BIJNA-NULENERGIEWONING MET OOG VOOR MAXIMAAL LEEFCOMFORT

Transcriptie

1 EDITIE SEPTEMBER 2012 P2A RECYCLAGE VAN ALUMINIUM BIO-ECOLOGISCH BOUWEN arch. Thierry Decuypere V+ - p. 7 Peter Thoelen Vibe vzw - p. 21 KACHELS IN PASSIEFBOUW CANADESE PUTTEN 10 EUR (EXCL. BTW) - VERSCHIJNT 6X PER JAAR, IN JAN, FEB, APRIL, JULI, SEPT EN DEC VAKINFORMATIE OVER WONINGBOUW BIJNA-NULENERGIEWONING MET OOG VOOR MAXIMAAL LEEFCOMFORT p.25 arch. Raphaël Chivot (Nomade Architectes) Project: Maison Air et Lumière, Verrières-le-Buisson (Parijs) Architectenbureau: Nomade Architectes Retouradres: Professional Media Group, Torhoutsesteenweg 226/ Zedelgem Afgiftekantoor 9099 Gent X

2 Sidero becoms S+BI Belgium THE ONE STOP SHOP MULTIFUNCTIONAL STAINLESS STEEL RAILING SYSTEMS

3 ARCHITECT NR. 137 SEPTEMBER 2012 IN DIT NUMMER Hogere performantie met lagere milieu-impact Woningen dienen steeds performanter, beter geïsoleerd, luchtdichter... te zijn terwijl de globale ecologische voetafdruk drastisch naar beneden moet. Logisch dus dat er parallel aan de groeiende interesse voor lage-energie- en passiefhuizen ook een toenemende belangstelling is voor bio-ecologische bouwmaterialen, zo blijkt uit een interview met VIBE directeur Peter Thoelen. Verder belichten we de recycleerbaarheid van aluminium als duurzame troef van dit bouwmateriaal en bespreken we het inspirerende project 'Model Home 2020' in Parijs. Bart Denys DOSSIER SECTORNIEUWS...4 Nieuwtjes en feiten uit de sector "ARCHITECTUUR IS GEEN MARKETING, MAAR REFLECTIE EN REACTIE"...7 V+ MIKT OP DOORDACHTE GEBOUWEN DIE CULTURELE BETEKENIS GENEREREN Het Brusselse architectenbureau V+ geldt als tegendraads, innovatief en breeddenkend. Het kantoor beweegt zich zowat op alle domeinen van architectuur. Daarbij gaat het niet om vierkante meters dan wel om sociale, culturele, politieke en ecologische componenten DAMPDOORLATENDE ONDERDAKPLATEN MAKEN DAK WIND- EN REGENBESTENDIG...11 WELKE VRAGEN ZIJN BEPALEND BIJ DE KEUZE VOOR EEN TYPE ONDERDAKPLAAT Een onderdak, het doorlopende scherm onder de dakbedekking, moet bescherming bieden tegen de indringing van stuifsneeuw, vocht en wind. Een goed onderdak is bovendien blijvend dampopen en vochtregulerend, isolerend, duurzaam, uvbestendig en brandveilig KLEINE SPEKSTEENKACHEL PERFECT TOEPASBAAR IN PASSIEFWONING...15 In tijden van zonneboilers, warmtepompen en aardwarmtewisselaars lijken houtkachels en passiefwoningen geen sexy combinatie te zijn DE STAP NAAR BIO-ECOLOGISCH BOUWEN HOEFT NIET ALTIJD ZO GROOT TE ZIJN...21 Peter Thoelen (directeur VIBE vzw) pleit voor een meer holistische visie BIO-ECOLOGISCHE MATERIALEN LATEN 'VOLHOUDBAAR' BOUWEN TOE...22 Om de voetafdruk van onze sector drastisch te reduceren, dienen we dringend ook de oorsprong en het levenseinde van de gebruikte materialen in rekening te brengen BIJNA-NULENERGIEWONING MET OOG VOOR MAXIMAAL LEEFCOMFORT...25 'MAISON AIR ET LUMIERE' IN FRANKRIJK VOLDOET AAN DOELSTELLINGEN De opmars van energieefficiënte bouwprocedés zet zich voort. Meer en meer bouwers beseffen immers dat je ondanks verregaande energiebewustheid niet hoeft in te boeten aan leefcomfort. Integendeel. Zo ook getuigt het project 'Model Home 2020' van dakvensterproducent Velux GIPSEN BINNENWANDEN CREEREN VRIJHEID IN VORMGEVING...29 NIET-DRAGENDE BINNENWANDEN: GIPSBLOKKEN OF GIPSKARTONPLATEN? Gipsblokken en gipskartonplaten zijn bijzonder geschikt voor de bouw van niet-dragende binnenwanden in alle mogelijke types gebouwen. In dit artikel bespreken we de diverse eigenschappen en mogelijkheden van de materialen GERECYCLEERD ALUMINIUM KAN ZONDER KWALITEITSVERLIES...33 Recyclen van aluminium is sinds het ontstaan van het materiaal aan de orde vanwege zijn kostprijs en de hoge energetische waarde bij de productie PRODUCTINFO...42 KLASSIEKE CANADESE PUT KRIJGT BROERTJE MET VERTICALE BUIS...18 AARDWARMTEWISSELAAR ALS GEZONDE EN ENERGIEZUINIGE AIRCO Warme zomers en ijskoude winters hebben de vraag naar een adequate koeling en verwarming steeds meer doen toenemen. Maar de eindconsument en niet in het minst de bedrijfswereld probeert op de uitgaven te bezuinigen, met als gevolg dat de roep naar energiezuinige koeling en verwarming steeds luider klinkt VAKBEURZEN MAISON & OBJET 07/09/12 09/09/12 PARIS NORD-VILLEPINTE FRANKRIJK ECL 20/09/12 21/09/12 BRUSSELS EXPO BRUSSEL HEALTHCARE 10/10/12 12/10/12 BRUSSELS EXPO BRUSSEL BUILDTEC 17/10/12 18/10/12 ANTWERP EXPO ANTWERPEN PROWOOD 21/10/12 25/10/12 FLANDERS EXPO GENT GLASSTEC 23/10/12 26/10/12 DUSSELDORF DUITSLAND ELEKTROTECHNIEK BELGIE 14/11/12 16/11/12 TOUR & TAXIS BRUSSEL SALON HABITAT 23/11/12 02/12/12 FOIRE INT. DE LIEGE LUIK VAKBLAD ARCHITECT is een uitgave van Professional Media Group Torhoutsesteenweg 226/2-6, 8210 Zedelgem Tel.: 050/ Fax: 050/ PERIODICITEIT Architect verschijnt 6x per jaar ABONNEMENTEN Tel.: 050/ Fax: 050/ Jaarabonnement: 60 EUR (excl. btw) = 6 nummers Intekenen via architect.pmg.be of mail naar abo@pmgroup.be BLADMANAGER Bart Denys REDACTIE Directie Marianne Bouckaert Eindredactie Magali De Cannière - Mike De Craene Tom Harteel - Nils Rauwoens Kernredactie Tilly Baekelandt - Bart Desanghere - Bart De Moor Gauthier Geldhof - Sofie Moentjens - Rory Moerman Zoé Philippart - Elise Raucy - Valerie Verkain Medewerkers Cyriel Clauwaert - Jan De Naeyer - Peter De Puysseleyr Luc Ghijs - Luc Ophals - Alexis Versele Nathan VandenBossche - Philip Willaert REALISATIE Grafische vormgeving Pascal Claeys Publicitair materiaal Axelle Vereecke - Eva Seurinck Johan Teerlinck Drukkerij Geers - Oostakker PUBLICITEITSREGIE PM Regie nv - Lorenzo Debruyne P/A Torhoutsesteenweg 226/6, 8210 Zedelgem Tel.: 050/ Fax: 050/ Verantwoordelijke uitgever Fernand Vanrie Zeeweg Zuid 5, 8211 Aartrijke Version française sur simple demande. Dit vakblad is auteursrechtelijk beschermd. Wenst u artikels te scannen, digitaal op te slaan, te kopiëren, commercieel of didactisch te gebruiken? Informeer u eerst over wat toegelaten is bij dhr. Fernand Vanrie, Torhoutsesteenweg 226/2, 8210 Zedelgem, tel.: 050/ Meer informatie op architect.pmg.be Architect 137 September

4 ACTUEEL PASSIVEHOUSE BEURS 2012 PROFESSIONELE BEURSDAG OP 7 SEPTEMBER Van 7 tot en met 9 september vindt de PassiveHouse Beurs plaats in Tour&Taxis, Brussel. Passiefhuis- Platform vzw, de organisator van de beurs, biedt op zaterdag en zondag een onafhankelijk en gevarieerd programma voor de particulieren. De professionele beursdag valt dan op vrijdag 7 september en richt zich op architecten en aannemers die de nieuwste producten en aanbieders op de markt van passief, zero energy en doorgedreven renovatie van dichtbij willen zien en voelen. Met Bouwunie als partner wordt er ingegaan op het hoe en wat van de luchtdichting en -meting. Met de Vlaamse Confederatie Bouw en het WTCB worden de resultaten van het onestopshopproject over renovatie besproken en met de NAV organiseert het Passiefhuis- Platform een namiddag met als thema: Mijn klant vraagt een passieve woning, wat nu? Ook dit jaar ondersteunen Isover, Wienerberger en Recticel de beurs. Deze producenten spelen in de bouwsector een belangrijke rol om de overgang naar passief, zero energy en doorgedreven renovatie in een hogere versnelling te plaatsen. We verwelkomen de Bostoen Groep als partner. Dit bedrijf maakte enkele jaren geleden de overgang naar passief en bouwt enkel nog passieve en nulenergiewoningen en -appartementen. Meer info op de website GLASSTEC EN SOLARPEQ 2012 VAN 23 TOT 26 OKTOBER IN DUSSELDORF Glasstec 2012, de vakbeurs voor de hele glasbranche, vindt plaats van 23 tot en met 26 oktober 2012 op het beursterrein in Düsseldorf. Het omvangrijke vakprogramma bestaat uit de segmenten Architectuur/Bouw, Vensters/ Gevels en Solar. Tijdens de vorige editie in 2010 trok de beurs met het aanbod van exposanten meer dan bezoekers aan uit de segmenten machinebouw, glasproductie, -bewerking en -veredeling, ambacht, architectuur/bouw, vensters/gevels en solar. Ook dit jaar zijn er op glasstec de speciale tentoonstelling 'glass technology live', het 'Zentrum Handwerk', het architectuurcongres, de glaskunsttentoonstelling 'glass art' en de 'Autoglass Arena' te zien. Daarbij zal een nieuwe editie van het 'Fassadencenter' en de vakconferentie voor de constructieve glasbouw 'engineered transparancy' worden georganiseerd. Parallel aan glasstec vindt in hal 11 voor de tweede keer solarpeq MANEWATER IN MECHELEN KRIJGT VORM FLATS OP PALEN LANGS HET WATER Op 8 juni heeft de Mechelse burgemeester, Bart Somers, het eerste gevelpaneel aangebracht van project Manewater, gelegen op de voormalige site van Bonduelle, op de grens van Mechelen met Sint-Katelijne-Waver. Vijf flatgebouwen op palen met elk zes bouwlagen, goed voor 93 woningen, worden er gebouwd. De voorbereiding van het terrein en de werken zelf zijn intussen gestart op 10 april De vijf flatgebouwen worden gerealiseerd op een terrein van ruim drie hectare, op de vroegere site van conservenfabrikant Bonduelle. Ze liggen midden in het groen, vlak bij het water, en moeten het gebied een nieuw en TIEN JAAR NATUREPLUS TIEN JAAR CERTIFICATEN VOOR DUURZAME BOUWPRODUCTEN In 2002 reikte natureplus de eerste certificaten uit voor duurzame bouwproducten. Tien jaar later zijn er al meer dan 300 producten van een 70-tal fabrikanten gecertificeerd. De organisatie ontstond in 2001 in Duitsland op initiatief van handelaars van bouwmaterialen en andere stichtende leden, zoals VIBE vzw. In juni 2002 waren de eerste criteria uitgewerkt en werden de eerste labels uitgereikt. In een periode van vijf jaar werkte de organisatie vervolgens criteria uit voor een hele reeks typeproducten. Die onderscheiden zich door hun milieuprestatie gedurende de hele levenscyclus, hun energie-efficiëntie zowel tijdens de productie als bij gebruik, de aandacht voor het gebruik van hernieuwbare materialen en een effectieve bijdrage tot een gezond HI-MACS OP INTERIEUR KORTRIJK STAND TOONT DIVERSE TOEPASSINGEN Engels Design and Decoration is dit jaar opnieuw aanwezig op Interieur in Kortrijk met de stand van HI-MACS. Samen met de firma SAAM en enkele gerenommeerde designers/kunstenaars werd er een stand van 128 m² gecreëerd. Een uitgebreide mogelijkheid van toepassingen biedt zich aan voor keukens, badkamers, douches, stoomcabines, verlichting, medische toepassingen als apotheken, artsenkabinetten, operatiekwartieren e.d., buitentoepassingen, muurbekleding, maar ook meubilair en kunst. Architecten, designers en vakmensen plaats. De solarpeq vakbeurs dekt de segmenten voor de productie van kristallijne en dunnelaagfotovoltaïek en is ruimtelijk ingebed in glasstec. Hieronder vallen vooral de producenten van machines en installaties en hun componenten, maar ook materialen voor de productie van solaire eindproducten. Meer informatie over beide beurzen is terug te vinden op de websites en opvallend stuk architectuur geven: een landmark. Dat de gebouwen op palen staan, is een knipoog binnenhuisklimaat. Al deze vereisten worden gecontroleerd door onafhankelijke experts aan de hand van laboratoriumanalyses. In de toekomst mikt natureplus op een nog sterkere politieke ondersteuning van de door natureplus erkende producten, bijvoorbeeld door het aanmoedigen van het gebruik van deze producten bij het uitschrijven van publieke opdrachten. kunnen al tijdens de plannings- en ontwikkelingsfase bij Engels Design and Decoration terecht voor advies en ondersteuning. Het HI-MACS -Team verwelkomt u dan ook graag van 20 t.e.m. 28 oktober op Interieur in Kortrijk in hal 4, stand 403! GRATIS PLAATSING PRODUCTGAMMA GRATIS DEVOMAT PRODUCTEN IN TOONZALEN EN SHOWPANELEN Devomat Industries biedt een compleet assortiment van Devonatural afwerkingsproducten voor parket en plankenvloeren. Bij de verkoopstrategie van het gamma wordt er rekening gehouden met het feit dat 'zien en voelen' doet verkopen. Daarom wil de firma enkele van haar producten gratis op toonzaalvloeren of showpanelen plaatsen. Meer info is te vinden op naar het verleden. Hier zijn er destijds overblijfselen van historische paalwoningen gevonden. PREMIE NA- ISOLATIE SPOUW VOORWAARDEN GEWIJZIGD SINDS 1 JULI 2012 Sinds 1 juli 2012 zijn de voorwaarden gewijzigd om in aanmerking te komen voor de premie van de netbeheerder voor na-isolatie van spouwmuren. Zo moet de aannemer die de werkzaamheden uitvoert, voldoen aan bepaalde voorwaarden en ook de isolatiematerialen moeten beantwoorden aan specifieke extra kwaliteitseisen. Indien er aan de voorwaarden voldaan is, blijft de premiehoogte behouden op 6 euro per m², tot maximaal 800 euro. Alle informatie en een lijst met aannemers die volgens de nieuwe kwaliteitseisen kunnen werken, zijn te vinden op de website 4 Architect 137 September 2012 architect.pmg.be

5 HOUT GEEFT ZUURSTOF FEDUSTRIA LANCEERT CAMPAGNE OM HOUT TE PROMOTEN IN SAMENWERKING Op woensdag 27 juni heeft Fedustria, de Federatie van de textiel-, hout- en meubelindustrie, de campagne 'Hout geeft zuurstof' gelanceerd. Daarmee wil de houtverwerking de voordelen van het gebruik van hout beter bekendmaken bij het grote publiek. De campagne werd uitgewerkt in samenwerking met Sicame, Unilin, Engels, Jonckheere Wood, SpanoGroup, Machiels Building Solutions en Norbord. Dus ook de houtverwerking is ervan overtuigd dat het gebruik van hout een eenvoudige en doeltreffende manier vormt om te timmeren aan een beter klimaat. De boodschap over zuurstof is duidelijk: Hout heeft de opmerkelijke eigenschap koolstof op te slaan en tevens zuurstof af te geven. Hoe langer het hout gebruikt wordt, hoe langer het koolstof vasthoudt en hoe meer zuurstof er in de atmosfeer blijft, verduidelijkt Guy van Steertegem adjunctdirecteur-generaal van Fedustria. Verder geeft hout ook figuurlijk zuurstof aan onze economie, creativiteit en niet het minst aan de bosbouw. Een verhoogd gebruik van hout creëert een marktwaarde voor de bossen, wat een belangrijke stimulans is voor het behoud ervan. PLUS X AWARD VOOR ZEHNDER DESIGNRADIATOR ZEHNDER NOVA NEO VALT IN DE PRIJZEN Zehnder, specialist in designradiatoren en ventilatiesystemen, heeft een Plus X Award in ontvangst mogen nemen voor de designradiator Zehnder Nova Neo. De internationale jury, bestaand uit 130 leden uit 32 landen, kende de radiator een prijs toe in vier categorieën: 'Innovation', 'High Quality', 'Design' en 'Functionality'. Bovendien kreeg de Nova Neo eveneens de award voor 'Best Product of the year 2012' binnen zijn productcategorie. De designradiator werd speciaal ontworpen voor moderne, energiezuinige lagetemperatuursystemen met temperaturen van ongeveer 25 C tot 85 C. Naast zijn krachtige stralingswarmte heeft hij een geïntegreerde ventilator, waarmee de gewenste kamertemperatuur snel en geruisloos bereikt wordt. Daardoor kan hij bij lage temperaturen vijf keer de prestaties van een traditionele radiator bereiken. De Plus X Awards zijn een erkenning van de innovatieen ontwerpexpertise van Zehnder. Dit versterkt onze positie van De campagne is gebaseerd op getuigenissen van bekende en minder bekende 'houtambassadeurs', die aangeven hoe hout hen zuurstof geeft. Een van de ambassadeurs is Serge de Gheldere, bekend als klimaatambassadeur van Al Gore, die bij de lancering van de campagne een pleidooi hield voor het gebruik van hout. Europese toonaangevende leverancier van intelligente, comfortabele en esthetische binnenklimaatoplossingen, verduidelijkt Peter Cuveele, marketingdirecteur Zehnder Group België. ACTUEEL MODULAR IN NEW YORK ACHT ARMATUREN VOORGESTELD AAN AMERIKAANS PUBLIEK Lichtdesigner Modular Lighting Instruments uit Roeselare krijgt midden in Soho (New York) zijn eigen plek. Het komende jaar zal het Belgische bedrijf er acht van zijn meest succesvolle ontwerpen voorstellen. Lieven Messiaen (CEO Modular Lighting Instruments): Dit Amerikaanse verhaal is een belangrijke stap voor Modular Lighting Instruments. Onze missie is om telkens aanwezig te zijn in die landen waar lichtdesign een vooraanstaande plaats krijgt. New York is het epicentrum voor lichtontwerp van Amerika. Met Luceplan hadden we in Europa al een succesvolle samenwerking, die zetten we dus nu ook in New York voort. In hun showroom krijgen we een vaste plek, waar voornamelijk architecten, lichtdesigners en andere professionals onze ontwerpen kunnen ontdekken. We willen de Amerikaanse lichtplanner veroveren met armaturen die een unieke Europese look-and-feel hebben. De eerste ontwerpen die we er presenteren, zijn de Duell, Izar, Lotis en Spock. WINNAARS CHS WEDSTRIJD ONTWERP VAN EEN ORIGINEEL EN DUURZAAM BUITENGEBOUW Eind juni vond in het kader van de zesde 'Week van het Ontwerpen' de prijsuitreiking van de ontwerpwedstrijd We Challenge You to Challenge Wood plaats. Carpentier Hardwood Solutions nodigde studenten (interieur)architectuur uit heel Vlaanderen uit om, hun creativiteit individueel of in team aan te wenden. De opdracht was om een origineel en duurzaam houten bijgebouw te ontwerpen, voor de particuliere markt en uitvoerbaar in een bouwpakket. Extra aandacht ging uit naar de toepassing van SVK GEEFT GEVEL WEG JONG KOPPEL WINT WEDSTRIJD OP BATIBOUW SVK, toonaangevende fabrikant van bouwmaterialen in vezelcement, gebakken aarde en beton, organiseerde tijdens Batibouw de wedstrijd 'win uw gevel'. Het jonge koppel, dhr. en mevr. Vermaut uit Leuven, dat begin juni een eerste kindje verwacht, is de winnaar geworden. Ze gaan naar huis met duurzame bouwprincipes, technologieën en materialen. Een professionele jury koos uit de vele inzendingen drie laureaten. De eerste plaats ging naar Your Habitat, een ontwerp van Sam Van Steenwinckel, Peter Michiels en Debbie Sledsens (derde bachelor Interieurarchitectuur, Artesis Hogeschool, Antwerpen). De combinatie van een vaste buitenconstructie (shell) uit latten die de invallende zonnestralen breken en verschillende opties voor de binnenconstructie (core) biedt veel functionaliteit. Zij kregen een cheque van gevelstenen en mochten daarvoor een keuze maken uit het volledige gevelstenengamma van SVK. Dhr. en mevr. Vermaut maakten op Batibouw kennis met de Magma gevelstenen uit het Terranova gamma en waren onmiddellijk verkocht. "De kleur is niet te donker en er zijn mogelijkheden om en de mogelijkheid dat CHS hun ontwerp ook in productie zal brengen in het Livinlodge gamma. De tweede plaats was voor Chillhouse van Eva Missiaen (tweede master Architectuur, Sint-Lucas, Gent). Deze intieme constructie heeft een cirkelvormige vloer met een hangmat en een buitenstructuur die als gigantisch boekenrek dient. De derde plaats was voor 7 Box van Louis Defour, strak te verlijmen in vechtformaat", vertelde mr. Vermaut. Na de officiële overhandiging en het gebruikelijke glas champagne kreeg het koppel een rondleiding in de gevelsteenfabriek. Aurelie Janssens, Delphine Pierlot, Joëlle Potvliege en Steffi Vandewiele (derde bachelor Interieurvormgeving, KASK, Gent). Het is een tijdloos paviljoen voor strakke woningbouw, waarbij de dakhelling (7 ) zorgt voor de afloop van regenwater. architect.pmg.be Architect 137 September

6 NIEUW CM 117 MULTI XPRESS DE RÉNOVATIE SPECIALIST De nieuwe snelhardende renovatie tegellijm CM 117 MultiXpress: Variabele consistentie (vloei-, dun-, middel- en dikbed) Geschikt op wand en vloer Lange verwerkingstijd en korte uithardingstijd Henkel Nederland B.V. - Tel: / Henkel Belgium N.V. - Tel: +32 (0) ADV CM117-A5-LIG-(NL/BE).indd :39 HET LAATSTE SECTORNIEUWS WEKELIJKS IN UW MAILBOX MELD U NU AAN via

7 "ARCHITECTUUR IS GEEN MARKETING, MAAR REFLECTIE EN REACTIE" INTERVIEW MET EEN LEZER V+ MIKT OP DOORDACHTE GEBOUWEN DIE CULTURELE BETEKENIS GENEREREN H et Brusselse architectenbureau V+ geldt als tegendraads, innovatief en breeddenkend. Het kantoor beweegt zich zowat op alle domeinen van architectuur. Daarbij gaat het niet om vierkante meters dan wel om sociale, culturele, politieke en ecologische componenten. "Architectuur betekent voor ons engagement, geen design of marketing", zeggen Jörn Bihain en Thierry Decuypere, de twee gezichten achter V+. Philip Willaert Deze villa uit de belle époque in de Franse Savoie werd door V+ gerenoveerd: uitgerekte balkons stulpen surrealistisch naar buiten Architectenbureau V+ ligt op een steenworp van het Zuidstation. Het kantoor heeft zijn intrek genomen in een wat uitgesleten loft, maar de ideeën zijn hier wild en fris van de lever. Wie zou denken dat het een strak saai bureau is met flatscreens in slagorde, heeft het mis voor. Veel meer lijkt dit ontwerpbureau op een kunstenaarsatelier. Overal staan maquettes opgesteld en prijken schetsen aan de wand. Een wat anarchistische aanblik alsof we in een undergroundbeweging zijn terechtgekomen. VORMELIJKE SPEELSHEID "We verdrinken in het werk", zucht Jörn Bihain. Hij diept een tekening op van een watertoren (70 m). Ook dat zit in de portefeuille van zijn boomende kantoor. Een toren die wellicht functioneel is, maar door zijn vorm een culturele stempel van deze tijd draagt en zowaar het oog amuseert. Niet zomaar iets, wel een toren waar goed over werd nagedacht en die de aandacht trekt. Zoveel vormelijke speelsheid contrasteert sterk met de onzichtbare techniek die bij een dergelijk project om de hoek komt kijken. Straks, als de toren af is, verheft ze zich boven het landschap als een vierkante doos met een eigenaardig onderstel. Vanop afstand lijken de benen van de toren getordeerd en is het alsof de mysterieuze vorm door het landschap wandelt. Bihain en Decuypere galopperen door de talloze projecten die ofwel in de steigers staan of er weldra aankomen. CULTUREEL CENTRUM DEINZE Volgend jaar start het bureau met de restauratie en de herinrichting van het l'hôtel de Biolley in Verviers. In Moeskroen wordt een folkloremuseum gebouwd, een plek van ontmoeting, geschiedenis en publieke ruimte. Kortom een intelligent museum dat aan de buitenkant even belangrijk is dan wat zich binnen afspeelt. In Vorst bouwt V+ met MSA straks het project Divercity, een melange van verschillende functies: onthaal voor ouderlingen, een kookschool, een crèche, een appartement voor de conciërge en een jongerenhuis. Er wordt ontworpen voor alle uithoeken van het land. En recent vond V+ ook de weg naar Vlaanderen. Het bureau won heel recent samen met het bureau Trans uit Antwerpen de open oproep met een haalbaar ontwerp van het nieuw te bouwen Cultureel Centrum in Deinze. Alweer de zoveelste opsteker voor het bureau dat zijn engagementen niet verloochent en trouw blijft aan de visie dat elke plek, hoe rot en driest ook, over potenties beschikt. Zo zal Vlaanderen nu ook kennismaken met de insteek en potenties van dit bureau. "Architectuur moet uitstraling hebben", vinden Bihain en Decuypere, de ene na de andere sigaret opstekend. "Architectuur heeft een duidelijk politiek en sociaal karakter. Het is geen marketing. Architectuur is reflectie en reactie. En de vraag is nooit afgerond. De context in Brussel is 13 jaar na de oprichting van V+ veranderd. De hoofdstad was toen een open terrein, alles wat in het buitenland gebeurde was beter. We verloochenen vandaag zeker niet de 'bien-être'. We gaan absoluut voor meer welzijn en we hanteren graag een concrete pragmatische aanpak op het terrein." V+ won heel recent samen met het bureau Trans uit Antwerpen de open oproep met een haalbaar ontwerp van het nieuw te bouwen Cultureel Centrum in Deinze architect.pmg.be Architect 137 September

8 Stedelijke actionisten met ontembare geestdrift V+ werd in 1999 opgericht door Jörn Bihain en Thierry Decuypere. Later kwam daar Shin Hagiwara bij, een talent met Japanse roots. Drie jonge zelfstandige architecten die opdrachten realiseerden voor vrienden en kennissen. Loften werden ingericht en ook was het drietal erg actief op het gebied van lezingen en voordrachten. V+ heette toen nog heel duidend 'Atelier vers plus de bien-être' en stortte zich op de artistieke en urbane problematiek van Brussel rond de noord-zuidverbinding. Zo werd er in die prille dagen heel nauw samengewerkt met Recyclart, een organisatie die de wijken die uiteengereten zijn door de noord-zuidverbinding, wil reanimeren. V+ participeerde in dit verhaal rond de afbraak van het oude Brussel zonder te vervallen in een nostalgische melancholie. Van meet af aan keken Thierry Decuypere en kompaan Bihain anders aan tegen deze verbinding en zagen ze veeleer de potenties van het gebied. "We waren 25 jaar en vol enthousiasme", zegt Bihain een beetje verontschuldigend. We hadden geen zin om ons aan te sluiten bij een negativistische retoriek. De noord-zuidverbinding zagen de gedreven architecten nog het beste te beschrijven als stedelijke actionisten niet als een probleem, maar als een stedelijk feit met een uitkomst en potenties. Dat was op dat moment toch een fris en optimistisch geluid. Hun visie van toen brachten ze uit in een visienota uitgegeven door Box ASBL. Jörn Bihain en Thierry Decuypere, de huidige bestuurders, samen met Antoine Warin, waren de conceptuele bezielers van dit visionaire document dat getuigt van een bijna ontembare geestdrift. arch. Thierry Decuypere (links) en arch. Jörn Bihain INTERVIEW MET EEN LEZER dat is wellicht ook de kracht en de sterkte van het ontwerpbureau. "Iedereen heeft en krijgt hier de kans om zijn verhaal te maken", weten Bihain en Decuypere. "We hebben vooral vertrouwen in onze mensen." Een knap en gedurfde en vooral optimistisch uitgangspunt dat ongetwijfeld de beste creativiteit naar boven haalt. "Maar goed, wij zijn altijd heel conceptueel bezig geweest en daar zijn we ook heel sterk mee begaan. Het is belangrijk dat je een zekere vrijheid hebt. Maar elk concept moet worden gebouwd. Je kan het niet alleen dromen en dus moet je de dingen maken en realiseren zoals een kind dat doet met zand op het strand. Dit is de taal die wij hanteren. Misschien zijn we wel de laatste romantici (lacht)." TIJDELIJK GELUK Het bureau heeft altijd graag zijsporen bewandeld en geëxperimenteerd. We denken dan aan het Paviljoen van het Tijdelijke Geluk, dat 19 arbeiders in 2008 met bierkratten realiseerden rond de 50e verjaardag van Expo '58. Het team van V+ wierp zich met dit project in de kijker, al was het maar omdat het bizarre bouwproject volledig kon worden gerecycleerd. LA SAUVENIERE V+ wil vooral goed doordachte gebouwen, gebouwen die niet fungeren als design, maar die een culturele betekenis generen: van woningen tot publieke gebouwen. Het Museum van Moeskroen wordt sterk in de omgeving verankerd. "Het museum moet er huiselijk (domestique) uitzien. Met weinig middelen kan je toch een heel sterk signaal geven, een architectuur creëren die zich als een taal affirmeert en bijgevolg cultureel en politiek gelaagd is. Liefst van al geen dood voorwerp. Architectuur is voor ons een wijze van denken, maar ook een spel. Het is nodig dat je om een geslaagd project af te leveren met alle partijen aan tafel zit. In Deinze is dat een heel proces. We hebben veel ervaring opgebouwd met het bioscoopproject in Luik." Met dat project trad V+ uit de schaduw. "Aan La Sauvenière hebben we heel lang gewerkt", verklapt de architect. "Het was zeer complex." Het project biedt door zijn uiterlijk een zekere weerstand tegen de functionele en esthetische format van hedendaagse bioscopen, zowel wat ligging als architectuur betreft. Zijn architecturale stijl gaat veel verder dan de pure functie van een bioscoop en creëert een echte bundeling van stedelijke culturele activiteiten. Het is meer dan een aanlokkelijke vorm ingegeven door marketingmotieven. ZAND OP HET STRAND Het Brussels bureau stamt uit een grootstedelijke context. Hoe percipieert V+ de ruimtelijke structuur in Vlaanderen? Bihain spreekt over een charmante wanordelijkheid en bekijkt het metaforisch. Vlaanderen is op ruimtelijk gebied precies een koelkast die men heeft leeggehaald. Dan staat er ook vanalles en nog wat door elkaar op tafel. Daar gaat V+ niet over, wel over de bestaande potenties en mogelijkheden. Dat is de rode draad. Altijd maar verder groeien en ontwikkelen, ziet het ontwerpbureau niet als een hinderpaal, wel als een uitdaging. Het bureau geeft aan eenieder die er werkt de volle vrijheid om te creëren. Iedere medewerker bij V+ heeft een stem en zijn of haar inbreng. En "ARCHITECTUUR BETEKENT VOOR ONS ENGAGEMENT, GEEN DESIGN OF MARKETING" BINNENUIT GEDACHT De woningen die V+ tot hiertoe ontwierp, getuigen van hun bijzondere benadering. In Ternat creëerde het voor een echtpaar een eigenzinnig huis. Op het eerste gezicht is er aan de buitenkant niet veel aan de hand. De woning staat in een klassieke verkaveling en de architecten moesten rekening houden met allerlei gemeentelijke voorschriften over de hoogte, het dak, de afstand tot de buren enzovoort. V+ hield de buitenkant van de woning vrij normaal. Binnenin schiep het bureau een nieuwe woonwereld. De basisfuncties bevinden zich, met het Dit folkloremuseum in Moeskroen diende een huiselijk karakter uit te stralen Deze villa in Ternat oogt van buitenaf vrij klassiek, maar werd van binnenuit ontworpen: geen rechttoe-rechtaanminimalisme, maar schuine vlakken en centrale lichtinval door middel van een lichtkegel 8 Architect 137 September 2012 architect.pmg.be

9 oog op later, op de begane grond: leefruimte, keuken, eetkamer, badkamer en de slaapkamer. De woning werd van binnenuit ontworpen en nodigt uit tot ontdekking. Geen rechttoe-rechtaanminimalisme, maar schuine vlakken en centrale lichtinval door middel van een lichtkegel. Boven op de verdieping bevinden zich 'vrije' ruimtes die al naargelang kunnen worden ingevuld. Samengevat zou men kunnen zeggen dat de beeldende spanning het gevolg is van een onklassieke vormgeving volledig afgestemd op de woonwensen en -eisen van de bouwheer. ONTELBARE ONTWERPTEKENINGEN Een tweede woonproject in de Franse Savoiestreek is al even spannend geconcipieerd. V+ en Antoine Rocca verbouwden er een bestaande villa uit de belle époque. De woning werd ooit gemetseld door een handige vakwerker. Solide en stevig gebouwd heeft ze de tijd weten te trotseren. De aanpassing werd grondig bestudeerd en uitgetekend. Het project ligt bijzonder idyllisch in de natuur. Er zijn nauwelijks buren en die wonen op een discrete afstand van het renovatieproject. Decuypere en Bihain: "In tegenstelling tot de belle époque zijn we vandaag veel meer gefocust op woonervaring en omgeving. Die binding met de natuur en de immense ervaring die daarmee gepaard gaat, was een element dat hier ontbrak. Huis, tuin en omgeving waren gescheiden en die link hebben we nu gecreëerd en gerealiseerd." Dat verhaal klinkt eenvoudig, maar om dit structureel te klaren, werden er ontelbare ontwerptekeningen gemaakt. "We moesten zien te komen tot een bepaalde taal en dat gebeurt niet in één haal. Het moest conceptueel en vormelijk kloppen als een bus." ENVERGURE Aan het huis zelf werd niet veel veranderd, wel werden er in de sokkel drie slaapkamers ingericht die uitgeven op het meer. Er kwam een schaaluitbreiding en er ontwikkelde zich een taal die getuigt van vindingrijkheid en gezonde naïviteit. Wie vandaag naar deze woning kijkt, merkt dat ze bijna halsreikend de natuur en de omgeving opzoekt. Zelfs bijna surrealistisch stulpen uitgerekte balkons naar buiten waarvan je je afvraagt of het nog wel balkons zijn en niet eerder nieuwe plaatsen van gesprekken en ontmoeting. De villa bezit die aangename complexiteit die zich zowel intern als buiten manifesteert. Binnen zijn de ruimtes hoog en ruim bemeten, een ruimtelijkheid die voor zich spreekt en het 'oude wonen' memoreert, nog eens extra ondersteund door de fraaie parketvloeren die het geheel een zekere envergure schenken. DIALOOG Het nieuwe architectonische ontwerp gaat een geweldige dialoog aan met de omgeving, maar ook met de architectuur. Neem nu de keuken waarvan het dak een groot plateau vormt. Wie zich in deze nieuwe aangebouwde ruimte bevindt, krijgt het gevoel midden in het landschap te staan. Het zenitale licht versterkt deze ervaring eens te meer. De binding met de natuur roept ongetwijfeld Fallingwater, van Frank Lloyd Wright in herinnering. Net zoals bij het beroemde huis ontleent deze woning haar kracht aan het oude historische en culturele landschap. RollMatic met trekverentechniek Loopdeur zonder drempel Hörmann innovaties: vele voordelen t.o.v. andere aanbieders INTERVIEW MET EEN LEZER Alleen bij Hörmann Kunststof kozijnvoeten Automatische poortvergrendeling in de aandrijvingsrail Alleen bij Hörmann: innovaties van de marktleider De Nr. 1 in Europa voor garagepoorten biedt talrijke unieke innovaties: de rolpoort RollMatic met trekverentechniek, de sectionaalpoorten met roestvrije kozijnvoeten, loopdeur zonder drempel en automatische poortvergrendeling. Zoveel intelligente details weten klanten te waarderen. Dat zijn voordelen die zich lonen! architect.pmg.be In dit renovatieproject te Anderlecht transformeerde V+ een industrieel gebouw tot 7 verblijfsplaatsen en 5 ateliers voor kunstenaars Voor meer info en voor het adres van de Hörmann dealer in uw buurt: Tél.: Fax: info@hormann.be Architect 137 September

10 TECH Wood Building Solutions Materialen en advies voor energiebewust bouwen met hout. SYMPOSIUM 2011 Bezoek ons op de beurs: BEURS 2011 Stand A34 7,8,9 sept Houtskeletbouw Martin Vandereyt - Bouwcoördinatie Luc Verhaegen Structurele bouwplaten Durélis Vapourblock: luchtdicht - dampremmend RWH: luchtdicht - dampopen Isolerende houtvezelplaten Onderdak Bepleisterbare gevelisolatie Akoestische ondervloeren Flexibele houtvezelisolatie Diktes van 40 tot 240mm Lambda waarde λ D = W/(m.K) Structurele balken en I-Joists I-Joists LVL LSL Wenst u meer informatie, advies of stalen? Tel.: +32 (0) Fax: +32 (0) mail: sales@spanotech.be PEFC/ Promoting sustainable forest management

11 DAKWERKEN DAMPDOORLATENDE ONDERDAKPLATEN MAKEN DAK WIND- EN REGENBESTENDIG WELKE VRAGEN ZIJN BEPALEND BIJ DE KEUZE VOOR EEN TYPE ONDERDAKPLAAT E en onderdak, het doorlopende scherm onder de dakbedekking, moet bescherming bieden tegen de indringing van stuifsneeuw, vocht en wind. Een goed onderdak is bovendien blijvend dampopen en vochtregulerend, isolerend, duurzaam, uv-bestendig en brandveilig. Een stijve onderdakplaat heeft de voorkeur, o.m. omdat de spouw tussen het onderdak en de dakbedekking dan niet wordt beïnvloed door het aandrukken van de isolatie tegen het onderdak. Dit artikel bespreekt een aantal basisvragen die men zich als architect dient te stellen bij de keuze voor een bepaald type onderdakplaat. Peter De Puysseleyr Houtvezelplaten zijn flexibel en kunnen ook bij gebogen daken worden toegepast Inzetfoto: Bij een knik in de dakhelling moet de langse tand-en-groefverbinding ter hoogte van deze knik komen ter bevordering van de waterafvoer SAMENSTELLING ONDERDAKPLATEN Vezelcementonderdakplaten zijn vervaardigd van vezelcement en bevatten in hoofdzaak Portland cement. Dit is het hoofdbestanddeel en fungeert als hydraulisch bindmiddel. Daarnaast worden minerale vulstoffen en toeslagstoffen, hoogwaardige synthetische wapeningsvezels, procesvezels en pigmenten toegevoegd. Afhankelijk van fabrikant en type zijn de platen ofwel integraal in de massa gekleurd, waardoor de platen een bepaalde kleur verkrijgen (bv. roze), ofwel is de kleur de natuurlijke kleur van vezelcement. De fabrikanten van onderdakplaten uit vezelcement bieden twee uitvoeringen aan, namelijk de enkelvoudig geperste platen (G) en de dubbelgeperste platen (DG). architect.pmg.be HOUTVEZELPLAAT LATEX PARAFFINE BITUMEN Houtvezelplaten zijn samengesteld uit naaldhoutvezels hoofdzakelijk afkomstig van afval van boomzagerijen. Afhankelijk van de productiewijze en het type plaat wordt hier tot 7% aan latex, paraffine en/of polyurethaanlijm of tot 15% bitumenemulsie aan toegevoegd. Indien er geen lijm aan de platen toegevoegd wordt, gebeurt de interne binding door de houteigen stoffen zoals lignine. De oorsprong van het hout is het afval dat bij het verzagen van bomen achterblijft, dit vooral onder de vorm van schors en spinthout. Dit is het meest harsrijke gedeelte van het hout. Het zijn bovendien uitsluitend deze houteigen harsen die worden gebruikt als bindmiddel bij de productie van de platen. VEZELCEMENT -PLAAT DENSITEIT (KG/M³) GEWICHT (KG/M²) * 5,5 9,45 6,0 4,6 BRANDKLASSE (NBN EN 13501) EQUIVALENTE LUCHTLAAGDIKTE (µd)* DIFFUSIEWEERSTANDS- GETAL (µ) MAX. KEPERAFSTAND AS OP AS (CM) AFMETINGEN (MM) E E E A1 0,11 m 0,175 m 0,11 m 0,207 m ,5 62, x 770 x x 600 x x 595 x x x 3 WARMTEGELEIDINGS- 0,047 0,048 0,048 0,188 COEFFICIENT λ (W/mK) * afhankelijk van dikte; de waarden in deze tabel zijn enkel richtinggevend en kunnen van fabrikant tot fabrikant licht verschillen MINIMUMVEREISTEN VOOR EEN ONDERDAK Waterdichtheid Men kan algemeen stellen dat onderdakplaten ontworpen zijn om ongeveer 2% van het hemelwater af te voeren naar de goot. Die 2% komt van regen die via overlappingen en aansluitingen van de dakbedekking insijpelt, of van stuifsneeuw of een occasionele kapotte pan/lei. Wanneer er meer water over de onderdakplaat stroomt, is het onderdak en zijn aansluitingen daarop niet voorzien en kunnen lekken ontstaan. Lucht- en winddichtheid Luchtdichtheid is een bepalende factor bij thermische isolatie. Willen we de energieverliezen echt beperken, dan moeten we onze gebouwen luchtdicht(er) maken. Een van de belangrijkste redenen is de grote impact die een luchtlek heeft op de thermische isolatie. Isolatie moet het warmtetransport beperken. Warmtetransport wordt vooral gerealiseerd door convectie, het is de beweging van de lucht die de warmte verspreidt. In thermische isolatieproducten wordt lucht (of een ander gas) vastgehouden in kleine kamers, 'poriën', zodat deze bewegingsvrijheid geminimaliseerd wordt. Het is bijgevolg enkel stilstaande lucht die effectief isoleert. Of simpelweg gesteld, isolatie is stilstaande lucht. Daarom is het van groot belang dat onderdakplaten winddicht zijn en dat vanuit de binnenzijde de luchtdichtheid wordt verzekerd. Bovendien moeten niet enkel de platen zelf winddicht zijn, maar ook de aansluitingen. Dampopen Vocht in onderdelen leidt vaak tot schimmelvorming. Veel schimmels laten als secundaire stofwisselingsproducten gifstoffen, vluchtige organische stoffen en sporen vrij, die een hoog allergiepotentieel hebben. Daarenboven kunnen schimmels een houten dakstructuur volledig ondermijnen. Daarom is het van groot belang dat onderdakplaten dampopen zijn, zodat het vocht kan ontsnappen en schimmelvorming tegengegaan wordt. Bouwschade kan worden veroorzaakt door hoge vochtigheidsbelasting van de constructie. Dampschermen met hoge diffusieweerstand worden snel vochtvallen, vooral in combinatie met diffusiedichte onderdaken. Het is dan ook van groot belang dat onderdakplaten dampopen zijn. VEREISTEN PER TYPE ONDERDAKMATERIAAL Bij welke dakhelling is welk type onderdakplaat aangewezen? Vezelcementplaat Onderdakplaten uit vezelcementplaat kunnen worden toegepast bij hellingen vanaf 5. Houtvezelplaat Onderdakplaten uit houtvezelplaat kunnen, naargelang van het merk en type, toegepast worden bij hellingen vanaf 15 tot 18. Bij hellingen vanaf 6 kunnen ze al toegepast worden mits afdekking met een dampdoorlatende onderdakfolie. Architect 137 September

12 DAKWERKEN De ruimte tussen panlatten en het onderdak dient om infiltratiewater af te voeren Bij houtvezelplaten voor een toepassing als onderdak zorgt een uitgekiende tand-engroefverbinding aan de vier zijden ervoor dat het water steeds naar het oppervlak afgeleid wordt Wat is het belang van de verschillende plaatverbindingen? Vezelcementplaat Om bij lage hellingen en ongunstige blootstellingen een absolute waterdichtheid te bekomen, worden de zijdelingse naden met een dichtingsband afgeplakt. In de hellingsrichting overlappen de platen elkaar met een overlap in functie van de dakhelling: voor een dak van 15 is een schuin gemeten overlap van 115 mm voorgeschreven, voor een dakhelling van 30 een overlap van 60 mm. Houtvezelplaat Door een speciale tand-en-groefverbinding van sommige merken die het water steeds naar buiten afleidt, zal aflopend water zelfs bij gekrompen platen (een natuurlijke krimp bij droging is normaal bij natuurlijke vezels) steeds naar het oppervlak worden afgeleid, zelfs op plaatsen waar langs- en dwarsvoegen samenkomen. Alle houtvezelplaten zullen lichtjes krimpen of uitzetten wanneer ze respectievelijk drogen of vochtiger worden. Echter, afkleven van de voegen is niet nodig. Wat is de toegelaten onafgedekte periode? Vezelcementplaat De onderdakplaten in vezelcementplaat kunnen tot 1 maand in weer en wind onafgedekt gelaten worden. Na deze periode dient het onderdak bedekt te worden met een dakbedekking. Houtvezelplaat De onderdakplaten in houtvezelplaat worden tot 3 maanden in weer en wind gegarandeerd. De onderdakplaten kunnen functioneren als nooddak, in afwachting van de plaatsing van de dakbedekking. Het betreft hier dus regenbestendige maar dampopen platen. Bij onderdakplaten met toevoeging van bitumenemulsie zijn er werven gekend waarbij de platen tot meer dan 1 jaar zonder probleem als nooddak gediend hebben. Renovatiewerken waarbij de afstand tussen de kepers groter is dan 60 cm Vezelcementplaat Vezelcementonderdakplaten worden steeds op een houten draagstructuur genageld of geniet met de gladde zijde naar boven. De platen worden dwars op de kepers geplaatst (langse zijde horizontaal), en de steunafstand bedraagt maximaal 625 mm hart-ophart gemeten. Houtvezelplaat Bij het plaatsen van onderdakplaten uit houtvezel mag de afstand hart-op-hart van de keperplanken oplopen tot 80 cm, zodat deze platen beter geschikt zijn voor renovatiewerken waarbij de afstand tussen de kepers groter is dan 60 cm. ISOLATIE Bescherming tegen warmtedoorslag Om een zolderruimte bewoonbaar te maken in de zomer is een zekere mate van thermische inertie nodig. Men dient te voorzien in een hittestop in de zomer. Vezelcementplaat De thermische inertie van vezelcementplaat is klein. Men kan de thermische inertie van het dak echter (beperkt) verbeteren door een geschikt isolatiemateriaal (bijvoorbeeld cellulose-isolatie) en/of binnenafwerking (bijvoorbeeld gipsvezelplaat) te gebruiken. Houtvezelplaat Bij onderdakplaten met een hoge densiteit, zoals houtvezelplaten, zal men minder isolatiemateriaal moeten voorzien om eenzelfde thermische inertie te bekomen dan bij het gebruik van vezelcementplaat. Dikkere onderdakplaten bieden een verhoogde bescherming tegen warmtedoorslag in de zomer. De dikte van houtvezelisolatieonderdakplaten kan al naargelang de fabrikant en het type variëren van 22, 35, 52 en 60 mm tot 80, 100, 120, en zelfs tot 140 en 160 mm, waarbij het dan geen onderdak meer heet, maar bovendakse isolatie, ook wel warmdak genoemd (Aufdachdämmung in het Duitstalige gebied). Dit laatste is een zeer stabiele, dampopen combinatie van een onderdak en een dikke isolerende laag in één. BIJ ONDERDAKPLATEN MET EEN HOGE DENSITEIT ZAL MEN MINDER ISOLATIEMATERIAAL MOETEN VOORZIEN OM EENZELFDE THERMISCHE INERTIE TE BEKOMEN Belang van de isolatiewaarde bij onderdakplaten Vezelcementplaat Aangezien de thermische isolatie van vezelcementplaat klein is, zal de thermische isolatie bijna volledig worden bekomen door het plaatsen van dakisolatie. Houtvezelplaat Bij de productie van houtvezelplaten wordt slechts weinig druk uitgeoefend. Door het hoge luchtaandeel hebben de platen een sterk isolerend effect en worden om die reden dan ook houtvezelisolatieplaten genoemd. Hun warmtegeleidingscoëfficiënt bedraagt immers 0,048 W/ (m.k) (volgens NEN 13171). De combinatie van hun relatief grote dikte, doorgaans 22 mm, en de lage warmtegeleidingscoëfficiënt maakt dat houtvezelplaten grofweg gesteld in de winter hetzelfde effect hebben als vier bijkomende cm van een isolerende dakopbouw bestaande uit tussen de kepers geplaatste isolatie. Dit is te verklaren door het feit dat de isolerende onderdakplaten doorlopen over de kepers heen, waardoor de koudebruggen gevormd door deze laatste (hout isoleert 3 tot 4 keer minder goed dan de isolatie die ertussen zit) worden gereduceerd. Hoe dikker de houtvezelplaat, hoe groter deze onderbreking van koudebruggen is. De dampopenheid van dikkere platen verandert evenwel niet. Deze dampopenheid door de natuurlijke houtvezelisolatie blijft gewaarborgd, zelfs bij plaatdiktes van 160 mm. Hoe hou je rekening met capillariteit? Vezelcementplaat Capillaire onderdakplaten zoals vezelcementplaten speciaal ontwikkeld voor gebruik als onderdakplaten, zijn producten die in de praktijk bij de constructie van geïsoleerde hellende daken bij woningen geen aanleiding geven tot druppelvorming aan de onderkant van de platen als gevolg van condensatie. Dit in tegenstelling tot niet-capillaire folies en kunststof platen. Dit is van groot belang om het nat worden van de isolatie als gevolg van afdruipend vocht te voorkomen. Hierbij speelt niet alleen de lage 'μ'-waarde (waterdampdiffusieweerstandsgetal) een belangrijke rol, de platen vertonen een dampopen karakter dat inwendige condensatie voorkomt en water tijdelijk in de poriën kan opslaan. De vezelcementonderdakplaten zijn vochtregulerend, in tegenstelling tot niet-capillaire folies. Houtvezelplaat De houtvezelplaten zijn ook dampdoorlatend en capillair en kunnen eveneens heel wat vocht bufferen in hun poriën. De equivalente luchtdikte μd van isolerende houtvezelplaten voor onderdaken is afhankelijk van het type en producent begrepen tussen 0,10 12 Architect 137 September 2012 architect.pmg.be

13 DAKWERKEN Een ideale doorsnede van een dak, hier getoond met houtvezelplaat als onderdakplaat, met de isolatie direct tegen de onderdakplaat aan. Een vezelcementplaat komt in de doorsnede op dezelfde plaats, maar is dunner isolatie VOOR HET HElE GEBOUW UNILIN, division insulation is Europees marktleider in isolerende dakelementen. Alle dakonderdelen worden vooraf vervaardigd en geassembleerd, waardoor de plaatsing op de werf een minimale tijd in beslag neemt dakbedekking 2. panlatten 3. tengellatten/ventilatieruimte 4. isolerende dakplaten 5. ingeblazen cellulose 6. binnenbekleding 7. steunlatjes/technische ruimte 8. luchtdichting en damprem kepers 11. keper met zijdelingse steun isolerende dakelementen en 0,25 m. Een luchtdicht geplaatste lichte damprem volstaat om een toereikende dampdichtheid te verzekeren aan de warme zijde van de isolatie. Hoe hou je rekening met het brandgedrag? Vezelcementplaat De brandveiligheid bedraagt A1 volgens NBN-S en klasse 1 volgens NEN-6064 (nietontvlambaar). Houtvezelplaat De brandklasse volgens DIN 4102 bedraagt B2, wat normaal brandgedrag aangeeft, identiek aan die van massief hout. ECOLOGIE EN ECONOMIE Hoe hou je rekening met totale oplossingen voor ecologie? Vezelcementplaat De ecologische voordelen van vezelcement zijn meervoudig. Vezelcementplaten bestaan voor meer dan 95% uit minerale grondstoffen die overal ter wereld overvloedig aanwezig zijn, en zijn bijzonder duurzaam. Ze kunnen op het einde van hun levenscyclus gerecycleerd worden als grondstof voor nieuwe materialen. Vezelcementplaten worden gebruikt in hun natuurlijke kleur of met een duurzame coating op waterbasis, en zijn bestand tegen weersinvloeden en vragen weinig of geen onderhoud. Houtvezelplaat Algemeen beschouwd zijn onderdaken niet onderhevig aan slijtage en degenereren niet na jaren. Daarom zijn bitumen, latex of paraffine volledig gelijkwaardig als waterafstotend bindmiddel. Hoewel de ecologische voetafdruk van bitumen door sommigen in vraag gesteld wordt, is het toch belangrijk om het totale plaatje in overschouwing te nemen, vooraleer men bitumen afschrijft als architect.pmg.be zijnde niet-ecologisch. De belangrijkste kenmerken van het gebruik van bitumen, die de ecologische voetafdruk sterk doen afnemen, zijn de extreme weerbestendigheid van de platen, de lange levensduur en het feit dat het een restproduct van aardolie is. Zo hoeven er geen hoogwaardigere fracties gebruikt te worden die een betere toepassing vinden in de chemische sector zoals de geneesmiddelenindustrie. Waarmee dien je rekening te houden bij de globale prijscalculatie? Bij de berekening van de globale prijs dient men met de volgende elementen rekening te houden. De prijs van het materiaal zelf, extra benodigde producten, materiaalverlies en werkuren. Vezelcementplaat Op zich is vezelcementplaat goedkoper dan houtvezelplaat, maar er dienen bij de plaatsing extra materialen gebruikt te worden zoals tapes, zodat dit prijsverschil wegvalt. Houtvezelplaat Houtvezel is duurder dan vezelcement, waarbij aan vezelcementplaten echter geen isolerende of koudebrugonderbrekende werking kan worden toegekend. Houtvezel vermijdt verder het gebruik van extra producten zoals tape, zorgt voor minder materiaalverlies aangezien er geen brosse breuken ontstaan de platen zijn immers flexibel en is snel geplaatst en beloopbaar. Bij de in België gebruikelijke afstand van 40 tot 50 cm zijn ze bijzonder goed beloopbaar. Door deze goede beloopbaarheid van de platen wint de dakwerker veel tijd, ook bij het plaatsen van panlatten en dakbedekking. Met dank aan Celit, Eternit, Eurabo, Isoproc, Pavatex en SpanoTech isolatieplaten (pir) voor dak, wand, vloer en zolder isolerende zolderelementen Unilin bvba, division insulation Waregemstraat 112, 8792 Waregem - T F info.insulation@unilin.com - Architect 137 September

14 TEGELKACHELS EN SPEKSTEENKACHELS VENTILATIETOESTEL LWZ SOL EFFICIËNT VENTILEREN, VERWARMEN, KOELEN EN WARM WATER Vier functies in één toestel. Verminder de verwarmingskosten tot 50% met gratis energie uit de omgeving. advies ontwerp realisatie brandstof naar keuze Nieuw: Pellets brandstof! De volautomatische tegelkachel met kamerthermostaat ook hout stoken in je pelletkachel! ENSIGN TEGELKACHELS Caputsteenstraat 3 bis, 2800 Mechelen Tel: 015/ info@tegelkachels.be STOKSTRAAT 14 - INDUSTRIEZONE KRUISHOUTEM T 09/ F 09/ INFO@KRUISBETON.BE YOUR SOLID CONCRETE PARTNER info@ecomat.be materials conceptsl l b o ecologic solutions i Prédalles PREDALLEN Hourdis BETONGEWELVEN en béton Caves PREFAB Préfabriquées HUISKELDERS Citernes REGENWATERPUTTEN à eau fosses FILTERSYSTEMEN septiques SEPTISCHE PUTTEN stations d épuration WATERZUIVERING Cuves à mazout STOOKOLIETANKS thermische isolatie in de winter bescherming tegen zomerhitte Dak Isolair L Pavatherm Plus+ Pavatherm Pavaflex Gevel Pavatherm Pavatherm Plus+ Isolair L Diffutherm Pavaplan 3F Pavadentro Pavaclay Pavaflex geluidsisolatie brandveiligheid diffusieopen ecologie/ cradle to cradle duurzaam bouwen/ CO² reductie swiss made induo De kachel voor hout en pellets. Geniet van heerlijke warmte met de RIKA combikachel die zowel op hout als op pellets brandt. Vloer Pavapor Pavatherm Profil Pavalit Pavaboard De norm in natuurlijke isolatie Daken, gevels, vloeren en HSB-elementen kunnen met PAVATEX houtvezelisolatie-platen snel en eenvoudig worden geisoleerd. De natuurlijke en drukvaste PAVATEX houtvezelisolatieplaten bieden zowel bescherming tegen de kou als tegen de zomerhitte, hebben een uitstekende geluidsisolatie, zijn dampdiffusie-open en reguleren de vochtigheidsbalans. Het hele jaar door! Voor meer informatie: Pavatex Benelux b.v. Telefoon: +31 (0) Zwitserse houtvezelisolatieplaten Materialen uit de natuur Automatische brandstofherkenning (hout of pellets) Het comfort van een pelletkachel Romantisch houtvuur met brandhout Ook houtverbranding mogelijk zonder stroom Eenvoudige bediening door intuïtief touchscreen Stroomop bvba

15 KLEINE SPEKSTEENKACHEL PERFECT TOEPASBAAR IN PASSIEFWONING GEINTEGREERDE WARMTEWISSELAARS ZORGEN BOVENDIEN VOOR PRODUCTIE (SANITAIR) WARM WATER I n tijden van zonneboilers, warmtepompen en aardwarmtewisselaars lijken houtkachels en passiefwoningen geen sexy combinatie te zijn. En inderdaad: zelfs de kleinste, klassieke houtkachel biedt een minimale warmteafgifte van 3 kw, wat in optimaal geïsoleerde woningen vrijwel onmiddellijk tot oververhitting leidt. Bovendien verstoort een klassieke houtkachel de goede werking van de balansventilatie en stellen er zich ook problemen op het vlak van de luchtdichtheid van de woning. Niettemin is stoken met hout in een passiefwoning perfect mogelijk. De fabrikanten van massieve speksteenkachels ontwikkelden hiertoe immers een nieuwe generatie modellen die bovendien, dankzij een geïntegreerde warmtewisselaar, voor een stuk de behoefte aan (sanitair) warm water kunnen opvangen. Bart Desanghere SANITAIR & VERWARMING De gezellige warmte van een kachel is wel degelijk compatibel met sterk geïsoleerde woningen en zelfs met passiefwoningen AANGEPAST CONCEPT architect.pmg.be In tegenstelling tot de klassieke houtkachels hebben de kleinere types speksteenkachels een maximaal warmteafgiftevermogen van minder dan 3 kw. Dit is mogelijk doordat de kachel de in de verbrandingsruimte opgewekte warmte niet rechtstreeks en onmiddellijk afgeeft aan de kamer, maar eerst opslaat in de omringende speksteenblokken. Deze blokken fungeren als een thermische buffer die de opgeslagen warmte vasthoudt en vervolgens vrij gelijkmatig over een langere periode uitstraalt. De wanden van de nieuwe generatie speksteenkachels bestaan uit een dubbele rij speksteenblokken die van elkaar gescheiden zijn door een al dan niet van isolatie voorziene spouw. Dankzij dit systeem kan de kachel de opgewekte warmte soms tot 24 u. lang vasthouden (zie fig. 2). In passiefwoningen, waar de behoefte aan ruimteverwarming zeer miniem is (maximaal kwh per jaar voor een oppervlakte van 200 m², zie tabel 1), zal de speksteenkachel bovendien een groot stuk van deze warmte (20% tot 50%) nog eens overdragen op een watercircuit via een W10-warmtewisselaar (zie figuur 1). Op die manier beperkt de speksteenkachel zijn warmteafgifte aan de kamer tot slechts 0,5 à 1,2 kw (uitgaande van een halve TABEL 1: JAARLIJKSE WARMTEBEHOEFTE (CA. 200 M² WOONOPPERVLAKTE) ISOLATIEGRAAD RUIMTEVERWARMING SANITAIR WARM WATER TOTAAL SLECHT GEISOLEERD > kwh kwh à kwh > kwh HUIDIGE NORMEN kwh à kwh kwh à kwh kwh à kwh ZEER GOED GEISOLEERD kwh à kwh kwh à kwh kwh à kwh OPTIMAAL (PASSIEFWONING) kwh à kwh kwh à kwh kwh à kwh TABEL 2: TYPISCH VERMOGEN NIEUWE GENERATIE SPEKSTEENKACHELS MET W10-WARMTEWISSELAAR VERDELING 1/2 X STOKEN PER DAG 1 X STOKEN PER DAG 2 X STOKEN PER DAG RUIMTEVERWARMING 0,5-1,2 kw 0,9-2,3 kw 1,2-3 kw WATERVERWARMING 0,3-0,7 kw 0,6-1,2 kw 1,2-1,8 kw TOTAAL VERMOGEN 0,8-1,9 kw 1,5-3,5 kw 2,4-4,8 kw Gemiddeld vermogen van diverse types van de nieuwe generatie speksteenkachels (de variaties betreffen verschillende types W10-warmtewisselaars), berekend op basis van een gemiddeld seinzoensgebonden stookgedrag MODEL TABEL 3: JAARLIJKSE WARMTEPRODUCTIE SPEKSTEENKACHEL HOUT PER STOOKBEURT 1/2 X STOKEN PER DAG 1 X STOKEN PER DAG 2 X STOKEN PER DAG KLEIN ca. 13 kg ca kwh ca kwh ca kwh MIDDELGROOT ca. 15 kg ca kwh ca kwh ca kwh GROOT ca. 20 kg ca kwh ca kwh ca kwh Gem. jaarproductie van diverse types speksteenkachels, berekend op basis van een gemiddeld seizoensgebonden stookgedrag stookbeurt per dag, zie tabel 2): een ideaal vermogen om tijdens de wintermaanden de ruimteverwarming van een passiefwoning te verzorgen. NIET TE VEEL STOKEN Een klein model speksteenkachel biedt dus een voldoende groot verwarmingsvermogen voor een passiefwoning. Het is niet aan te raden om voor een groter model te kiezen, aangezien dit al snel tot oververhitting zal leiden. Ook zal één en zelfs een halve stookbeurt per dag meer dan voldoende zijn om in de noden te voorzien. STRALINGSWARMTE De warmte die de speksteenkachel verspreidt, is de aangename stralingswarmte zoals men die van een houtvuur mag verwachten. Kenmerkend voor stralingswarmte is dat het niet zozeer de lucht is die wordt opgewarmd, maar wel de materialen en objecten die zich in de nabijheid van de kachel bevinden. Deze materialen en objecten kunnen na verloop van tijd op hun beurt zelf ook warmte beginnen uit te stralen. WARMWATERPRODUCTIE W10-warmtewisselaar De W10-warmtewisselaar zit ingebouwd in de buitenmantel van de kachel. Hij is opgebouwd uit aluminium-koper elementen die naadloos in elkaar passen. Aan de binnenzijde vertonen ze een zwart, geribbeld oppervlak. Zo creëert men een groter contactoppervlak en dus een betere warmteopname. De W10- warmtewisselaars functioneren volgens het strookprincipe en niet Architect 137 September

16 SANITAIR & VERWARMING Gem. warmteafgifte aan water (kw) Modellen en max. kg hout per stookbeurt: K: klein (13 kg); M: middelgroot (15 kg); G: groot (20 kg) P1= warmtewisselaar P1 P2= warmtewisselaar P2 KP1= kleine modellen met warmtewisselaar P1... Fig. 1: Gemiddelde warmteproductie over 24 uur bij diverse modelgroepen speksteenkachels Stookgedrag over 24 u. 1/2 x stoken 1 x stoken 2 x stoken Groep 1-modellen Groep 2-modellen Groep 2-modellen met geïsoleerde spouw en warmtewisselaar Fig. 2: Evolutie van de maximale oppervlaktetemperatuur bij speksteenkachels Groep 2-modellen met geïsoleerde spouw Gem. warmteafgifte aan de ruimte (kw) Voor een passiefhuis zal een klein model speksteenkachel in combinatie met slechts een halve stookbeurt per dag volstaan. Dit betekent een warmteafgiftevermogen aan de ruimte van ca. 0,8 kw en aan het watercircuit van ca. 0,4 kw De nieuwe generatie speksteenkachels (groep 2, dubbele rij speksteenblokken met spouw ertussen) kan de warmte veel langer en gelijkmatiger uitstralen dan de vroegere generatie (groep 1), zeker indien de spouw ook nog eens geïsoleerd is volgens het slangprincipe. Omdat het temperatuurverschil tussen water en warmtewisselaar hierdoor groter is, produceren ze meer stabiele watertemperaturen. Watercircuit De snelheid waarmee het water doorheen de warmtewisselaar stroomt, is bepalend voor de efficiëntie van de warmteoverdracht. Stroomt het water te snel, dan kan het de warmte onvoldoende opnemen en wordt de temperatuur van het water erg laag. Stroomt het water te traag, dan kan het water beginnen te koken. Een hoge watertemperatuur doet ook de verliezen op de leidingen sterk stijgen. Indien de kachel de belangrijkste bron van warm tapwater moet vormen (wat vrijwel steeds het geval is in een passiefwoning) dient het waterdebiet vrij laag te zijn zodat de kachel de temperatuur van het aangevoerde water (30 C à 40 C) kan opdrijven tot 55 C à 65 C. In minder goed geïsoleerde woningen volstaat een uitgaande temperatuur van 40 C à 50 C, waarmee men dan een circuit voor wand- of vloerverwarming op temperatuur kan brengen. Buffervat Zelfs indien er geen vraag is naar warm water, dient het door de kachel opgewarmde water continu uit de kachel weggepompt te worden om te vermijden dat het water aan de kook zou gaan. De opgewekte warmte moet dan ergens opgeslagen worden. Dit gebeurt doorgaans in een buffervat van minstens 300 l. Om de vraag naar sanitair warm water buiten het stookseizoen op te vangen, dient men dit buffervat te ondersteunen met zonnepanelen, een warmtepomp of eventueel een weerstand. LUCHTTOEVOER EN ROOKGASAFVOER Luchtdichtheid In een passiefwoning is het heel belangrijk dat de verbrandingskamer van de speksteenkachel zich a.h.w. buiten het beschermde volume van de woning bevindt. Dit betekent dat zowel de verbrandingskamer van de kachel als het luchttoevoer- en het rookgasafvoerkanaal van de kachel goed geïsoleerd en vooral luchtdicht moeten zijn. Is dit niet het geval, dan zullen ongewenste luchtlekken de goede werking van het ventilatiesysteem verstoren. Buitenluchtaanvoer Directe aanvoer van buitenlucht als verbrandingslucht is in goed geïsoleerde woningen en zeker in passiefwoningen van cruciaal belang. Een brandende speksteenkachel verbruikt ong. 25 m³ à 50 m³ lucht per uur. Deze lucht dient aangevoerd te worden in een (dikwijls afgeplatte) buis. 150 mm diameter is richtinggevend, maar hoe langer de buis, hoe groter de benodigde diameter. De buitenlucht mag niet rechtstreeks uit een kelder of kruipkelder betrokken worden, omdat de woning dan te sterk langs onderen wordt afgekoeld en de meestal vochtige kelderruimte vochtige lucht in de verbrandingskamer brengt, wat negatief is voor een goede verbranding. Driewandig concentrisch kanaal Het is mogelijk om via een driewandig concentrisch kanaal de luchttoevoer (buitenste ruimte) en de rookgasafvoer (binnenste ruimte) bij elkaar te houden. De tussenruimte wordt opgevuld met een isolatiemateriaal. Dit systeem biedt het voordeel dat de luchtdichte, geïsoleerde schil slechts op één plaats 'doorboord' moet worden. Ook voor deze doorboring bestaan standaardoplossingen (zie fig. 3) die bovendien voldoen aan alle wettelijke bepalingen op het vlak van brandveiligheid. BRANDHOUT OF PELLETS De nieuwe generatie speksteenkachels kan vaak optioneel uitgerust worden met een pelletmodule. Stoken met pellets is duurder, maar pellets bieden het voordeel van een hogere energiedichtheid, waardoor men via één stookbeurt voor een langere tijd warmte kan produceren. OOK GOED VOOR HET MILIEU Een speksteenkachel onderscheidt zich o.a. van een klassieke kachel doordat de verbrandingstemperatuur veel hoger ligt (> 800 C). Hierdoor is de verbranding veel efficiënter en zijn ook de geproduceerde rookgassen veel minder schadelijk voor het milieu. Figuur 3: De doorboring die het driewandige concentrische kanaal (zie inzet) doorheen de luchtdichte schil maakt, wordt verzorgd afgewerkt met een isolatieschil (rotswol) en een luchtdichte afdichtingsplaat BEREKENING WARMTEAFGIFTE AAN HET WATER Dankzij de thermische inertie van de speksteenblokken, is een kleine stookbeurt reeds voldoende om gedurende het grootste gedeelte van de dag in warm tapwater te voorzien. De warmteafgifte aan het water in de W10 kan als volgt worden weergegeven: 'ΔT = Q/m x c p ', waarbij 'Q' de energiehoeveelheid in kwh is, 'm' de watermassa in kg, 'c p ' de specifieke warmtecoëfficiënt (0, kwh/kg x C) en 'ΔT' het verschil in temperatuur tussen ingaand en uitgaand water in C. Rekenvoorbeeld Hoe sterk zal de temperatuur in een buffervat van 500 liter (theoretisch) stijgen indien de speksteenkachel 20 kwh levert aan het water? Antwoord: 20 kwh / 500 kg x 0, = 34 C. De warmtewisselaar in de kachel wordt steeds aangesloten op een buffervat dat daarnaast ook nog input krijgt van zonnepanelen en/of een warmtepomp. In een lage-energiewoning kan het buffervat gecombineerd worden met vloerverwarming 16 Architect 137 September 2012 architect.pmg.be

17 23 26 october 2012 DüsselD orf, Germany Meet the world of glass and solar check in now: Voor meer informatie: Fairwise bvba Ottergemse steenweg GENT tel: (09) fax: (09) info@fairwise.be glt1202_meet_192x136_b_gb_nl.indd :46 massieve (cv)-speksteenkachels inbouwhaarden hout/pellets moderne deense houtkachels fornuizen hout en/of pellets topdesign speksteenkachels E-PLATFORM ARCHITECTEN inbouwhaarden exact op maat speciicaties c a d - s e r v i c e c e r t i i c a t e n n i e u w s b r i e f cv-installaties laag-energie passiefbouw hout/pellets pelletkachels en pellets-cv > 50 vakhandelaars, één adres : architect.dutry.com

18 KLASSIEKE CANADESE PUT KRIJGT BROERTJE MET VERTICALE BUIS KLIMATISATIE AARDWARMTEWISSELAAR ALS GEZONDE EN ENERGIEZUINIGE AIRCO W arme zomers en ijskoude winters hebben de vraag naar een adequate koeling en verwarming steeds meer doen toenemen. Maar de eindconsument en niet in het minst de bedrijfswereld probeert op de uitgaven te bezuinigen, met als gevolg dat de roep naar energiezuinige koeling en verwarming steeds luider klinkt. Steeds vaker worden alternatieven gezocht voor energievretende aircosystemen. Een aardwarmtewisselaar (of Canadese put) kan een mogelijke oplossing bieden. Dat het systeem nog eens milieuvriendelijk is, maakt het verhaal alleen maar mooier. Sinds kort zijn er twee versies op de markt: een met de klassieke horizontale buizen en een nieuwe versie met een verticale buis. Jan De Naeyer Een verticale aardwarmtewisselaar heeft als grote voordeel dat er geen grote graafwerken moeten gebeuren HORIZONTALE BUIZEN Energiebesparing Bij een aardwarmtewisselaar (AWW) wordt de verluchtingslucht voorbehandeld door gebruik te maken van de thermische inertie van de aarde (geothermie). Vanaf een bepaalde diepte onder de grond is de temperatuur immers constant. Op ongeveer 2 m diepte blijft de zomertemperatuur hangen rond 12 C, in de winter is dat 5 C. Op die diepte kan een net van leidingen worden ingegraven waarin opgezogen buitenlucht circuleert, verwarmd of gekoeld wordt en in een woning of kantoor wordt geblazen al dan niet na verdere koeling of verwarming. Zo kan een Canadese put een (klassiek) verwarmingssysteem aanvullen en een energiebesparing opleveren van ongeveer 15 C, indien er geen gebruikgemaakt wordt van een ventilatiesysteem D met warmterecuperatie. Geen emissie van koelgas Wanneer de buitenluchttemperatuur hoger oploopt dan bijvoorbeeld 20 C, wordt de lucht door de AWW geleid en gekoeld door de relatief koele ondergrond. De lucht wordt dan in de woning verspreid en koelt de omgevingstemperatuur af met 5 tot 10 C. Die prestaties zijn te vergelijken met een elektrische klimaatregeling, maar het elektriciteitsverbruik is verwaarloosbaar en er is geen emissie van koelgas. Installatie is specialistenwerk Het is van het grootste belang dat een Canadese put wordt geïnstalleerd door een gespecialiseerd bedrijf dat de afmetingen van de installatie berekent naar gelang van het beoogde effect. Een belangrijk aandachtspunt bij de installatie van een Canadese put is de samenstelling van de ondergrond. Bodems met een lage thermische geleiding (zoals steen en zand) zijn ongeschikt. Afhankelijk van de samenstelling van de bodem, de diameter van de buizen en de lengte van het systeem worden de buizen aangebracht tussen gemiddeld 1 en 2 m diepte. De buizen zelf moeten zo ver mogelijk van elkaar liggen (minstens 80 cm). Bij Flanders Air Technic beveelt men aan dat de buizen ingebouwd worden op 1,5 meter diepte, dat de onderlinge afstand ertussen minstens 1 meter bedraagt en dat ze worden gelegd met een helling van 2% in de aanzuigrichting om het condenswater af te voeren naar een verloren put of het rioolnet. Geen moestuin Een aardwarmtewisselaar wordt het best ook niet aangebracht onder een woning of te dicht bij funderingen aangezien er anders rendementsverlies kan optreden doordat de woning of de fundering de lucht in de Canadese put kan opwarmen of afkoelen. Het is ook af te raden een moestuin aan te leggen boven de AWW aangezien de bodem er in het voorjaar langer koel blijft. GEBRUIK VAN EEN CANADESE PUT OF AARDWARMTEWISSELAAR (AWW) Het gebruik van een Canadese put wordt het best gecombineerd met een ventilatiesysteem D met warmterecuperatie. De goede toestellen halen rendementen van meer dan 90% warmterendement. Concreet betekent dit dat buitenlucht van 0 C opgewarmd wordt tot 18 C als de binnenluchttemperatuur 20 C bedraagt. Tijdens dit proces ontstaat condenswater in de warmtewisselaar, want de warme vochtige binnenlucht wordt afgekoeld tot 2 C.Eenmaal onder de -5 C zal het condenswater in de warmtewisselaar bevriezen, wat leidt tot rendementsverlies. In zo n geval biedt een Canadese put een oplossing. Die verhindert dat vrieslucht naar binnen gezogen wordt. Tijdens de zomer ontstaat een omgekeerde situatie. Als het buiten bv. 28 C is en binnen 21 C, dan zal de warmtewisselaar van het ventilatiesysteem D zorgen dat de verse (te) warme buitenlucht, afgekoeld wordt tot kamertemperatuur. Immers de lucht van 28 C gaat tegenstroom zijn warmte afgeven aan de koelere binnenlucht die naar buiten geblazen wordt. Het systeem D zorgt dus al voor een beperkte afkoeling van de buitenlucht. Een goed systeem D heeft ook een automatische zomerbypass. Deze zorgt ervoor dat als het te warm geworden is binnen en als het ondertussen (bv. s nachts) afgekoeld is buiten, dat de frisse buitenlucht niet over de warmtewisselaar loopt, maar via een automatische klep rechtstreeks in huis geblazen wordt. Een Canadese put zal in zo n geval het effect nog vergroten. De lucht die aangezogen wordt uit een Canadese put zal immers steeds koel genoeg zijn om de automatische bypass van het ventilatietoestel te activeren, en zodoende nog efficiënter te koelen. In omstandigheden waar het niet vriest, of niet warmer is dan 22 C, zal een Canadese put weinig effect hebben als deze gecombineerd is met een ventilatiesysteem D met warmterecuperatie. Om het voorbeeld van hierboven terug te nemen, waarbij de buitentemperatuur 0 C is en de binnentemperatuur 20 C, dan zal de verse lucht 18 C warm zijn tegen dat die binnen is (nl. 0 C + (90% van 20 C - 0 C) = 18 C), dankzij de warmtewisselaar in het toestel. Indien de lucht nu aangezogen wordt via een Canadese put, dan zal deze lucht voorverwarmd worden tot bv. 10 C, waardoor de verse lucht verder opgewarmd wordt tot 18 C in de warmtewisselaar van het systeem D (nl. 10 C + (90% van 20 C- 10 C) = 18 C). 18 Architect 137 September 2012 architect.pmg.be

19 architect.pmg.be Toevoer ver verwijderd van vervuilingsbronnen Logisch maar vaak vergeten is dat de luchttoevoer hoog genoeg moet staan (minstens 1,2 m) en ver van vervuilingsbronnen (straat, parking of composthoop) om te voorkomen dat (fijn) stof of geuren uit de omgeving de woning of het kantoor worden binnengezogen. Het is eveneens om die reden dat de luchttoevoer uitgerust moet zijn met een filtersysteem dat regelmatig gereinigd moet worden. Daarnaast moet de luchttoevoer beschermd worden met een rooster om te verhinderen dat dieren (knaagdieren of muggen) of dode bladeren in het systeem terechtkomen. De ingegraven buizen moeten bestand zijn tegen druk van de bodem en waterdicht om insijpeling van grondwater en de verspreiding van bacteriën te voorkomen. Een Canadese put om een huis van 150 m² te verwarmen of te koelen kost tussen en euro, inclusief de grondwerken. Dat is een niet te onderschatten investering, die voor een passiefhuis van essentieel belang is. Elk procent in energiebesparing is bij dergelijk type woningen immers belangrijk. Om het ventilatiesysteem D naar behoren te laten werken, moet de aangezogen lucht bovendien warmer zijn dan 0 C. Voor een gewone woning of een lage-energiewoning raadt men vaak aan om een Canadese put te installeren die iets minder uitgebreid is (korter buizenstelsel). Met een dergelijke installatie wordt vermeden dat de aangezogen lucht kouder is dan 0 C en kan er tijdens de zomer beperkt gekoeld worden. EEN VERTICALE BUIS Naast de klassieke Canadese put met diverse horizontale buizen naast elkaar, is er sinds kort ook de AWW met één verticale aluminium buis. Geen bacterievorming Dit vrij nieuwe systeem omvat een aluminium buis van 50 cm breed en 9 meter lang. Die buis wordt verticaal in de grond geïnstalleerd. Bij de fabrikant van dit systeem propageren ze de diepte waar de VEREISTE LENGTE (*) VAN EEN HORIZONTALE AWW DEBIET/ LEIDING [m³/u] DIAMETER 150 mm DIAMETER 200 mm DIAMETER 250 mm DIAMETER 300 mm ,7 m 14,3 m 15,9 m 17,2 m ,1 m 15,1 m 17,2 m 19 m ,7 m 15,9 m 17,7 m 20,4 m ,1 m 16,4 m 19 m 21,6 m ,7 m 16,9 m 19,8 m 22,5 m ,7 m 20,2 m 23,6 m ,3 m 21 m 24,6 m (*) Het betreft hier richtwaarden die gebaseerd zijn op een beoogd thermisch rendement van 80%; hou er rekening mee dat het drukverlies evenredig met de lengte van de leidingen stijgt; hou er ook rekening mee dat de waarden kunnen variëren naargelang van de samenstelling van de bodem (klei, zand, grondwater...). Bron: BIM Werkingsprincipe van een verticale warmtewisselaar in een wintersituatie (links) en een zomersituatie (rechts) buis wordt aangebracht als grote voordeel ten opzichte van een klassieke AWW. Op 9 meter diepte blijft de temperatuur immers zowel tijdens de zomer als tijdens de winter constant hangen tussen 10 en 11,5 C. Daarnaast kan er geen bacterievorming optreden door overgebleven condensaat. In een klassieke AWW kan er in het buizensysteem soms een knik zijn, waar (condens)water blijft staan, wat aanleiding kan geven tot bacterievorming. Als een hele tuin wordt ingenomen door een Canadese put met horizontaal buizensysteem, kunnen in die tuin geen bomen aangeplant worden noch een zwembad aangelegd. In de zomer is het gras er dorrer en in de winter blijft de sneeuw er langer liggen. Waterkolom zorgt voor tegendruk Gevaar voor de fundamenten van een huis is er niet bij de installatie van een verticale buis aangezien tijdens de boorwerkzaamheden de kolom water in het boorgat zorgt voor tegendruk, zodat de boorwand niet afbrokkelt. Eenmaal de buis is geplaatst, wordt deze ingestort met beton zodat de stabiliteit wordt verzekerd. Indrukwekkend rendement De installatie van een dergelijk systeem duurt ongeveer twee werkdagen. De totale kostprijs bedraagt zo n euro (excl. btw). In die prijs zit onder andere begrepen: graafwerken, een betonnen koker, het systeem an sich, een condenspomp, betonnering van de buis en een afdekplaat in gietijzer. In september 2009 werd de eerste succesvol geïnstalleerd in België. Leuk om weten is dat ook de nieuwe aankomst- en vertrekhal van de luchthaven in Firenze volledig gekoeld zal worden met ongeveer 40 verticale buizen. Het rendement is indrukwekkend: gedurende een maand waarin het onafgebroken 34 tot 38 C was, bereikte men in de woning een temperatuur van gemiddeld 21,8 C. Deze rendementen met deze AWW kunnen enkel behaald worden in combinatie met een aangepast ventilatiesysteem met 90% warmteterugwinning. Om de 10 à 15 jaar moet het systeem gereinigd worden door water onder druk in de binnenste buis te spuiten. VOOR- EN NADELEN Te verwaarlozen energiekosten Een Canadese put heeft diverse voordelen ten opzichte van een klassiek airco- en verwarmingssysteem. De financiële investering valt al bij KLIMATISATIE al nog mee, in verhouding tot een totaal bouwbudget. De gebruikskosten zijn zo goed als te verwaarlozen. De verwarmingskosten worden met zo n 60% gereduceerd. Het systeem kan een dure en energieverslindende airco vervangen. Ook het esthetische aspect (geen aircoventilatoren of -toestellen) is van belang. Gezonde airco Daarnaast is het koelen van een woning met een Canadese put stukken gezonder dan koeling via een klassiek aircosysteem. Een aircosysteem kan door zijn energierovende werking niet constant draaien. Daarbij warmt de woning eerst op door de zon tot het binnenklimaat een temperatuur bereikt die niet langer aangenaam is. Pas daarna wordt meestal de airco ingeschakeld op een temperatuur die meteen veel lager ligt. Deze plotse daling van de temperatuur is ongezond, zowel voor de bewoners als voor het gebouw in kwestie. Met een Canadese put is een constante koeling mogelijk aangezien weinig energie wordt verbruikt door het systeem. Doordat gewerkt wordt met een ventilatiesysteem, is er altijd een geleidelijke, constante koeling zonder schommelingen. Daarnaast wordt via een Canadese put verse lucht in de woning gepompt, terwijl een aircosysteem enkel de al aanwezige (en mogelijk verontreinigde) lucht afkoelt. Van belang is wel te vermelden dat een Canadese put nooit het koelvermogen van een klassieke airco kan bereiken. Horizontaal t.o.v. verticaal Nadeel van een aardwarmtewisselaar met horizontale kanalen is het feit dat hij bij voorkeur geïnstalleerd wordt bij een nieuwbouwwoning, aangezien er sleuven gegraven moeten worden. Afhankelijk van de grootte van de woning is een groot terrein nodig om de sleuven in aan te brengen. Dat nadeel is er niet bij het verticale systeem waarbij de totale grondoppervlakte niet gehinderd wordt door een buizensysteem. Er is amper 1,2 m² ruimte in de tuin nodig. Voorwaarde voor een verticale aardwarmtewisselaar is wel dat een en ander gecombineerd wordt met een ventilatiesysteem met minstens 90% warmterecuperatie, om de vereiste rendementen te behalen. Er is vanzelfsprekend een verschil in kostprijs tussen een klassieke, horizontale Canadese put en een verticale AWW, in het voordeel van de horizontale. Met dank aan Flanders Air Technic nv en Ventilair Architect 137 September

20 ROOFMATE LG-X is een unieke combinatie van thermische isolatie en ballast. De isolatieplaat is aan één zijde voorzien van een laag gemodificeerd en vezelgewapend beton met een dikte van minimaal 10 millimeter. Het totale gewicht van isolatie en ballast bedraagt niet meer dan 250 N/m 2 (25 kg/m 2 ). ROOFMATE LG-X ROOFMATE LG-X is een ideale oplossing voor dakconstructies die niet berekend zijn op een zware of additionele ballast. Ook voor locaties waar het moeilijk of zelfs onmogelijk is om grind op het dak te brengen, biedt ROOFMATE LG-X een geschikte oplossing. voor het lichtgewicht omkeerdak voor dakrand-opstanden RAVAGO PLASTICS N.V. Moerenstraat 89, 2370 Arendonk Tél : (014) Fax : (014) finprod@ravago.com Handelsmerk van The Dow Chemical Company ( Dow ) of van een tot de Dow-groep behorende vennootschap. BE FL RFM-LG A5 AD_ok.indd :18:20

21 INTERVIEW DE STAP NAAR BIO-ECOLOGISCH BOUWEN HOEFT NIET ALTIJD ZO GROOT TE ZIJN PETER THOELEN (DIRECTEUR VIBE VZW) PLEIT VOOR EEN MEER HOLISTISCHE VISIE I n 1996 liet Peter Thoelen, communicatiewetenschapper van opleiding, zijn vaste benoeming als ambtenaar bij de Vlaamse Landmaatschappij schieten om de vzw VIBE (Vlaams instituut voor bio-ecologisch bouwen) uit de grond te stampen. Vandaag merkt hij parallel aan de groeiende interesse voor lage-energie- en passiefhuizen, ook een toenemende belangstelling voor het bio-ecologisch verantwoord bouwen. Zeker een goede evolutie, reageert hij. De eenzijdige focus op energiebesparende maatregelen in de bouwsector wordt stilaan verbreed tot andere thema s zoals ecologische bouwmaterialen en duurzame stedenbouw. Maar we zijn er nog niet: een meer holistische aanpak dringt zich op. Bart Desanghere Peter Thoelen (VIBE vzw): Wij willen dat natureplus en bioecologische bouwmaterialen in het algemeen opgenomen worden in lastenboeken van de overheid, bestekken... BREDERE VISIE OP VERANTWOORD BOUWEN Wat is uw gevoel bij de stijgende populariteit van energiebesparende maatregelen? Peter Thoelen: Eerder een dubbel gevoel. Begrijp me niet verkeerd. Ik juich de onlangs opgestoken belangstelling voor lage-energie- en passiefbouw alleen maar toe. Veel technieken en materialen (ook deze die niet in de bio-ecologische visie passen) dragen hun steentje bij tot een samenleving die efficiënter omspringt met energie. Alleen moeten mensen verder kijken dan hun neus lang is en ook andere aspecten van de problematiek in rekening durven brengen: herbruikbaarheid van materialen, toegankelijkheid van gebouwen, gezondheid van het binnenklimaat, mobiliteit, sociale problematiek, groenvoorzieningen, plaatselijke waterinfiltratie, ecologische stedenbouw... Hoe wilt u met VIBE vzw hieraan meebouwen? Peter Thoelen: Wij zien onszelf vooral als een organisatie met als voornaamste taak het samenbrengen van professionelen, particulieren en overheden die energie- en waterzuinig willen bouwen met natuurlijke materialen. We doen dit in de eerste plaats via onze website waar we een groot aantal bio-ecologisch verantwoorde materialen en door ons gecontroleerde geëngageerde bouwprofessionals (leveranciers, ontwerpers, aannemers...) samenbrengen. Geïnteresseerde bouwheren vinden hier de geschikte partners om hun project te realiseren. We geven hen ook bouwadvies. Verder organiseren we ook opleidingen zoals het Postgraduaat Bio-Ecologisch Bouwen en Wonen (in samenwerking met KaHo Sint- Lieven in Gent) en geven we heel wat publicaties uit. Op onze website staan ook heel wat gratis downloads met technische informatiefiches. Naast deze 'corebusiness' werken we de laatste jaren ook meer en meer concrete onderzoeksprojecten uit. We zullen in de nabije toekomst ook steeds meer consultancy, met name rond bouwmaterialen, LCA-analyses en bioecologische constructies gaan verzorgen. Tot slot is VIBE vzw ook actief in een aantal adviserende overlegorganen rond duurzaam bouwen. OVERHEIDSBELEID Ligt de overheid wakker van bio-ecologisch bouwen? Peter Thoelen: Vele milieu- en duurzaamheidsambtenaren zitten op ons spoor. En een aantal beleidsmakers levert wel degelijk inspanningen. Toch is het bij vele instanties nog steeds vooral inzetten op energiebesparing. Debatten over materiaalkeuzes liggen heel gevoelig en sommige federaties deinzen er niet voor terug om ons steeds weer in de hoek van 'geitenwollensokkentypes' te plaatsen. Daarbij schuwen ze niet om bio-ecologische bouwmaterialen met verkeerde informatie in een negatief daglicht te stellen en hard politiek te lobbyen tegen VIBE. Hoezo? Wat is de verklaring? Peter Thoelen: De laatste jaren hebben enkele belangrijke en bekende fabrikanten zoals Wienerberger, Forbo-Krommenie, Foamglass... een VIBE erkenning gekregen. Ze behaalden ook het label natureplus voor hun producten. Grote delen van de industrie zijn echter tegen een label als natureplus en willen niet dat bouwmaterialen onderling vergeleken worden op milieu-impacten. Wij willen echter dat natureplus en bio-ecologische bouwmaterialen in het algemeen wel degelijk opgenomen worden in bv. lastenboeken van de overheid, bestekken... Slagen we daarin, dan kunnen we een kleine revolutie in de sector op gang brengen. Sommige gemeenten, maar ook het hele Brusselse en Waalse Gewest, geven nu al een extra subsidie voor bio-ecologische isolatiematerialen of natuurverven. Voor sommige sectoren steekt dat natuurlijk. Wij staan alvast open voor vertrouwenwekkende gesprekken met iedereen, want nu gaat er toch heel wat negatieve energie verloren... LABELS Vaak hoor je de kritiek dat er een wildgroei van labels is. Peter Thoelen: Er zijn vooral veel labels en systemen voor gebouwevaluatie in de markt en dit zorgt vaak voor problemen op het vlak van duidelijkheid en transparantie. Maar voor bouwmaterialen zijn er slechts een vijftal labels waarvan enkel het natureplus label een erg breed toepassingsveld heeft. Het Europese Ecolabel focust op verven en tegels en FSC en PEFC op bosbeheer. Daarnaast is er nog het C2C-label (Cradle-to-Cradle), maar dat noem ik liever geen label, aangezien de focus vooral ligt op de verbetering van het productiesysteem van de fabrikanten. Sommige fabrikanten slaan ons toch om de oren met kwaliteitszegels en onafhankelijke labels? Peter Thoelen: Veel labels zijn door de federaties of individuele bedrijven zelf ontworpen. Dat noemen we type II-labels. Die zijn niet onafhankelijk gecontroleerd. Een groot deel van de industrie focust nu op EPD s (Environmental Product Declarations). Dat zijn cijfers over milieu-impacten, die enkel door specialisten gelezen kunnen worden. Ik kan enkel maar aanraden: vertrouw uitsluitend op onafhankelijke labels die toegankelijk en begrijpelijk zijn voor de doorsneeconsument of bouwprofessional. ARCHITECTEN Hoe spelen architecten het best in op de evolutie naar bio-ecologisch bouwen? Peter Thoelen: We merken dat architecten steeds meer bereid zijn om te werken met bio-ecologische materialen. Zo organiseerden we op vraag van NAV onlangs een tweedaagse cursus bio-ecologisch bouwen in het kader van de Vitruvius Academy. Daar zat toch een publiek van bijna 130 architecten. Dat zou vijf jaar geleden niet het geval geweest zijn. Architecten willen natuurlijk wel zekerheid over de technische prestaties van de materialen waarmee ze werken. Daarom organiseren we dit najaar een campagne over de Technische kenmerken en voordelen van bioecologische bouwmaterialen. We kunnen architecten begeleiden op weg naar de toepassing van meer bio-ecologische materialen: stap voor stap en de veiligste toepassingen eerst. Bovendien zijn heel wat gangbare bouwmaterialen ook bio-ecologisch verantwoord: denk aan de vele bekende minerale bouwmaterialen zoals klei- en kalkproducten. De overgang naar bioecologisch bouwen hoeft dus niet altijd zo groot te zijn. Iedereen is welkom om ervan te proeven. architect.pmg.be Architect 137 September

22 BIO-ECOLOGISCHE MATERIALEN LATEN 'VOLHOUDBAAR' BOUWEN TOE ENERGIEBESPARENDE MATERIALEN ZIJN NIET ALTIJD PER DEFINITIE 'DUURZAAM' D e bouw is wereldwijd de sector die het zwaarst doorweegt op de gezondheid van onze planeet. En hoewel de recente aandacht voor lage-energiewoningen en passiefhuizen de kiemen voor een trendbreuk in zich dragen, is er toch nog heel wat werk aan de winkel. Om de voetafdruk van onze sector drastisch te reduceren, dienen we immers dringend ook de oorsprong en het levenseinde van de gebruikte materialen in rekening te brengen. Doen we dit, dan blijkt dat bepaalde veelgebruikte, energiebesparende materialen niet per definitie 'duurzaam' zijn. Als architect informeert u zich daarom maar beter ten gronde. Bart Desanghere BOUWMATERIALEN CELLULAIR GLAS Cellulair glas is een anorganisch isolatiemateriaal dat wordt opgeschuimd zonder cfk, hcfk, hfk of pentaan. De basisstoffen zijn glasafval, kwartszand, veldspaat, soda, dolomiet, ijzererts en mangaan. Cellulair glas is schimmelvrij, ecologisch, hygiënisch, vochtbestendig, onbrandbaar en geschikt voor diverse toepassingen. KALEI- GEVELPLEISTERWERK Kaleipleister is een eenvoudig aan te brengen materiaal dat bijzonder geschikt is als weersbestendige geveldecoratie. Aan de basis van de pleister ligt een gedoseerde mengeling van traskalk, marmerpoeder, witte cement en water. De pleister wordt met een blokborstel in een laag van 3 mm op de gevel aangebracht en kan eventueel verder afgewerkt worden met een kalkverf. DUURZAAMHEID Problematiek Producenten van bouwmaterialen zijn er meestal als de kippen bij om er u als architect van te overtuigen dat hun producten 'duurzaam' zijn. De aangebrachte argumenten zijn echter sterk uiteenlopend en zijn vaak gebaseerd op redeneringen die wat kort door de bocht gaan. Een mooi voorbeeld hiervan is 'hout is duurzaam, omdat het nagroeibaar is'. Deze redenering klopt ergens wel, maar indien het hout voortkomt uit de illegale kap van tropisch regenwoud of getransporteerd moet worden over een afstand van duizenden kilometers, houdt zij uiteraard geen steek meer. Een ander veelgehoord argument is 'isolatiepanelen uit pur zijn duurzaam, omdat ze de verwarmingsbehoefte reduceren'. Dit klopt uiteraard, maar daarbij wordt doorgaans achterwege gelaten dat de productie van dit materiaal energie-intensief is en dat olie er een belangrijke grondstof voor vormt. Volhoudbaarheid Aangezien de term 'duurzaamheid' aldus te pas en te onpas gehanteerd wordt, verkiezen de voorvechters van het bio-ecologische bouwen vaak weleens het gebruik van het nog enigszins maagdelijke 'volhoudbaarheid'. Deze term legt mooi de nadruk op het feit dat bouwmaterialen zó moeten gekozen worden dat het produceren, transporteren, gebruiken, afbreken én verwerken ervan geen blijvende schade mag toebrengen, noch aan de planeet en het leefmilieu (bv. lage CO 2 -uitstoot bij productie of transport), noch aan het sociale weefsel (bv. geen uitbuiting van arbeidskrachten). Immers, enkel op die manier kan het bouwproces echt op langere termijn 'volgehouden' worden. KWALITEITSLABELS Hoe kunt u als architect nu weten welke bouwmaterialen 'volhoudbaar' zijn en welke niet? Het kiezen voor gelabelde producten biedt traditioneel de oplossing, maar tegenwoordig is er sprake van een wildgroei aan labels, waardoor u vaak het bos door de bomen niet meer kunt zien. Daarom stellen wij u twee kwaliteitslabels voor waarin u vertrouwen kunt stellen. In de marge van dit artikel treft u bovendien tien voorbeelden van aantrekkelijke en bio-ecologisch verantwoorde bouwmaterialen aan. Let wel: deze materialen dragen niet per definitie het natureplus label, aangezien dit laatste enkel toegekend wordt aan concrete merken en types en niet aan volledige productgroepen. NATUREPLUS LABEL Opzet Het natureplus label is een internationaal gerenommeerd label dat vandaag reeds tien jaar bestaat. Dit label wordt toegekend aan bouwmaterialen. Belangrijk is dat er hierbij op drie zaken wordt getest: technische gebruiksgeschiktheid (d.m.v. bewezen technische goedkeuring); milieu-impacten via een LCA (levenscyclusanalyse), die volgens de internationale standaarden uitgevoerd wordt; gezondheidsaspecten in de binnenruimte, door emissiemetingen op een staal (uit de productie) in een lab. Bovendien gelden er twee belangrijke bijkomende beperkingen: Enkel die materialen komen in aanmerking die minimaal voor LOS GESTORTE KURKISOLATIE Los gestorte kurkisolatie kan perfect toegepast worden als vloerisolatie op de bovenverdieping van een houtskeletbouw. De kurkkorrels worden gewonnen uit vermalen, gerecycleerde kurk, afkomstig uit flessenstoppen, afval uit de productie van flessenstoppen en een kleine hoeveelheid andere restkurk. Veel producenten zitten in de sociale economie. NATUUR- VERVEN Natuurverf is verf die bestaat uit een zo groot mogelijk aandeel van natuurlijke grondstoffen. Dit kan zijn als basisgrondstof, toeslagstof of hulpstof. Met natuurlijke grondstoffen wordt bedoeld: ofwel nagroeibare grondstoffen (biotische grondstoffen die op korte termijn vernieuwbaar zijn), ofwel onuitputtelijke minerale delfstoffen. 22 Architect 137 September 2012 architect.pmg.be

23 BOUWMATERIALEN TRAS- CEMENTMORTEL Tras is een fijngemalen, vulkanisch gesteente. Door de reactie van tras met kalk en water ontstaat het in water onoplosbare calciumsilicaathydraat. De met tras aangemaakte metsel- of voegmortel is geschikt voor metsel- en tegelwerk dat gevoelig is voor uitslag via de voegen, stabilisatie van wegen en paden, natuursteen die gevoelig is voor verkleuring... GRES- BUIZEN Gres is een keramisch materiaal dat gemaakt is van een kleisoort die tegen hoge temperaturen bestand is. Het materiaal wordt reeds 100 jaar gebruikt om rioolbuizen van te maken. Gres is immers uitstekend bestand tegen een hoge zuurtegraad. Tijdens de productie wordt weinig afval geproduceerd. Na gebruik kan het gerecycleerd worden. VLAS- ISOLATIE Vlas als isolatiemateriaal is natuurlijk, financieel voordelig en 100% recycleerbaar. Anders dan wat vele mensen denken, is vlas bovendien sterk brandwerend. Tot slot brengt vlas, in tegenstelling tot minerale wol, bij de plaatsing geen irritatie aan huid en luchtwegen teweeg. Het materiaal kan worden toegepast als dakisolatie. 85% uit minerale of hernieuwbare grondstoffen bestaan. De inhoud of samenstelling van elk product moet nauwkeurig in kaart gebracht en gedeclareerd zijn zodat een grondige beoordeling van het product door de gebruiker mogelijk wordt. De per categorie bouwmaterialen opgestelde specifieke criteria worden tot slot zó gekozen dat gemiddeld slechts 20% van alle producten binnen een bepaalde categorie bouwmaterialen (bv. dakisolatie) in aanmerking komt voor het label. Op die manier bent u er als ontwerper steeds zeker van dat u het 'neusje van de zalm' gebruikt. De toekenning gebeurt door een onafhankelijke vergadering waarin alle bij het bouwproces betrokken actoren een stem hebben: milieuorganisaties, producenten, handelaars, bouwfirma's, ontwerpers, vakbonden, testinstituten, consumentenorganisaties, wetenschappers... Alle informatie waarop bovenvermelde vergadering zich voor haar beslissing baseert, wordt bovendien gedubbelcheckt via onafhankelijke labtesten, frequente fabrieksbezoeken... Brede range aan producten Het feit dat het natureplus label vertegenwoordigd en gepromoot wordt in maar liefst tien Europese landen (in België gebeurt dit via VIBE vzw), garandeert een brede keuze en beschikbaarheid aan gelabelde bouwmaterialen. Bij natureplus kunt u onder meer terecht voor: ramen en deuren; vloerbekleding (planken, parket, linoleum, tapijt...); dakpannen en leien; natuurlijke isolatiematerialen (vlas, hennep, kurk, cellulose...); minerale isolatiematerialen (foam glass, expanded glass...); verven en vernissen; bouwmaterialen uit hout (OSB, massief, vezelplaten...); lijmen en afdichtingen; bouwmaterialen voor metselwerk (snelbouw, gevelsteen...); cement en pleister. In totaal zijn vandaag maar liefst ca. 300 bouwmaterialen van in totaal zo'n 70 producenten voorzien van het natureplus label. Voor ontwerpers Natureplus is een label dat exclusief bedoeld is voor bio-ecologische bouwmaterialen. Als ontwerper kunt u er dus bewust voor kiezen om uitsluitend met deze materialen te werken, maar zelf kunt u het label niet dragen. Wel kunt u lid worden van natureplus, wat u een aantal belangrijke voordelen oplevert: U krijgt exclusieve toegang tot gedetailleerde informatie. U krijgt de kans om gedachten uit te wisselen met collega's van over heel Europa. U krijgt de kans u te engageren in het beleid van natureplus. U kunt zich naar uw klanten toe profileren als deskundige ter zake. VIBE LABEL Opzet Terwijl het natureplus label bedoeld is voor bouwmaterialen, richt het VIBE label zich specifiek op professionals in de bouwsector: architecten, aannemers, experts, handelaars, producenten... Een erkenning als 'gelabeld VIBEbouwpartner' is mogelijk zodra een deel van de materialen, technieken of ontwerpschema's die verhandeld of gebruikt worden, bio-ecologisch verantwoord zijn en toegepast worden volgens de regels van de goede praktijk. Een sterrensysteem, gaande van één tot drie sterren, maakt een verder onderscheid tussen de bouwprofessionals die het label hebben ontvangen en mogen dragen. Daarbij wordt niet de kwaliteit van uitvoering in aanmerking genomen, maar wel de mate waarin de betrokken firma ervaring heeft met bio-ecologisch bouwen. Of een firma nu één, twee of drie sterren (deze zullen overigens binnenkort door balkjes vervangen worden) mag dragen, wordt nagegaan door een onafhankelijk onderzoeksbureau aan de hand van de criteria die door VIBE werden vastgelegd. Een professional kan ook 'een erkend VIBEbouwpartner zonder label' worden, indien hij nog niet over concrete ervaring op het vlak van bio-ecologisch bouwen beschikt, maar wel reeds een zekere basiskennis heeft en zich bovendien engageert om zich verder in de materie te verdiepen. Reeds 111 professionals zijn vandaag erkend als VIBE-bouwpartner. Voor ontwerpers Ontwerpers kunnen reeds het label ontvangen vanaf het moment dat ze één bio-ecologisch verantwoord gebouw ontworpen en gerealiseerd hebben (één ster). Wie kan bewijzen dat 1/3 van de gebouwen die hij in de afgelopen vijf jaar heeft gerealiseerd, bio-ecologisch verantwoord is, krijgt twee sterren. Voor ontwerpers die drie sterren wensen te behalen, is dit 2/3. Naast het prestige en het imagoversterkende effect van het label, biedt VIBE u nog talloze andere voordelen: naamsbekendheid via het tijdschrift 'Wonen met de Natuur'; toegang tot objectieve technische info via o.a. vorming; BELGISCHE BLAUWE HARDSTEEN De blauwe hardsteen is een Belgisch natuurproduct dat zich in de loop van enkele honderden miljoenen jaren gevormd heeft. Kies voor steen uit een groeve die zowel sociaal als ecologisch verantwoord uitgebaat wordt. Vele groeves besteden immers veel aandacht aan nuttig gebruik van grondwater, ontginde aarde, zaagafval... VOLSPECTRUM- LAMPEN Terwijl het overgrote deel van de commercieel beschikbare lampen slechts een stukje van het spectrum aan zichtbaar licht uitstraalt, bestrijken volspectrumlampen het volledige spectrum aan zichtbaar licht, waardoor ze heel goed het natuurlijke daglicht benaderen. Dit heeft een positief effect op onze gezondheid, welbehagen en prestaties. Er is een ruim gamma, compatibel met vrijwel alle fittingen. SPEKSTEEN- KACHEL Speksteen bestaat voor een groot stuk uit magnesiet, waardoor deze steen erg hoge temperaturen kan opnemen én de warmte voor langere tijd kan vasthouden. Door de hoge vuurbestendigheid kan het hout in de kachel bij zeer hoge temperaturen en dus tegen een zeer hoog rendement verbrand worden. Een uurtje stoken is goed voor 24 uur warmte! architect.pmg.be Architect 137 September

24 CWS Paradise Roestvrij Staal Staalharde condities tegen een zacht prijsje NEW Beschikbaar vanaf juni 2012 Handdoekautomaat Handdoekautomaat voor katoenen rollen Servetautomaat Aircontrol Luchtverfrisser met instelbare sterkte Foam Slim Zeepdispenser voor zeepschuim of zeepcrème Toiletpapierdispenser Toilepapierdispenser voor 2 rollen Interesse? >> Neem rechtstreeks contact op met Evy Poppe op of mail evy.poppe@cws-boco.com V.U.: Olivier De Vos Red Spot. CWS-boco BeLux N.V. Berchemstadionstraat 78 B-2600 Berchem Tel. +32 (0) Fax +32 (0) cstbe@cws-boco.com ADV-192*136-RVS-V4.indd 1 11/06/12 07:57 Laat opstijgend vocht je plannen niet bederven. Bespaar jezelf en je klanten heel wat extra kosten én kopzorgen. Onze technische adviseurs doen grondige vochtmetingen. Ze nemen boorstalen die ze analyseren met een calcium-carbidetest. Ze controleren de muur op hygroscopische zouten. En op basis van hun bevindingen, stellen ze de juiste behandeling voor. Laat opstijgend vocht je plannen niet bederven. Wil je meer weten over onze manier van werken? Of heb je een werf die je gratis en vrijblijvend eens samen wil bekijken? Bel ons vandaag nog voor een afspraak op 0800/

25 BIJNA-NULENERGIEWONING MET OOG VOOR MAXIMAAL LEEFCOMFORT CASESTUDY 'MAISON AIR ET LUMIERE' IN FRANKRIJK VOLDOET AAN DOELSTELLINGEN D e opmars van energie-efficiënte bouwprocedés zet zich voort. Meer en meer bouwers beseffen immers dat je ondanks verregaande energiebewustheid niet hoeft in te boeten aan leefcomfort. Integendeel. Zo ook getuigt het project 'Model Home 2020' van dakvensterproducent Velux. Behalve energiezuinigheid zijn natuurlijke ventilatie, gezonde bouwmaterialen en een optimale lichtinval in deze 'huizen van de toekomst' de sterkhouders. We nemen een kijkje in het Maison Air et Lumière in de Parijse voorstad Verrières-le- Buisson. Valerie Verkain foto: Adam Mørk MODEL HOME 2020 Al sinds begin jaren 90 experimenteert dakvensterproducent Velux met demonstratiehuizen. Het project Model Home 2020 breit hier een vervolg aan en wil oplossingen bieden om het Europese energieverbruik en de CO 2 -uitstoot terug te dringen met 20% tegen Het project omhelst de bouw van vijf woningen en één kantoorgebouw die anno 2012 al aan de doelstellingen voldoen. Elk gebouw steunt op het Active House principe: het zijn bijna-nulenergiewoningen die behalve energie, ook factoren als comfort en milieuvriendelijkheid in rekening brengen. Vijf huizen, één kantoorgebouw Op zes plaatsen in Europa heeft Velux een Model Home 2020 gebouwd. In Denemarken (2009) werd een woning en een kantoorgebouw opgetrokken. In Oostenrijk en Duitsland (2010) en in Groot- Brittannië en Frankrijk (2011) werd telkens één woning neergezet. Elk concept levert een visionair voorbeeld van hoe de toekomstige woningen er kunnen uitzien en biedt tevens een mogelijkheid om nieuwe ideeën te testen en verder te ontwikkelen. Ieder huis wordt immers gedurende één jaar bewoond door een testgezin. Tijdens die periode worden alle relevante parameters nauwlettend geregistreerd waardoor het energieverbruik en het gevoel van comfort in kaart kunnen worden gebracht. Alle bevindingen worden vervolgens teruggekoppeld naar de bouwsector en kunnen als ondersteuning dienen bij het ontwerpen architect.pmg.be van toekomstige woningen. Na de monitorperiode worden de woningen verkocht. MAISON AIR ET LUMIERE Het Maison Air et Lumière is het zesde en voorlopig laatste experiment uit het project Model Home De alleenstaande woning met een bewoonbare oppervlakte van 135 m² werd opgetrokken in een ecodistrict in het Franse Verrières-le-Buisson nabij Parijs. La Maison werd ontworpen door architect Raphaël Chivot van het Franse architectenbureau Nomade Architectes en bestaat uit een houten skeletstructuur, afgewerkt met een houten gevel en een zinken dakbekleding. Architect Raphaël Chivot legt uit: La Maison Air et Lumière is een compacte en tegelijkertijd comfortabele woning, geschikt voor een gezin met twee kinderen. Bovendien kan het huis bewoond worden door mindervaliden, want de gelijkvloerse verdieping is volledig toegankelijk voor hen, inclusief de badkamer, het toilet en de slaapkamer. Het ontwerp wil zo een concreet antwoord bieden op het probleem van de vergrijzing in Frankrijk. Architecturaal concept De woning werd uitgetekend in functie van de natuurlijke helling van het perceel, waardoor er een tussenverdieping tot stand is gekomen tussen de gelijkvloerse verdieping en de eerste verdieping. Wie het huis binnenstapt, komt terecht op de tussenverdieping. Enkele trappen naar beneden geven toegang tot de leefruimte met een keuken, een living, een slaapkamer, een badkamer, apart Architect Raphaël Chivot (Nomade Architectes): De woning werd uitgetekend in functie van de natuurlijke helling van het perceel OPDRACHTGEVER ARCHITECTENBUREAU TEAM OPPERVLAKTE DUUR WERKZAAMHEDEN KOSTENPLAATJE ENERGETISCH CONCEPT MUREN U-waarde: 0,12 W/m²K DAKEN: U-waarde: 0,10 W/m²K VLOER: U-waarde: 0,13 W/m²K RAMEN: U-waarde: 1,4 W/m²K PROJECTFICHE 1 BA BA25 (gips) 145 mm Isomob 35 (glaswol) Vario dampscherm Isoconfort 160 mm (glaswol) 1 BA BA25 (gips) 145 mm Isomob 35 (glaswol) Vario dampscherm 220 mm Multimax 30 (glaswol) Maxisol (onder vloerplaat) Stisodall Ultra 7 cm (onder dekvloer) dubbele beglazing met zonwering Velux France Nomade Architectes Projectmanagement: Velux France, Nomade Architectes, étha, Cardonnel Ingénierie, Bureau Veritas, ERB 150 m² bebouwde oppervlakte 8 maanden euro/m² (10 miljoen euro voor de 6 Model Home 2020 projecten) Het huis in Parijs bestaat uit drie basismodules met telkens een andere dakhelling 1. Energie door fotovoltaïsche panelen (elektriciteit) 2. Directe energie (zonnewinst door beglazing) 3. Energie door zonnecollectoren (warm water) 4. Natuurlijke ventilatie (schoorsteeneffect) 5. Warmtepomp 6. Mechanische ventilatie 3 4 Architect 137 September

26 sanitair en een bergruimte. De trap naar boven eindigt op een mezzanine, met daarnaast twee slaapkamers, een badkamer en een kleine bergruimte. Het huis in Parijs bestaat uit drie basismodules met telkens een andere dakhelling. Elk dakvlak is op maat ontwikkeld om de inname van daglicht en zonneenergie te maximaliseren, vertelt Chivot. Door het dak slim te gebruiken, wordt er als het ware een vijfde gevel van gemaakt die dankzij het hellende ontwerp bijzonder goed aansluit bij het Franse straatbeeld. Daarenboven is het Maison Air et Lumière zodanig ontworpen dat het bouwconcept ook toepasbaar is in een stedelijke, landelijke of bergachtige context, voor kleine of grote woningen. De drie basisvolumes kunnen herschikt of aangevuld worden met extra volumes. Op die manier kan de woning afgestemd worden op grotere gezinnen of cohousing. Oriëntatie In het ontwerp werd bijzonder veel aandacht besteed aan de positie van het huis en die van de ramen ten opzichte van de zon en de windrichting. De leefruimte is zuidwestelijk georiënteerd. Die ligging levert de meeste thermische energie, want hoe meer vensters er in het zuidwesten geïntegreerd worden, hoe groter de kans dat de kamertemperatuur significant beïnvloed wordt door de toetreding van daglicht en zonlicht in het bijzonder. Nochtans bevinden de twaalf dakvensters zich aan beide zijden van het dak. In de winter wordt warmte gegenereerd via de zuidelijk georiënteerde ramen. In de zomer komt indirect daglicht binnen langs de noordelijk georiënteerde ramen en beschermen de zuidelijk georiënteerde rolgordijnen tegen oververhitting. Daglichtinval Om een hoge levensstandaard te garanderen, voorziet het ontwerp Het huis slaagde in de blowerdoortest eveneens in een maximale lichttoetreding en een hoog daglichtniveau. De optimale hoeveelheid daglicht en de verdeling ervan werd berekend met de Velux Daylight Visualiser. Deze software helpt architecten te zien welke ruimtes onderbelicht zijn. In het programma kunnen ramen worden toegevoegd of verplaatst om zo een optimaal resultaat te bekomen. Zo werden in de sanitaire ruimtes van het Maison Air et Lumière twee Sun Tunnels voorzien. Zo'n lichttunnel brengt via een bespiegelde buis daglicht naar binnen en maakt komaf met donkere ruimtes, wat natuurlijk ook weer de vraag naar kunstlicht vermindert. Natuurlijke ventilatie Hoewel luchtdicht bouwen in passieftermen betekent dat lekverliezen en tocht vermeden dienen te worden, kiest dit ontwerp toch voor natuurlijke ventilatie. Het Maison Air et Lumière is actief, voldoet aan alle vereisten van de passiefstandaard en heeft dus de blowerdoortest met glans doorstaan, klinkt het. Desalniettemin wordt ingezet op natuurlijke ventilatie, want gezonde buitenlucht en comfort zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Bovendien worden energetische verliezen tot een minimum beperkt dankzij het Window Master systeem. Dit systeem is verbonden met alle daken gevelramen en monitort nauwkeurig de luchtkwaliteit, het thermische comfort en de afkoeling. De ramen openen of sluiten zich automatisch in functie van de temperatuur binnen en buiten, de windsnelheid, de luchtvochtigheid en CO 2 in de woning. De natuurlijke ventilatie wordt gecombineerd met mechanische ventilatie. In de winter wordt inkomende verse lucht verwarmd via warmteterugwinning uit de afgevoerde lucht. Comfort Behalve de ventilatie, wordt ook de verwarming en de zoninval door het Window Master systeem gemonitord. Het huis is opgedeeld in acht afzonderlijke comfortzones. Afhankelijk van de klimatologische omstandigheden en de vereisten die de bewoners omtrent comfort stellen, wordt de ventilatie, verwarming en zoninval aangepast. Energetisch concept Reeds op structureel niveau, is de thermische inertie van het huis in rekening gebracht. De betonnen vloerplaat, dubbele binnenwanden CASESTUDY Een houtskeletstructuur met hoge isolatiewaarden in muren, daken en vloeren in gips en een luifel die de zuidkant beschermt tegen de zon bekrachtigen de inertie van het gebouw. Verder wordt het verbruik van het gebouw sterk gereduceerd dankzij het isolerende en luchtdichte houten frame. In Frankrijk is er geen equivalent voor het in België toegepaste E-peil. Wel heeft het huis het Franse duurzaamheidslabel 'BBC- Effinergie' behaald en voldoet het ontwerp aan de HQE-eisen. Hernieuwbare energie La Maison Air et Lumière produceert meer energie dan het verbruikt. Het dak is een belangrijke energetische bron. Er werden 8,4 m² zonnecollectoren en 35 m² fotovoltaïsche dakpannen op geïnstalleerd. Met dank aan 'Solar Compleet', een systeem van Sonnenkraft, wordt de opgewekte zonne-energie gereserveerd voor de lucht-waterwarmtepomp en de centrale verwarming en voor de productie van warm water. De zonnecollectoren zorgen voor de rechtstreekse opwarming van 73% van het sanitaire water. De fotovoltaïsche dakpannen op de zuidelijk gerichte dakhellingen produceren kwh elektriciteit per jaar. In de sanitaire ruimtes zijn lichttunnels voorzien De ramen openen zich automatisch in functie van o.a. de temperatuur en CO 2 Het ontwerp voorziet in een maximale lichttoetreding en een hoog daglichtniveau (foto's: Adam Mørk) 26 Architect 137 September 2012 architect.pmg.be

27 Nieuw parket verouderd met DevoNatural Reactive De juiste parketlijm voor iedere ondergrond. Onzichtbare ultramat parketafwerking. Natuurgetrouwe parketkleuren. Veilige parketveroudering. Van gebleekt tot diepzwart of puur natuurlijke uitstraling. Technische ondersteuning op uw werf. parketproducten archigoed! Kortom, de creatieve parketafwerking die u in gedachten heeft en die voldoet aan al uw technische eisen! Neem nu contact met ons en realiseer uw projecten met DevoNatural. parketproducten bieden absolute zekerheid! Devomat Industries NV Florent Geversstraat 31 B-2650 Edegem T E info@devomat.be W OPENDEURDAGEN ORA Liften nv Vrijdag 28/09 van 13 u tot 19u en Zaterdag 29/09 van 10 tot 17u Kom een kijkje nemen in onze vernieuwde toonzaal Mogelijkheid tot een blik achter de schermen van onze firma Alle informatie over het K.B., huisliften en nieuwe liften Koornbloemstraat 148 / 2610 Wilrijk / / / info@oraliften.be Emmers waar u op kan rekenen. Decoratieve fronten in Cleaf op maat Bij Sto bent u zeker dat u producten van top-kwaliteit ontvangt. Dankzij het team voor onderzoek en ontwikkeling bestaande uit meer dan 100 deskundigen, loopt elke Sto-emmer over van vindingrijkheid en innovatie. by

28 Slanke ramen en deuren in staal of roestvrij staal met extra hoge isolatiewaarden GA VOOR MINDER CO2 Zeer hoge isolatiewaarde, vermindert uw energieverbruik Forster UnicoHi verenigt alle voordelen van het standaard Forster Unico systeem met nog hogere isolatiewaarden voor ramen, deuren en vaste beglazing (Uw-waarden onder de 1.3W/m2K). Zelfs drievoudige beglazingen tot een dikte van 60mm kunnen ingezet worden voor Uwwaarden tot 0.9W/m2K. H i Forster UnicoHi bestaat voor 100% uit recycleerbaar staal en bevat geen milieubelastende kunststof isolatoren. De profielaanzichten zijn zeer smal voor meer licht en transparantie. Best fit als Passief Huisisolatie DE DUNSTE EN LICHTSTE PIR-ISOLATIE Hoogste rendement per m 2 Lambdawaarde 0,023 W/mK Hoogste warmteweerstand met dunste isolatieplaat Zeer licht van gewicht, weegt niet op de structuren Respect voor het milieu, zonder HCFK s, HFK s of CFK s DEJOND NV. Terbekehofdreef Wilrijk (Antwerpen) TEL: +32 (0) FAX: +32 (0) dbs@dejond.com IKO Group ATAB nv d Herbouvillekaai 80 B-2020 Antwerpen België Tel.: +32 (0) Fax: +32 (0) info@atab.be

29 GIPSEN BINNENWANDEN CREEREN VRIJHEID IN VORMGEVING NIET-DRAGENDE BINNENWANDEN: GIPSBLOKKEN OF GIPSKARTONPLATEN? G ipsblokken en gipskartonplaten zijn bijzonder geschikt voor de bouw van niet-dragende binnenwanden in alle mogelijke types gebouwen. In dit artikel bespreken we de diverse eigenschappen en mogelijkheden van de materialen. De gipsen voorzetwanden laten we echter buiten beschouwing. Peter De Puysseleyr AFWERKING VAN GEBOUWEN Met speciale, buigzame gipsplaten (met een dikte van slechts 6,5 mm en kromtestralen vanaf 500 mm) zijn verrassende resultaten te realiseren ALGEMENE EIGENSCHAPPEN Gipsblokken en gipskartonplaten worden vervaardigd van pleister en water tijdens een geautomatiseerd productieproces. Specifieke eigenschappen zoals vochtwering of een hoge dichtheid worden verkregen door het gebruik van pigmenten en additieven. Gips heeft ook de eigenschap eindeloos recycleerbaar te zijn. GIPSBLOKKEN Mogelijkheden Deze met tand en groef uitgeruste elementen zijn bijzonder geschikt voor de bouw van niet-dragende binnenwanden in alle mogelijke types van gebouwen. Gipsblokken worden gebruikt om een ruimte op te delen, om een bestaande muur te verbergen of te isoleren, om een technische schachtwand op te trekken of zelfs om baden en douches in te metselen. Tijdwinst Drie of vier gipsblokken zijn samen goed voor 1 m² wand. Een vakman plaatst per dag gemiddeld ongeveer 25 m² afgewerkte gipswand. Op de bouwplaats laten ze zich snel en moeiteloos verwerken tot massieve binnenwanden dankzij het tand- en groefsysteem rondom. De blokken zijn op maat te zagen, te boren en te frezen met eenvoudige gereedschappen, zodat ook elektrische leidingen en installaties probleemloos kunnen worden verwerkt. Flexibiliteit Doordat gipsblokken niet-dragend zijn, kan de definitieve plaats van architect.pmg.be de wanden tot op het laatste ogenblik worden gewijzigd, wat elk project uniek maakt. Daardoor kan de koper tot op het laatste moment beslissen over de definitieve indeling van de bouwruimtes. Speciale types Naast het standaard gipsblok bieden fabrikanten ook speciale gipsblokken aan die geschikt zijn voor speciale toepassingen: Gipsblokken voor vochtige ruimtes en voor de onderste rij van de wand; Schokbestendige gipsblokken met een verhoogde dichtheid die brandwerende wanden mogelijk maken. Bemerk echter dat je ook met standaard en hydrogipsblokken een wand kan bouwen met brandweerstand tot 4 uur, o.a. afhankelijk van de dikte van de blokken; Lichtere gipsblokken die het werk van de vakman verlichten en de bouwstructuur minder belasten; Kleinere gipsblokken die dus compacter zijn; Holle gipsblokken die de vloer minder belasten en die voornamelijk op een houten vloer bij renovatie toegepast worden; Gipsblokken met gebogen vormen zoals het kwartronde blok, waarmee men dus met vier stuks een volledige cilinder kan bouwen, en het 1/12-cirkel blok met een diameter van mm waarmee men kokers voor wenteltrappen kan construeren; Gipslateiblokken voor het verwerken van gipsblokken boven deurkozijnen werd door een fabrikant een gipslatei ontwikkeld die vervaardigd is uit 100% alfagips en een homogeen geheel vormt met de gipsblokkenwand. Akoestische wanden Door de fabrikanten werden speciale akoestische wandsystemen ontwikkeld op basis van gipsblokken. Een voorbeeld hiervan is Drie of vier gipsblokken zijn samen goed voor 1 m² wand. Een vakman plaatst per dag gemiddeld ongeveer 25 m² afgewerkte gipswand een dubbele wand, opgebouwd uit gipsblokken met een respectievelijke breedte van 10 cm en 7 cm, rondom akoestisch ontkoppeld door geluidsabsorberende randstroken en waarvan de spouw gedeeltelijk opgevuld is met een geluidsabsorberend materiaal. GIPSKARTONWANDEN Mogelijkheden Gipskartonwanden zijn opgebouwd uit een lichte metalen (of houten) onderstructuur waartegen één of meer lagen gipskartonplaten zijn bevestigd. Een oordeelkundige combinatie van breedte van de profielen, type en dikte van de platen en het eventuele inbrengen van spouwisolatie, maakt het mogelijk een scheidingswand samen te stellen die voldoet aan de voor elke toepassing gestelde bouwfysische eisen. Scheidingswanden in gipskarton zijn de ideale manier om de indeling van een gebouw aan te passen aan de behoeften van de gebruiker, en zodoende de kostenbesparende flexibiliteit van een gebouw te optimaliseren. Scheidingswanden enkel frame Het metalen frame bestaat uit een metalen stijl- en regelwerk, opgebouwd met aan vloer en plafond bevestigde stijlen. De scheidingswanden met enkel frame kunnen bekleed worden met een enkele, dubbele of drievoudige beplating. Scheidingswanden dubbel frame Met wanden op dubbel frame, met onafhankelijke stijlen voor een hogere luchtgeluidsisolatie, bekleed met dubbele of drievoudige gips- Architect 137 September

30 LOODWANDEN Scheidingswanden op metalen frame die stralingsbronnen (type röntgenstralen) dienen af te schermen van andere ruimten, worden met stralingswerende scheidingswanden gerealiseerd. Bij deze wanden worden, als eerste beplating van één zijde, speciale stralingswerende gipskartonplaten geschroefd tegen een standaard metalen frame. De tweede laag gewone gipskartonplaten kan, naar keuze, worden geschroefd of gekleefd met speciaal daartoe door de fabrikant ontwikkeld gips. Een wand met gipsblokken kan makkelijk en snel opgebouwd worden via een tand- en groefsysteem AFWERKING VAN GEBOUWEN De voeg bovenaan de wand is een belangrijk element in de opbouw van de gipsblokwand kartonbeplating, kunnen geluidsisolerende verbeteringen worden gerealiseerd, dit door een juiste opbouw en keuze van de samenstellende delen (diepte van de spouw, dikte van de minerale wol, aantal plaatlagen). Voor een goede geluidsisolatie dient optimaal gebruik te worden gemaakt van zogenaamde (akoestische) dubbelwandige constructies. Stootvaste scheidingswanden Door het gebruik van houtvezelversterkte gipskartonplaten kunnen scheidingswanden met een metalen frame worden opgebouwd met een verhoogde stootvastheid. Deze wanden zijn aanbevolen in alle ruimtes voor intensief gebruik waar veel activiteit verwacht wordt. De plaatdikte van deze houtvezelversterkte gipskartonplaten is 12,5 mm, waardoor ze zonder meer kunnen worden toegepast in combinatie met andere gipskartonplaten. Gebogen scheidingswanden Sommige fabrikanten beschikken over een ingenieus systeem van flexibele metalen profielen om snel en esthetisch gebogen constructies uit te voeren. In combinatie met een speciale, buigzame gipsplaat met een dikte van slechts 6,5 mm zijn WANDEN VOOR ZEER VOCHTIGE RUIMTES Een specifieke (oranje) gipsplaat ontwikkeld voor zeer vochtige ruimtes zoals zwembaden heeft weliswaar dezelfde kenmerken als een standaardplaat maar is voorzien van extra vezels en additieven die ervoor zorgen dat de plaat slechts minimale hoeveelheden water opneemt, waardoor ze haar originele eigenschappen blijft behouden. Ze is ook zwaarder en harder dan een standaardplaat en dus meer stootvast. De plaat kan eveneens buiten onder luifels of oversteken geplaatst worden. verrassende resultaten te realiseren, met kromtestralen vanaf 500 mm. De gipskartonplaten worden tegen de onderstructuur gebogen en geschroefd. Scheidingswanden op houten frame Gipsen scheidingswanden bestaan uit een houten stijlen regelwerk, waartegen langs beide zijden een of meerdere lagen gipskartonplaten worden geschroefd, geniet of genageld. Het principe van deze wanden is vrijwel gelijk aan dat van de gipswanden op metalen profielen. Er dient nauwlettend te worden toegezien op de kwaliteit van het hout, omdat maatafwijkingen, krimp of kromtrekken van het hout er immers de oorzaak van kunnen zijn dat men het beoogde eindresultaat niet behaalt. Niet-dragende wanden op houten frame worden meestal toegepast in de woningbouw, zowel bij nieuwbouw als bij renovatie. Ze kunnen uiteraard ook worden toegepast in utiliteitsgebouwen, maar dit komt minder voor. Dragende wanden worden meestal toegepast in de houtskeletbouw. Deze worden specifiek berekend en gebouwd in functie van het bouwconcept, de opgelegde eisen en te verwachten belastingen. Wanden met bredere profielstructuur De metalen profielen zijn beschikbaar in een aantal nominale profielbreedtes, zoals 40 mm, 45 mm, 50 mm, 75 mm en 100 mm. De keuze van de profielbreedte wordt in eerste instantie bepaald door de hoogte van de op te bouwen wand en door de afmetingen van in te bouwen leidingen en elementen. Voor extra hoge wanden op basis van een enkelvoudig frame kunnen ook profielbreedtes van 125 mm of 150 mm gebruikt worden (voor wandhoogtes boven de 6,75 m). Wanden met dubbele profielstructuur Extra hoge scheidingswanden op basis van metalen profielen zijn realiseerbaar door toepassing van een dubbel frame, waarvan de stijlen gekoppeld zijn met stroken (plaatdikte 12,5 mm) gips- of multiplexplaten. Deze stroken zijn ten minste 300 mm hoog en worden met een maximale tussenafstand van mm (hart op hart) aangebracht. Door verdubbeling van de stijlen kan nog hoger worden gebouwd. Wanden voor vochtige ruimtes Het gebruik van gewone gipskartonplaten is beperkt tot lokalen met Deze stootvaste gipsplaat kan buiten onder luifels of oversteken geplaatst worden een lage of gemiddelde luchtvochtigheid, waar de eventuele blootstelling aan water of waterdamp maar kortstondig voorkomt, bij het reinigen bijvoorbeeld. In lokalen met wisselende luchtvochtigheden, waarbij water en/of waterdamp in wisselende perioden en pieken aanwezig is, worden speciale waterwerende gipskartonplaten toegepast. Bij meerlagige beplating dient enkel de buitenste laag met dit type gipsplaat te worden uitgevoerd. Gipskartonplaten zijn echter niet bedoeld om te worden toegepast in lokalen die nagenoeg continu blootgesteld zijn aan water of waterdamp (bijvoorbeeld zwembaden...). Bij elke toepassing dienen gipskartonplaten, zoals alle materialen op basis van gips, waterdicht te worden bekleed op die plaatsen waar spatwater kan komen (grijze zone). Alle binnenhoeken en aansluitingen (ook rond de doorvoeringen van leidingen) dienen afgewerkt te worden met een soepele en watervaste kit. BOUWFYSISCHE ASPECTEN GIPSBLOKKEN Warmte-isolatie Een wand van gipsblokken met een dikte van 10 cm biedt dezelfde warmte-isolatie als een betonnen muur van 50 cm ( λ van het gips = 0,35 W/m.K). Geluidsisolatie Massieve gipsblokken bieden op zich al een goede geluidsisolatie. Een gipsblokkenwand van 10 cm of van 7 cm (verzwaard) voldoet om het geluid met 20 db(i lu ) te verzwakken. In combinatie met een isolatiemateriaal (zoals glaswol of purschuim), zorgen twee rijen gipsblokken (10 cm en 7 cm) voor een nog hogere geluidsisolatie (Rw: 60 db = I lu 8 db). Deze dubbele muren gebruikt men vooral in appartementsgebouwen als woningscheidende wanden. 30 Architect 137 September 2012 architect.pmg.be

31 AFWERKING VAN GEBOUWEN Met een ingenieus systeem van flexibele metalen profielen kunnen snel en esthetisch gebogen constructies worden uitgevoerd Wanden opgebouwd uit gipsplaten bieden meer mogelijkheden om een beter akoestisch resultaat te behalen dan wanden opgebouwd uit gipsblokken De fabrikanten bieden ook extra zware gipsblokken aan die een extra hoge dichtheid bezitten. Hierdoor zijn deze zeer schokbestendig en staan ze garant voor een uitstekende akoestische isolatie. Vochtregeling Dankzij de poreusheid van gips zijn de blokken uitstekende vochtregelaars. Ze absorberen het overtollige omgevingsvocht en geven het terug af als de lucht heel droog is. Hierdoor blijven comfort en een gevoel van welzijn gegarandeerd. Brandweerstand De gipsblokken met een hoge dichtheid zijn te herkennen aan hun nietwitte kleur, bijvoorbeeld roze. Met een brandwerend vermogen van meer dan vier uur zijn ze ook uiterst geschikt voor het bouwen van technische schachtwanden. Elke m² gipsblok (10 cm) bevat 18 liter water. Bij brand werpt gips een muur op tegen het vuur en werkt het brandvertragend. BOUWFYSISCHE ASPECTEN GIPSKARTONWANDEN Warmte-isolatie Met gipskartonwanden kunnen goede warmte-isolatiewaarden behaald worden. Een gipskartonwand M75/50, dus met een totale breedte van 75 mm en een profiel van 50 mm breed, met één gipskartonplaat van 12,5 mm aan weerszijden bevestigd, heeft een warmteweerstand R van 1,29 m².k/w bijvoorbeeld. Wel dient opgemerkt te worden dat de thermische isolatie tussen binnenruimten in de meeste gevallen niet relevant is. Enkel in woningscheidende toepassingen (dubbele skeletwanden) speelt de thermoakoestische isolatie een rol van betekenis. De thermoakoestische prestaties zijn sterk afhankelijk van de systeemopbouw. Geluidsisolatie Wanden die zijn opgebouwd uit gipsplaten bieden meer mogelijkheden om een beter akoestisch resultaat te behalen dan wanden die zijn opgebouwd uit gipsblokken. Een eenvoudige opstelling die bestaat uit profielen van 50 mm, met aan weerszijden een plaat van 12,5 mm standaard gipsplaat en daartussen een laag minerale wol, geeft een geluidsreductie van 42 db. Met gipsblokken van 7 cm dik moet je al opteren voor de extra harde versie nemen om aan een geluidsreductie van 36/37 db te komen. Met bredere profielen in parallelle opbouw naast elkaar kan je met behulp van standaard gipsplaten tot hogere resultaten van 66 db gaan. Door het gebruik van speciale dbplaten kan dit nog verhoogd worden. Voor goede akoestische resultaten moet je het principe massa-veer-massa volgen en daarnaast moet er tevens ontkoppeld worden. Bij wanden uit gipsplaten kan dit door de wand rond om rond te voorzien van een soepele band die geluiden dempt, en ervoor zorgt dat ze niet of slechts gedeeltelijk overgaan naar de aanpalende materialen (bijvoorbeeld beton, steen, hout...). De nieuwe norm NBN S is haalbaar met gipskartonwanden. Vochtregeling Gips heeft uitstekende vochtregulerende eigenschappen. Bij hoge luchtvochtigheid neemt gips de hoge concentraties luchtvochtigheid weg, en bij lage luchtvochtigheid wordt het eerder opgenomen vocht langzaam weer aan het binnenklimaat vrijgegeven. Een deugdelijk ventilatiesysteem is uiteraard een noodzakelijke aanvulling. Gipskartonplaten doen dus uitstekend dienst als vochtregulator. BRANDWEERSTAND De weerstand tegen brand van de constructies op basis van gipskartonplaten is bepaald in het laboratorium. Voor een aantal variante constructies is het aangewezen om een oordeel aangaande de te verwachten weerstand tegen brand aan te vragen aan het Instituut voor Brandveiligheid (ISIB). Er bestaan immers heel wat afwijkingen op standaardtoepassingen in gipskarton. Bij afwijkingen wordt meestal, gezien hun expertise, een beroep gedaan op het ISIB om werfgebonden adviezen te verstrekken. AFWERKING GIPSBLOKKEN Voor beide types binnenwanden bespreken we hierna, niet exhaustief, enkele belangrijke afwerkingsmogelijkheden. We starten met de gipsblokken. Plafondaansluitingen De voeg bovenaan de wand is een belangrijk element in de opbouw van de gipsblokkenwand. Enerzijds moet men een soepele aansluiting voorzien opdat de wand niet onder druk zou komen te staan. Anderzijds is er de zorg dat de verschillende materialen onderling met elkaar verbonden worden. In de praktijk zal men met een combinatie van purspuitschuim, voegband, stucprimer en afwerkingsplamuur de aansluiting tot stand brengen. AFWERKING GIPSKARTONWAND Voegen De gipskartonplaten mag men slechts afvoegen wanneer er geen vormveranderingen meer zijn te verwachten als gevolg van vocht of temperatuurwisselingen. Door het toepassen van gipskartonplaten met afgeschuinde (ABA) langskanten in combinatie met voegband is de ideale basis gelegd voor het realiseren van een glad oppervlak. Opleveren van het werk De wandoppervlakken worden doorgaans klaar voor de afwerker (schilder of behanger) afgeleverd. Dit houdt in, voor zover er in het bestek geen specifieke omschrijvingen zijn vermeld, dat de plaatser de voegen tussen de platen, de koppen van bevestigingsmiddelen en de aansluitingen afwerkt met een zodanige vlakheid en fijnheid dat de afwerker (schilder of behanger) zijn specifieke werk voor deze welbepaalde ondergrond kan aanvatten. De voorschrijver of opdrachtgever dient een eventuele speciale oppervlaktekwaliteit of -behandeling vooraf te definiëren en voor te leggen aan de plaatser. De beoordeling van de oppervlakken gebeurt vóór aanvang van de decoratiewerkzaamheden. Vloeraansluitingen Opstijgend vocht in de platen dient men te vermijden door een afstand van ca. 10 mm te laten met de vloer en deze ruimte op te vullen met aangepast dichtingsmateriaal in geval van bepaalde bouwfysische eisen (geluids- en warmte- -isolatie of brandweerstand). Indien de dekvloer (chape) later wordt geplaatst, moet men de onderzijde beschermen met bijvoorbeeld een plastic folie. Inspectieluiken De opbouw van scheidingswanden op basis van metalen profielen laat het makkelijk inwerken van elektriciteits- en nutsvoorzieningen toe. Specifieke koppelingen, kleppen en regelsystemen kunnen toegankelijk gemaakt worden voor latere inspectie en regeling door het inbouwen van een inspectieluik. Deze Iuiken zijn verkrijgbaar in diverse afmetingen en kunnen ingebouwd worden in zowel horizontale als verticale toepassingen. architect.pmg.be Architect 137 September

32 Nspired by Nature Ontdek Nature, ons nieuwe voorgelakt staal voor toepassingen in de bouw. Voorgelakte materialen met een verschillende herkomst kunnen hetzelfde oppervlakuitzicht hebben maar voor de rest heel verschillend zijn. Het volledig recycleerbare Nature-productgamma is een duurzame voorgelakte staalproductlijn. Alle bekledingen en oppervlakbehandelingen zijn vrij van zeswaardig chroom* en zware metalen (lood of zeswaardige chroom complexen). (* Gecatalogeerd als zeer zorgwekkende stoffen in de kandidatenlijst van REACH)

33 GERECYCLEERD ALUMINIUM KAN ZONDER KWALITEITSVERLIES BOUWMATERIALEN RECYCLAGE VAN ALUMINIUM IN DE BOUWSECTOR R ecyclen van aluminium is sinds het ontstaan van het materiaal aan de orde om zijn kostprijs en de hoge energetische waarde bij de productie ervan. De aluminiumindustrie draagt er vanaf de productie tot en met de plaatsing en afbraak zorg voor dat het materiaal wordt hergebruikt. Dit artikel bespreekt het recyclageproces, de aanpak in een modern aluminiumbedrijf, het recyclagepercentage en de relatie met duurzaamheidsmodellen. ir. Cyriel Clauwaert (directeur Aluminium Center Belgium) Na het sorteren is het aluminiumschroot klaar voor hersmelting en hergebruik ALGEMEENHEDEN Bij de non-ferrometalen positioneert het materiaal aluminium zich duidelijk als een economisch belangrijk materiaal met een laag risico qua toelevering. Bovendien is aluminium volledig recycleerbaar. Als het schroot op de juiste wijze wordt gesorteerd kan men uit het gerecycleerd aluminium steeds dezelfde producten maken en dit zonder kwaliteitsverlies. Belangrijk hierbij is ook te vermelden dat bij het recyclageproces slechts 5% van de oorspronkelijke energie gebruikt wordt. In onderstaande tabel wordt de energiewinst m.b.t. het energieverbruik van gerecycleerd aluminium materiaal uitgedrukt t.o.v. andere materialen. Het hersmelten van aluminiumproducten wordt bijgevolg een steeds belangrijker onderwerp in de kringloopmaatschappij. Op dit moment wordt algemeen aangenomen dat 60% van het gebruikte aluminium voor schrijnwerk bestaat uit gerecycleerd aluminium en meer dan 75% van het reeds geproduceerde aluminium nog steeds in gebruik is. Volgens een recente studie van TU Delft, uitgevoerd in verschillende Europese landen, wordt uit de gebouwen in afbraak of renovatie een percentage tot 96% aan herwinning gehaald. RECYCLAGEPROCES IN DE INDUSTRIE Schematisch wordt de kringloop bij het recycleren als een oneindig herhalende cyclus voorgesteld. In veel toepassingen wordt het aluminium gecombineerd met andere materialen zoals staal of plastics. Deze worden meestal mechanisch van het aluminium gescheiden alvorens het te smelten. Het versnipperen wordt gevolgd door een wervelstroom en zwaartekracht- scheiding. Het aluminium kan dan ofwel door hersmelters of raffineerders worden uitgesmolten: Hersmelters verwerken het hoofdzakelijk voorgesorteerd schroot van kneedlegeringen in droge haardovens om er extrusiepalen of walsplakken uit te produceren. De raffineerders verwerken allerlei schroot, met inbegrip van gemengde legeringen en bevuild schroot in roterende ovens, die het uitsmelten en het OP DIT MOMENT WORDT ALGEMEEN AANGENOMEN DAT 60% VAN HET GEBRUIKTE ALUMINIUM VOOR SCHRIJNWERK BESTAAT UIT GERECYCLEERD ALUMINIUM aluminium schroot onder een zoute laag raffineren. De raffineerders produceren hoofdzakelijk gietlegeringen voor gieterijen. Naarmate de technologie evolueert zijn een groeiend aantal hersmelters in staat om gelakt en polymeerbevattend schroot te verwerken met beperkte voorbereidende processen. Zij gebruiken hiervoor een tweekamer- oven. Oppervlaktebehandelingen (in het bijzonder laklagen) worden weggebrand in de eerste kamer, de verbrandingsgassen worden in een efficiënt rookafzuigingssysteem verzameld. De verwarming van het aluminium vindt daarna hoofdzakelijk in de tweede kamer plaats. Door deze nieuwe technologie schommelt de schrootprijs op de markt momenteel rond 1 /kg en dit voor alle afwerkingen, blank, gelakt of geanodiseerd. Het vloeibare aluminium kan dan rechtstreeks naar de gieterijen worden vervoerd of wordt in extrusiepalen of -plakken gegoten, klaar om een nieuw leven te beginnen. Derhalve is de levenscyclus van een aluminium product niet de traditionele opeenvolging 'van de wieg tot het graf', maar eerder 'van wieg tot wieg'. Op de volgende pagina illustreren schema s hoe de aluminium bouwproducten vandaag worden gerecycleerd. BEDRIJFSBEHEER ROND SCHROOT IN EEN MODERN BEDRIJF Vooraleer de discussie rond het schrootpercentage in nieuwe producten aan te vatten toont de figuur 'Procesflow in een modern aluminiumbedrijf' op pagina 2, de aanpak in een modern bedrijf rond schroot en afvalbeheer in het algemeen. Stap 1: Duurzaam ontwerpen Duurzaam ontwerpen behelst het materiaalgebruik te beperken tot de benodigde hoeveelheid met zo weinig mogelijk schroot of afval. Dit begint vooreerst met een efficiënt ontwerp: Begroting van de exacte bestelhoeveelheden door optimalisatie van lengtes en toebehoren, hiertoe bestaat er diverse software die ofwel door de systeemleveranciers wordt aangeboden gekoppeld aan een CNC-machinesturing ofwel architect.pmg.be ENERGIEWINST ALUMINIUM MATERIAAL ENERGIEREDUCTIE- PERCENTAGE ALUMINIUM 90-95% KOPER 80-85% STAAL 62-74% ZINK 55-65% GLAS 5-10% Het is belangrijk dat plaataluminium en behandeld aluminium wordt gescheiden Architect 137 September

34 Procesflow voor het recycleren van panelen en laminaten BOUWMATERIALEN Procesflow voor de recyclage van gelakte en thermisch onderbroken aluminium vensterprofielen specifieke software. Het correct berekenen op het vlak van de stabiliteit van het profiel volgens de geldende normering. Het creatief omgaan met verstevigingen waar nodig en het correct dimensioneren ervan. Voor de constructies op buiging is het vaak niet nodig om over de volledige lengte te verstevigen; bijvoorbeeld bij een verandaligger van 4,5 m kan een versteviging in het midden over een lengte van 3 m nagenoeg even efficiënt zijn als over de volledige lengte en wordt er een belangrijke besparing gerealiseerd. I.p.v. 1,5 m schroot op een 6 m lengte krijgt men nu geen schroot en een dubbel aantal verstevigingen. Het ontwerpen van details die d.m.v. de talrijke mogelijkheden in aluminium gemakkelijk te demonteren zijn: hierbij zorg dragend voor de toekomstige generaties zodat het schroot gemakkelijk te recycleren valt; deze technologie zit al jaren ingebouwd in de stijl-regel gevelsystemen. In de kader- of gevelelementen is het industrieel proces voor de verwerking van thermisch geïsoleerde profielen van toepassing zoals beschreven in de voorgaande paragraaf. Het beperken van het gebruik van kitten en dichtingsproducten tot de noodzakelijke bouwaansluitingen tussen schrijnwerk/ gevel of veranda en ruwbouw; de huidige luchtdichtheidseisen eisen een perfecte verbinding tussen schrijnwerk en ruwbouw, enkel waar nodig zijn de kitten en membranen te gebruiken. Stap 2: Productieafval beperken en sorteren In het moderne productieproces zijn heel wat maatregelen genomen om de productieafval te beperken: Inventieve of herbruikbare verpakkingen; Beperking van snijolie en smeermiddelen; Optimalisatie van de zaagverliezen en aansturing vanuit het ontwerp; Sortering van het afval volgens legering. Omgekeerd dient men bij het recycleren erop toe te zien dat de 1XXX-legeringen gescheiden worden van de 6XXX-legeringen om bij de hersmelting het productieproces te optimaliseren. Stap 3: Schrootafvalbeperking in uitvoering Gezien de uitgebreide CAD/CAM- toepassing bij aluminium constructies is er bij uitvoering qua aluminium schroot bijna geen afval op de werf. Al het andere mogelijke afval dat voortvloeit uit het gebruik van dichtingsproducten, kitten en isolatie dient dan ook tot een minimum beperkt te zijn. Al deze maatregelen zijn nu reeds van toepassing maar dienen nog verder uitgebreid te worden, zoals het gebruik van verpakkingen voor kitten in minimale verpakkingen. RECYCLAGEPERCENTAGE EN COLLECTIEGRAAD In heel wat reglementeringen duikt vandaag de notie op om het recyclagepercentage zo hoog mogelijk te stellen in een bepaald project. De aluminiumsector ondersteunt deze eenzijdige aanpak niet en wenst de nadruk te leggen op de collectiegraad van het materiaal. De redenen hiervoor zijn uiteenlopend: Het percentage gerecycleerd materiaal hoog stellen betekent dat er zeer veel schrootmateriaal beschikbaar is en men theoretisch uit een oneindige voorraad kan putten. Het wekt de indruk dat, indien men veel schroot produceert en bijgevolg een hoog recyclagepercentage kan voorleggen, men ook een beter productieproces zou hebben. Vaak verwart men dan ook de begrippen zoals intern schroot met extern schroot. Het stimuleert het op jacht gaan naar schroot waarbij enkel in een gesloten cyclus een correct percentage kan worden vooropgesteld. Bijvoorbeeld een opdrachtgever wenst het bestaande aluminium schrijnwerk te vervangen door nieuw thermisch performanter schrijnwerk. In dergelijk geval kan men een zeer hoog percentage bereiken dat betrekking heeft op het project schroot van 60% of meer, rekening houdend met de noodzaak om met de legeringssamenstellingen van vandaag, door toevoeging van primair aluminium, tot de juiste samenstelling te komen. De vraag naar aluminium is nog steeds stijgend en de toepassingen in de bouw hebben een zeer lange levensduur. Bijgevolg komt er een beperkte De levenscyclus van aluminium: 1. Levensduur, 2. Ontbrekende hoeveelheid op tijdstip B Aluminium, 'van wieg tot wieg': 1. bauxiet, 2. alumina, 3. primair aluminium, 4. metaalontginning, 5. fabricage, 6. afwerking en productie, 7. constructie, 8. gebruiksfase, 9. ontmanteling en verzameling, 10. scheiding, 11. aluminiumrecyclage, 12. elektrolyse Architect 137 September 2012 architect.pmg.be

35 Toekomstige analyse van recyclage en schrootverwerking Het Aluminium Center Belgium zal in 2012 de data voor de recyclage van de Belgische aluminiumindustrie in kaart brengen. Hiertoe wordt d.m.v. een bedrijfsbezoek bij de leden: Een economische positionering van het bedrijf voorgesteld in de sector; Via een gerichte vragenlijst de parameters m.b.t. recyclage in functie van het product verzameld. Tot slot wordt deze informatie teruggekoppeld naar de EAA die de data mee zal verwerken in haar jaarlijkse studie. hoeveelheid schroot op de markt, mede door de internationalisering en de zeer grote groei van de bouwmarkt. Op de Europese markt is er minder schroot voorhanden en wordt nog steeds bijkomend aluminium geproduceerd. Maar voor de industrie en de maatschappij is het belangrijk dat men het aluminium lichtgewicht product, met zijn talloze voordelen in bouw en transport nodig voor de welvaart, niet verloren laat gaan voor toekomstige generaties. Hierdoor wordt dan ook het belang van de collectiegraad benadrukt, die in de bouw tot 96% kan oplopen. FACTS EN FIGURES Er zijn veel kwantitatieve gegevens beschikbaar, zowel op Europees als op globaal niveau. Zo toont het overzicht van de Europese productie dat er in 2010 in totaal 21% primair aluminium werd geproduceerd, 33% gerecycleerd en meer dan 46% moest ingevoerd worden om aan de nettovraag te voldoen. In de totale markt bedroeg het gebruik van aluminium voor de bouwsector 26% van het totaal. RELATIE VAN RECYCLAGE MET DUURZAAMHEIDS-MODELLEN Gezien de groeiende vraag, ontwikkelde de Europese Aluminium Association (EAA) een Milieuprestatie van een Product (MPPs) voor aluminium bouwproducten in overeenstemming met internationale ISO-normen en sinds kort ook de EN Een MPP is het meest uitgebreide en transparante type van milieuproductdeclaratie, geschikt voor een business-to-business- communicatie. Het brengt de volledige levenscyclus van het product in kaart en maakt de omzetting van een groot aantal internationaal erkende indicatoren (zoals het gebruik van primaire energie, waterverbruik, broeikasgassen...) in goed gekende eenheden zoals CO 2 -equivalenten. Bovendien wordt deze omzetting gecontroleerd door een onafhankelijke derde partij. Er zijn bedrijven die software ontwikkelen voor MPP's, beschikbaar voor aluminium vensters en op rol gelakte platen en binnenkort ook voor composietpanelen. CONCLUSIES Aan de hand van de huidige situatie kunnen we volgende conclusies trekken: Het hergebruiken van aluminium producten is reeds decennia lang uitgebouwd. Het verder optimaliseren van het gebruik van aluminium is mogelijk met moderne technieken waar in elk bedrijfsproces gestreefd wordt naar een minimum aan schroot. De aluminiumsector legt vandaag de nadruk op de collectiegraad van het materiaal gezien de geringe hoeveelheid schroot die momenteel op de Europese markt aanwezig is de huidige vraag van dit lichtgewicht materiaal hoegenaamd niet kan opvangen. BOUWMATERIALEN FIN-Project De Nieuwe Generatie Aluminiumramen In het FIN-Project raam en deursysteem verbindt FINSTRAL dankzij zijn knowhow, de materiaalvoordelen van aluminium aan binnen en buitenzijde met een meerkamerige kunststofkern. De smalle profielaanzichten geven vorm aan het elegante, slanke FIN- Project aluminiumdesign. Innovatieve systeemdetails zorgen voor topprestaties op het gebied van thermische isolatie en bereiken met drievoudige beglazing een gecertificeerde warm- teisolatiecoefficient tot 0,83 W/m²K. Een nieuwe generatie aluminiumramen is geboren. Een tweekameroven is in staat om gelakt en polymeerbevattend schroot te verwerken architect.pmg.be FINSTRAL Belux gratis oproepnummer finstralbelux@finstral.com Architect 137 September

36 ADVERTORIAL AANPAK VOCHTPROBLEEM VRAAGT OM EXPERTISE GRONDIGE TECHNISCHE ANALYSE NODIG De Argilo Verdo gevelstenen in ecologisch formaat (6,5 cm breed) zorgen voor betere isolatiemogelijkheden, zonder afbreuk te doen aan de woonruimte van uw woning. Noem het gerust het beste van twee werelden: een gevelsteen met een prachtig en tijdloos karakter, én met respect voor ons milieu. Een correcte analyse kan alleen op basis van een calciumcarbidetest Een technisch adviseur controleert de muur ook op hygroscopische zouten Beige Wat allerlei verkopers je ook proberen wijs te maken, er is niet één magische formule om opstijgend vocht op te lossen. Elke situatie is anders. Een goede partner is daarom cruciaal om opstijgend vocht aan te pakken. Iemand die je echt onafhankelijk advies geeft. Alvast enkele tips om zo n partner te kiezen. Taupe Grijs Roodpaars Bruin Zwart Scan de code met je smartphone en ontdek ons volledig gamma gevelstenen. PRAAT MET EEN VAKMAN Er zijn dingen die je beter niet bespreekt met gehaaide verkopers. Technische problemen bijvoorbeeld of moeilijkheden bij een renovatieproject. Want voor je het weet, smeren ze je een oplossing aan die niet eens echt geschikt is, maar waar ze wel een mooie commissie op verdienen. Met opstijgend vocht is dat niet anders. Je zoekt dus het best naar een partner die geen verkopers op je afstuurt, maar wel technische adviseurs. START MET EEN GRONDIGE ANALYSE Zo n technisch adviseur moet eerst en vooral een grondige analyse uitvoeren. Hij stapt samen met jou naar de werf en vraagt naar de historiek van het gebouw. Hij zal uiteraard ook het visuele uitzicht van de muur of de kelder in rekening nemen. Hij doet grondige vochtmetingen en controleert de muur ook op hygroscopische zouten. Maar het allerbelangrijkst is dat de technisch adviseur boorstalen neemt die hij analyseert met een calciumcarbidetest. Alleen dan kan hij de juiste diagnose stellen en de meest geschikte behandeling voorschrijven. BEHANDEL PREVENTIEF Opstijgend vocht is een raar beestje. Het duikt altijd op als dat het slechtst uitkomt, meestal als je klanten hun gerenoveerde woning al bewonen. Het probleem oplossen zorgt voor heel wat extra werk, extra kosten én kopzorgen. Meubels verplaatsen, muren afkappen, herschilderen... Het goede nieuws is dat je jezelf en je klanten al dat gedoe kunt besparen. Al tijdens de renovatie kun je de muren of de kelder laten analyseren en behandelen. BEL NAAR NOAQUA Je kunt vrijblijvend een beroep doen op de expertise van Noaqua. Met meer dan 40 jaar ervaring weten ze dat er niet één toverformule bestaat om dit op te lossen. Daarom sturen ze technische adviseurs naar je werf voor een grondige analyse, de juiste diagnose en de meest geschikte behandeling. Dat advies is onafhankelijk en vrijblijvend. Bel gratis naar 0800/ voor een afspraak. NOAQUA Durmakker Evergem info@noaqua.be