ZwangerFit: begeleiding van de actieve vrouw tijdens en na haar zwangerschap

Transcriptie

1 ZwangerFit: begeleiding van de actieve vrouw tijdens en na haar zwangerschap Een naslagwerk voor fysiotherapeuten volgens NVFB-ZwangerFit 1 voor Erik een nieuw leven begint

2 ZwangerFit: begeleiding van de actieve vrouw tijdens en na haar zwangerschap Een naslagwerk voor fysiotherapeuten volgens NVFB-ZwangerFit 1 Helga D. Hentzepeter-van Ravensberg Bohn Stafleu van Loghum Houten, 2008

3 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j o het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN NUR 890 Ontwerp omslag: Nanja Toebak, s-hertogenbosch Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Pre Press, Zeist

4 Inhoud Voorwoord 1 7 Over de auteur 1 8 Verantwoording 1 9 deel 1 zwangerfit algemeen 21 1 Historie Zwangerschap en bevallen in vroegere tijden Ontstaan van zwangerschapsbegeleiding 28 Diverse vormen van zwangerschapsbegeleiding Zwangerschapsbegeleiding 34 2 Opzet NVFB-ZwangerFit Kenmerken NVFB-ZwangerFit Doelgroep en doelstelling ZwangerFit 42 Doelgroep 42 Doelstelling Kenmerken ZwangerFit 44 Scheiding van theorielessen en actieve lessen 44 Opbouw theorielessen (zie deel 2) 44 Opbouw actieve lessen (zie deel 3) 45 Specifieke opbouw actieve lessen in drie blokken (zie deel 3) 46 Muziekgebruik (zie deel 3) Variatiemogelijkheden 47 Variatiemogelijkheden actieve lessen 47 Variatiemogelijkheden actieve en theorielessen Pr ZwangerFit (public relations) 49 Product 49 Plaats 49 Persoon 50 Proces 50 Promotie 50 Prijs Voorwaarden ZwangerFit Benodigde kennis ZwangerFit-docent 53 Competenties ZwangerFit-docent Inrichtingseisen Hulpmiddelen 55 4 Groepsprocessen Omgaan met groepen 58 Groepsgrootte 58

5 6 zwangerfit Groepssamenstelling 58 Rol van de docent 58 Gedrag van de docent 59 Groepsgedrag 60 Eigen gedrag Groepsontwikkeling 60 Groepsfasen Groepsdynamiek 63 Nadrukkelijk aanwezige cursist 63 Praters 63 Negatieve cursist 63 Angstige cursist 64 Stille cursist 64 Groepspotentieel Slechtnieuwsgesprek 65 Emoties cursist 65 Reactie docent 66 Contact houden? 66 5 Intake Intakeformulier 68 Intake prepartum 68 Intake postpartum Scorelijst 73 Borg-schaal (Borg Scale) 73 Tampa-schaal 7 4 Quebec-vragenlijst 75 Prafab-scorelijst 76 deel 2 achtergrond: zwangerfit theorie 79 1 Theorielessen Tijdens de zwangerschap Veranderingen 83 Aambeien 84 Ademhaling 85 Baarmoeder (invloed op mictie) 85 Bandenpijn 86 Bekkenpijn en lage rugklachten 87 Blaas, nieren en urinewegen 87 Bloedsamenstelling 88 Bloedsomloop 89 Borsten 89 Cardiovasculair 90 Carpaletunnelsyndroom 9 1 Drukkend gevoel onderbuik 9 1 Flauwvallen (collaberen) 9 1 Gewichtstoename 92 Harde buiken 93 Houding en beweging 93 Hoofdpijn 94 Huidveranderingen 94 Hyperventilatie 95

6 inhoud 7 Kindsbewegingen 95 Kramp 96 Misselijkheid, brandend maagzuur 96 Nek en schouderklachten 97 Oedeem 97 Obstipatie 98 Onrustige benen (restless legs) 98 Osteoporose (zwangerschapsgerelateerd) (Pregnancy and Lactation-associated Osteoporosis, PLO) 99 Psychische veranderingen 99 Slaapproblemen 1 00 Slijmvliezen 1 00 Spataders (varices) 1 00 Spijsvertering Stofwisseling 1 02 Urineverlies, vaker plassen 1 02 Vaginale afscheiding en infecties 1 04 Vena cava syndroom 1 04 Vermoeidheid 1 04 Vocht vasthouden Complicaties 1 06 Afwijkende groei 1 06 HELLP-syndroom 1 06 Hoge bloeddruk 1 07 Resusfactor (resussensibilisatie) 1 07 Vroegtijdige weeën 108 Voorliggende placenta 1 09 Zwangerschapsdiabetes 1 09 Zwangerschapsvergiftiging (pre-eclampsie) Na de bevalling Veranderingen Baarmoeder Babyblues Bekken Bekkenbodem Borsten Buik Conditie en herstel Depressie Genieten Hechtingen Moe Moedergevoel Naweeën 120 Ontlasten Osteoporose (borstvoedinggerelateerd) Plassen 1 22 Seksualiteit 1 23 Veranderde gezinssituatie 1 23 Vloeien, kraamzuivering, kraamvloed (lochia) Kraamweken 1 25 Kraamtijd 1 25 Kraamverzorgende 1 25 Kraamperiode 1 26

7 8 zwangerfit Postpartumperiode ( ontzwangering ) Oefeningenenadviezenindekraamtijd 126 Buikademhaling 1 27 Het bekken 1 28 Darmfunctie postpartum 1 29 Hoesten en niezen 1 29 Zitten 1 29 Liggen Emoties en seksualiteit Emotionele veranderingen Postnatale depressie Baby Seksualiteit in de zwangerschap 1 33 Seksuele respons man 1 33 Seksuele respons vrouw Seksualiteit na de bevalling 1 36 Borsten 1 36 Littekens, striae 1 37 Vagina 1 37 Zin maken (stimuleren libido) Belasting-belastbaarheid Toilethouding Toilethouding en toiletgedrag Bekken Structuur van het bekken 1 47 SI-gewricht 1 47 Schaambeen 1 48 Ligamenten 1 49 Spieren Afname stabiliteit 1 50 Veranderde passieve stabiliteit Veranderde actieve stabiliteit Bekkentrauma Hormonen 1 52 Coördinatiestoornis Bekkenpijn 1 53 Napijn 1 56 Bevalling 1 56 Bekkenfysiotherapie Belasting-belastbaarheid 1 59 Belasting 1 59 Belastbaarheid 1 59 Adviezen Bekkenbodem Aanleren bewuste aanspanning bekkenbodemspieren 1 63 Holistische benadering Bekkenbodemspieren 1 64 Spiereneninnervatie 165 Orgaan 1 66 Bodem = basis Functie bekkenbodem 1 67

8 inhoud 9 Functies bekkenbodemspieren 1 67 Nevenfuncties bekkenbodemspieren 1 67 Belang goede functie bekkenbodem peripartum Disfunctie bekkenbodem 1 68 Functiestoornis bekkenbodem 1 68 Stoornissen en klachten bij bekkenbodemdisfunctie 1 68 Risicofactoren 1 69 ZwangerFit-docent bekkenfysiotherapeut Relatie bekkenbodem met ademhaling en buikdruk 1 70 Relatie bekkenbodem en ademhaling 1 70 Relatie bekkenbodem en buikdruk Perineummassage Ontspanning Methoden om te ontspannen Bewuste ontspanning 1 77 Nut angst-spanning-pijnsyndroom 1 78 Nut psychoprofylaxe 1 78 Methode Jacobson (progressieve relaxatie) 1 79 Methode Laura Mitchell (reciproke inhibitie, Simple Relaxation) 1 79 Methode volgens Schultz (autogene training) 1 80 Elementen uit de yoga 1 82 Elementen uit de haptonomie Ademhaling 1 83 Inademen (inspiratie) 1 83 Uitademen (expiratie) 1 83 Lage en hoge ademhaling 1 84 Kortademigheid 1 84 Hyperventilatie Ademhalingstechnieken om weeën optevangen 185 Technieken 1 85 Beginfase van de ontsluiting 1 86 Middenfase van de ontsluiting 1 86 Eindfase van de ontsluiting 1 86 Persfase Het begin van de bevalling Thuis of ziekenhuis 1 89 Ongecompliceerde bevalling: keuze thuis of poliklinisch Het aankondigen van de bevalling 1 92 Lichamelijk onrust 1 92 Verliezen van de slijmprop ( tekenen ) 1 92 Breken van de vliezen 1 92 Weeën (ontsluitingsweeën) Stimuleren van de bevalling 1 94 Breken van de vliezen ( doorprikken ) 1 94 Strippen 1 94 Inleiden Eerste fase van de bevalling: ontsluiting 1 95 Eerste fase: ontsluiting De geboorte Tweede fase van de bevalling: uitdrijvingsfase 20 1 Persweeën 201

9 10 zwangerfit Hoe moet je persen? 203 Spildraai baby Derde fase van de bevalling: nageboorte 204 Nageboorte: vliezen, navelstreng en moederkoek (placenta) 204 Naweeën Ingrepen en handelingen bij de baring 205 Knip of epi (episiotomie) 205 Inscheuren (ruptuur) 206 Meeduwen op de buik (expressie) 208 Pijnbestrijding 208 Weeën-ondersteunend infuus 209 Vacuümpomp (vacuümextractie) 209 Verlostang (forceps) Keizersnede (sectio caesarea) Manuele verwijdering van de placenta (curettage) Controle pasgeborene, apgar-score, reflexen Apgar-test Reflexen en testen Partner Rol van de partner Rollen partner in de verschillende fasen Samen weeën opvangen, massage Houdingen voor samen 220 Samen weeën wegzuchten 220 Massage Voeding van de baby Borstvoeding 223 Voordelen borstvoeding 224 Nadelen borstvoeding Aandachtspunten bij borstvoeding 224 Aanleggen 225 Afkolven 225 Colostrum 226 Darmkrampjes 226 Ingetrokken tepels 227 Pijn bij voeden 227 Toeschietreflex 228 Kwaliteit van de moedermelk 228 Voedingsbeha, zoogkompressen 229 Voedingshoudingen borstvoeding Flesvoeding 23 1 Voordelen flesvoeding 23 1 Nadelen flesvoeding Aandachtspunten bij flesvoeding 23 1 Eropuit trekken 232 Flessen 232 Hygiëne 233 Koemelkallergie 233 Voeding s nachts 233 Voedingshouding flesvoeding Baby Ongeborene 235

10 inhoud 11 Eerste trimester zwangerschap (week 1-12) 235 Tweede trimester zwangerschap (week 12-25) 235 Derde trimester zwangerschap (week 25-37) 236 Klaar om geboren te worden (week 37-40) Reflexen 237 Houdingsreflex 237 Primitieve reflexen Sensomotorische ontwikkeling 238 Sensomotorische waarneming 238 Motorische ontwikkeling Het belang van romprotatie Het belang van de kruipfase 24 1 Mogelijke oorzaken van niet-kruipen en advies Voorkeurshouding 242 Mogelijke oorzaak voorkeurshouding 243 Andere mogelijk oorzaken voor voorkeurshouding 243 Diverse kenmerken van voorkeurshouding 244 Adviezen ter voorkoming van een voorkeurshouding Huilen 245 Verwennen 246 Prikkelbaarheid van de baby 246 Negatieve spiraal Draagtechniek baby 248 Hanteren van baby s 248 Roterend hanteren 250 Draagvoorzieningen 25 1 Zit-, speel- en vervoersvoorzieningen Babymassage Algemene babymassage 253 Ter voorbereiding 254 Tijdensdeles 254 Afloop van de les 255 Wanneer en hoe 256 Spelen Shantala-babymassage 257 Hoe Afscheid 259 Laatste adviezen van de ZwangerFit-docent 260 deel 3 achtergrond: zwangerfit actief Trainen in de pre- en postpartumperiode Pre- en postpartumbegeleiding 265 Prepartum 265 Postpartum 266 Te trainen spieren Criteria 267 Inspanningsfysiologie tijdens de zwangerschap 267 Criteria voor de cursist 267 Criteria voor de docent Contra-indicaties 268 Prepartum 269 Postpartum Waarschuwingssignalen 270

11 12 zwangerfit 1.5 Opbouw actieve lessen ZwangerFit 27 1 Vaste oefenblokken bij actieve lessen ZwangerFit 27 1 Vaste opbouw ZwangerFit ongeacht de samenstelling van de groep 27 1 Variatie per les 27 1 Variatie per docent Eerste blok: warming-up Eerste blok Start warming-up 276 Opstarten warming-up Middendeel warming-up: trainen fitheid/conditie Middendeel warming up: korte coolingdown Tweede blok: kracht en coördinatie, bekkenbodem Tweede blok Kracht en coördinatie 28 1 Onderdeel tweede actieve oefenblok: krachttraining 282 Onderdeel tweede actieve oefenblok: coördinatie- en stabilisatieoefeningen 284 Onderdeel tweede actieve oefenblok: bekkenbodemoefeningen 286 Onderdeel tweede actieve oefenblok: veneuze pompoefeningen Derde blok: coolingdown, ademhaling en ontspanning Derde blok Coolingdown 296 Derde actieve oefenblok: ontspannings- en ademhalingsoefeningen 296 Ademhalings- en ontspanningsoefeningen Muziekgebruik Muziek bij het oefenen 305 Oefenen met muziek 305 Oefenen op muziek 305 Oefenen ín muziek Muziekelementen 306 Ritme 307 Toonhoogte 307 Melodie 307 Harmonie Gebruik van muziek 307 Maat 307 Maateenheid 308 Thema s 308 BPM 308 Opgave muziekgebruik 309 Adressen muziekgebruik Aerobics Wat is aerobics? Aerobicstermen en -oefeningen Aerobic: passen met een lage intensiteit (low impact) Oefenen zonder hulpmiddelen Oefenen met hulpmiddelen Bekkenbodembenamingen 326

12 inhoud Cueing 327 Verbale cues 327 Non-verbale cues 327 Let op het gebruik van de cue 327 Letopdetoonvandecue 328 Timing van de cue 328 Instructie bij de cue Fitness Fitnessapparatuur Oefeningen met fitnessapparatuur Krachtoefeningen Mobiliserende oefeningen Lenigheidsoefeningen Oefeningen op de Bobath-bal 354 deel 4 draaiboek: zwangerfit theorie en actief Theorielessen: draaiboek Veranderingen tijdens de zwangerschap, bekken en stabiliteit Bekkenbodem Ontspanning en ademhaling, opvangen weeën De bevalling: thuis of ziekenhuis/ontsluiting persen nageboorte, complicaties Seksualiteit,emotionaliteit, perineummassage Kraamtijd, borstvoeding, flesvoeding Rol van de partner Herstel en conditie na de bevalling Ontwikkeling van de baby en verzorging Babymassage, Shantala-babymassage Actieve lessen: draaiboek Bekkenbodem en opvangen buikdruk 374 Blok 1 Fitheidstraining warming-up: aerobics 374 Blok 2 Kracht coördinatie: fitness 375 Blok 3 Ontspanning / ademhaling coolingdown: rekken Conditie en kracht I 377 Blok 1 Fitheidstraining warming-up: duurtraining 377 Blok 2 Kracht coördinatie: aerobe training 378 Blok 3 Ontspanning / ademhaling cooling down: ontspanning door aandacht en ademhaling Circulatie 38 1 Blok 1 Fitheidstraining warming-up: aerobics 38 1 Blok 2 Veneuze pompoefeningen 38 1 Blok 3 Ontspanning / ademhaling coolingdown: ademhaling Stabiliseren en houding 386 Blok 1 Fitheidstraining warming-up: aerobics 386 Blok 2 Kracht coördinatie: kracht lesdeel bekkenbodem en stabiliseren 386 Blok 3 Ontspanning / ademhaling coolingdown: rekken, ademhaling en puffen Ontspanning 390 Blok 1 Fitheidstraining warming-up: aerobics 390 Blok 2 Kracht coördinatie: krachttraining 390

13 14 zwangerfit Blok 3 Ontspanning / ademhaling coolingdown: ontspanning Trainen schuine buikspieren 393 Blok 1 Fitheidstraining warming-up: aerobics 393 Blok 2 Kracht coördinatie: krachttraining 394 Blok 3 Ontspanning / ademhaling coolingdown: ontspanning en weeën opvangen Conditie en kracht II 398 Blok 1 Fitheidstraining warming-up: fitness 398 Blok 2 Kracht coördinatie: krachttraining 398 Blok 3 Ontspanning / ademhaling coolingdown: rekken en perstechnieken Stabiliseren 40 1 Blok 1 Fitheidstraining warming-up: aerobics 40 1 Blok 2 Kracht coördinatie: stabiliseren met Dyna Bands in paren 402 Blok 3 Ontspanning / ademhaling coolingdown: autogene training Stabiliseren en houding 406 Blok 1 Fitheidstraining warming-up: aerobics 406 Blok 2 Kracht coördinatie: krachttraining 407 Uitvoering in stand 407 Blok 3 Ontspanning / ademhaling coolingdown: ontspanning met behulp van ademhaling Houding en lenigheid Blok 1 en 2 Fitheidstraining / warming-up en kracht coördinatie: yoga Blok 3 Ontspanning / ademhaling: ademhaling en ontspanning deel 5 zwangerfit naslagwerk 417 Bijlage 1 Folder NVFB-ZwangerFit Bijlage 2a Intakeformulier ZwangerFit in de zwangerschap (cursist) 42 1 Bijlage 2b Intakeformulier ZwangerFit in de zwangerschap (docent) 425 Bijlage 3a Intakeformulier ZwangerFit na de bevalling (cursist) 429 Bijlage 3b Intakeformulier ZwangerFit na de bevalling (docent) 433 Bijlage 4 Evaluatieformulier ZwangerFit 439 Bijlage 5 Adviezen toiletgedrag 44 1 Toiletgedrag bij plassen 44 1 Toiletgedrag bij ontlasten 44 1 Bijlage 6 Adviezen bij bekkenpijn 443 Leer je bekken te stabiliseren! 443 Zorg voor afwisseling 443

14 inhoud 15 Zorg voor rustmomenten 443 Zorg voor je bekken 443 Zorg voor ontspanning 444 Let op hoe je beweegt 444 Zorg voor de baby 444 Zorg voor jezelf! 444 Bijlage 7 Adviezen voor de bevalling 445 Aankondigingen naderen bevalling 445 Bevalling 445 Eerste fase: ontsluiting 445 Tweede fase: persen 446 Derde fase: nageboorte 446 Na de bevalling 446 Bijlage 8 Adviezen voor de partner 449 Samen weeën wegzuchten 449 Massage 449 Massagetechniek 450 Bevallen zonder hulp 450 Bijlage 9 Adviezen en oefeningen in het kraambed 45 1 Gefeliciteerd met de geboorte van uw baby! 45 1 Veranderd gevoel na de bevalling 45 1 Buikademhaling 452 Buikspieren 452 Bekkenbodemspieren 453 Het bekken 454 Hoesten en niezen 455 Zitten 455 Liggen 455 Bekkenfysiotherapie 455 Verdere informatie 456 Bijlage 10 Adviezen hanteren baby 457 Optillen zuigeling vanuit lig 457 Verschonen 457 Voeden 457 Dragen 457 Bijlage 11 Veneuze pompoefeningen 459 Bijlage 12 Perineummassage 463 Voorbereiding 463 Techniek 464 Bijlage 13 Folder bekkenfysiotherapie 465 Geregistreerd bekkenfysiotherapeut 465 Bekken en bekkenbodem 465 Bekken- en/of bekkenbodemklachten 465 Mogelijkheden bekkenfysiotherapie 466 Bekkenfysiotherapie tijdens en na de zwangerschap 466 Voor informatie 466 Bijlage 14 KNGF-inrichtingseisen voor fitness 467

15 16 zwangerfit Eisen met betrekking tot de inrichting 467 Eisen met betrekking tot de begeleidend fysiotherapeut 468 Eisen met betrekking tot de uitvoering 468 Overige eisen 468 Bijlage 15 Aanbevolen boeken voor docent en cursist 469 Bijlage 16 Aanbevolen internetadressen voor docent of cursist 47 1 Over zwangerschap 47 1 Over bevallen 47 1 Over borstvoeding 47 1 Over peripartum begeleiding 47 1 Voor jonge gezinnen 47 1 Voor muziekgebruik 472 Voor fysiotherapie, bekkenfysiotherapie en opleiding ZwangerFit 472 Bijlage 17 Borg-schaal 473 Bijlage 18 Tampa-schaal 475 Bijlage 19 Quebec-vragenlijst 477 Bijlage 20 Prafab-scorelijst 479 Dankwoord 48 1 Register 482

16 Voorwoord Sinds wanneer heeft u deze bekken- en/of bekkenbodemklachten? Voor u ligt een prachtig boek over een nieuwe vorm van zwangerschapsbegeleiding: ZwangerFit. Een boek dat u als fysiotherapeut helpt om vrouwen tijdens en na hun zwangerschap zo goed mogelijk te begeleiden, goed te informeren en hen voor te bereiden op de partus en de eerste periode na de bevalling. Het is fantastisch dat dit boek tot stand is gekomen vanuit een basisinitiatief om de pre- en postpartumbegeleiding aan te passen aan de huidige inzichten: het product NVFB-ZwangerFit 1. Helga Hentzepeter is een bevlogen bekkenfysiotherapeut die indertijd, onder andere vanwege haar competenties op het gebied van ZwangerFit, is aangetrokken als opleider binnen het team van de Opleiding Bekkenfysiotherapie. Zij heeft voor deze opleiding al veel betekend en het onderdeel ZwangerFit gestalte gegeven. In samenwerking met anderen, maar met veel inzet van haarzelf, ligt er dan nu een totaalproduct. Een collega om trots op te zijn! Bekkenfysiotherapie is in beweging en zo ook de ontwikkelingen rond de begeleiding van zwangere vrouwen. Bovendien staat, naast het begeleiden en behandelen, vooral ook de kracht van preventie in de schijnwerpers. Steeds meer wordt gezocht naar manieren om klachten te voorkómen. Preventie is inmiddels, ook bij zorgverzekeraars, een toverwoord. Om problemen te voorkómen moeten we het aanpakken bij de bron... met wortel en tak uitroeien... grondig te werk gaan... oorzaken wegnemen... Uitdrukkingen die duidelijk moeten maken, welke weg we moeten bewandelen als we willen leren hoe we bekken- en bekkenbodemklachten of verergering hiervan kunnen voorkómen. Vaak is een zwangerschap of bevalling de aanleiding van (latere) problemen in het bekken- en bekkenbodemgebied. Een goede begeleiding van de zwangere vrouw en van de jonge moeder is hier dan ook op zijn plaats. We kunnen vrouwen uiteraard niet adviseren om geen kinderen te krijgen, maar we kunnen in deze fase wél veelvoor hen betekenen. Naar de effecten van de begeleiding zijn al veel studies gedaan en zullen er ook nog vele volgen. Bekkenbodemklachten komen bij 90% van de vrouwen tussen de 45 en 85 jaar voor! Reden genoeg dus om te zoeken naar manieren om dat percentage naar beneden te krijgen. En omdat zwangerschap en baring het grootste risico voor vrouwen vormen om bekkenbodemklachten te krijgen, beginnen we dus bij de bron: Sinds wanneer heeft u deze bekken- en/of bekkenbodemklachten? Juist ja, sinds de zwangerschap of na de bevalling! Ik wens u allen veel plezier bij het ontwikkelen van uw eigen ZwangerFit-cursus! Drs. Marijke C.Ph. Slieker-ten Hove Afdelingshoofd Opleiding Bekkenfysiotherapie SOMT Amersfoort 2008

17 Over de auteur Helga D. Hentzepeter-van Ravensberg, MSPT is geregistreerd bekkenfysiotherapeut. Van was ze docent zwangerschapsbegeleiding bij Stichting Thuiszorg & Maatschappelijk Werk Rivierenland. In 1999 heeft ze, samen met collega Babette van den Brand, ZwangerFit ontwikkeld in opdracht van de Nederlandse Vereniging voor Fysiotherapie bij Bekkenproblematiek en pre- en postpartum gezondheidszorg (NVFB). Voor haar studie tot Master of Specialized Physical Therapy heeft ze in 2007 meegewerkt aan een echografisch onderzoek naar bekkenpijn bij zwangere vrouwen onder leiding van arts-onderzoeker dr. Jan Mens. Helga Hentzepeter is werkzaam in haar praktijk voor bekkenfysiotherapie in Zaltbommel en is jaarcoördinatorendocent aan de SOMT OpleidingBekkenfysiotherapie in Amersfoort.

18 Verantwoording ZwangerFit is een actieve vorm van begeleiding voor vrouwen tijdens en na hun zwangerschap, door hierin gespecialiseerde fysiotherapeuten. Deze vernieuwde opzet van pre- en postpartumbegeleiding combineert de kennis en ervaring uit het verleden (de bekende zwangerschapsgymnastiek) met hernieuwde inzichten en mogelijkheden uit de bekkenfysiotherapie. ZwangerFit is de werknaam van het geregistreerde product NVFB-ZwangerFit 1, opgezet in 2000 door de Nederlandse Vereniging van Fysiotherapie bij Bekkenproblematiek en pre- en postpartum gezondheidszorg (NVFB). Veel fysiotherapeuten die in het verleden werkzaam waren in de pre- en postpartum gezondheidszorg (PPG) hebben, direct of indirect, meegewerkt aan het ontstaan van ZwangerFit. Ze hebben zich op hun eigen wijze hardgemaakt voor de gespecialiseerde fysiotherapeutische begeleiding in de gehele peripartumperiode. Deze enthousiaste collega s volgden vaak cursussen en opleidingen op het gebied van bekken en bekkenbodem en wilden de door hen opgedane kennis toepassen op het gebied van de zwangerschapsbegeleiding. Langzamerhand ontstond echter een gevoel van onvrede onder een groot aantal van deze fysiotherapeuten. Ze wilden hun jarenlange ervaring op het gebied van zwangerschapsbegeleiding aanpassen aan de meest recente inzichten in peripartum bekkenpijn, de nieuwste kennis over bekkenbodem(dis)functies en hun manier van lesgeven moderniseren en koppelen aan de basiselementen uit de aerobics- en fitnesswereld. Maar vaak kregen ze de organisatie waar ze voor werkten niet mee. Men wist dat het anders zou moeten, maar niet hoe. De omslag kwam in april 1999 na de presentatie van het rapport Peripartumbegeleiding op fysiotherapeutische basis: een onderzoek naar de behoefte aan een herkenbare fysiotherapeutische vorm van peripartumbegeleiding. Opdrachtgever was het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (KNGF) en zijn lidvereniging de NVFB. Doel van het onderzoek was de behoefte te peilen aan een landelijk herkenbare vorm van peripartumbegeleiding en een ondersteunende organisatie hiervoor. Toenmalig NVFBbestuurslid Thea van Delft-de Moor ontwikkelde mede de enquête hiervoor, die verspreid werd onder NVFB-leden die op dat moment werkzaam waren in de pre- en postpartum gezondheidszorg. Resultaten van de enquête: 89,4% landelijk herkenbare vorm wenselijk; 83,5% centrale ondersteunende organisatie wenselijk. Taken die men centraal geregeld wilde zien: 82,4% kwaliteitswaarborg; 73 % productbekendheid naar artsen, verloskundigen en zwangere vrouwen; 63,5% informatiefolders; 45,9% financiering/subsidie; 37,8% cursusprijsafspraken; 36,5% cursusdraaiboek; 28,4% gezamenlijke inkoop materialen;

19 20 zwangerfit 23 % gedeeltelijk cursusdraaiboek; 16,2% aanmeldingsformulieren; 5,4% aanmeldingen; 4,1% ondersteuning vanuit de organisatie; 4,1% productbekendheid naar huisartsen; 2,7% groeperen van kennis; 2,7% bijscholing; 1,4% informatie kunnen navragen; 1,4% overleg met de thuiszorgorganisaties. Uit de enquête bleek een sterke behoefte aan een overkoepelende organisatie met een duidelijke productbekendheid en kwaliteitswaarborg voor de fysiotherapeut werkzaam in de pre- en postpartum gezondheidszorg. De NVFB richtte met het oog daarop de werkgroep NVFB-Nieuwe Producten op, die met de enquête-uitslag van haar leden aan de slag ging. In september 1999 bestond de werkgroep NVFB-Nieuwe Producten uit Babette van den Brand en mijzelf, ieder op een eigen en elkaar aanvullende manier werkzaam als docent zwangerschapsbegeleiding. De wensen van de PPG-collega s uit de enquête werden zoveel mogelijk in het concept ZwangerFit verwerkt en de opzet en de ideeën werden besproken tijdens vergaderingen met diverse belanghebbende organisaties en geïnteresseerde NVFB-leden. Bij de ontwikkeling van het product ZwangerFit zijn dan ook, naast de beroepsvereniging NVFB, zowel de YVLO als het NPi betrokken geweest. Via de algemene ledenvergadering van de NVFB kregen de leden inzage en medezeggenschap in de productontwikkeling. Door het organiseren van workshops tijdens de NVFB-congressen, een lezing tijdens een congres van Pelvic Floor Netherlands (PFN), stukken in het NVFB-bulletin en de NVFB Nieuwsbrief kreeg het product ZwangerFit steeds meer bekendheid. Eind 2000 was het product ZwangerFit in grote lijnen ontwikkeld en stond er in de functieomschrijving hoe een fysiotherapeut zich tot NVFB-ZwangerFit 1 docent kan scholen: De algemeen fysiotherapeut kan een NVFB-geaccrediteerde opleiding NVFB- ZwangerFit 1 volgen tot ZwangerFit-docent. Volgens het bekkenfysiotherapeutisch profiel worden in de opleiding tot geregistreerd bekkenfysiotherapeut eveneens competenties aangereikt om NVFB-geaccrediteerd ZwangerFit 1 docent te zijn. Op de eerste Nederlandse opleiding tot geregistreerd bekkenfysiotherapeut, de Opleiding Bekkenfysiotherapie (toentertijd aan het Erasmus MC), werden Babette van den Brand en ikzelf aangetrokken om lessen ZwangerFit te verzorgen. De lessen werden door de studenten vertaald naar een van hun afstudeeropdrachten: een portfolio Draaiboek ZwangerFit. Zij lieten het product tot leven komen in hun uitgebreide draaiboeken en lieten de vele mogelijkheden in al hun diversiteit zien die ZwangerFit voor iedere docent individueel kan bieden. Dit gaf ruimte aan het idee de inhoud van de door mij eerder ontwikkelde reader ZwangerFit te vertalen naar een naslagwerk voor ZwangerFit-docenten, wat uiteindelijk tot dit boek geleid heeft. Ik hoop dat iedere collega-fysiotherapeut die op deskundige wijze invulling wil geven aan de begeleiding van de actieve vrouw tijdens en na haar zwangerschap, zich op de hoogte wil stellen van de uitgebreide kennis en ervaring die mede vanuit de specialisatie bekkenfysiotherapie zijn gebundeld tot het mooie product NVFB-Zwanger- Fit 1. Helga Hentzepeter Zaltbommel 2008