Psychogeriatrie of gerontopsychiatrie

Transcriptie

1 Psychogeriatrie of gerontopsychiatrie 1 1 inhoudstafel Psychogeriatrie of gerontopsychiatrie 2. definities 2.1 psychogeriatrie 2.2 gerontopsychiatrie 2.3 bedenkingen 3. verpleegkundige vaardigheden : Herkennen van en omgaan met patiënten met verschillende ziektebeelden 3.1 depressie herkennen 1 observatie 2 criteria van een depressie 3 moeilijkheden om een depressie te herkennen bij ouderen omgaan met ouderen met depressie 1 uitgangspunt 2 Hoe? A. door autonomie/zelfrespect te bevorderen B. balans draaglast-draagkracht in evenwicht 3.2 dementie herkennen via onderzoek 1 anamnese 2 neurologisch testonderzoek : EEG 3 bloedonderzoek 4 beeldvormend onderzoek : CT-hersenen 5 duplexonderzoek van de halsvaten 6 psychologisch testonderzoek 7 ONO-test : oriënterend neuropsychologisch testonderzoek via ziektebeeld 1 criteria van dementie 2 evolutie van dementie 3 vormen van dementie omgaan met ouderen met dementie 1 uitgangspunt 2 hoe? A. geruisloos corrigeren B. geheugenproblemen C. communiceren met een persoon met dementie D. reageren op iets dat de persoon met dementie verkeerd doet E. moeilijk hanteerbaar gedrag bij dementerenden (tips)

2 Psychogeriatrie of gerontopsychiatrie verschil tussen dementie en depressie 3.4 psychose herkennen omgaan met ouderen met psychose 1 uitgangspunt 2 Hoe? A. medicamenteuze behandeling B. prikkelarme omgeving C. behandeling van waan D. werken met doelgedrag E. richtlijnen voor de afdelingswerking 3.5 probleemgedrag herkennen 1 algemeen 2 definitie 3 verschillende oorzaken omgaan met ouderen met probleemgedrag 1 algemeen 2 tips voor een gesprek 3 claimend gedrag 4 tips bij omgaan met actieve en passieve agressie 4. maatschappelijke context, continuïteit in de zorg op de opname-dienst 4.1 voor opname 4.2 tijdens opname de patiënt naar huis oriënteren contact met patiënt contact met familie/ verwijzers ondersteuning stap per stap naar huis de patiënt naar elders oriënteren naar RVT, ROB naar een afdeling voor langdurige opname naar beschut wonen, psychiatrische thuiszorg naar PVT = psychiatrisch verzorgingstehuis 4.3 dagbehandeling externe verwijzing gefaseerd ontslag na een 24u opname behandelaanbod methodiek

3 Psychogeriatrie of gerontopsychiatrie 3 2. definities 2.1psychogeriatrie De psychogeriatrie is het onderdeel van de geneeskunde dat zich bezighoudt met aandoeningen die gepaard gaan met beperkingen van de geestelijke vermogens (psycho) op hogere leeftijd (geriatrie). In de praktijk houdt men zich bezig met blijvende / toenemende cognitieve beperkingen op basis van verschillende dementiele beelden. Ontvangen van " 2.2gerontopsychiatrie Psychiatrisch ziekenhuizen behandelen enkel cliënten met een psychiatrische problematiek. Ze werken curatief, dat wil zeggen genezend, op een zo kort mogelijke tijd, en stabiliserend. Het PZ is een van de laatste schakels in het geheel van behandelmogelijkheden. In een psychiatrisch ziekenhuis bestaan, naast de laagdrempelige opnameafdeling, ook nog afdelingen waar mensen aan toegewezen worden op basis van leeftijdskenmerken (gerontoafdeling), ziektebeeld (psychoseafdeling), behandeling (resocialisatieafdeling), beveiliging (gesloten afdeling) of psychosociaal probleem (verslavingsafdeling). Er zijn ook een aantal centrale diensten, zoals een dienst ontspanning in grotere ziekenhuizen. 2.3 bedenkingen Binnen het psychiatrisch ziekenhuis is er een gesloten opname-afdeling gerontpsychiatrie. Deze afdeling is bedoeld voor ouderen die een psychiatrische problematiek ontwikkelen ten gevolge van het ouder worden. Er verblijven op de afdeling patiënten met depressie, psychose, verwardheid, probleemgedrag, Gezien de leeftijd van onze populatie hebben onze patiënten, net zoals andere bejaarden, ook vaak somatische problemen, mobiliteitsproblemen, zelfzorgproblemen ten gevolge van passiviteit (moedeloosheid, verwardheid), eigen aan de leeftijd. Op onze afdeling is het een blijvende uitdaging om een goede balans te vinden tussen de psychiatrische zorgverlening en de somatische hulpverlening. Het is zo dat hoe meer hulp verpleging biedt naar ADL e.d., hoe minder ruimte er is om aan psychiatrische zorgverlening te doen. Daarom zijn we sinds 1 februari bezig om het aantal hulpbehoevende patiënten te beperken tot maximum 12 van de 30 bedden. In het verleden was het zo dat er vaak periodes waren dat het grootste deel van de patiënten ook hulpbehoevend waren. Op dat moment helt de balans over naar somatische zorg en kunnen we eigenlijk stellen dat we zoals een psychogeriatrie functioneren. Verschillende factoren zijn verantwoordelijk voor het verhoogde zorgprofiel van de patiënten: 1. verantwoordelijkheidsgevoel van de hulpverlener tov de zorgbehoevende medemens. Wij voelen ons als hulpverlener aangesproken om te zorgen voor elke medemens in nood. Het is vanuit ethisch standpunt moeilijk om geen antwoord te geven op de lijdende medemens en hem dus niet op te nemen o.w.v. fysieke zorggraad.

4 Psychogeriatrie of gerontopsychiatrie 4 2. onbekendheid van de doelstelling van de afdeling bij verwijzers (intern en extern) Door interne afdelingen wordt de gerontopsychiatrie soms bestempeld als zorgafdeling, wat maakt dat soms foute verwijzingen gebeuren. Ook andere ZH of andere verwijzers zijn soms niet bekend met de term gerontopsychiatrie en weten niet goed waarvoor we staan. Ze sturen dan mensen door die vb. niet primair een psychiatrische zorgvraag hebben. 3. de huidige norm voor personeelsbestaffing maakt het onmogelijk om met de beschikbare middelen 30 patiënten volledig psychiatrisch en somatisch te verzorgen. Met het personeel dat nu wordt toegekend aan de afdeling kan de totaalzorg vanuit holistische visie (somatisch, psychisch, sociaal, existentieel) niet voor 30 patiënten geboden worden. Wij moeten het aantal opgenomen patiënten met fysieke zorgnood beperken om nog psychiatrische zorgverlening te doen, wat eigenlijk onze primaire opdracht zou moeten zijn.

5 Psychogeriatrie of gerontopsychiatrie 5 3.verpleegkundige vaardigheden : Herkennen van en omgaan met patiënten met verschillende ziektebeelden 3.1 Depressie herkennen 1 observatie Eerst en vooral is het zeer belangrijk een goede observatie te doen van de patiënt. Een goede observatie behelst : -kennis -actief observatievermogen -geduld 2 criteria van een depressie Volgende depressie-criteria kunnen we via observatie en anamnesegegevens onderscheiden : - depressieve stemming - opvallend verlies van interesse of plezier - duidelijk gewichtsverlies (of toename) - dagelijks of bijna dagelijks insomnia of hypersomnia - bijna dagelijks psychomotore agitatie of remming - bijna dagelijks gevoelens van vermoeidheid of verlies van energie - bijna dagelijks gevoelens van waardeloosheid - bijna dagelijks een verminderd vermogen om zich te concentreren of besluiteloosheid - terugkerende gedachten aan de dood, terugkerende gedachten aan suïcide 3 moeilijkheden om een depressie te herkennen bij ouderen De moeilijkheden die men bij ouderen ondervindt om een depressie te herkennen, zijn : - een soort van afweer (somatisering, regressie, ethylisme) - verbergen voor de omgeving - vaak als normaal aanzien Depressie en hoge leeftijd worden heel vaak met elkaar in verband gebracht. Het is echter spijtig te merken dat er weinig volledige cijfergegevens voor de prevalentie voorhanden zijn. In de meeste studies vertonen vrouwen een duidelijke hogere kans tot het ontwikkelen van een depressie dan mannen. Na de leeftijd van 65 jaar neemt de frequentie bij mannen nochtans opvallend toe. Tevens blijkt het voorkomen van lichamelijke ziekte sterk verbonden te zijn met het laattijdig optreden van depressie. Bepaalde lichamelijke aandoeningen geven in meer dan 30% van de gevallen aanleiding tot een secundaire depressie. Depressies bij ouderen worden vaak niet onderkend en bijgevolg niet optimaal behandeld. Er zijn enkele particuliere verschijningsvormen van depressie bij ouderen die aanleiding kunnen geven tot bijzondere diagnostische moeilijkheden. Een zuiver beeld van depressie in enge zin is zelden terug te vinden op hoge leeftijd. Bepaalde symptomen die bij jongere patiënten een zekere aanduiding kunnen bieden voor de diagnose, kunnen overlappen met een aan de leeftijd gerelateerde functionele verandering bij ouderen. Kernsymptomen van de depressieve periode in engere zin worden bij ouderen wel eens overschaduwd door klachten uit de lichamelijke sfeer. Het risico op suïcide is echter bij bejaarden drie à vier keer hoger dan het gemiddeld risico in de gehele bevolking. Depressieve bejaarde blijken hun depressie bovendien meer dan eens voor de omgeving te willen verbergen. Wellicht spelen factoren zoals rolverwachting samen met de sociale attitude die de omgeving t.a.v. ouder wordenden aanneemt hier een rol.

6 Psychogeriatrie of gerontopsychiatrie omgaan met ouderen met depressie 1 uitgangspunt Het beeld dat de samenleving heeft van zorgafhankelijke ouderen is met meer negatieve dan positieve associaties omgeven. Dit raakt de oudere. Wanneer afhankelijkheid die met het ouder worden gepaard gaat groter dreigt te worden door een zware draaglast, gaan oudere mensen steeds negatiever denken, ontwikkelen ze een laag zelfbeeld, nemen gevoelens van schaamte en schuld toe, en groeit het risico op depressiviteit en/of zelfdoding. Belangrijk in de zorg voor depressieve ouderen is het bevorderen van het zelfrespect, de beleving van eigenwaarde en de levenszin. Medicamenteuze behandeling is uiteraard ook een belangrijk aspect in de behandeling van depressie. 2 Hoe? A. door autonomie/zelfrespect te bevorderen Gezonde zorgrelaties beogen de autonomie van de betrokken persoon te bevestigen en te versterken. Zelfbeschikking en zorg sluiten mekaar dus niet uit. Heel ons leven zijn we afhankelijk van anderen om autonomie voor onszelf op te bouwen en te handhaven. Specifiek voor ouderen betekent dit soms dat ze zorg moeten aanvaarden om autonoom te kunnen blijven. Depressie is mogelijk zelfs een gevolg van een moeheid om steeds over zichzelf te moeten beschikken en keuzes te moeten maken. Vb. Een oudere is depressief en voelt zich hopeloos naar de toekomst, kan het niet meer aan. De oudere ziet geen mogelijkheden om te ontsnappen aan de dingen die het leven ondraaglijk maken. Sommigen overwegen zelfdoding. Door zorg te bieden, bevordert men de autonomie van de oudere. Door behandeling krijgt men weer greep op de situatie en controle over zichzelf. B. balans draaglast-draagkracht in evenwicht Het zwaartepunt van de zorg ligt op het herstellen en vergroten van de draagkracht van de oudere. Het is de bedoeling dat zij opnieuw controle krijgen over hun situatie ook al is hun lichaam veranderd, voelen ze zich psychisch zwakker en is het moeilijk om al hun verliezen te verwerken. Wanneer men het leven aan aardt zoals het is, is alles draaglijker; Mensen hebben een bepaald vermogen om weerstand te bieden aan tegenslagen en om zichzelf te handhaven in moeilijke omstandigheden. Als hulpverlener ga je mee op zoek naar mogelijkheden om met nieuwe omstandigheden te leren leven. De ervaring dat het eigen leven in ALLE omstandigheden zinvol blijft en dat het erop aankomt deze zin te ontdekken, is een belangrijke ingesteldheid. Hoewel het voor die ouderen lijkt alsof alle hoop verloren is, vb. hoop op herstel van ziekte, op beterschap, op zelfstandigheid, kunnen zij worden geholpen andere vormen van hoop te zien. de oudere krijgt controle over de situatie Door de oudere met zijn depressie te erkennen en er voor hem te zijn, wekt dat meestal al wat vertrouwen bij de ouderen en krijgt hij zo weer greep op zijn leven en de situatie.

7 Psychogeriatrie of gerontopsychiatrie 7 de oudere uit zijn isolement halen Voor de meeste mensen is het van vitaal belang dat ze zich ergens bij berokken voelen, dat ze iets betekenen voor iemand of iets. Vb. hondje hebben, groentetuin onderhouden. In gesprek met ouderen tijdens dagelijkse activiteiten (vb. ADL) vertelt men soms over eenzaamheid, vroegere interesses worden opgemerkt, Het gaat erom hierop verder te gaan en naarmate de vertrouwensband met de patiënt groter wordt, de oudere op weg te helpen om uit het isolement te treden, verenigingen voor te stellen, activiteiten te plannen samen met de oudere, beleving van eigenwaarde bevorderen Ouderen hebben op vele manieren gezorgd in het leven : voor hun kinderen, hun ouders, en meestal waren ze ook deel van allerlei projecten. Door de oudere te laten praten over zijn eigen zinvolle levensverhaal, en de herinnering eraan, bevorder je het eigenwaardegevoel bij die patiënt. Ook wanneer ouderen met elkaar praten over hun verleden en wat ze allemaal hebben gedaan in het leven ervaren ze steun aan mekaar en voelen zich vaak beter over zichzelf. 3.2 dementie Herkennen via onderzoek 1 anamnese Je vraagt aan familie en patiënt vooral welke symptomen er aanwezig zijn, die eventueel aan de mogelijkheid van dementie doen denken en hoe lang die tekens reeds bestaan. Vb. progressief optreden van geheugen- en/of gedragsveranderingen Vb. hoe was de persoonlijkheid van de patiënt vroeger? Ook belangrijk is navraag te doen over het verleden van de betrokkene vb. leeftijd, vroegere ziektes, beroepssituaties (vb. schadelijke stoffen bij schilders), familiaal voorkomen van verwardheid/dementie, het gebruik van alcohol en medicatie. 2 : neurologisch onderzoek, EEG (elektro-encephalogram) Meestal wordt er een consult aan de neuroloog gepland. Daarbij kan een specifieke afwijking in het EEG wijzen op een bepaalde oorzaak van dementie. 3 : bloedonderzoek Een algemeen oriënterend bloedonderzoek en aanvullende bloedtesten kunnen heel nuttig zijn in het kader van dementie vb. vit B12-tekort 4 : beeldvormend onderzoek, CT-hersenen Een comutertomografie (CT-scan) van de hersenen is een waardevol onderzoek. Een CT-scan is noodzakelijk bij het opsporen van specifieke hersenletsels (vb. hersentumor, subduraal hematoom) en ook vasculaire aandoeningen (vb. infarcten) kunnen aan het licht gebracht worden als ze niet te klein zijn. Recenter vonden NMR en SPECT meer ingang in de diagnose van dementie. NMR (nucleaire magnetische resonantie) : Een NMR kan beter afwijkingen in de witte stof aantonen en wat alzheimerdementie betreft, zijn de letsels ter hoogte van de hippocampus beter zichtbaar. SPECT (single photon-emissie-computertomografie) : Men spuit de patiënt een radioactieve stof in die zich tijdelijk in de hersenen hecht. Daarna maakt men coupes van het hoofd met behulp van een gamma-camera of stralingsdetectoren. Met deze techniek wil men vooral bepaalde hersenfuncties in het licht stellen. Zo kan men de regionale bloeddoorstroming in de hersenen onderzoeken.

8 Psychogeriatrie of gerontopsychiatrie 8 Een vermindering van het hersenmetabolisme wordt gezien bij Alzheimerpatiënten. Bij de ziekte van Pick en frontaalkwabdementie stelt men een verminderde doorbloeding vast frontaal in de hersenen. 5 : duplexonderzoek van de halsvaten Dit is vooral waardevol in de diagnose van vasculaire dementie. De bedoeling is vernauwingen en verstoppingen in het carotis- en vertebrobasilair gebied op te sporen. 6 psychologisch testonderzoek Het gaat hierbij vooral om een evaluatie van de cognitieve functies. Het psychologisch onderzoek richt zich vooral op de volgende cognitieve functies : -aandacht en concentratie -geheugen -oriëntatie (tijd plaats ruimte persoon) -intellect en denken -verworven intellectuele vaardigheden -taalgebruik en taalbegrip (phasis) -handelen (praxis) -herkennen (gnosis) 7 ONO-test : oriënterend neuropsychologisch onderzoek Gebruikte versie : 1998, Instituut voor toegepaste wetenschappen Dr. Ben van Cranenburgh en Dr. Judith Dijkstra-Hekkink Het ONO-onderzoek is ontworpen voor CVA-patiënten na het acute stadium. Bij de keuze van de onderdelen is uitgegaan van neuropsychologische functiestoornissen die vooral bij deze patiënten voorkomen. Het is in feite niet ontwikkeld voor patiënten met hersentrauma of dementie, hoewel het hier ook wellicht zijn nut kan hebben. Het ONO mag niet op zichzelf staan. Het moet gekaderd worden in een totale evaluatie van de patiënt. Het ONO duurt ongeveer 1 uur. Het gaat hier dus niet om een verfijnd psychometrisch neuropsychologisch meetinstument. Dergelijke tests zullen verder op indicatie moeten worden afgenomen. Bij het ontwerp van de verschillende onderdelen van het ONO is uitgegaan van enkele algemeen geaccepteerde globale principes betreffende de relatie tussen stoornissen en laesielokalisatie. De basisfuncties zijn hierbij gerangschikt langs drie assen. Dit assenstelsel levert volgende functiedomeinen op : -ziekte-inzicht : Hier wordt algemeen aan de patiënt gevraagd wat er gebeurd is. De patiënt moet ook zijn eigen prestaties respectievelijk beoordelen, zowel vooraf als achteraf. -geheugen : Oriëntatie in persoon, tijd en plaats. Ook wordt er een afspraak gemaakt, een persoonsnaam gegeven, er wordt een voorwerp weggeborgen en er moet een tekst gelezen worden. Al deze onderdelen moeten respectievelijk gereproduceerd worden en onthouden. -communicatie : Een leestekst moet mondeling worden weergegeven en een mondeling bericht moet genoteerd worden. De patiënt wordt eveneens gevraagd om te rekenen meer bepaald : het te ontvangen wisselgeld aan een kassa berekenen en nemen. -ruimtelijke functies : Dit domein bevat zowel onderdelen op beperking-niveau als op stoornis-niveau. Worden bepaald : ruimtelijke handeling (doosjes schikken in een grotere doos), links-rechts verbaal (benoemen van links en rechts aan het eigen lichaam en dat van de onderzoeker), links-rechts

9 Psychogeriatrie of gerontopsychiatrie 9 concept (links en rechts op foto s uit alledaagse situaties vb. in het verkeer), tekenen (mens en klok), natekenen (huis). -waarnemen Het benoemen of beschrijven van zintuiglijke informatie en het aan elkaar relateren van verschillende zintuiglijke modaliteiten. -handelen Het imiteren van voorgedane bewegingen. Het benoemen van, het beschrijven van de functie van en het tonen van het gebruik van bepaalde voorwerpen(objectgebruik) Tenslotte valt hieronder nog de complexe handeling (telefoonnummer en vervolgens intoetsen op een telefoon). -aandacht Belangrijk bij het opsporen van neglekt en aanverwante symptomen. Dit wordt gedaan door het zoeken naar advertentie op een krantenpagina en er moeten lijnen worden gehalveerd. Er wordt ook nagegaan of er uitdoving optreedt op visueel, akoestisch en tactiel gebied. -organisatie Hierbij wordt gevraagd om bestek te sorteren op vorm, grootte of materiaalkleur. Het idee achter deze opdracht is het ontdekken van regels en principes. Dit is een vaardigheid die van groot belang is in verband met generalisatie. Als laatste test wordt een handelingssequentie met interruptie aangeboden. De patiënt krijgt foto s van twee verschillende handelingssequenties. Hij moet deze sorteren maar wordt bij deze taak twee maal gestoord via ziektebeeld 1 criteria van dementie Aan dementie liggen volgende criteria aan de basis : A.Er moeten meerdere cognitieve stoornissen aanwezig zijn : -Er moeten noodzakelijk geheugenstoornissen (amnestische stoornissen) aanwezig zijn. Zoniet is er zelfs geen sprake van dementie! Die geheugenstoornissen blijken uit een verminderd vermogen om nieuwe informatie te leren of zich eerder geleerde informatie te herinneren. -Daarnaast moet er minsten een van de vier volgende cognitieve stoornissen aanwezig zijn : (a) afasie of taalstoornissen (b) apraxie of het verminderde vermogen om motorische handelingen uit te voeren ondanks het feit dat de motorische functies intact zijn (c) agnosie of het onvermogen objecten te herkennen of thuis te brengen ondanks het feit dat de sensorische functies intact zijn (d) stoornis in de uitvoerende functies, dat wil zeggen : plannen maken, organiseren, opeenvolgend handelen, abstraheren B. De vermelde cognitieve stoornissen moeten -een significante beperking in het sociale of beroepsmatige functioneren veroorzaken -én een significante beperking ten opzichte van het vroegere niveau van functioneren betekenen. C.De vermelde cognitieve stoornissen mogen niet uitsluitend voorkomen tijdens het verloop van een delirium 2 evolutie van dementie : A. milde dementie Hoewel werk of sociale activiteiten in belangrijke mate belemmerd zijn, kan de patiënt nog zelfstandig wonen. De dementerende persoon kan de dagelijkse routinehandelingen voor de

10 Psychogeriatrie of gerontopsychiatrie 10 persoonlijke verzorging (wassen, aan- en uitkleden) nog zelf uitvoeren en beschikt nog over een betrekkelijk intact verstandelijk vermogen. Er is begeleiding nodig voor meer ingewikkelde taken. B. matige dementie Het wordt steeds moeilijker om dagelijkse handelingen zelfstandig uit te voeren. De verstandelijke stoornissen worden steeds erger : de geheugenproblemen worden groter, praten en begrijpen worden erg moeilijk. Bij matige dementie is zelfstandig wonen riskant. Toezicht en verzorging is noodzakelijk. C. ernstige dementie In deze fase kan de dementerende persoon niet veel meer. Hij/zij praat niet meer, begrijpt nog maar zeer weinig, herkent niemand meer. Bij alles wat de zieke doet, is er nu hulp nodig. Mensen kunnen incontinent worden en allerlei medische klachten krijgen. Daarom wordt deze fase ook wel de zorgbehoevende fase genoemd. 3 vormen van dementie A. dementie van het Alzheimer type De ziekte van Alzheimer wordt klinisch gekenmerkt door een geleidelijke maar progressieve evolutie van een dementiesyndroom. Zij kent wel een vrij typisch verloop, waardoor de diagnose meestal met zekerheid vermoed kan worden. Bij het neuropathologisch onderzoek van de hersenafwijkingen wat bijna steeds pas na de dood mogelijk is- vindt men zogenaamde seniele plaques en neurofibrillaire degeneratie. De diagnose van die zoveel voorkomende ziekte kan men dus in feite maar met zekerheid stellen wanneer men na de dood een hersenonderzoek zou uitvoeren. B. vasculaire dementie Onder vasculaire dementie verstaat men dementie die het gevolg is van één of meer aandoeningen zijn in de bloedvaten van de hersenen. Theoretisch kan men dus verwachten dat er heel wat aandoeningen zijn die een vasculaire dementie kunnen doen ontstaan. In de praktijk stelde men echter vast dat het overgrote deel van de vasculaire dementies zich voordeden bij het bestaan van een multi-infarct-beeld in de hersenen, d.w.z. de aanwezigheid van verschillende infarcten in de hersenen. Wanneer men over vasculaire dementie zonder verdere precisering spreekt, bedoelt men vrijwel steels multiinfarctdementie. In de realiteit zijn er nog wel andere, zij het veel minder belangrijke oorzaken. C.dementie door de ziekte van Pick Bij deze aandoening, door een onbekende oorzaak, bestaat een preseniele dementie. Zij wordt vooral gekenmerkt door stoornissen in het gedrag en de spraak, terwijl de geheugenstoornissen vrij laat optreden. D.dementie door ziekte van Huntington De ziekte van Huntington is een erfelijke aandoening, gekenmerkt door het bestaan van chorea en mentale achteruitgang. Dit laatste evolueert naar een dementiesyndroom. E. dementie door de ziekte van Parkinson De ziekte van Parkinson wordt vooral gekenmerkt door aantasting van de motoriek. In zeker 25% van de gevallen manifesteert zich ook een dementiesyndroom. F. dementie door de ziekte van Creutsfeld-Jacob Deze voorheen vrij zeldzame ziekte, verwekt door een virus of beter een prion, was vooral gekenmerkt door een snel verloop dat tot de dood leidt. De ziekte zelf staat sedert 1995 opnieuw in het middelpunt van de belangstelling omwille van de gekkekoeienziekte.

11 Psychogeriatrie of gerontopsychiatrie omgaan met ouderen met dementie 1 uitgangspunt Er zijn een aantal competenties te ontwikkelen als het gaat over het omgaan met dementerenden. Het volledige pakket vind je in het boek E-dementie. Enkele voorbeelden worden hier besproken. 2 Hoe? A. geruisloos corrigeren Verval niet in welles-nietes discussies of confronteer de persoon niet met zijn fouten. Wat je wel best doet, is geruisloos corrigeren. Vb.1 : Ik heb me al gewassen. Reactie :Je probeert hem zachtjes met een kwinkslag aan het verstand te brengen dat hij het verkeerd voor heeft. Dit is geen goede benadering. Ga niet in discussie met een persoon met dementie om hem te overtuigen dat hij niet weet waarom hij dat zegt. Het kan best zijn dat de persoon met dementie beweert dat hij zich gewassen heeft, om zichzelf te beschermen. Wel windt hij je vraag niet gepast en niet terzake. Waar bemoei je je eigenlijk mee? Als je er verder op ingaat kan het wel eens uitmonden in een welles-nietes discussie en heeft daar niemand baar bij. Jij niet, maar de persoon met dementie evenmin. Een betere benadering is : spring later binnen om te zien of hij zich gewassen heeft. Vb. 2 : Ik krijg mijn rok niet meer aan. Reactie : Ik zal dat eens goed doen. Dit is geen goede reactie. We denken heel snel iets te moeten doen in de plaats van iemand met dementie. We doen dit met de beste bedoelingen. Confronteer de personen me dementie niet met hun fouten : Wat heb je weer uitgestoken! Ga niet in discussie over wat foute handelingen zijn. Vlug ervaren personen met dementie dit als bedreigend, beschuldigend. Zij voelen zich aangetast in hun eergevoel. De ziekte is voor hen erg bedreigend. Goede reactie : geruisloos corrigeren. Mag ik je helpen? En je begint de kleding in orde te brengen. Trek deze rok maar aan. Of Wat zullen we vandaag aantrekken? vb.3 dat ding om koel te maken Een persoon met dementie vraagt je om wat hij in zijn handen houdt in dat ding om koel te maken te steken. Hij sakkert omdat hij niet op het juiste woord (koelkast, frigo, ) komt. Reactie : Bedoel je de koelkast? Dit is een goede reactie. Dit is geruisloos corrigeren. Niet goed is de persoon confronteren met zijn fouten : René, weet je dat dan niet? Streef steeds naar het opbouwen van een vertrouwensband, om van daaruit de persoon met dementie te benaderen. Aanvaard ook dat dit soms niet mogelijk is en laat na overleg de zorg aan een collega over, indien dit kan. vb.4 Ik moet naar mijn werk. Reactie : Je hoeft geen les meer te geven op school. Die tijd is al lang voorbij. Dit is geen goede benadering. We denken te vaak dat we moeten zeggen zoals iets werkelijk is. Voor mensen met dementie valt het steeds moeilijker te weten wat heden en verleden is, wat werkelijk is.

12 Psychogeriatrie of gerontopsychiatrie 12 Goede benadering : geruisloos corrigeren : Vertel eens iets over toen je nog les gaf? B. geheugenproblemen Mijn geheugen is niet beter of slechter dan dat van iemand anders. Ik heb geen probleem. Met mij is niks mis. Reactie : Het is allemaal zo erg nog niet. Het is normaal dat je op jouw leeftijd gaat vergeten. Dit is geen goede benadering. De omgeving dekt dit heel vaak toe. Mogelijke achtergronden : -ontkennen van het geheugenprobleem. -niet willen toegeven dat er iets aan de hand is -rouwgevoelens Toch is er soms erkenning van het geheugenprobleem : men wijst naar het hoofd en men vraagt zich af of men gek wordt. Wel een goede reactie is de validerende benadering : het plaatsen van deze gebeurtenis in de levensloop van de persoon met dementie, het benaderen van het ziek zijn : Het moet niet makkelijk voor je zijn om zoveel te vergeten. Heb je de laatste tijd ook zoveel moeite om iets te onthouden? Ik kan me voorstellen dat je daar veel moeite mee hebt. C. communiceren met een persoon met dementie De dochter van mevr.v. komt drie keer per week bij haar op bezoek. Ze heeft het er telkens moeilijk mee. Ze begint steeds met : Weet je nog wie ik ben? Ken je me nog? Ik ben je dochter. Dit is geen goede benadering. Het lijkt of een ingangsexamen nodig is in het communiceren met een persoon met dementie. Pas als men daarvoor slaagt, kan men verder in de communicatie. Een goede communicatie is :spreken over wat je nu ziet, hoort, voelt, Dat je vraagt hoe het ermee gaat, D. reageren op iets dat de persoon met dementie verkeerd doet Een verzorgende is ten einde raad wanneer mevr.j. voor de vijfde keer haar kleerkast die zo mooi gesorteerd was overhoop haalt en haar kleren in pakjes begint te stapelen. Ze zegt : Dat doe je weer eens verkeerd. Dit is geen goede reactie. We begrijpen wel dat dit erg vervelend is, zeker als dit al de vijfde keer is vandaag. Towh is het goed je te beheersen en dit gedrag een plaats te gen. Bij de ene persoon met dementie zien we hoe men gaat verzamelen, bij andere merken we iets anders op, zoals continu roepen of vragen of men naar het toilet mag gaan, hoewel dit past gebeurde. Ook hier geldt : ga er niet te veel tegen in. Goede reactie : Vraag mevrouw eens of je mag helpen met sorteren. Probeer je aa n te passen aan de gevoels- en de leefwereld waarin de persoon met dementie zich op dat moment bevindt en stem van daaruit je aanpak af. E. moeilijk hanteerbaar gedrag bij dementerenden Veel van de veranderingen in het gedrag van een dementerend persoon zijn het gevolg van het dementeringsproces. Toch is het niet goed om te veronderstellen dat alle veranderingen

13 Psychogeriatrie of gerontopsychiatrie 13 veroorzaakt worden door het ziekteproces; Er kunnen veel uiteenlopende aanleidingen en redenen zijn die het gedrag en de stemming van een persoon doen veranderen. Beïnvloedende factoren kunnen zijn : -persoonlijkheid van de patiënt (zwartkijker, opvliegend iemand, rustig persoon, ) - levensgeschiedenis speelt ook vaak een grote rol - omgevingsfoctoren (TV die luid staat, teveel prikkels, te koud, houding verpleging ) - manier waaarop iemand uit zichzelf geneigd is om met moeilijkheden om te gaan ( copingstijlen ) vb. heel veel praten, zwart kijken, relativeren, opblazen, tips bij omgaan met moeilijk hanteerbaar gedrag bij dementerenden en hoe voorkomen - eigen gedrag heeft veel invloed op gedrag van de patiënt! - een autoritaire houding lokt agressie uit - rust uitstralen - achter de rug praten van de pt (letterlijk) is zeer beangstigend voor dementerenden, ze horen iets maar zien niets - (trachten we te vermijden: we gaan slapen, we gaan eten, ) - duidelijkheid bv ik kom u helpen zegt eigenlijk niets, duidelijk zeggen wat je gaat doen - controleren of patiënt de boodschap begrepen heeft: taal begrijpen dementerenden moeilijk, dus mimiek, houding, intonatie, is zéér belangrijk! - de tijd nemen - gevoelens erkennen - veel herhalen - positief bekrachtigen - aanrakingen - praten met de patiënt terwijl je de verzorging uitvoert - manier van praten is belangrijk, intonatie, bv. goedemorgen kan op verschillende manieren geïnterpreteerd worden. - welles nietes situatie stoppen, want je verliest altijd - moeilijke situatie bv pattiënt weigert mee te gaan naar de kamer, even laten doen, 10 min later terug proberen. Lukt dit echt niet, eventueel aan nachtdienst overlaten (indien dit kan op de afdeling?). Wij moeten ons aanpassen, dementerende kan niet meer leren!

14 Psychogeriatrie of gerontopsychiatrie verschil tussen dementie en depressie DEMENTIE DEPRESSIE Begin Meestal onduidelijk Dikwijls duidelijk aanwijsbaar Verloop Langzaam, chronisch progressief soms snel, progressief Bewustzijn Meestal goed Helder Geheugen en oriëntatie Globaal amnestisch syndroom Meestal goed bewaard doch erg vertraagd Cognitie Afasie, apraxie en agnosie Goed bewaard, de uitvoering (performantie) zeer wisselend meestal vertraagd Emotionele expressie Labiel, soms zeer wisselend Constant bedrukt Ziektegevoel, zieke-inzicht Meestal afwezig Duidelijk besef Lichamelijke veranderingen Komen voor, staan zelden op de voorgrond Typisch : verminderde eetlust, slaapstoornissen, constipatie Etiologie Enkelvoudig (organiciteit) Psychische, sociale en/of lichamelijk uitlokkende factoren Prognose Niet reversiebel behandelbaar 3.4psychose herkennen Ouderen kunnen zoals op elk kwetsbaar moment in het leven ook tijdens het senium psychotisch decompenseren. Vaak gaat het om achterdocht, al dan niet gepaard gaand met een mild geheugenprobleem. Soms steken wanen en hallucinaties de kop op. Af en toe wordt er iemand opgenomen die reeds langer psychotisch was en binnen de maatschappij tot nu toe bleef functioneren, soms vanuit beschut wonen, soms reeds lang opgevangen door familie. De diagnose wordt gesteld via anamnestisch onderzoek en observatie. Volgende factoren kunnen we in het levensverhaal van de patiënt nagaan en eventueel integreren in de behandeling van de oudere schizofrene patiënt : Lichamelijke handicap Sensorische beperkingen Belastende gebeurtenissen die horen bij het ouder worden

15 Psychogeriatrie of gerontopsychiatrie 15 Reactie op een verlies Reactie op een gedwongen verhuizing Allerhande stress-situaties Een vb. van het voorkomen van psychose op de afdeling is die gekenmerkt door wantrouwen en paranoïde wanen. Achterdocht maakt mensen éénzaam : de mensen lopen voortdurend tegen een muur van ongeloof terwijl ze juist zo n behoefte hebben aan steun. Dit in tegenstelling met het feit dat deze personen meestal niet aankloppen bij de dokter of DGGZ. Ze voelen zich immers niet ziek. Het kwaad ligt buiten hen, het is de maatschappij die het op hen heeft gemunt. Daarom doen deze mensen vaak wel beroep op andere hulpdiensten (vb. de politie) om een einde te laten maken aan in hun ogen- andermans kwade bedoelingen. De achterdochtige bejaarde schuift de verantwoordelijkheid voor zijn toestand in de schoenen van anderen. Er is agressie ten opzichte van de professionele hulpverleners en/of ten opzichte van de familieleden en vrienden. De belangrijkste kenmerken van een paranoïde stoornis op oudere leeftijd zijn het voorkomen van een hardnekkige achtervolgings-, vergiftigings- of jaloersheidswaan die niet aan schizofrenie, een depressief of een manisch syndroom of een manifest organische oorzaak kan worden toegeschreven. Meestal is bij zulke patiënten ook het affect sterk gestoord. In de stemming of affect gaat de persoon juist positie kiezen tav de omgevende werkelijkheid en vooral ook tav zijn medemensen. De wijze waarop hij zich door deze laatsten aangedaan, geroerd of gegrepen voelt, zal vanzelfsprekend op haar beurt ook andere psychische functies zoals het denken, maar ook het waarnemen, het oordeels- en zelfs het wilsvermogen beïnvloeden. Deze personen blijken in de volwassenheidsperiode sterk genoeg geweest te zijn om diverse aanpassingsproblemen aan te kunnen. Op latere leeftijd echter, vooral tegen de achtergrond van een alsmaar slinkende mogelijkheid om zich te kunnen handhaven, kan hun hanteringsgedrag in min of meerdere mate ontoereikend worden omgaan met ouderen met psychose 1 uitgangspunt Psychose als aandoening is gekend. Wat de benadering van ouderen met psychose betreft, is er geen andere benadering te vinden dan die bij jongere personen met psychose; Psychose behelst negatieve en positieve symptomen. Negatieve symptomen : vb. verminderd sociaal contact, verlies van interesse en initiatief, afgevlakte emoties en passiviteit Positieve symptomen : vb. wanen, hallucinaties De negatieve symptomen worden eerder bij verder gevorderde psychosen opgemerkt, zodat deze patiënten eerder een langdurige opname kennen op een psychose-afdeling De positieve symptomen ontstaan meestal bij een eerste fase van psychose. Wanneer dit oudere personen betreft, komen zij vaak terecht op een geronto-psychiatrische afdeling. 2 Hoe? A. medicamenteuze behandeling B. prikkelarme omgeving Een prikkelarme omgeving houdt in vele gevallen in dat het contact met de familie soms tijdelijk sterk moet verminderd worden. De maatregelen die moeten genomen worden, moeten zoveel mogelijk worden genomen in samenspraak met de patiënt eventueel in onderhandeling.

16 Psychogeriatrie of gerontopsychiatrie 16 Men moet concreet en duidelijk zijn en met moet vermijden om betuttelend over te komen. Geef de patiënt zoveel mogelijk persoonlijke ruimte, luister naar zijn verhaal en probeer zakelijk en concreet over te komen met behoud van zoveel mogelijk realiteitstoetsing, vermijd voortdurend oogcontact, en kom transparant en eensgezind als team naar de patiënt. Men moet bekomen dat de patiënt zoveel mogelijk vrijwillig in de behandeling stapt. Men raakt het verst als men zoveel als mogelijk dingen vermijd op te leggen, maar de medewerking van de patiënt verkrijgt, zelfs al duurt dit langere tijd. Het zal de hulpeloosheid en daardoor de angst van de patiënt verminderen. Een ding dat men echter niet mag vergeten is de veiligheid van het team. Vanuit psychodynamisch oogpunt kunnen enkele belangrijke opmerkingen gemaakt worden. De psychoticus heeft geen symbolisch kader waar hij dingen kan plaatsen en relativeren, zoals anderen dat wel hebben. Hij heeft het enorm moeilijk om met het gebod, het verbod en met grenzen om te gaan. Men moet dus heel voorzichtig omgaan met dwang, structurering en gedwongen zorgen. De patiënt beschikt niet over de metafoor en neemt alles letterlijk. Doordoor hoort hij regelmatig de gebiedende wijs en kan hij zich niet aan de letterlijkheid van het gebod onttrekken. Hij gaat er op in, vaak met desastreuze gevolgen. C. behandeling van waan In de behandeling is het bij een eerste opstoot nuttig niet op de waan in te gaan, maar integendeel de begintoestand trachten te herstellen en zoveel mogelijk realiteit aan te bieden. Het is daarom ook belangrijk de patiënte te leren omgaan, niet alleen met stresstoestanden, maar ook en vooral misschien met verliessituaties. Het is belangrijk de patiënt actief in de behandeling betrokken wordt, dat men hem inlicht over wat er gaande is en dat men samen met hem de behandeling inricht. De patiënt moet weten wat en waarom de dingen gebeuren. Ook de familie moet worden ingelicht. D. werken met doelgedrag Om zowel voor de patiënt als begeleider duidelijkheid te scheppen en de eerste de kans te geven zich verder te ontwikkelen, wordt vooral met doelgedrag gewerkt. Dit kan van alles zijn : op tijd opstaan, zich wassen, geen scheldwoorden gebruiken, iets op een normale toon kunnen vragen, Het is dan belangrijk dat ieder teamlid de afspraken rond elke patiënt kent, zodat er gelijkvormig kan gereageerd worden. Als een bepaald doelgedrag wordt bereikt, kan aan iets anders worden gewerkt. Het grote voordeel aan deze manier van werken is dat de focus niet ligt op negatief gedrag, maar op het gezonde deel van de patiënt. E. richtlijnen voor de afdelingswerking Vermijdt lange en uitgesponnen therapiesessies waarbij het te druk is en waarbij te veel prikkels worden aangeboden, niet langer dan een uur. Dit is beter dan het langer te trekken en een pauze in te lassen. Mensen verliezen er zich dan niet, er is een betere focus van aandacht en realiteit, ze voelen zich ook minder bedreigd. Belangrijk is ook het individueler werker, het omgaan met tastbaar, concreet en gestructureerd materiaal. Van belang is het gericht zijn op de realiteit en op het geïntegreerd houden van het lichaamsbeeld (bewegingstherapie), maar ook het scheppen van een vast kader : een voorzienbaar, voorspelbaar en gestructureerd kader, afspraken en omgangsvormen. Een omvangrijk deel van het werk moet gericht zijn op het omgaan en verwerken van stress en spanningen, die een grote uitlokkende factor zijn bij psychotische toestanden. Daarnaast zal een grote klemtoon moeten worden gelegd op een vast levensritme en ADL.

17 Psychogeriatrie of gerontopsychiatrie probleemgedrag herkennen 1 algemeen Vanuit een rusthuis worden soms bejaarden voor korte tijd verwezen naar een psychiatrische afdeling. De oudere kan voorlopig niet meer in het rusthuis terecht wegens probleemgedrag vb. roepgedrag, agressie naar medebewoners of personeel, extreme stemmingsschommelingen, Het ontstaan van probleemgedrag kunnen we begrijpen. Gedrag wordt bepaald door de complexe wisselwerking tussen individu en omgeving Probleemgedrag dus ook. Dit houdt in dat verschillende factoren een rol kunnen spelen : A. individuele factoren : lichamelijke conditie, mogelijke psycho-organische functiestoornissen, medicatiegebruik, persoonlijkheid, levensloop, eventuele psychopathologische aspecten B. omgevingsfactoren : materiële omgeving (woonomstandigheden), immateriële omstandigheden (relaties), hospitalisatiesyndroom C. lichamelijke factoren : oververmoeidheid, overspannenheid, ontregelde diabetes, verstoorde schildklierwerking, reactie op het besef en de verwerking van het hebben van een ziekte, aandoening van de hersenen, sterker of paradoxaal reageren op bepaalde medicatie D. psychische factoren : bij het ouder worden kunnen bepaalde persoonlijkheidstrekken sterker naar voren komen :omgaan met tegenslagen en verliessituaties, ingrijpende gebeurtenissen die onuitwisbare sporen hebben nagelaten, gedrukte stemming tot depressie. Klagers, treuzelaars, slechte luisteraars, bemoeials, manipulators, saboteurs, agressieve mensen, arrogantie, betweters, Je bent geneigd ze te mijden, maar vaak moet je nu eenmaal met lastige mensen zien te werken. 2 Definitie Moeilijk gedrag is een vorm van communicatie, de patiënt tracht iets te vertellen. Moeilijk gedrag is gedrag waar jij en/of anderen het persoonlijk moeilijk mee hebben. Het zijn gedragingen van ouderen die door verpleegkundigen en/of de oudere zelf als hinderlijk/ moeilijk worden ervaren. De gedragingen leiden tot een gevoel van onbehagen, angst en/of machteloosheid bij één of beide partijen. Agressie is een uiting om bij de ander schade toe te brengen en die bij een ander als bedreigend wordt ervaren. Het gaat vooral om de manier waarop je het beleeft en hoe je ermee omgaat. De een vindt bv. stemverheffing agressie, terwijl iemand anders pas over agressie praat wanneer er echt bedreigingen worden geuit. 3 Verschillende oorzaken Mensen gedragen zich lastig omdat ze geleerd hebben dat ze daarmee anderen uit balans kunnen brengen en de actie van anderen kunnen beïnvloeden of zelfs verhinderen. Het kan bewuste manipulatie zijn, maar ook een onbewust gegroeide karaktereigenschap. Lastig gedrag is echter geen objectief gegeven, dat het lastig is, is jouw persoonlijke interpretatie.

18 Psychogeriatrie of gerontopsychiatrie 18 3 vormen van eisend gedrag: * consumentisme * claimend gedrag * agressie Consumentisme : het gedrag waaruit blijkt dat de zorgvrager zorg als een product ziet waarvoor hij betaald, waaraan hij kwaliteits- en leveringseisen kan stellen, alles is op bestelling leverbaar klant is koning, u vraagt wij draaien. Claimend gedrag : kenmerkt zich doordat iemand op een vasthoudende manier via een dwingend/eisend optreden een (be)klemmend beroep/appèl doet op een ander om hulp of steun. Degene die claimt beleeft het vragen als redelijk en noodzakelijk voor het vinden van oplossingen (meent recht te hebben op bepaalde zorgactiviteit). Degene die aangesproken wordt beoordeelt het claimend gedrag als overdreven, storend en overbodig en zal geneigd zijn de claim naast zich neer te leggen. Bij beide partijen treden gevoelens van onderwaardering, verwaarlozing, machteloosheid en ergernis. Wanneer de betekenis van het claimend gedrag niet of onvoldoende wordt uitgeklaard, wordt genegeerd of over het hoofd gezien, wordt het versterkt en wordt een steeds dringender beroep gedaan op de ander. Vb en van claimend gedrag: - veelvuldig op de bel duwen - roepgedrag - shadowing (dementerende die steeds bij hv is) - continu met dezelfde vraag bij vp staan - - dit bij pt / bewoner en/of familie. Oorzaken claimend gedrag: - verlies van betekenisvolle anderen (somberheid, bitterheid, kwaadheid, machteloosheid, zich onbegrepen voelen, waarom ik, afhankelijk worden, ). Overspoeld geraken door veranderingen, greep op de omstandigheden en het eigen leven dreigen te verliezen (zich vastklampen aan anderen, geen keuzes meer mogen/kunnen maken). - het ouder worden als verlies-ervaring (verlies of vermindering seksuele potentie, verlies van identiteit ontleend aan professionele status, het moeten erkennen niet bereikt te hebben wat men had willen bereiken, inperking financiële draagkracht, vereenzaming, lichamelijke aftakeling, ) - ouderen met een beperkt sociaal netwerk (ontvallen van naasten, conflicten met familie ed, groot appèl op mensen die vaak nog weinig krediet willen of kunnen verlenen aan betrokkene) - ouderen met een persoonlijkheidsstoornis of bepaalde persoonlijkheidskenmerken Agressie: wat de reden is dat de een meer gebruik maakt van agressie dan de ander kan verschillende oorzaken hebben. De oorzaak kan puur biologisch zijn door een verschillende hoeveelheid hormonen. Het kan aangeleerd gedrag zijn vanuit een milieu of cultuur waarin gebruik van agressie normaal is. Het kan ook een mechanisme zijn dat vanuit een trauma wordt gestuurd. Ook kan het zijn dat mensen beïnvloed worden door stoffen van buitenaf zoals alcohol of drugs. En agressie kan passen in een psychiatrisch ziektebeeld of onderdeel zijn van een psychische stoornis.

19 Psychogeriatrie of gerontopsychiatrie 19 Agressief gedrag is vaak geen spontaan gedrag. De agressor (persoon die agressie gebruikt) bouwt agressie op. Dit proces van agressief worden kan natuurlijk opgebouwd worden zonder dat we dat waarnemen en de agressor kan dus al agressief zijn voor we met hem of haar geconfronteerd worden omgaan met ouderen met probleemgedrag 1 algemeen Kernwoorden: Humor! Bevestiging, begrenzen, positieve aandacht. Ze vragen om aandacht, ze intimideren je, ze appelleren aan schuldgevoelens, ze voelen macht, ze zoeken genegenheid, ze genieten van jouw reactie. Bewaar altijd je goede humeur. Vat lastig gedrag NIET persoonlijk op. - zicht op problematiek van pt. - probleem 1 voor 1 oplossen - rust voor jezelf, anders kan je er minder geduld voor opbrengen - gezond verstand gebruiken - humor - structuur bieden, maar ook voldoende vrijheid - vriendelijke en kalme manier van praten - vertellen wat je gaat doen Een goede grondhouding is nieuwsgierigheid. Een lastige persoon kalmeert als je oprecht interesse toont voor zijn situatie. Probeer hem te begrijpen zonder te oordelen. Actie-reactie, problemen meteen willen oplossen is niet goed als je problemen grondig wil aanpakken. Eenzelfde aanpak door het team! Duidelijkheid voor pt. 2 Tips voor een gesprek: - zorg voor een ontspannen sfeer. Vriendelijke houding - geef je volledige aandacht, tracht niet onderbroken te worden (telefoon aan collega geven, beeper even wegleggen. - stel 1 bepaalde kwestie aan de orde, wees duidelijk - bespreek het GEDRAG, niet zijn houding, eigenaardigheden, Beschrijf concrete waarnemingen en ervaringen met zijn gedrag - geef rustig en duidelijk aan hoe jij de situatie beleeft, wat je voelt en wat je wilt. - bewaar het evenwicht tussen + en opmerkingen. Toon begrip voor zijn situatie. - duidelijk je grenzen aangeven, geef duidelijk aan welk gedrag niet kan voor jou. - vraag hoe hij de situatie beleeft, wat hij voelt en wil. - Sta open voor wat de pt u wil vertellen. Accepteer zijn opvattingen - tracht het antwoord nee te vermijden, probeer samen tot een oplossing te komen en accepteer die. - verontschuldig je niet en reageer niet defensief op eventuele verwijten en beschuldigingen. - als iemand zichzelf herhaalt dan kan dat een signaal zijn dat hij zich onbegrepen voelt, laat blijken dat je de boodschap begrepen hebt ( dus je bedoelt dat ) - als iemand het gesprek verlegt naar een ander onderwerp, blijf dan aan jouw onderwerp aanhouden.

20 Psychogeriatrie of gerontopsychiatrie 20 - herhaal in jouw woorden wat de ander jou verteld heeft, geef hem de gelegenheid misverstanden weg te nemen. Gebruik IK-boodschappen! Het nodigt de pt uit om begrip op te brengen voor jouw kant van de zaak. Een jij-boodschap lokt daarentegen tegenargumenten en discussie uit. Als pt weigert te luisteren, roept en tiert, hem zeggen dat je op deze manier niet praat met hem. Na een halfuur opnieuw proberen. 3 Claimend gedrag: * Kennis verwerven over en in kaart brengen van: - betekenis/factoren van claimend gedrag - het levensverhaal, -geschiedenis - familierelaties - persoonlijkheidskenmerken - vroegere copingsstrategieën, cognitieve en functionele capaciteiten (mogelijks onderliggend dementieel beeld) * Bieden van houvast en structuur (vaste gespreksmomenten) * versterken van zelfvertrouwen (resterende vaardigheden optimaal te benutten, aan te spreken) * veelvuldig overleg met collega s (duidelijke afspraken, wie doet wat, waar, wanneer, hoe; regelmatige evaluatie in het team, éénduidig omgaan) * (Her)definiëren van claimend gedrag: claimend gedrag kan een uiting zijn van de problemen die iemand heeft om zijn leven weer op rails te krijgen claimende ouderen hebben onze hulp (juist hard) nodig, zoniet gevaar voor toenemend sociaal isolement. valkuil? zuchtigheid naar zorg vs streven naar autonomie (hv: laat pt het maar alleen doen) gerechtvaardigde claims bestaan (vorm onderscheiden van inhoud) mondigheid niet verwarren met onfatsoen en gebrek aan respect voor vp * Gevaar: motivatie en plezier in het werk kunnen afnemen + grotere werkdruk * Bij zorgverlener nood aan: - creëren van realistische verwachtingen bij zorgvrager en familie (geven van info, psycho-educatie) - tijd om te kunnen spreken, om te kunnen reflecteren op eigen houding en eigen gedrag t.o.v. zorgvragers. - communicatievaardigheden (vraag- en probleemverheldering, overdragen van informatie, omgaan met emoties, conflicthantering) claimend gedrag = een vorm van eisend gedrag gerechtvaardigde claims mondigheid niet verwarren met onfatsoen en gebrek aan respect voor vp oorzakelijke factoren van claimend gedrag in kaart brengen onderkennen en behandelen van eventuele onderliggende ziektebeelden die claimend gedrag kunnen veroorzaken / versterken. informatie, communicatie en psycho-educatie voor pt/bewoner en familie.

21 Psychogeriatrie of gerontopsychiatrie tips bij omgaan met actieve en passieve agressie * Frustratie-agressie: Het kan iedereen overkomen, het is zeer emotioneel. Het punt waarop mensen door het lint gaan, is zeer individueel. De ontploffing komt niet noodzakelijk op die plek waar de emmer is volgelopen. Aanpak van frustratie-agressie: eerst de emoties, daarna de inhoud. Eerst laten uitrazen, tracht nadien actief te luisteren, neem tijd en toon interesse. Toon begrip, zeg iets over de boosheid. Zoek naar de oorzaak. let op voor grote beloftes. Agressie blijft onaanvaardbaar, dit moet zeker gezegd worden! * Instrumentele agressie: is actief (terwijl frustratie-agressie reactief is). Hierbij wordt agressie aangewend om iets voor elkaar te krijgen, een doel te bereiken. Niet emotioneel, het is een rationeel overwogen actie. Aanpak: eerst veiligheid, wees kalm en beheerst. Beantwoord uiteraard deze agressie niet met agressie. Dreiging heeft de bedoeling de ander angstig te maken, pik dit signaal vroeg op en bedenk hoe je de situatie rationeel en voorzichtig kan aanpakken. Wijs op het gedrag dat je vaststelt. Ga inhoudelijk niet in discussie, maak duidelijk dat de agressor wellicht fysiek sterker is, maar hoe dan ook aan het kortste eind zal trekken. Passieve agressie : Niet akkoord zijn, iets niet willen, gevoel dat de ander over jouw grenzen gaat, Gedrag: verhinderen van zorg, tegenwerken, saboteren. Aanpak: stilstaan bij frustratie van de oudere, achterhalen van de reden. Motiveren, stimuleren. Agressie niet aanvaarden!