplaatst volgens het principe nieuw voor oud. In navolging van onder meer de gemeente Eindhoven willen wij dit principe wel toepassen. 4. Werving en selectie Het succes van het wijkteam hangt sterk af van de kwaliteit van de teamleider en de teamleden. Het is dan ook van belang dat mensen met de juiste expertise en competenties worden geselecteerd. 4.1 Werving en selectie teamleider De teamleider wordt geworven en geselecteerd uit de gemeentelijke organisatie. De gemeente stelt hiervoor in februari 2013 een interne vacature open. 4.2 Werving en selectie teamleden De teamleden worden geworven uit de gehele stad waarbij het wel van belang is dat in het team ook kennis van de Kruiskamp-Schutskamp aanwezig is. Er wordt geworven op de juiste expertise en competenties ( best persons ) en niet op organisaties. Samen vullen zij het blauwe vlak in figuur 2. We proberen dus een zo complementair mogelijk team te krijgen waarbij de teamleden elkaar aanvullen op kennis, expertise en competenties. 10

11 4.3 Selectiecommissie Het Strategisch Platform Sociaal DNA heeft op 24 januari 2013 uit haar midden een Selectiecommissie samengesteld. De commissie selecteert de teamleider en de teamleden. De selectiecommissie bestaat uit: drie directeuren van maatschappelijke organisaties: o Divers of Juvans; o Cello of MEE en; o een jeugdzorgaanbieder; de gemeentelijke projectleider Wijkteam Helftheuvel (voorzitter); de gemeentelijke teamleider (alleen voor de teamleden); een zorginkoper van zorgkantoor/zorgverzekeraar VGZ en; een vertegenwoordiger vanuit één van de gemeenten die al ervaring hebben met wijkteams of frontlijnteams (bijvoorbeeld Leeuwarden of Enschede). De selectiecommissie buigt zich over het functieprofiel voor de teamleider en teamleden (een nadere uitwerking van paragraaf 3.5). In februari 2013 start het werving- en selectieproces. Het doel is dat het team uiterlijk april 2013 van start kan gaan. 5. Randvoorwaarden Om te kunnen doen wat nodig is, moet het wijkteam optimaal in positie gebracht worden. Dit houdt in dat alle relevante (professionele) organisaties (met een contactpersoon in het Programmateam Kruiskamp-Schutskamp) alles in het werk moeten stellen om hen in hun opdracht te laten slagen. De volgende randvoorwaarden moeten zijn ingevuld: draagvlak en commitment; heldere taakomschrijving; professionele handelingsruimte; financiën; faciliteiten en; wijkstructuur. 5.1 Draagvlak en commitment Het is van groot belang dat er maatschappelijk draagvlak is voor het wijkteam. De afgelopen maanden is er veel energie gestoken in de ontwikkeling hiervan. Er zijn bijeenkomsten geweest met uitvoerende professionals op 2 oktober 2012, 21 november 2012 en 16 januari Op 14 en 15 januari 2013 zijn er bijeenkomsten geweest met middenmanagers en directeuren/bestuurders. Op 24 januari 2013 is het onderwerp besproken in het Strategisch Platform Sociaal DNA. Op hoofdlijnen is er draagvlak voor het wijkteam. Breed wordt de mening gedeeld dat deze innovatie nu nodig is. 5.2 Heldere taakomschrijving Het is belangrijk om de taakomschrijving van het team voor de start goed uit te werken. Aan de andere kant is het ook een kwestie van in de praktijk uitvinden. Het team moet hiermee kunnen dealen. Het is belangrijk de positie van het wijkteam ten opzichte van de reguliere inzet in Kruiskamp-Schutskamp in het begin goed te duiden. Immers, het wijkteam komt weliswaar in plaats van de reguliere inzet, maar niet in plaats van alle reguliere inzet. Er liggen afstemmingsvraagstukken met zorgteams op scholen, kinderdagverblijven en met professionals op de consultatiebureaus. Maar ook met professionals in het Wijkplein Helftheuvel en het Brabant Leven Team. Dit vergt de komende maanden nog veel overleg. Over een aantal zaken zijn wij het al wel eens geworden: Afstemming met zorgteams op scholen en kinderdagverblijven In Kruiskamp-Schutskamp is de afspraak gemaakt dat de zorgteams in het primair onderwijs en op de kinderdagverblijven gewoon blijven bestaan. Op deze vindplaatsen vindt basisondersteuning plaats 11

12 door de CJG-kernpartners (GGD, Juvans, Divers en Passage). Afgesproken is dat wanneer er meer aan de hand is, omdat er combi- of meervoudige problematiek speelt in het huishouden waar het kind deel vanuit maakt, het wijkteam de casus oppakt. De precieze criteria moeten we hiervoor nog met elkaar afspreken. In Kruiskamp-Schutskamp ontwikkelen zich de zorgteams niet tot een CJG-team. Afstemming met stedelijke structuren Het wijkteam houdt zich niet bezig met basisondersteuning (enkelvoudig, licht, eenvoudig ) op diverse vindplaatsen in de buurt. Het team komt in actie op aangeven van professionals op deze vindplaatsen (wijkbeheerder, wijkagent, jeugdverpleegkundige, huisarts et cetera). Het team houdt zich vooral bezig met combi- en meervoudige problematiek bij circa 10% van de huishoudens (zie figuur 1). De focus is niet primair gericht op huishoudens met multiproblematiek (circa 5% van de huishoudens). Hiervoor zijn stedelijke structuren (zoals CVTB en Veiligheidshuis). Het wijkteam zorgt wel voor een toeleiding van multiprobleemhuishoudens naar deze stedelijke structuren. De praktijk moet uitwijzen of deze scheiding van 5%, 10% en 5% logisch/houdbaar is. Mogelijk schuift het wijkteam wat meer op naar de 5% (enkelvoudige problematiek) of naar de 5% (multiproblematiek). Ook hiervoor geldt dat we de precieze criteria nog nader met elkaar moeten afspreken. 5.3 Professionele handelingsruimte Om in kwetsbare huishoudens te kunnen doen wat nodig is, moeten de frontlijnwerkers in het wijkteam professionele handelingsruimte hebben. Die handelingsruimte bestaat uit de mogelijkheid om: vanuit de zelfregie van het huishouden een plan 4 op te stellen en op grond daarvan professionele interventies in te zetten, stop te zetten of tijdelijk on hold te zetten; tijdig de juiste professionele interventies in huishoudens te kunnen inzetten, waar mogelijk zonder wachtlijsten; op onderdelen zelf eenvoudige indicaties af te geven voor gespecialiseerde inzet (ondersteuning, hulp, et cetera); tijdens de uitvoering van professionele interventies in het huishouden te kunnen bijsturen; problemen in professionele samenwerkingsrelaties te signaleren en bespreekbaar te maken en; naar eigen inzicht tijd in te delen. De professional moet tijd en plaats ongebonden kunnen werken (het nieuwe werken). Om deze professionele handelingsruimte te kunnen creëren, moet de teamleider bij alle organisaties kunnen terugvallen op een contactpersoon (teamleider of middenmanager) met doorzettingsmacht (zie ook paragraaf 3.6). 5.4 Financiën Het wijkteam komt in plaats van (een deel van) de reguliere inzet. Dit houdt in dat bestaande middelen anders worden ingezet en er geen sprake is van additionele financiering. Wij gaan er vanuit dat iedere maatschappelijke organisatie van wie een teamlid wordt gedetacheerd in het wijkteam bereid is om de investering in het wijkteam te doen. Dit geldt ook voor investeringen die nodig zijn om het wijkteam in positie te brengen en te houden: aanpassen werkprocessen, regels en procedures. Zorgkantoor/zorgverzekeraar VGZ en de gemeente s-hertogenbosch stellen in deze fase voor het wijkteam voor de projectperiode van twee jaar (1 april 2013 tot 1 april 2015) een ontwikkelbudget of innovatiebudget beschikbaar. Hiervoor wordt de komende tijd een begroting opgesteld. 5.5 Faciliteiten Het wijkteam moet kunnen beschikken over de juiste faciliteiten zoals: 4 Vanzelfsprekend kent de frontlijnwerker zijn eigen grenzen en schakelt hij tijdig specialisten in voor advies. 12

13 een uitvalsbasis in het Wijkplein Helftheuvel voor korte briefings en spreekuren 5 ; een laptop of ipad en een mobiele telefoon; een database met relevante informatie op huishoudenniveau en een uitgebreide sociale kaart en; mogelijkheden voor (bij)scholing en intervisie (zie paragraaf 3.5 onder expertise). 5.6 Wijkstructuur Om het wijkteam goed te kunnen laten functioneren moet er een goede organisatorische samenhang zijn tussen: de teamleider en het Programmateam Kruiskamp-Schutskamp (zie paragraaf 3.6); de teamleider en het Strategisch Platform Sociaal DNA (zie paragraaf 3.6); de teamleider en wijkmanager, projectleider sociaal, accounthouder veiligheid en projectleiders fysiek van de gemeente; het team en bewoners, Wijkraad West en vrijwilligers en; het team en professionals in het sociale domein (gewone leven, eerste en tweede lijn). Het wijkteam wordt nauw verbonden aan het Wijkplein Helftheuvel. De komende periode moeten wij samen bepalen op welke onderdelen het wijkteam de reguliere inzet gaat vervangen. Het team gaat in ieder geval de bestaande wijknetwerken 12+ en het BrabantLeven Team vervangen. Dit geldt ook voor de extra ondersteuning op de zeven basisscholen, kinderdagverblijven en consultatiebureau. 6. Projectplanning Het project Wijkteam Helftheuvel kent vijf fasen: fase 1: oriëntatie en analyse (september en oktober 2012); fase 2: definitie (november 2012 tot en met januari 2013); fase 3: ontwerp (januari tot en met maart 2013); fase 4: realisatie (april 2013 tot en met maart 2015) en; fase 5: evaluatie (tussenevaluatie in april 2014, eindevaluatie in april 2015). Met de behandeling van dit concept uitvoeringsplan in het Strategisch Platform Sociaal DNA op 24 januari 2013 is de definitiefase afgesloten. We gaan nu over naar de ontwerpfase, waarin we het uitvoeringsplan met partners nader uitwerken. In februari 2013 starten wij met de werving en selectie van de teamleider en de teamleden. Wij streven ernaar dat het wijkteam uiterlijk op 1 april 2013 van start gaat. 7. Risico s We starten met elkaar een noodzakelijke vernieuwing in het sociale domein. Dit betekent iedere partij zich moet realiseren dat er fouten gemaakt gaan worden en ook gemaakt mogen worden. We moeten ons realiseren dat we alleen kunnen leren door te doen. We moeten elkaar zaken gunnen, opdat we uiteindelijk samen de opgave meer, beter met veel minder aankunnen. Wij zien onder meer de volgende risico s: Partijen (waaronder ook de gemeente) trekken zich vanwege de bezuinigingen terug op hun eigen terrein. Gezien de opgave die er ligt, is dit onwenselijk. Partijen (waaronder ook de gemeente) zullen niet gemakkelijk (een deel van) de reguliere inzet inruilen voor het wijkteam. Om de gewenste systeeminnovatie (ten dienste van kwetsbare huishoudens) voor elkaar te krijgen, is dit toch noodzakelijk. De aansturing door de gemeente ligt gevoelig. Het is niet zo dat de gemeente partijen wantrouwt of wil diskwalificeren. De gemeente wil bij deze majeure veranderingen in deze periode wel dicht op de uitvoering zitten en vaart 6 maken. 5 Het is niet de bedoeling dat het wijkteam veel op het Wijkplein is. Het team is voor 90% in de wijk actief om bij huishoudens te doen wat nodig is. 13

14 Als je in alles uitgaat van de leefwereld van huishoudens (behoeften) en van daaruit gaat doen wat nodig is, dan kom je vanzelf wetten, regels, procedures en afspraken tegen die hiermee op gespannen voet staan 7. Hier zullen we met elkaar doorheen moeten. Om inzicht in elkaars handelen te krijgen is privacy een obstakel waar je iets mee moet. Dit zou je door een samenwerkingsconvenant met een privacy protocol kunnen oplossen (vergelijkbaar met de manier waarop het Veiligheidshuis hiermee is omgegaan. Ook is informed consent 8 mogelijk een oplossing. Het inschakelen van de frontlijnwerker vanuit basisondersteuning zal in het begin lastig zijn. Stelregel is: licht en enkelvoudig in de basisondersteuning en combi, meervoudig in het wijkteam. De praktijk moet de komende jaren uitwijzen of het wijkteam dichter bij de basisondersteuning komt (of zelfs in plaats van) of daar verder vanaf gaat staan. 8. Vervolgstappen In de ontwerpfase gaan we de komende periode (tot 1 april 2013) met elkaar onder meer de volgende zaken nader uitwerken: werving en selectie van teamleden en teamleider; opdracht en werkprocessen; randvoorwaarden wijkteam (facilitering) en; monitoring van inhoudelijke resultaten en proces 9. Zorgverzekeraar/zorgkantoor VGZ en de gemeente s-hertogenbosch nemen op korte termijn initiatief voor het opzetten van werkgroepen op deze onderwerpen. Ook zullen opnieuw bijeenkomsten worden georganiseerd met uitvoerende professionals. 6 In Boschveld en Hambaken is gebleken dat de vorming van een team (te) lang duurt. 7 Vanzelfsprekend is er ook wet- en regelgeving die echt niet ter discussie kan staan. Een bijstandsuitkering kan bijvoorbeeld nooit worden verstrekt als daar conform de WWB (Participatiewet) geen recht op is. 8 Bij informed consent wordt uitgegaan van toestemming door het huishouden om gegevens bij relevante partijen op te vragen. 9 Wij overwegen het de uitvoering van het project te laten volgen door externe deskundigen. 14