VLAAMSE GEMEENSCHAPSCOMMISSIE DE RAAD

Transcriptie

1 STUK 517 ( ) Nr.1 VLAAMSE GEMEENSCHAPSCOMMISSIE DE RAAD ZITTING OKTOBER 2013 STUDIESESSIE METROPOOL BRUSSEL 1249

2 - 2 - Dames en heren, De Raad van de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) en de Vlaamse Adviesraad voor Bestuurszaken (VLABEST) namen op dinsdag 15 oktober 2013 het gezamenlijke initiatief om een studiesessie te organiseren over de metropool Brussel. De studiesessie startte vanuit de vaststelling dat enerzijds de troeven van Brussel als Europese metropool zich uitstrekken over de grenzen van de gemeenten, gewesten en gemeenschappen, en dat anderzijds de verstedelijkingsproblematiek zich steeds verder laat voelen op het grondgebied van Vlaanderen. De aanwezigheid van de Brusselse metropool kan niet langer genegeerd worden. Door het scherp stellen van de kansen en bedreigingen wilden de initiatiefnemers aan de beleidsmakers duidelijk maken dat een eensgezinde visie met duidelijke keuzes over de plaats, de rol en het belang van Brussel als Europese metropool dringender wordt. Professor dr. Herman Matthijs, voorzitter VLABEST, verwelkomt de aanwezigen en dankt de sprekers voor hun deelname aan de studiesessie. Viceminister-president Geert Bourgeois en professor dr.em. Fred Fleurke (Vrije Universiteit Amsterdam) spraken over het belang van metropolen in de Europese context en de gevolgen voor de governance -aspecten. Aansluitend kwam het thema De Brusselse metropool: feiten en cijfers aan bod met als sprekers de heer Jan Van Doren (adjunct-directeur kenniscentrum VOKA) en prof. dr. Eric Corijn (directeur COSMOPOLIS - VUB). Vervolgens gaf professor dr. Bart Kerremans (K.U.Leuven) een toelichting bij het statuut van Washington DC en mogelijke lessen voor de Brusselse metropolitane regio. VGC-raadsvoorzitter Jean-Luc Vanraes formuleerde conclusies. 1. Inleidende toespraak door viceminister-president Geert Bourgeois Vlaams minister Geert Bourgeois vindt het een bijzonder genoegen om in het Brussels Parlement de studiesessie te mogen inleiden. Hij hoorde dat professor Herman Matthijs, in zijn inleiding stelde dat er voor de vergelijking tussen Washington DC en Brussel spijtig genoeg niemand afgevaardigd kon worden uit Washington. De shutdown sloeg hier nog niet toe, maar we ondervinden er toch gevolgen van vandaag. Viceeerste-minister Geert Bourgeois bedankte de organisatoren: de Raad van de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) en de Vlaamse Adviesraad voor Bestuurszaken (Vlabest). Het is positief dat sprekers vanuit verschillende invalshoeken hun licht laten schijnen over de Brussel metropool, Brussel en het verstedelijkte gebied daar rond. Een woord van dank ging ook naar de eminente sprekers die een bijdrage leveren aan het inhoudelijke debat. Vlaanderen laat Brussel niet los, staat in het Vlaams Regeerakkoord. Voor heel wat Vlamingen is Brussel jammer genoeg nog onbekend terrein. Verder dan de Nieuwstraat zijn veel Vlamingen nog niet geweest. Als Vlamingen iets horen over Brussel, is het vaak negatief. Brussel is vies en onveilig, er heerst armoede en grote werkloosheid, er is een gebrek aan capaciteit en kwaliteit in het onderwijs, er is een tekort aan woongelegenheden, er zijn problemen met het samenleven in diversiteit, er zijn de dagelijkse files richting Brussel,... Brussel heeft het daardoor erg moeilijk om jonge, tweeverdienende gezinnen aan te trekken en ze te houden. Zij worden naar de Rand gedreven in hun zoektocht naar een leefbare, veilige, groene omgeving waar degelijk onderwijs beschikbaar is. Toch blijft Brussel

3 - 3 - aangroeien. Vooral door een migratieaanwas met veelal jonge, kroostrijke gezinnen die in sociaal moeilijke omstandigheden leven en het uiterst moeilijk hebben op de arbeidsmarkt. Brussel kampt vooral met een ingewikkeld bestuur. Brussel is niet één grote gemeente, met 1 overkoepelend bestuur en 1 gezaghebbende burgemeester, maar een verzameling van 19 kleinere gemeenten, 19 OCMW s en 6 politiezones. Zelfs New York City, met 9 keer meer inwoners dan Brussel, heeft slechts 1 politiezone. Elke Brusselse gemeente heeft haar eigen burgemeester, haar eigen regels en haar eigen belangen. Een hoofdstad met een millefeuille van bestuurslagen, schreef een Franse journalist onlangs. Brussel staat inderdaad voor de uitdaging van een efficiënter bestuur. De 6de staatshervorming geeft een aanzet voor een interne staatshervorming in het Brussels hoofdstedelijk gewest, maar dit is nog veel te schuchter. Het beeld van Brussel mag dan vaak mistroostig zijn, toch heeft de hoofdstad heel veel troeven. Brussel is niet alleen de hoofdstad van Vlaanderen, het is ook de hoofdstad van België, de virtuele hoofdstad van de Europese Unie, de woon- en/of werkplaats van veel Vlamingen. Het is een laboratorium van meertalig en intercultureel samenleven, met alle mogelijkheden en kansen die dat inhoudt, maar ook met alle problemen en uitdagingen die dat meebrengt. Als hoofdstad van Europa en hoofdkwartier van de NAVO is Brussel door zijn internationale roeping een sterke troefkaart in een geglobaliseerde wereld. Het is tevens een stad die vanuit de hele wereld politieke besluitvormers, lobbyisten en ondernemers aantrekt. Een stad die door de aanwezigheid van een groot aantal (inter)nationale beslissingsorganen veel hoofdzetels van internationale bedrijven lokt. Een stad die door zijn internationale bekendheid, samen met zijn rijk patrimonium en cultuuraanbod, een toeristisch krachtige aantrekkingspool en aantrekkelijke pleisterplaats is. Geen wonder dat Brussel als 4de Europese zakenstad na Londen, Parijs en Frankfurt goed is voor 16% van de Belgische banen, waarvan voor Vlaamse pendelaars. En volgens Eurostat is het Brussels Hoofdstedelijk Gewest de 3de rijkste regio van Europa. Brussel bevindt zich daarmee in het gezelschap van Londen en Luxemburg. De effecten van de Europese en internationale rol van Brussel blijven niet beperkt tot het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, maar zijn in toenemende mate ook in het ommeland voelbaar, in de Metropool Brussel. Dus ook in de Vlaamse Rand met zijn 19 Vlaams-Brabantse gemeenten rond Brussel. Brussel en het randgebied zijn economisch en functioneel sterk vervlochten. In die Vlaamse Rand vestigen zich eveneens internationale instellingen en bedrijven en hun medewerkers. Door de sterke bevolkingsgroei in de Brusselse gemeenten en de uitstroom van anderstaligen naar de Rand, maar ook door de aanwezigheid van tijdelijke arbeidskrachten, voornamelijk uit de EU-landen, staat het Nederlandstalige karakter van deze gemeenten onder druk.

4 - 4 - Inzetten op de internationalisering van de economie en de samenleving wordt gezien als een economische noodzakelijkheid met veelal positieve effecten, maar op een aantal terreinen wordt de impact als problematisch ervaren en worden passende beleidsantwoorden gezocht. Voor alle duidelijkheid: de metropool Brussel reikt verder dan de Vlaamse Rand. Hoever het economische Brussel zich uitstrekt, is evenwel nog nooit officieel vastgelegd. Geografen brachten de Brusselse metropool in sociaal-economische termen in 2007 in kaart. Zij telden 62 gemeenten: de 19 gemeenten van het hoofdstedelijk gewest en daar rond de woon- en bedrijvenzones rond de hoofdstad. Deze zone strekt zich volgens prof. Van Hecke van de KU Leuven uit over het grootste deel van het arrondissement Halle-Vilvoorde en een groot deel van Waals-Brabant. Net geen 20 jaar geleden wees een colloquium reeds op de voortschrijdende verfransing van Vlaams-Brabant als gevolg van immigratie uit Brussel en van de zogenaamde eurocratisering, de aanwezigheid van buitenlanders uit lidstaten van de Europese Unie. {Op 9 en 10 december 1993 hield het Centrum voor de Interdisciplinaire Studie van Brussel van de Vrije Universiteit Brussel de voorloper van het BRIO een tweedaags colloquium over wat toen nog de Brusselse Rand werd genoemd}. Vandaag, bijna 20 jaar later, gaat het om meer dan verfransing en eurocratisering, vandaag wordt gesproken van ontnederlandsing en internationalisering. Niet alleen de 19 gemeenten van de Vlaamse Rand, ook andere delen van de provincie Vlaams-Brabant worden internationaal of internationaler. Verleden jaar naar aanleiding van een colloquium over de internationalisering van de Vlaamse Rand heeft de Studiedienst van de Vlaamse Regering die internationalisering voortreffelijk in kaart gebracht. Uit het rapport werden enkele cijfers gehaald om de omvang van de internationalisering te illustreren. Van de inwoners van de Vlaamse Rand is 26,5% ruim een kwart dus van vreemde herkomst. In de allerjongste leeftijdscategorie, van 0 tot 5 jaar, loopt hun aandeel al op tot 43%. Ter vergelijking: 26,5% inwoners van vreemde herkomst is bijna het dubbele van het Vlaamse gemiddelde, dat 14,6% bedraagt. Achter het gemiddelde van 26,5% inwoners van vreemde herkomst gaan uitschieters schuil van 39,9% in Kraainem, 37,8% in Vilvoorde en 37% in Machelen. Nog een ander cijfer: de moeders van de kinderen die in 2009 in de Vlaamse Rand zijn geboren, zijn afkomstig uit 114 verschillende landen, uit bijna twee derde van alle staten op de aardbol. Terwijl de personen van vreemde herkomst in het zuidoosten van de Vlaamse Rand vooral uit West-Europa en Noord-Europa afkomstig zijn, komt de bevolking van vreemde herkomst in de noordelijke en oostelijke gemeenten meer uit Zuid-Europa, Marokko en andere niet-europese landen. Internationalisering is vanzelfsprekend geen exclusief verschijnsel in de Vlaamse Rand. Vlaanderen, België, tal van West-Europese landen worden ermee geconfronteerd. De Vlaamse Rand is echter uitermate sterk aan internationalisering onderhevig. De internationalisering van de Vlaamse Rand heeft alles te maken met de nabijheid van Brussel. Het hoofdstedelijke gebied is nóg internationaler dan de Rand. Volgens de studiedienst van de Vlaamse Regering is liefst 61,6% van de Brusselse inwoners van vreemde herkomst.

5 - 5 - Naast de Europese eenmaking en de mondialisering, speelt ook een ander fenomeen namelijk de migratie uit de derde landen. Een deel, zelfs het grootste deel van de Brusselse inwoners, die van vreemde herkomst zijn, komt niet om voor de EU, de NAVO, een Amerikaanse of Chinese bank of een Duitse autobouwer te werken. Het zijn mensen die op zoek zijn naar een beter leven en die hopen dat in een stad als Brussel te vinden. Het zijn mensen die, in tegenstelling tot de eerste groep, veelal weinig bemiddeld, kansarm en maatschappelijk kwetsbaar zijn. Ook zij vinden in toenemende mate de weg naar de Vlaamse Rand. Ook zij dragen bij aan de internationalisering van de Vlaamse Rand. Internationalisering gaat samen met anderstaligheid. In de Vlaamse Rand worden steeds meer talen gesproken en steeds meer andere talen dan Nederlands en Frans. De internationalisering is geen randverschijnsel, maar heeft een dermate grote omvang gekregen, dat ze het Nederlandstalig karakter van de Vlaamse Rand onder druk zet, dat ze aan de basis ligt van wat tegenwoordig de ontnederlandsing wordt genoemd. Bovendien geeft de internationalisering, samen met de invloed van de nabijheid van de grootstad Brussel en van demografische en sociaal-economische ontwikkelingen, aanleiding tot sociale verdringing en aantasting van de open ruimte. Om de omvang en gevolgen van de internationalisering te illustreren, citeert de minister 2 cijfers uit het al genoemde rapport van de studiedienst van de Vlaamse Regering. Van meer dan een kwart 28% van de leerlingen in de Nederlandstalige scholen van de Vlaamse Rand is de thuistaal niet het Nederlands. Dat wil zeggen dat zij thuis met niemand of met slechts één gezinslid (hetzij een van beide ouders, hetzij een broer of een zus) Nederlands spreken. Dat is een gemiddelde. In sommige scholen loopt het aandeel van de leerlingen van wie de thuistaal niet het Nederlands is, tot 70 en zelfs 80% op. Het tweede cijfer gaat over werkzoekenden met een taalachterstand Nederlands. In de Vlaamse Rand is dat 48,6%, bijna de helft, en daarmee 3 keer zoveel als gemiddeld in Vlaanderen. Hoe wordt met die anderstaligheid om gegaan? Hoe wordt omgegaan met die internationalisering, ervan uitgaande dat we het Nederlandstalige, het Vlaamse karakter van de Vlaamse Rand willen behouden en zelfs versterken? Wij, dat is de Vlaamse overheid, dat is het provinciebestuur, dat zijn de betrokken gemeentebesturen, dat zijn de Vlamingen die in de Rand wonen. Wij gaan daarvan uit met dezelfde vanzelfsprekendheid als die waarmee Parijs en Berlijn ervan uitgaan dat de aanwezigheid van een grote groep mensen van vreemde herkomst geen afbreuk mag doen aan het Franse, respectievelijk het Duitse karakter van de stad. We gaan ook uit van een tweede grondregel. De stelling dat de autochtone inwoners in goede verstandhouding leven met wie zich in hun gemeente komt vestigen. In verstandhouding leven betekent dat we elkaar verstaan, elkaar begrijpen. Dat is het makkelijkst als het Nederlands de gemeenschappelijke communicatietaal is. Niet evident, zeker als het Nederlands moet opboksen tegen talen die meer internationaal zijn, zoals het Frans en het Engels.

6 - 6 - Het komt er op aan nog meer in te zetten op aangepast Nederlandstalig onderwijs. Van de Brusselse jongeren stroomt 18% ongekwalificeerd uit met een torenhoge jeugdwerkloosheid van 26,7% tot gevolg. Nochtans is er in Brussel en zijn ommeland een grote vraag naar jongere werkkrachten. Als we die jobs willen invullen en de jongeren van straat houden en hun een toekomst geven, dan moeten we nog meer onderwijs aanbieden dat spoort met de behoeften van de arbeidsmarkt. Onderwijs, het liefst in samenwerking met het bedrijfsleven, dat beter dan wie ook de opleidingsnoden kan detecteren. Nu al investeert Vlaanderen jaarlijks 800 miljoen euro in onderwijs, cultuur en welzijn in Brussel. Gedurende deze regeerperiode trekt de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie 58 miljoen euro uit voor bijkomende scholencapaciteit. Voor 14 kinderen krijgt een Brusselse Nederlandstalige school al een voltijdse leerkracht. In 2013 boden zich Brusselaars aan voor een oriënterend gesprek in het Huis van het Nederlands. In Brussel is er nog steeds geen verplichte inburgering, maar er worden gesprekken over gevoerd. De minister-president van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering heeft de idee gelanceerd dat Brussel hier werk van moet maken. Het is een aangelegenheid die beide gemeenschappen aanbelangt. De Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie moet tot een sokkel komen waar beide gemeenschappen samenwerken. Naast onderwijs investeert Vlaanderen ook in andere gemeenschapsvoorzieningen zoals gezondheidszorg en kinderopvang. Voor gewestoverschrijdende materies is Vlaanderen voorstander van overleg met andere gewesten. Het Vlaams Regeerakkoord voorziet uitdrukkelijk in een versterking van de samenwerking tussen Vlaanderen en Brussel voor de gewestmateries, in het bijzonder op het vlak van mobiliteit, ruimtelijke ordening en werk. In uitvoering van het Vlaams Regeerakkoord wordt samengewerkt met Brussel over werkgelegenheid (VDAB-Actiris), mobiliteit (openbaar vervoer, kilometerheffing), ruimtelijke ordening, handelsvestigingen en de ontwikkeling van de luchthaven van Zaventem. De bedoeling is om op nog meer domeinen samen te werken. De 6de staatshervorming, in casu de bijzondere wet van 19 juli 2012, voorziet in de oprichting van een Hoofdstedelijke Gemeenschap van Brussel. Het is een overlegorgaan zonder eigen bevoegdheden, geen beslissingsorgaan. Dit blijkt ook uit het advies van de Raad van State bij het wetsvoorstel. Tegen deze bijzondere wet lopen procedures tot vernietiging bij het Grondwettelijk Hof met betrekking tot het lidmaatschap van rechtswege van de gemeenten. De vraag is of dit compatibel is met de gemeentelijke autonomie en met de vrijheid van vereniging. Bij het afsluiten van het samenwerkingsakkoord zal met de uitspraak van het Grondwettelijk Hof rekening moeten worden gehouden. De Vlaamse Regering zal op de vraag van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest tot overleg over een samenwerkingsakkoord zeker ingaan. Het is belangrijk dat dit overleg goed wordt voorbereid. Daarom zal de Vlaamse Regering de inventaris opmaken van de gewestbevoegdheden waarvoor overleg nuttig is. Mobiliteit, ruimtelijke ontwikkelingen en de ontwikkeling van de luchthaven van Zaventem vertegenwoordigen daarin zeker belangrijke elementen. ***

7 Toelichting door professor dr. em. Fred Fleurke (Vrije Universiteit Amsterdam) Professor Fleurke zal in zijn uiteenzetting nagaan wat de aard is van wetenschappelijke uitspraken over metropolen. Is er bewijs dat het beter gaat met een metropoolbestuur? Gaat het om meer plausibele uitspraken of is het pure window dressing om alles maar mooier te maken? Vervolgens bespreekt professor Fleurke, aan de hand van de metropoolregio Rotterdam-Den Haag, de manier waarop in Nederland wordt omgegaan met metropolen en de ontwikkeling ervan. Theoretische achtergrond van het metropooldenken Nederlandse bestuurders beweren dat de regio Rotterdam-Den Haag, die bestaat uit 24 gemeenten met 2,2 miljoen inwoners, jaarlijks 20 miljard euro misloopt omdat er niet goed wordt bestuurd. Hier zou de metropool Rotterdam-Den Haag, die nog niet bestaat, maar in oprichting is, verandering in moeten brengen. Volgens de heer Jozias van Aartsen, burgemeester van Den Haag en oud-minister van buitenlandse zaken en van landbouw, is deze regio één van de grote motoren van de Nederlandse economie. Maar het komt er onvoldoende uit en de ontwikkeling stagneert, zeker ten opzichte van andere regio s en metropolen in Nederland, zoals bv. die rond Amsterdam. De heer Aboutaleb, burgemeester van Rotterdam, benadrukt dat de regio, Rotterdam-Den Haag, een unique selling point heeft. Ze beschikt namelijk over unieke eigenschappen en unieke producten. Hij verwijst hiervoor naar de Haven van Rotterdam en Den Haag als centrum van internationale organisaties. Daarnaast is er een gebied, tussen Den Haag en Rotterdam, dat gekenmerkt wordt door agricultuur en zich vooral focust op de export. Wanneer er een metropool bestuur wordt ingesteld dat samenwerkt op beleidsterreinen zoals het economische vestigingsbeleid, ruimte, verkeer, vervoer, regionale economie en arbeidsmarktbeleid, zal volgens burgemeester Aboutaleb onvermijdelijk de creatie van meer werkgelegenheid volgen en zullen de gemeenten de 20 miljard euro niet mislopen. Wat zegt de wetenschap over de effectiviteit van metropolen of metropoolregio s? Is de wetenschap even zeker over het verband tussen de ontwikkeling van economie en werkgelegenheid als beide burgemeesters dit zijn? Op zich is het belang van metropolen evident. De samensmelting van mensen, kapitalen en kennis is per definitie evident en de grote steden zijn de motoren van de economieën. Men kan zich niet voorstellen dat dit de kleine plattelandssteden zouden zijn. Er moet een goed onderscheid gemaakt worden tussen metropolen en metropoolbesturen. De vraag is of een metropoolbestuur effectief is. Draagt dit bij aan het verband waar eerder naar werd verwezen? In zijn zoektocht naar studies over de effectiviteit van metropoolbesturen, vond professor Fleurke een aantal studies die qua enthousiasme en geloof in het succes van metropoolbesturen nauwelijks onderdeden aan de geciteerde burgemeesters.

8 - 8 - Nadere beschouwing leerde dat het steeds ging om studies die discursief redenerend te werk gingen, meestal in de vorm van toekomststudies. In een gunstig geval worden een aantal cijferreeksen voorzien, maar nooit wordt verwezen naar volwaardige empirische studies die ondubbelzinnig aantonen dat metropoolbesturen ertoe doen en onder welke condities ze succesvol zijn. Professor Fleurke beweert niet dat het allemaal window dressing is, maar zegt dat het wetenschappelijk en empirisch bewijs ontbreekt dat aantoont dat het beter is dat metropolen uitgroeien tot bestuurlijke arrangementen. Dat betekent niet dat de aanwezigheid van metropoolbesturen een plausibele factor is in het verband tussen de welvaart en de aanwezigheid van de metropool. Wat is de aard van een metropoolbestuur? Komt het in de plaats van de klassieke bestuurlijke structuur? Volgens professor Fleurke is een metropoolbestuur een bestuurlijk arrangement dat doet wat door de aanwezige bestuurlijke structuur te weinig, te veel, te eenzijdig of helemaal niet wordt gedaan. Twee aspecten staan centraal? In de eerste plaats gaat het om de kunst van het verbinden. Dit komt neer op het benutten van nieuwe ontwikkelingen en het signaleren en bespreekbaar maken van breuklijnen. Ten tweede betreft het bij een metropoolbestuur de kunst van het vernieuwen ofwel de aanwending van de metropool als trekker van nieuwe ontwikkelingen.

9 - 9 - De casus Rotterdam-Den Haag wordt weergegeven in onderstaande kaart. De casus Rotterdam-Den Haag bestaat uit 24 gemeente, samen goed voor 2,2 miljoen inwoners. Professor Fleurke noemt dit een polycentrische metropool. De meeste metropolen zijn monocentrisch, met 1 gemeente als de trekker voor een gebied gekenmerkt door min of meer aanwezige gezamenlijke belangen. In de metropool Rotterdam-Den Haag daarentegen is er sprake van complexiteit. Niet alleen omdat er meer steden zijn die elk een eigen richting opgaan. Vroeger stonden Rotterdam en Den Haag met de rug naar mekaar gekeerd. Rotterdam was meer georiënteerd op Antwerpen en Den Haag op Amsterdam en Leiden. Brussel is eveneens een complexe aangelegenheid en wordt gekenmerkt door een polycentrische structuur.

10 Amsterdam is een typisch voorbeeld van een monocentrische metropool. Amsterdam domineert, niet zozeer op het vlak van machtsuitoefening, maar op economisch vlak gaat het zeer goed. Amsterdam heeft een buitengewone aantrekkingskracht op de industrie die zich in Nederland wil vestigen vanwege het prettige woon en werkklimaat. De gemeenten rond Amsterdam profiteren hiervan. De spanningen zijn in deze metropool veel minder groot dan in het gebied Rotterdam-Den Haag. Het initiatief van de metropool Rotterdam-Den Haag komt voor een belangrijk deel van de 2 burgemeesters. Beide burgemeesters zijn het traject zeer ambitieus begonnen. Het doel van de metropool zou zijn: meer werkgelegenheid, een groter aandeel in het nationaal product, De ambitie bestaat uit 7 pijlers waaronder onder andere infrastructuur, economische zaken, milieu en leefomgeving, internationale acquisitie, Er bleek echter een groot verzet vanwege de omringende gemeenten te zijn tegen de ideeën van de burgemeesters. Deze gemeenten vreesden dat na de vestiging van een metropoolbestuur, de roep naar meer éénwording en uitbreiding van taken alleen maar groter zou worden. Als meer en meer gemeentelijke bevoegdheden naar een bovenlokaal niveau verdwijnen en de controle- en sturingsmogelijkheden van de gemeenteraden beperkt wordt, verliezen de hoofdkenmerken van een gemeente als bestuurlijke eenheid hun betekenis omdat ze worden uitgeoefend op een hoger niveau. Deze hoofdkenmerken zijn relatieve zelfstandigheid en initiatiefrecht voor regelgeving enerzijds en het integrerend vermogen van de gemeente anderzijds. Dat opent de weg naar opheffing, herindeling en fusie van gemeenten in het gebied. Als de instelling van het metropoolbestuur tot gevolg zou hebben dat de gemeentelijke bevoegdheden verdampen en gemeentelijke verkiezingen nutteloos worden, leidt dit onherroepelijk tot bestuurlijke onrust enz. De metropoolvorming is dan niets anders dan een voorbode van een proces dat leidt tot ouderwetse bestuurlijke reorganisatie. Nadat het verzet tegen de idee van een metropoolbestuur duidelijk bleek, werden expertisebijeenkomsten voor de gemeenteraadsleden georganiseerd, evenals een congres georganiseerd met alle bestuurders uit de regio. Vervolgens werd een zienswijzedocument verspreid. Dit leidde tot conflicten omdat een aantal gemeenten niet wensten mee te doen. Het gevolg was dat er een burgemeestersoverleg werd ingesteld dat leidde tot een nieuw voorstel. De oorspronkelijke initiatieven werden sterk beperkt. Er werd een transitieperiode van 1 jaar vastgelegd en de instelling van het metropoolbestuur zou pas in werking treden op 1 januari In het huidige model wordt aan het metropoolbestuur vorm gegeven op basis van de wet gemeenschappelijke regelingen. Deze wet regelt de wijze van samenwerken tussen gemeenten en onderscheidt verschillende gradaties van samenwerken. In de voorliggende casus werd gekozen voor de meest verregaande vorm van samenwerking namelijk het openbaar lichaam. Dit betekent dat er een algemeen bestuur, bestaande uit vertegenwoordigers van de gemeenten, en een dagelijks bestuur, bestaande uit burgemeesters en wethouders, is. Deze samenwerkingsvorm is net zoals de gemeenten ingericht en steunt administratief op een kleine vaste ambtelijke staf. Het is niet de bedoeling een nieuwe bureaucratie te creëren.

11 Sommige taken van de gemeenten worden aan hen onttrokken, maar de uitvoering ervan blijft bij de gemeentelijke diensten. Dit om ervoor te zorgen dat de gemeenten alles in eigen handen houden. Het oorspronkelijke idee bestond er in om 7 beleidsterreinen aan de gemeenten te ontrekken. Dit botste op veel verzet. De gemeentelijke zelfstandigheid zou teveel worden aangetast. Bovendien realiseerde men zich met deze ambitieuze aanpak de doctrine van implied powers kans slagen had. Implied powers betekent de neiging van instituties om beleidsvelden en daaraan gelieerde bevoegdheden toe te voegen aan een gegeven taak om die taak nog beter uit te oefenen. Daarnaast realiseerde men zich dat er onvoldoende beschermclausules waren tegen function creep. Dit wil zeggen dat de institutie op zichzelf de gelegenheid schept tot vergroting van het takenpakket en de bestuurders daar gebruik van maken wanneer de omstandigheden het vergen. Na ongeveer 2 jaar van discussies en reflecties werd besloten om slechts van start te gaan met de uitoefening van taken op 2 vlakken: het bevorderen van het economisch vestigingsbeleid, en het verkeer en vervoer. Over deze beleidsonderdelen kan het metropoolbestuur zelf beslissingen nemen. Op 3 andere vlakken (ruimte, wonen en groen) is enkel overleg en afstemming mogelijk, die eventueel kunnen leiden tot gezamenlijke beslissingen. Na la,ge discussies werd besloten om elke gemeente een vetorecht te geven. Als het metropoolbestuur met een voorstel komt om bv. wonen te reguleren via het metropoolbestuur, is er unanimiteit nodig. Elke gemeente die het niet mee eens is met dit voorstel, kan dit tegenhouden. De invloedsverhoudingen tussen de gemeenten zijn zeer verschillend. Den Haag en Rotterdam beschikken in het algemeen bestuur over 84 stemmen en de overige 22 gemeenten samen over 117 stemmen. Den Haag en Rotterdam kunnen, met de hulp van 4 andere gemeenten, de besluitvorming domineren. De eis voor democratische legitimiteit is volgens professor Fleurke te hoog gegrepen. Hij spreekt liever over de eis van toegankelijkheid. De besluitvorming van een metropoolbestuur moet dermate ingericht zijn dat de gemeenteraadsleden de invloed kunnen uitoefenen die ze zelf willen uitoefenen. Men kan naar democratische legitimiteit streven, maar zonder democratische verkiezingen is dit niet realistisch. Het is al moeilijk om in relatief eenvoudige overleg- en onderhandelingssituaties democratische legitimiteit te realiseren. Bij onderhandelingen tussen 24 gemeenten is dit uitgesloten. De achterliggende idee van een metropoolarrangement is het welbegrepen eigenbelang van elke deelnemende gemeente op langere termijn en vergt bepaalde randvoorwaarden. Naast de verhoudingen tussen gemeenten is de verhouding met het klassieke regionale bestuur, de provincie, ook belangrijk. Voor Rotterdam en Den Haag is dit de provincie Zuid- Holland. De initiatiefnemers van het metropoolbestuur hebben er altijd naar gestreefd om ook de provincie deelgenoot te maken van het metropoolbestuur. Dit werd noodzakelijk geacht omdat er een nauw verband is tussen het te voeren beleid van de metropool op het vlak van het economisch vestigingsbeleid, verkeer en vervoer enerzijds en de taken en bevoegdheden die de provincie uitoefent op het terrein van ruimtelijke ordening en het regionaal economisch beleid anderzijds. De provincie heeft altijd verzet. De provincie wenst overleg op de vertrouwde manier vanuit de eigen bevoegdheden. Tot op de dag van vandaag wordt de

12 provincie formeel genoemd in het statuut en krijgt ze een aantal stemmen. Maar de provincie blijft weigeren om mee te doen. Evaluatie Er is enorme weerstand geweest tegen de oprichting van een metropoolregio Rotterdam-Den Haag. Eén van de redenen dat in Nederland veel voorstellen tot bestuurlijke reorganisatie mislukken, is dat de indieners van deze voorstellen een beperkte tijdshorizon voor ogen hadden, nl.hun ambtsperiode. Hierdoor worden een aantal aspecten miskend. Ten eerste is er de weerbarstigheid van de materie. Bestaande instituties laten zich niet gemakkelijk verstoten. Eeuwenoude formele instituties zijn vanuit het oogpunt van democratisch en zorgvuldig bestuur meestal hoogst waardevol. Dit wordt in de literatuur gevonden onder de titel De benadering van het institutioneel conservatisme. Dit geldt zeker voor de Nederlandse gemeenten die de afgelopen jaren werden naar voor geschoven als de overheidsniveaus die het dichtst bij de burger staan. Een sterke kant van de gekozen constructie is de benadering van onderaf. Er werd niet gekozen voor het opleggen van een metropoolbestuur van bovenaf. Het vetorecht is eveneens een sterk punt. Daarnaast zijn er ook zwakke kanten. De dominantie van 2 steden vormt er één van. Dit blijkt duidelijk uit de stemmenverhouding en de stemmingweging. De dominante factor is het aantal inwoners. Men moet zich volgens de spreker de vraag stellen of de relatieve sterkte van sectoren niet veel meer tot uiting moet komen in de besluitvorming van een metropoolbestuur. Naast het inwonersaantal kunnen eveneens de verschillende dominante sectoren als regulator van de stemmingweging in rekening worden genomen. Vervolgens is er de zwakke verhouding tot het regionaal bestuur. De voorzitter van de provincie Zuid-Holland, commissaris van de Koning, distantieerde zich van het metropoolidee omdat hij vond dat het onvoldoende helder zou zijn voor de burgers. De spreker vindt dat de verantwoordelijkheid ondubbelzinnig geregeld moet zijn. De voordelen integratie en slagvaardigheid verliest men. Er moet dus een afweging worden gemaakt. Lessen De bevoegdheden van een metropoolbestuur moeten volstrekt en vooraf duidelijk zijn. De taken die door de gemeenten niet meer zelfstandig kunnen worden uitgeoefend, dienen zorgvuldig te worden afgebakend. De bevoegdheden van het nieuwe openbaar lichaam moeten worden vastgelegd op grond van een algemene sociaal-economische analyse van het gebied. De contextuele, interbestuurlijke analyse is cruciaal, zodat alle betrokkenen goed weten welke bevoegdheden op welk politiek niveau worden uitgeoefend. Dit moet conflicten over de uitoefening van bevoegdheden voorkomen.

13 De spreker meent dat Brussel, vanwege de polycentrische structuur, best een procesmatige aanpak volgt. Alle aspecten en problemen moeten grondig besproken worden om stap voor stap tot een uiteindelijk statuut te komen. De vormgeving van het openbaar bestuur moet de mogelijkheid bieden om uit te voeren waarvoor het werd ingesteld. Wanneer het gaat over het economisch vestigingsbeleid, moet het openbaar bestuur besluitvaardig zijn. Het algemeen bestuur en het dagelijks bestuur, en de verhouding tussen deze besturen, moeten zodanig zijn ingericht dat het dagelijks bestuur zaken beslissingsmacht heeft. De besluitvaardigheid is elementair en daar moet de inrichting van het openbaar bestuur zich naar schikken. Een metropoolarrangement is een manifestatie van bestuurlijke praktijk binnen vaste organieke structuren en algemeen geldende regelingen, die varieert al naargelang tijd, plaats en context. Een horizonbepaling maakt het mogelijk om op een te kiezen moment, bv. na 10, 20, jaar het arrangement te laten aflopen. Ze biedt de mogelijkheid om de bevoegdheden van het metropoolbestuur te herorganiseren, af te slanken, uit te breiden. Ten slotte zegt de spreker dat overheden de tijd moet nemen voor grondige langdurige concertatie alvorens een metropolitaan bestuur in te richten. ***

14 Toelichting door de heer Jan Van Doren, adjunct-directeur Kenniscentrum Voka-Metropolitan De heer Jan Van Doren presenteert een socio-economische scan van Brussel. Zijn uiteenzetting handelt over het toenemend belang van metropolen wereldwijd, de Brusselse metropool meer in het bijzonder, de spanning inzake economische groei en werkgelegenheid tussen kern en rand, de mismatch op de arbeidsmarkt in de metropool. Tot slot maakt hij een internationale vergelijking en schuift hij een aantal conclusies naar voor. Hij toont onderstaande kaart, die weergeeft waar de socio-economische clustering in Europa zich bevindt. De cluster rond Brussel strekt zich uit naar Nederland, het Ruhrgebied, het gebied rond Londen, Parijs en Noord-Italië. Dat wordt de Europese banaan genoemd. Mensen en bedrijven clusteren zich waar fysieke nabijheid een voordeel is. Diverse studies tonen dat aan. Het profiel van de Brusselse metropool : 6de Europese zakenstad (Cushman & Wakefield) : EU, Nato, lobby, internationale bedrijven. Dit zijn triggers voor de clustering. 15de zakenstad ter wereld (Derudder, Taylor) 3de politiek centrum ter wereld (Knight Frank) 1ste politiek centrum in Europa (op basis van een Duitse analyse)

15 sterkte-zwakte-analyse zakenstad : - sterkte: meertaligheid, vlotte toegang tot markten, internationale bereikbaarheid, personeelskwaliteit; - zwakte: kostprijs personeel, mobiliteit (files), overheidsklimaat. Wat zijn de grenzen van de Brusselse metropool? Op onderstaande kaart die dateert van 2007 en steunt op gegevens van 2001, moet de paarse inkleuring rond Brussel nader bekeken worden. Het donkerste paars geeft morfologisch het Brussels hoofdstedelijk gewest en de rand weer. De minder paarse gedeelten behelzen de banlieues. Het lichtste paars duidt de forenzenzone of het GEN-gebied aan.

16 Anderzijds constateert men dat de Brusselse metropool grenst aan die van Leuven. Mechelen bevindt zich tussen de metropolen Brussel en Antwerpen. Dat is een soort overloopgebied, dat mettertijd mee het grootstedelijk netwerk Brussel-Antwerpen-Leuven zal vormen. Aan de noordwestelijke zijde zijn er uitlopers naar Gent. Onderstaande kaart geeft weer welk gebied de spreker bedoelt als hij het over de metropool Brussel heeft: het Brussels hoofdstedelijk gewest, Halle-Vilvoorde en Nijvel. Vervolgens geeft de heer Van Doren de cijfers van de pendelbewegingen in de Brusselse metropool. Het betreft gegevens van 2010.

17 Welk beeld geeft de economie en de groei in deze zone? Het aandeel van de Brusselse metropool in het Belgische BBP neemt toe. In 2003 bedroeg het 28,7% en in ,1%. De Brusselse metropool + Leuven is goed voor 32,6% in 2003 en 33,1% in De Brusselse metropool groeit vooral in de Rand. De gemiddelde jaarlijkse groei van het BBP tussen 2004 en 2011 resulteert in de volgende cijfers : BHV 1,45% Halle-Vilvoorde 2,00% Nijvel 2,90% Vlaanderen 1,70% Wallonië 1,70% De gemiddelde jaarlijkse groei van het BBP tussen 2009 en 2011, crisisjaren, resulteert in de volgende cijfers. Blijkbaar zijn Nijvel en Wallonië in het algemeen minder conjunctuurgevoelig. Verder moet nagedacht worden over de mogelijke saturatie van de groei in de Brusselse Rand.

18 BHV + 0,40% Halle-Vilvoorde - 0,30% Nijvel + 1,80% Vlaanderen + 0,40% Wallonië + 0,80% Het aandeel van de Brusselse metropool in de werkgelegenheid van België bedroeg in ,4% en in ,1%. De werkgelegenheidsgroei is vooral beperkt in het centrum van de Brusselse metropool. De toename van de werkgelegenheid over de periode geeft de volgende resultaten: BHV 5,40% Halle-Vilvoorde 10,30% Nijvel 20,00% Brusselse metropool 8,30% Vlaanderen 9,30% Wallonië 10,30% Het aantal jobs, zelfstandigen inbegrepen, in 2011 bedraagt voor het Brussels hoofdstedelijk gewest , voor Halle-Vilvoorde en voor Nijvel Vervolgens worden de gegevens over de groei van de werkgelegenheid voor de periode en onder de loep genomen BHV 2,30% Halle-Vilvoorde 0,50% Nijvel 4,00% Vlaanderen 1,70% Wallonië 2,70% BHV 1,70% Halle-Vilvoorde 0,70% Nijvel 2,20% Vlaanderen 1,20% Wallonië 1,50% De toename van de werkgelegenheid in het Brussels hoofdstedelijk gewest staat quasi volledig op conto van de publieke diensten en de werkgelegenheid via dienstencheques. Aansluitend krijgen de deelnemers een overzicht van de werkloosheidsgraden per gemeente in de Brusselse metropool.

19 Prof. J. Konings, Brussels Metropolitan, 2012 Er is een bijzonder grote mismatch op de Brusselse arbeidsmarkt. Uit diverse studies schuift de spreker cijfermateriaal naar voor dat deze stelling onderbouwt.

20 - 20 -