Office Market Report Nederland

Transcriptie

1 Office Market Report 214 Nederland

2 NEDERLAND De opname van kantoorruimte is in 214 gestabiliseerd ten opzichte van 213. Met een opnamevolume van 1,2 miljoen m² komt er een einde aan jarenlange daling van de opname. Een fors herstel wordt voor de komende jaren echter niet verwacht. Door een verbetering van de economische omstandigheden kan het aantal transacties wel gaan toenemen, maar bedrijven zullen steeds minder kantoorruimte nodig hebben door automatisering van het arbeidsproces en efficiënter kantoorgebruik waardoor de transactieomvang zal dalen. Circa 6% van de totale opname in Nederland heeft plaatsgevonden in de vijf grote stadsregio s, meer dan een kwart in de regio Amsterdam. Buiten deze regio s was er vooral activiteit in de steden Arnhem (3. m²), Breda (25. m²) en Den Bosch (24. m²). De opname in deze plaatsen wordt vooral bepaald door instellingen uit de publieke sector. Zakelijke dienstverlening concentreert zich vooral in de grote steden. De drie grootste sectoren op de kantorenmarkt waren de sector, de zakelijke dienstverlening en de publieke sector. Vanuit de sector is 8 steeds 9 meer 1 vraag dankzij 11 snelgroeiende technologische bedrijven. In de andere twee sectoren vindt vooral centralisatie van vestigingen plaats vaak gepaard met inkrimping van het aantal meters. Het aanbod daalde licht van 7,21 miljoen m² naar 7,18 miljoen m². Transformaties binnen het stedelijk gebied doen het aanbod dalen en er is beperkt nieuwbouw. Wel komt er bij vrijwel elke grote transactie naar voren dat grote bedrijven te groot in hun huisvesting zitten en fors inkrimpen bij verhuizing. Deze verborgen leegstand hangt boven de markt en kan het aanbod weer doen stijgen. Opname per sector 214 (in m²) 1% 5% 6% 23% 9% 13% 22% 2% Business & other services Public services Wholesale & retail trade, hotels & catering Transport & Tourism Opname Aanbod x1. m 2 Opname H1 Nederland x1. m 2 Medio Office Market Report 214 Nederland

3 NEDERLAND HUURPRIJZEN EN TRANSACTIES A7 8 AMSTERDAM P.4 8 DEN HAAG P.5 Gemiddeld ROTTERDAM P.7 Gemiddeld 14 9 A4 A Gemiddeld 18 A1 6 UTRECHT P.8 Gemiddeld A5 A1 7 EINDHOVEN P.6 Gemiddeld 12 Top 1 kantoortransacties Nederland 214 GEMEENTE GEBOUWNAAM ADRES M² GEBRUIKER 1 Amsterdam Haarlerbergpark Haarlerbergweg ING Bank 2 Utrecht WTC Papendorp Papendorpseweg Bol.com 3 Amsterdam Porcellis Danzigerkade 13. PVH Europe t.b.v. Calvin Klein 4 's-gravenhage De Artillerie Kanonstraat Nationale Politie 5 Arnhem Mariëndaal Center of Excellence Utrechtseweg DNV GL 6 Amersfoort Between Smallepad FrieslandCampina 7 Breda - Chasséveld UWV 8 Amstelveen Ten Thirty Burgemeester Rijnderslaan Atos 9 Rotterdam Central Post Office Delftseplein LyondellBasell 1 Amsterdam Atrium Zuidtoren nieuwbouw Strawinskylaan CMS Derks Star Busmann 3 Office Market Report 214 Nederland

4 71 45 Nederland AMSTERDAM Het opnamevolume in de regio Amsterdam is in 214 op een gelijk niveau uitgekomen als in 213. In totaal is er bijna 27. m² 14 kantoorruimte opgenomen. De regio blijft met ruim een kwart van het landelijke volume de belangrijkste kantoorregio. 135 Ruim 4% van de opname in de regio Amsterdam vond plaats in Amsterdam West en Amsterdam Zuidoost, enkele jaren geleden Amsterdam nog 13 moeizaam lopende gebieden in Amsterdam. Een groot gedeelte Nederland van de opname in Zuidoost komt op naam van ING. Zij hebben 23.5 m² opgenomen in het kantoorgebouw Haarlerbergpark, net ten noorden van de A9. Daarnaast heeft PVH Europe ten behoeve van Calvin Klein 13. m² kantoor en showroomruimte 9 gehuurd aan de Danzigerkade in de Houthavens. 85 Amsterdam heeft zich in 214 verder ontwikkeld als een belangrijke 8 vestigingsplaats voor Technologie, Media en Telecommunicatie bedrijven. 3% van 75 de opname in de regio betreft bedrijven uit deze sector. Binnen deze sector bestaat er een sterke voorkeur naar het centrum van 7 Amsterdam als vestigingsplaats. Dit blijkt onder andere door de transacties van Booking.com 65(totaal 1. m²) en TravelBird (ca. 6. m²). Den Het haag aanbod van 6 kantoorruimte in de regio Amsterdam schommelt de afgelopen jaren tussen de 1,4 en 1,5 miljoen m². In Amsterdam Amsterdam zelf is dit jaar een lichte stijging van het aanbod te zien, terwijl er in de randgemeenten sprake is van een lichte daling van het aanbod. In Amstelveen komt de daling met name door de opname van Atos in het voormalige KPMG kantoor, dat al sinds 21 leeg 3stond. The Dam, een ander langdurig leegstand kantoor bij Sloterdijk, wordt getransformeerd tot congres-hotel. 28 Opname per sector 214 (in m²) 12% % 4% % Huurprijzen per deelgebied Den haag x1. m 2 Opname H A1 11 Opname Aanbod x1. m 2 Medio 8 A8 13% % 24% 8 75 Rotterdam Business & other services 7 Wholesale & retail trade, hotels & catering Public services5 48 Sloterdijk e.o. Hoog 195 q Gemiddeld Schiphol e.o. Hoog 145 Laag 85 q A4 325 Gemiddeld 15 Laag A Zuidas A1 A1 Hoog 35 p 24 5 Gemiddeld 31 p Laag p q Ontwikkeling huurprijs 9afgelopen 6 maanden 9 Centrum Hoog 3 p Gemiddeld 23 p Laag Zuidoost 1 11 Hoog 19 p Gemiddeld 145 Laag Office Market 44 Report 214 Nederland

5 Amsterdam DEN HAAG 9 85 Er is in totaal ruim m² kantoorruimte opgenomen in de regio Den Haag in 214. Dit is een forse daling ten opzichte van 213 toen er nog 75 ruim 13. m² werd opgenomen. Het ontbrak in 214 vooral aan grote transacties, mede 7door beperkte activiteit van de Rijksoverheid. Bijna 6% van het 65opnamevolume in de regio Den Haag vond in 214 plaats in het Beatrixkwartier en het gebied rondom het Centraal Station. De Den haag 6 grootste transactie komt op naam van de Nationale Politie. Deze nieuwe Amsterdam organisatie die ontstaan is na het opheffen van de regionale korpsen heeft het 12. m² grote kantoorpand De Artillerie gekocht. De publieke sector is goed voor ruim 4% van het totale opnamevolume in de regio. Transacties 3 van de eerder genoemde Nationale Politie (12. m²), de Provincie Zuid-Holland (4.2 m²), Staedion (3.65 m²) en De Haagse Hogeschool 28 (3. m²) in Den Haag dragen hier aan bij. In Rijswijk en Leidschendam-Voorburg heeft de publieke sector veel minder invloed op het opnamevolume. 26 Hier is de zakelijke dienstverlening de belangrijkste sector. 24 Het aanbod van kantoorruimte in de gehele regio bleef eind 214 met 675. m² stabiel 22ten opzichte van medio 214. In Den Haag zelf is het aanbod met circa 35. m² toegenomen. Dit komt voornamelijk doordat er in het 2 voormalig KPN kantoor Haagse Veste IV meer meters Den haag in aanbod zijn gekomen. Door het op de markt komen van diverse rijkskantoorpanden in de komende jaren kan het aanbod fors gaan stijgen. In Leidschendam-Voorburg is het aanbod kantoorruimte bijna gehalveerd doordat het ruim 15. m² grote kantoorgebouw Billiton van de markt is gehaald vanwege 9herbestemming. Nederland Opname x1. m 2 Opname H1 Aanbod x1. m 2 Medio 2 3 Opname per sector (in m²) Huurprijzen per deelgebied 1528 Rotterdam 11% 7% 7% Statenkwartier 5 22 Hoog 165 Gemiddeld 14 2 Laag Beatrixkwartier Hoog 215 p 42% Gemiddeld 18 Laag 125 A4 5 12% % 44 Public services 42 Utrecht Business & other services 4 12 CS/Voorhout Hoog Gemiddeld 17 p Laag Rotterdam 7 A4 A12 Rijswijk Hoog 15 Gemiddeld Laag p q Ontwikkeling huurprijs afgelopen 6 maanden 48 5 Office Market Report 214 Nederland 46 44

6 Den haag EINDHOVEN 3 Het opnamevolume is in 214 met circa 5% gestegen ten opzichte van In totaal is er meer dan 43. m² kantoorruimte opgenomen in de regio. 24 Bijna 6% van het opnamevolume vond plaats in Centrum. De grootste transactie 22 in 214 komt op naam van Amazon Liquavista, in het voormalig Philips gebouw SFH hebben zij 7. m² opgenomen. Ook de 2 transactie van Fontys Hogescholen vond plaats in een voormalig Den Philips haag pand, zij hebben 5.6 m² kantoorruimte gehuurd in De Witte Dame. bedrijven zijn in 214 goed voor 44% van de opname in de regio. Hiermee wordt andermaal bevestigd dat onder andere door de aanwezigheid van de Technische Universiteit en de High 9 Tech Campus een echte technologie stad is. Naast Amazon Liquavista vonden er ook relatief grote transacties plaats door ASML (2.8 m²) en Belvilla (2.1 m²). 85 Het aanbod in de regio is eind 214 licht gestegen tot 275. m². De 8 stijging vond voornamelijk in zelf plaats, waar een voormalig Philips kantoorgebouw/laboratorium aan de Hurksestraat ( m²) in aanbod is gekomen. Voor het tweede jaar Rotterdam op rij is het aanbod in de regio gestegen, eind 212 stond er nog circa m² kantoorruimte in aanbod. 5 Amsterdam x1. m 2 Opname H Opname Aanbod x1. m 2 Medio Utrecht 13% 48 Opname per sector 214 (in m²) 46 3% 44 7% Huurprijzen per deelgebied 85 6 A Rotterdam Noord Hoog 135 Gemiddeld 1 q Laag 65 13% 44% West/Airport 5 Hoog 145 Centrum Hoog 185 p Gemiddeld 135 q Gemiddeld 115 q Laag 8 q 48 Laag 85 q 19% 46 Business & other services Public services Veldhoven Hoog 125 Gemiddeld 1 q Utrecht Laag 85 p A A67 p q Ontwikkeling huurprijs afgelopen 6 maanden 6 Office Market Report 214 Nederland

7 22 2 Den haag ROTTERDAM Opname Na drie jaren van een daling van het opnamevolume gekend te hebben is het opnamevolume in 214 eindelijk weer gestegen. In totaal is er 8 circa 83. m² kantoorruimte opgenomen in de regio Rotterdam, 12% meer dan de 74. m² een jaar eerder. Het volume werd vooral behaald door een 75aantal grote transacties, het aantal transacties daalde Rotterdam juist. 7 Net als in 213 heeft in 214 ruim 55% van de opname plaatsgevonden in het Rotterdam Centrum. De vraaguitval in de overige gebieden komt goed naar voren in Rotterdam Oost en Capelle aan den IJssel, waar ondanks een relatief grote kantorenmarkt nauwelijks transacties hebben plaatsgevonden. 5 De meest actieve sector in 214 was met 46% van het opnamevolume 48 de zakelijke dienstverlening. Bedrijven in de productie en constructie sector zijn goed 46 voor circa 2% van het opnamevolume. Haven gerelateerde bedrijvigheid doet het van oudsher goed in Rotterdam, zo was de grootste 44 transactie uit 214 van LyondellBasell. Het chemiebedrijf heeft het Groothandelsgebouw verruild voor 9. m² in Central Post Office. 42 Utrecht Het aanbod van 4 kantoorruimte in de regio Rotterdam is flink afgenomen, Rotterdam medio 214 stond er nog 869. m² kantoorruimte in aanbod, aan het einde van het jaar is dit gedaald tot 833. m². Dit komt onder andere doordat Blaak 16 (15. m²) door de nieuwe eigenaar gerevitaliseerd wordt tot een multifunctioneel en duurzaam kantoorgebouw en (voorlopig) niet beschikbaar is x1. m 2 Opname H Aanbod x1. m 2 Medio Opname per sector 214 (in m²) 48 Huurprijzen per deelgebied 46 11% 7% 6% 46% Utrecht 44 A Centrum Hoog 235 Gemiddeld 15 p Oost Hoog 18 q Gemiddeld 135 q Laag 9 q A16 12% Laag 9 Capelle aan den IJssel Hoog 16 A4 Gemiddeld 115 Laag 6 q 17% Business & other services Public services Zuid Hoog 225 Gemiddeld 14 p Laag 9 9 A16 p q Ontwikkeling huurprijs afgelopen 6 maanden 7 Office Market Report 214 Nederland

8 Rotterdam 75 7 UTRECHT 5 48 Het opnamevolume in de regio Utrecht is al drie jaar stabiel en ligt in rond de 94. m². Een lichte stijging ten opzichte van de 92. m² uit Een kwart van de opname in de regio Utrecht vond plaats op Papendorp. Hier vond ook de 42grootste transactie in de regio plaats. Bol.com huurde Utrecht 18. m² in het WTC Papendorp. Bijna alle transacties in Papendorp 4 vonden plaats in het WTC. In de afgelopen 2 jaar is er bijna 3. Rotterdam m² kantoorruimte in het voormalige Capgemini gebouw verhuurd. Meer dan 4% van de opname in de regio Utrecht komt op rekening van de publieke sector. Grote transacties zijn onder andere van de Politie in Nieuwegein, Hogeschool Utrecht en de Kamer van Koophandel. Zakelijke dienstverleners waren beperkt aanwezig in 214. Het aanbod van kantoorruimte in de regio Utrecht is eind 214 licht gestegen ten opzichte van medio 214. De stijging komt voornamelijk door een groeiend aantal middelgrote kantoorgebouwen die in aanbod zijn gekomen, zoals voormalige gemeentekantoren die leeg zijn komen te staan na voltooiing van het nieuwe gemeente kantoor op het Centraal Station. In Nieuwegein is het aanbod licht gedaald dankzij diverse transformaties. Door de verhuizing van Atos van Papendorp naar Amstelveen zal er nog 23. m² in aanbod komen in dit kantorengebied. Utrecht Eerder kromp Atos in Papendorp al met 12. m² in x1. m 2 Opname H Opname Aanbod x1. m 2 Medio Opname per sector 214 (in m²) Huurprijzen per deelgebied 6% 2X 1% 7% 14% 39% Centrum/CS-gebied Hoog 25 q Gemiddeld 17 Rijnsweerd/De Uithof Hoog 19 Gemiddeld 16 Laag 125 Laag 13 7 A12 32% Public services Business & other services Wholesale & retail trade, hotels & catering Papendorp Hoog 18 Gemiddeld 16 Laag 13 Nieuwegein Hoog 14 Gemiddeld 115 q Laag 9 Kanaleneiland Hoog 185 p Gemiddeld 14 q Laag 95 q 7 A12 p q Ontwikkeling huurprijs afgelopen 6 maanden 8 Office Market Report 214 Nederland

9 Onderzoeksverantwoording Deze rapportage is met alle mogelijke zorg samengesteld door het researchteam van Colliers International bestaande uit Kes Brattinga en Thijs Guinee. Mocht u vragen of opmerkingen hebben dan kunt u contact opnemen via amsterdam.research@colliers.com. Regioindeling Aanbod De regio s in dit rapport zijn als volgt ingedeeld: De op de vrije markt aangeboden (Realnext) kantoorruimte vanaf 5 m². In het aanbod worden uitsluitend bestaande, gereed dan wel in aanbouw of renovatie zijnde panden geregistreerd die niet reeds uit de markt zijn genomen. - De regio Amsterdam heeft betrekking op de gemeentes Amsterdam, Amstelveen, Diemen en de Haarlemmermeer; - De regio Den Haag heeft betrekking op de gemeentes Den Haag, Rijswijk en Leidschendam- Voorburg; - De regio heeft betrekking op de gemeentes, Veldhoven, Best en Son en Breugel; - De regio Rotterdam heeft betrekking op de gemeentes Rotterdam en Capelle aan den IJssel; - De regio Utrecht heeft betrekking op de gemeentes Utrecht en Nieuwegein. Opname Kantoorruimte vanaf 5 m² die op de vrije markt verhuurd of verkocht is, en door de gebruiker betrokken wordt, met uitzondering van contractverleningen en sale and lease back-transacties. Huurprijs Bandbreedte van de vraagprijs wordt bepaald aan de hand van de vraagprijzen van aanbod van kantoorruimten. 9 Office Market Report 214 Nederland

10 485 offices in 63 countries on 6 continents United States: 146 Canada: 44 Latin America: 25 Asia Pacific: 185 EMEA: billion in annual revenue million square metres under management 15,8 professionals and staff About Colliers International Colliers International is a global leader in commercial real estate services, with over 15,8 professionals operating out of more than 485 offices in 63 countries. A subsidiary of FirstService Corporation, Colliers International delivers a full range of services to real estate users, owners and investors worldwide, including global corporate solutions, brokerage, property and asset management, hotel investment sales and consulting, valuation, consulting and appraisal services, mortgage banking and insightful research. The latest annual survey by the Lipsey Company ranked Colliers International as the second-most recognized commercial real estate firm in the world. Primary Authors: Kes Brattinga Head of Research Research +31 () kes.brattinga@colliers.com Thijs Guinée Research +31 () thijs.guinee@colliers.com Contributors: Sander Halsema Marketing Colliers International Amsterdam Buitenveldertselaan VA Amsterdam Nederland TEL +31 () Colliers International Dillenburgstraat AM Nederland TEL +31 () Colliers International Rotterdam REMS Bahialaan WC Rotterdam Nederland TEL +31 () Colliers International Rotterdam Botersloot Botersloot HE Rotterdam Nederland TEL +31 () Colliers International Rotterdam Westersingel LC Rotterdam Nederland TEL +31 () colliers.com Copyright 215 Colliers International. The information contained herein has been obtained from sources deemed reliable. While every reasonable effort has been made to ensure its accuracy, we cannot guarantee it. No responsibility is assumed for any inaccuracies. Readers are encouraged to consult their professional advisors prior to acting on any of the material contained in this report.