Voortgangsrapportage 2015 Havenvisie 2030

Transcriptie

1 Voortgangsrapportage 2015 Havenvisie 2030 Opgesteld door: Deltalinqs Gemeente Rotterdam Ministerie van Infrastructuur en Milieu Ministerie van Economische Zaken Provincie Zuid-Holland Havenbedrijf Rotterdam NV Voortgangsrapportage_WTvoorHR2.indd :57

2 Voortgangsrapportage_WTvoorHR2.indd :57

3 Voortgangsrapportage 2015 Havenvisie 2030 Vastgesteld door Regiegroep d.d. 21 september Voortgangsrapportage_WTvoorHR2.indd :57

4 VOORTGANGS RAPPORTAGE 2015 HAVENVISIE 2030 DE INHOUD De Visie Onderweg 1. Global Hub 2. Europe s Industrial Cluster 3. Investeringsklimaat 4. Ruimte 2 3 De Staat van de Haven 5. Bereikbaarheid De Uitdaging 1 6. Scheepvaart 7. Milieu, Veiligheid en Leefomgeving 8. Stad en Regio Bijlage: De voortgang gemeten 4 1. Inleiding 9. Werk 2. Trends en Ontwikkelingen 10. Europa De bijlagen zijn niet ingesloten en 1 OKTOBER Topagenda Innovatie kunnen op aanvraag worden verstuurd Voortgangsrapportage_WTvoorHR2.indd :57

5 VISIE 2030 Havenvisie 2030, 2011 Rotterdam is in 2030 Europa s belangrijkste haven- en industriecomplex. Het is een ijzersterke combinatie van Global Hub en Europe s Industrial Cluster, die beide koploper zijn op het gebied van efficiëntie en duurzaamheid. Rotterdam is nauw verbonden met Noordwest-Europese industriële en logistieke knooppunten. Toonaangevende bedrijven investeren blijvend in de meest moderne faciliteiten. Nauwe samenwerking tussen bedrijven, overheden en kennisinstellingen leidt tot een hoogwaardige arbeidsmarkt en leefomgeving en uitmuntende bereikbaarheid. Aanpassingsvermogen is het handelsmerk. Hierdoor is het complex in 2030 een belangrijke pijler onder de welvaart van de regio, Nederland en Europa Voortgangsrapportage_WTvoorHR2.indd :57

6 VOORTGANGS RAPPORTAGE 2015 HAVENVISIE OKTOBER DE UITDAGING Dit is de derde voortgangsrapportage over het Uitvoeringsprogramma Havenvisie De convenantpartners Deltalinqs, Havenbedrijf Rotterdam N.V., gemeente Rotterdam, provincie Zuid-Holland en het Rijk (ministeries van Economische Zaken en Infrastructuur en Milieu) zetten zich gezamenlijk in om de doelen uit de Havenvisie 2030 te verwezenlijken. Periodiek worden de ontwikkelingen in en rond de haven met elkaar besproken en wordt er gezamenlijk bepaald of er voldoende voortgang geboekt wordt op de uitvoeringsagenda. Ook wordt bekeken of de convenantpartners gezamenlijk nog op de juiste koers zitten om de doelen uit de Havenvisie 2030 (2011) te realiseren. Het resultaat over 2015 leest u in deze rapportage. 1. Inleiding In dit eerste deel van de voortgangsrapportage worden de meest recente inzichten over trends en ontwikkelingen die van invloed zijn op de haven en de regio beschreven. Vervolgens wordt de voortgang op de topagenda aangegeven, de prioriteiten voor de korte termijn zoals die in 2014 gezamenlijk zijn vastgesteld. Deel 1 geeft daarmee de hoofdlijn van deze rapportage. In het tweede deel wordt dieper ingegaan op de voortgang die is geboekt op alle acties vanuit de twee groeivisies Global Hub en Europe s Industrial Cluster en de bijbehorende succesfactoren. Daarbij worden de prioriteiten voor de komende periode aangegeven. Deel 3 geeft de actuele ontwikkeling van de Rotterdamse haven in cijfers (Staat van de haven). Deel 4 is een aparte bijlage met voortgangskaarten waarin een volledig beeld geschetst wordt van de ontwikkelingen op de acties uit de uitvoeringsagenda. 2. Trends en ontwikkelingen Veranderingen in de maatschappij volgen elkaar in rap tempo op. De afgelopen jaren is de haven van Rotterdam geconfronteerd met ontwikkelingen die een grote impact hebben op de concurrentiepositie. In de Voortgangs rapportage 2014 werd al gesproken over de groeiende onzekerheid door toenemende concurrentie van om ringende havens, schaalvergroting in de containerscheepvaart, nieuwe handelsroutes en fundamentele veranderingen in de energiemarkt. Anno 2015 zetten deze trends zich door. We zien onder andere lagere economische groeiverwachtingen, geopolitieke spanningen, de historisch lage olieprijs en het toenemende belang van nieuwe technologieën zoals big data en internet of things. Hieronder wordt een overzicht gegeven van de laatste inzichten, voor zover deze van invloed zijn op de positie van het haven- en industriecomplex. Ze laten zien dat de prioriteiten van de topagenda nog steeds van kracht zijn Voortgangsrapportage_WTvoorHR2.indd :57

7 Wereldeconomie herstelt licht, Europese economie groeit langzaam In vergelijking met de vorige decennia groeit de wereldeconomie gematigd. De groeicijfers in Azië zijn duidelijk lager dan het vorige decennium, met China als meest recent voorbeeld van een afzwakkende economie. Het IMF verwacht wel een licht toenemende groei voor 2015 en De VS laten een economische opleving zien en ook de Europese economie bevindt zich in een opwaartse cyclus. Desondanks verwacht het IMF een periode van langdurig lage groei. Als gevolg van de lagere groei, is ook de wereldhandel in de afgelopen periode minder snel toegenomen. Het protectionisme is toegenomen waardoor landen steeds meer hun eigen industrie stimuleren, wat minder tot internationale handel leidt. Daar tegenover staat dat het Trans Atlantic Trade and Investment Partnership (TTIP), het vrijhandelsverdrag tussen de VS en Europa, zou moeten leiden tot extra groei van de Europese economie, banen en innovatie. De exacte impact op de transport en logistiek is echter nog onduidelijk. Overslag in de haven van Rotterdam groeit licht In 2014 is de overslag met 1% gegroeid naar 445 miljoen ton. Volgens de laatste prognoses van Havenbedrijf Rotterdam komt de ontwikkeling van de overslag uit op een groei van 1,5% tot 3% per jaar tot 2020, en volgt daarmee naar verwachting tot 2020 het Lage Groei scenario uit de Havenvisie 2030 (opgesteld in 2010). Door allerlei veranderingen in de wereldhandel zoals ook hier beschreven, blijken deze scenario s na vijf jaar echter niet meer valide. Daarom is Havenbedrijf Rotterdam begonnen met het opstellen van nieuwe scenario s voor de lange termijn, waarin onder andere de voorspellingen ten aanzien van energietransitie (zie vorige voortgangsrapportage) worden meegenomen. De verwachting is dat deze nieuwe lange termijnscenario s begin volgend jaar kunnen worden gepubliceerd. Concurrentiepositie Rotterdam Het marktaandeel van de Rotterdamse haven op de totale goederenoverslag in de HLH range bedroeg 36,8% in 2014, dit is 0,8% minder dan in De afname is deels een gevolg van ontwikkelingen in markten, waar juist Rotterdam heel groot in is. De haven is gespecialiseerd in een aantal goederenstromen dat in de gehele markt een daling laat zien, zoals ruwe olie en erts. Dit zorgt ervoor dat het totale marktaandeel van Rotterdam ten opzichte van havens met een andere specialisatie afneemt. De positie als grootste containerhaven zorgt voor een vergelijkbaar, maar positief effect. Voor een ander deel is de daling het gevolg van scherpe concurrentie. De daling in minerale olieproducten laat het sterkste competitie effect te zien. Hier verloor Rotterdam terrein ten opzichte van de haven van Antwerpen. In de loop van 2015 won Rotterdam op minerale olieproducten weer wat marktaandeel terug. Containers: nieuwe allianties In de Voortgangsrapportage 2014 werd melding gemaakt van de nieuwe allianties die ontstaan als gevolg van concurrentie op prijs. De P3 alliantie werd echter niet goedgekeurd door China, maar de rederijen zetten hun samenwerking door in nieuwe verbanden. Naar verwachting zullen de allianties zich gaan richten op hubs, om zo schaalvoordelen te behalen. De positie van Rotterdam is dan gunstig, hoewel de keuzes van rederijen nog onvoorspelbaar zijn. Het gevolg van de allianties is onder meer dat er minder aanlopen zijnen grotere schepen worden gebruikt waardoor dus grotere volumes per keer afgehandeld moeten worden. Hierdoor komt andere operationele afhandeling, bijvoorbeeld bij de binnenvaart, onder druk te staan. Naadloze uitwisseling en efficiënte afhandeling naar het achterland wordt daarom crucialer. Ook de kwaliteit en beschikbaarheid van de nautische dienstverlening verdient bijzondere aandacht. en toenemende concurrentie in het achterland De toegenomen containercapaciteit en de concurrentie vanuit de Baltische en Mediterrane havens, met name op het gebied van transshipment, zorgt voor toenemende concurrentiedruk om het achterland. Het traditionele achterland van Rotterdam is kleiner geworden. Veel van Marktaandeel in percentages Marktaandeel totaal Marktaandeel containers Marktaandeel = marktaandeel in de Hamburg Le Havre range. Deze range omvat de volgende Noordeuropese havens: Hamburg, Bremen, Wilhelmshaven, Amsterdam, Rotterdam, Zeeland Seaport, Antwerpen, Gent, Zeebrugge, Duinkerken, Le Havre. Bron: Haven in cijfers, 2015 de Rotterdamse containerlading heeft de bestemming Noordrijn-Westfalen en omgeving, terwijl juist Zuid- Duitsland de regio is met hoge groeicijfers. Het economisch zwaartepunt van Europa verschuift richting Polen, Slowakije en Tsjechië. Dit alles vraagt om een her oriëntatie op de strategie van achterlandverbindingen van Rotterdam, waarbij het spoor een zeer belangrijke troef is. Raffinage en chemie onder druk De hele Europese raffinagesector heeft last van afnemende vraag naar olie, toenemende concurrentie van nieuwe raffinaderijen in het Midden Oosten en Rusland en de schalie-oliewinning in de VS. Er is een te grote productiecapaciteit voor benzine en te weinig capaciteit om diesel Voortgangsrapportage_WTvoorHR2.indd :57

8 VOORTGANGS RAPPORTAGE 2015 HAVENVISIE 2030 te produceren. Om met deze verschuiving mee te gaan zijn grote investeringen nodig. Daarnaast nemen de productiekosten toe door de nieuwe zwavelnormen die van kracht zijn. De historisch lage olieprijs leidde er in de afge lopen periode wel toe dat de olieopslag in Rotterdam is toegenomen. De chemiesector heeft last van de toenemende concurrentie van de VS dat goedkoop ethaan wint uit schaliegas. Maar de lagere olieprijs in de tweede helft van 2014 heeft wel wat ruimte gegeven, waardoor het jaar toch met een bevredigend resultaat afgesloten kon worden. Cruciaal voor de concurrentiepositie van de industrie is verdere ketenintegratie en energie-efficiency in het raffinage- en chemiecluster, en tegelijkertijd doorontwikkeling van biobased chemie. Dit kan worden bereikt door te investeren in overkoepelende (energie-)infrastructuur voor de petrochemie en de biobased chemie. Verder biedt het opschuiven naar hoogwaardiger chemie nieuwe kansen voor het industrieel complex, evenals en recycling. Energietransitie als grote uitdaging Eind 2015 worden de klimaatonderhandelingen in Parijs gehouden. Het wordt gezien als de laatste kans om echt tot een wereldwijd akkoord te komen. Als er strikte internationale akkoorden komen over de reductie van CO 2 uitstoot zal dit zeker invloed hebben op de vraag naar olie, een terughoudend beleid wordt gevoerd ten aanzien van klimaatdoelen wordt gevoerd. De overslag van biobrandstoffen nam in 2014 af, als gevolg van daling van import door invoerrechten en heffingen tegen dumping. De verminderde import is echter opgevangen door een vergroting van de eigen productie in Rotterdam. Offshore: ontmanteling olieplatforms en nieuwe windplatforms Naar verwachting zullen in de periode tot 2030 honderden olie- en gasplatforms in de Noordzee ontmanteld worden. Tegelijkertijd zullen er veel offshore windparken worden gebouwd. Rotterdam is vanwege de ligging en aanwezige ruimte gunstig als thuishaven voor deze activiteiten. Dit blijkt uit diverse vestigingen die er dit jaar in de haven zijn bijgekomen (zie deel 2). Deze activiteiten kennen een hoge indirecte toegevoegde waarde, spin off van nieuwe bedrijven en veel kennisintensieve werkgelegenheid voor de regio. De aanwezigheid van de Nederlandse maritieme topsector zorgt er voor dat Rotterdam een belangrijke speler kan worden in deze markt. Near- en reshoring winnen aan populariteit, maar hebben beperkte impact op de haven Nearshoring (het verplaatsen van productie naar dichtbij technologieën. Juist op het laatstgenoemde wordt verwacht dat havens en logistieke ketens nog veel kunnen verbeteren. Onder invloed van diverse trends (o.a. Internet of Things, Big Data, Augmented reality) nemen de mogelijk heden hiervoor toe. De transparantie van data in de keten kan een belangrijk concurrentievoordeel zijn voor Rotterdam. De informatietechnologie met name voor de logistiek is voor de concurrentiepositie cruciaal en zal daarom verder moeten worden ontwikkeld (zie onderdeel topagenda). De komende vijf jaar zal 3D printing een verdere innovatie betekenen voor de maak- en maintenance industrie. Echter, 3D zal in deze periode nog nauwelijks effect hebben op de goederenstromen. Op de langere termijn kan het een afname van massa productie en een toename van lokale kleinschalige on-demand productie betekenen. Dit heeft dan gevolgen voor de supply chain, bijvoorbeeld input van materiaal voor de printers en recycling. Maatschappij Vanaf 2020 wordt in Europa een afnemende bevolkingsgroei voorzien en er treedt vergrijzing op. Dit zorgt er mede voor dat de economische groei zal afnemen, wat weer van invloed is op de verwachte goederenstromen. kolen en gas. Hetzelfde geldt voor de uitspraak van de gelegen landen) en reshoring (het terughalen van Er is een toenemende druk op draagvlak voor haven rechtbank in Den Haag op 24 juni 2015, waarin besloten is productie) winnen aan populariteit. Dit is het gevolg van activiteiten door overlast van transport en industrie in dat de Staat meer moet doen om de uitstoot van broei toegenomen arbeidskosten in Azië en hogere eisen van woongemeenten die dichtbij de haven liggen. Een andere kasgassen in Nederland te verminderen. De Staat moet de markt (time-to-market). Aantrekkelijke locaties voor trend is die van een terugtredende overheid op tal van er volgens het vonnis voor zorgen dat de uitstoot in nearshoring zijn Turkije en Oost-Europese landen, met als beleidsterreinen (o.a. ruimtelijke ordening en infrastruc Nederland eind 2020 ten minste 25% lager is dan in gevolg een mogelijke verschuiving van intercontinentale tuur). De werkgelegenheid in de haven verschuift als De regering gaat in hoger beroep tegen dit vonnis. Maar stromen naar intra-europese stromen. Het aandeel gevolg van de automatisering. Dit leidt tot onrust bij de de inzet vanuit de Havenvisie op een hoger aandeel shortsea (intracontinentale scheepvaart) in Rotterdam kan werknemers. Uit een recente studie van het onderzoeks hernieuwbare energie (biobased, wind, zon) en energie- daardoor groter worden, anderzijds kan er ook meer over bureau SEOR blijkt dat er komende twee jaar 4800 efficiency blijft uiteraard onverkort van kracht. land vervoerd gaan worden per truck of trein. vacatures ontstaan voor zowel technische als logistieke 1 OKTOBER 2015 Voor het komend decennium worden grote kansen gezien op het gebied van offshore wind, biobased, E-storage (opslag van elektriciteit in vervoer- en energiesystemen) en biobrandstoffen. De ontwikkeling van de biobased economie blijft reëel met het oog op 2030, maar op korte termijn kan die vertraagd worden wanneer de lage economische groei en lage olieprijzen aanhouden en er Belang van Data & ICT Volgens recent onderzoek zijn er twee krachten die de groei van wereldwijde handelsstromen de komende decennia doen veranderen en toenemen. Enerzijds de groei van de middenklasse in opkomende economieën, anderzijds de toename van gebruik van internet en digitale functies, maar dat deze hoger geschoolden vereisen. Ook in de maritieme zakelijke dienstverlening wordt groei verwacht. De technologische ontwikkelingen zorgen er voor dat er een steeds hoger opleidingsniveau gevraagd wordt. De arbeidsmarkt moet flexibeler worden om in te kunnen spelen op deze dynamiek in de logistiek, zoals hierboven geschetst Voortgangsrapportage_WTvoorHR2.indd :57

9 3. Topagenda; de uitdagingen voor Bovenstaande trends en ontwikkelingen bevestigen dat de opgaven uit de topagenda van van kracht blijven. Om te zorgen dat Rotterdam haar positie behoudt én verbetert, is een sterk vestigingsklimaat voor bedrijven essentieel. Voor dat vestigings klimaat zijn tien punten uit de topagenda zeer bepalend. In dit hoofdstuk wordt een korte reflectie gegeven op de laatste stand van zaken ten aanzien van de prioriteiten uit de topagenda. Een meer uitgebreide beschrijving is te vinden in Deel 2: Onderweg. De onderstaande opgaven zijn allen complex en er zijn vele belanghebbenden. Een succesvolle uitvoering van de topagenda is dan ook alleen mogelijk bij volledig draagvlak en samenwerking. De tien opgaven vergen nieuwe vormen van governance (besturing) en doen een groot beroep op het innovatief vermogen van alle partijen. Verbeteringen in de keten Voor de concurrentiepositie van Rotterdam zijn betrouwbaarheid en efficiency in de keten cruciaal. Centraal hierin staat samenwerking tussen ketenpartners, informatieuitwisseling en transparantie. De inzet van bestaande data, nieuwe data en slimme combinaties van data kunnen hierbij helpen. Het maakt de prestaties van de keten inzichtelijker en leidt tot verdere efficiency. Denk aan toepassingen voor planning van slots, synchromodaliteit, capaciteitsmanagement over de weg en zelfrijdende trucks. Projecten die in dit verband prioriteit hebben zijn Port Call Optimization (gericht op optimale binnenkomst van zeevaart en een perfecte aansluiting op de totale keten), Nextlogic (gericht op verbetering van hele operationele keten van binnenvaart), Container Logistiek Maasvlakte (naadloze uitwisseling van tussen de containerterminals op de Maasvlakte en bundelen van railstromen) en InlandLinks (online platform voor containerterminals in het achterland met intermodale dienstverlening van en naar Rotterdam). In deel 2 wordt uitgebreider gerapporteerd over de voortgang op deze projecten. De afstemming en besturing binnen en tussen dergelijke projecten is in de praktijk lastig. Rotterdam moet hierin hard gaan lopen, wil het de concurrentiepositie versterken. Havenbedrijf Rotterdam zal daarom met een nieuw initiatief stevig inzetten op de real time en dynamische beschikbaarheid van operationele informatie. Dit initiatief dient als connector tussen databronnen, systemen en (bestaande) toepassingen zoals Portbase en de nieuwe Port of Rotterdam website. Integrale aanpak spoorketen Groei van het spoorgoederenvervoer en verschuiving van wegvervoer naar spoor en binnenvaart (modal shift) zijn speerpunten in het beleid. Ondanks dat in 2014 het aandeel spoor in het containertransport van en naar de Maasvlakte na een aantal jaren van daling is gestabiliseerd, blijft het spoorvolume achter op de groeiambities en de modal split doelen. Er wordt daarom samen met het Rijk, de spoorbeheerder en vervoerders gewerkt aan de verbetering van het spoorgoederenvervoer. Daaronder valt onder meer het realiseren van nieuwe infrastructuur (Theemswegtracé), het mede investeren in shuttle verbindingen, marketingondersteuning, het aanstellen van Rotterdam Representatives in Duitsland en het wegnemen van problematiek omtrent onderhoud en verbouwingen (Derde Spoor). Er is in 2015 goede vooruitgang geboekt op deze aspecten. Desondanks blijft het verder ontwikkelen van de spoorlogistiek een uitdaging. De problematiek ligt hier bij de hoge kosten, beperkte betrouwbaarheid van de verbindingen en het nog relatief lage aantal bestemmingen. Investeringsagenda Haveninfrastructuur De samenwerkingsagenda Haveninfrastructuur heeft als doel om met de partners gezamenlijk inzicht te krijgen in de noodzakelijke infrastructurele projecten, de samenhang tussen de projecten en de benodigde vervolgstappen. De agenda leidt ertoe dat de projecten zo goed mogelijk afgestemd worden en tijdig op de juiste overlegtafel geagendeerd worden voor besluitvorming. Naast het oplossen van infrastructurele knelpunten is ook het bespreken van toekomstige ontwikkelingen en het signaleren van toekomstige kansen een belangrijk doel. Op basis van structureel overleg tussen de partners Havenbedrijf Rotterdam, Rijkswaterstaat, de ministeries van Infrastructuur en Milieu, Economische Zaken en de gemeente Rotterdam is in het afgelopen jaar een twintigtal projecten geïdentificeerd waar afstemming benodigd is. Het Theemswegtracé, de verbreding van Breeddiep en het verdiepen van de Nieuwe Waterweg zijn voorbeelden van projecten waarin de samenwerkingsagenda een positieve rol heeft gespeeld in de onderbouwing van nut en noodzaak en de benodigde besluitvorming. Zorgen zijn er nog omtrent het daadwerkelijk uitvoeren en het tijdig realiseren van deze benodigde infrastructuur. Daarbij is het van groot belang dat partijen zich gezamenlijk blijven inzetten om voor deze projecten voldoende financiele middelen beschikbaar te laten komen, bijvoorbeeld uit het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT). Havensamenwerking In juni 2014 hebben de Minister van Infrastructuur en Milieu (mede namens de bewindspersonen van Economische Zaken), de vijf Nederlandse zeehavens, het zeehavenbedrijfsleven en het Topteam Logistiek een gezamenlijk Werkprogramma getekend met de prioriteiten voor de zeehavens tot eind De prioriteiten in deze topagenda komen terug in het Werkprogramma. Ondertussen werkt Havenbedrijf Rotterdam aan bilaterale afspraken tussen Nederlandse zeehavens. Daarbij wordt onderscheid gemaakt in drie vormen van samenwerking: op operationeel/publiek /nautisch niveau, op strategisch niveau (met name lobby en kennismanagement) en op commercieel niveau. De vormen van samenwerking zullen per zeehaven verschillen, ingegeven door de specifieke opgaven en context waarvoor de havens staan. In november 2014 zijn Havenbedrijf Rotterdam en Groningen Seaports (GSP) een gezamenlijk onderzoek gestart om te onderzoeken of samenwerking meerwaarde biedt voor de havens, klanten en gebruikers. Met Havenbedrijf Amsterdam wordt gewerkt aan een verlenging van de Letter of Intent uit 2010, die in 2015 afloopt. Eén van de resultaten van de afgelopen periode is de succesvolle Voortgangsrapportage_WTvoorHR2.indd :57

10 VOORTGANGS RAPPORTAGE 2015 HAVENVISIE 2030 HaMIS-samenwerking. Met de haven van Moerdijk en van Zeeland is Rotterdam ook in gesprek, maar de stappen naar samenwerking laten nog op zich wachten. Beide havens geven nu eerst voorrang aan eigen processen, namelijk de verzelfstandiging van het havenschap Moerdijk en een nieuwe havenstrategie van Zeeland Seaports. Level Playing Field Ongelijkheid in (interpretatie van) regelgeving omtrent financiering van haveninfrastructuur of milieuzaken zorgt voor verstoring van de markt en mogelijk ladingverlies voor Rotterdam. Het Rijk en Havenbedrijf Rotterdam maken zich hard voor transparantie van de financiering van havens en haveninfrastructuur binnen de Europese Unie, met als doel de ongeoorloofde staatssteun terug te dringen. Een formele interpretatie van het Europees Verdrag over de toepassing van de staatssteunregels op zeehavens blijft het gewenste sluitstuk. Parallel hieraan loopt de discussie over vennootschapsbelasting (vpb). De urgentie van dit dossier is in het afgelopen jaar toegenomen. De concurrentiepositie van de Nederlandse zeehavens dreigt verder te worden verslechterd als Nederland door de Europese Commissie wordt gedwongen tot invoering van vpb-plicht voor havenbedrijven. Aangezien dit niet voor alle Europese havens wordt ingevoerd is er sprake van ongelijk speelveld. Gevolgen zijn vergroting van ongelijkwaardige Deltaplan Energie-infrastructuur Het Deltaplan Energie-infrastructuur uit het SER-akkoord voorziet in ontwikkeling van infrastructuur voor het transporteren en uitwisselen van (rest)warmte, elektriciteit, CO 2 en stoom in de haven en van de haven naar stedelijk gebied en glastuinbouw in Zuid-Holland. Hiermee wordt het industrieel cluster verder geïntegreerd, en wordt ook de relatie Greenport Mainport verder versterkt, als twee belangrijke clusters voor de Nederlandse economie. Het plan bouwt voort op de ontwikkeling van de warmteleidingen die vanuit de AVR naar Rotterdam-Zuid en Rotterdam Noord in gebruik zijn genomen. Uitbreidingsmogelijkheden worden onderzocht naar 1000 megawatt (MW) warmtelevering in In het voorjaar van 2015 heeft een projectgroep (Publiek Private Samenwerking) een haalbaarheidsonderzoek afgerond naar de ontwikkeling van cluster west. Deze levert grofweg de infrastructuur voor het transport van warmte vanuit de haven naar het Westland, Den Haag en Delft. Het project is zowel technisch, organisatorisch als fysiek haalbaar en blijkt een kosteneffectieve maatregel voor energiebesparing en voor emissiereductie van NOx en CO 2. In de vervolgfase moet de uitvoeringsorganisatie worden opgezet en de wijze van financiering ingevuld. Gezien de urgentie van het Deltaplan, zowel voor de concurrentiepositie van het industriecluster als voor majeure stappen in het bereiken van de klimaatdoelstellingen en NOx-reductie, is het zaak dat de executie De offshore sector vestigt zich steeds meer in Rotterdam, met uitgiftes op RDM en de afbouw van de Pioneering Spirit van Allseas als één van de hoogtepunten. Ook is er door een akkoord gesloten de Sif Group, Verbrugge International voor de bouw van een productiesite en open overslagterminal voor de funderingen (monopiles) van offshore windparken. De verwachting is dat de offshore markt zich de komende jaren verder zal blijven ontwikkelen en Maasvlakte 2 is daarvoor een zeer geschikte uitvalsbasis. De belangstelling voor distributie-activiteiten in de haven trekt weer aan met name voor (gekoelde) voedselproducten, consumentengoederen en gevaarlijke stoffen. Havenbedrijf Rotterdam werkt daarom aan het optimaliseren van de bestaande distriparken. Medio september volgt een positieve investeringsbeslissing over Rotterdam Cool Port, daaraan gekoppeld zullen eveneens hoogwaardige distributie-activiteiten worden ontwikkeld. Tenslotte wordt de maritieme dienstverlenende sector (accountants, verzekeringen, advocatuur, grondstoffenhandelaren) in en rond de haven als kanse gezien om verder te groeien. De afgelopen jaren is daarbij een aantal stappen gezet, waaronder de door de gemeente geïnitieerde Rotterdam Maritime Service Community. Veilig stellen van milieuruimte voor ontwikkeling Het veiligstellen van milieuruimte voor verdere haven concurrentie tussen de Nederlandse zeehavens en de kracht versneld wordt met een goed besturingsmodel ontwikkeling is cruciaal voor het Rotterdamse vestigings omringende zeehavens, en het onder druk komen te staan en overeenstemming over financiering. klimaat. De haven dient te groeien binnen vastgestelde van de investeringskracht van de Nederlandse zeehavens én de werkgelegenheid. Voor de concurrentiekracht is het ook van belang dat de Verbreding van markten Door ook in de toekomst een concurrerende en duurzame grenzen. Met regionale partners is het Afsprakenkader Geluid ondertekend. Hierin zijn afspraken gemaakt over het lastendruk voor het bedrijfsleven in deze regio op een haveneconomie te zijn, wordt ingezet op verbreding van geluid vanuit het haven- en industriegebied en ruimtelijke vergelijkbaar niveau is als bij andere Europese landen. Op markten en het aantrekken van nieuwe markten. ontwikkelingen (zoals woningbouw) in de omgeving, zodat lokaal niveau wordt daarom gewerkt aan het verminderen Havenbedrijf Rotterdam investeert samen met utility- het bedrijfsleven en de regiogemeenten weten waar ze van de lastendruk. Zo is er een meerjaren-overeenkomst bedrijven in basisinfrastructuur en ondersteunende aan toe zijn. De komende periode staat in het teken van 1 OKTOBER 2015 bereikt over de haventarieven (zeehavengeld) en heeft de gemeente Rotterdam de bouwleges voor 2015 met 25% verlaagd. diensten op terrein E, waar een biobased cluster zich moet gaan ontwikkelen. Bij de Gate terminal op de Maasvlakte is begonnen met de bouw van de LNG breakbulk faciliteit. de uitvoering van dit Afsprakenkader. Landelijk is de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) op 1 juli jl. in werking getreden, waarover in de vorige rapportage melding werd gemaakt. Ook zijn er goede vorderingen op het gebied van terugdringen van geuroverlast Voortgangsrapportage_WTvoorHR2.indd :57

11 Bedrijven in haven en regio aantrekken (zie vorige punt uit de Topagenda) vergt in alle opzichten een klantvriendelijke, transparante overheid en korte, heldere procedures. Alle convenantpartners zullen zich hiervoor moeten inzetten. Zo worden stappen gezet op het gebied van een sluitend systeem voor vergunningverlening, toezicht en handhaving (VTH). Ondanks deze positieve ontwikkelingen blijft er zorg dat de milieuruimte niet goed wordt geborgd. Er is nog veel te doen. Denk aan de daadwerkelijke werking van de PAS, de uitvoering van het Afsprakenkader Geluid, gebiedsgerichte aanpak voor grondwaterkwaliteit en het verankeren van de geluidverkaveling in de havenbestemmingsplannen. Ook in dit geval is intensieve samenwerking en executiekracht nodig. Onderwijs gericht op de arbeidsmarkt Een goede aansluiting van vraag naar en aanbod van arbeid is cruciaal voor een concurrerend vestigingsklimaat. Onderwijs gericht op de arbeidsmarkt in en rond de haven is hierbij essentieel. Structurele maatschappelijke veranderingen en technologische ontwikkelingen zoals hiervoor geschetst, vragen om een steeds hoger opleidingsniveau (60-70 procent MBO 3 en 4 niveau en procent HBO niveau). De arbeidsmarkt moet flexibeler worden om in te kunnen spelen op de dynamiek van bedrijven, in het bijzonder in de logistiek. Verder zorgt de vergrijzing en uitstroom voor een grotere behoefte aan nieuw personeel in de haven. Een belangrijke stap is gezet door het bedrijfsleven, vakbonden en overheden met het inrichten van het Sociaal Overleg waarin gesproken wordt over onder meer flexibilisering van arbeid en duurzame inzetbaarheid. Ondanks het groeiend aantal studenten dat kiest voor technisch beroepsonderwijs blijft het een uitdaging dit vast te houden. Knelpunten zitten in de beperkte belangstelling voor techniek in het onderwijs en het feit dat mensen met een technische opleiding niet per definitie in de techniek zullen gaan werken. Daarom wordt onder meer geïnvesteerd in het niveau van de opleidingen en het vergroten van de belangstelling voor het werk in de haven. Krachten bundelen voor innovatie De Rotterdamse haven zoekt continu naar antwoord op de vraag hoe het slimmer, efficiënter en duurzamer kan. De inhoudelijke uitdagingen lopen als een rode draad door de Havenvisie heen. Er moet ingezet worden op technologische vernieuwing, sociale innovatie, nieuwe financiële arrangementen en nieuwe besturingsmodellen. Het benodigde niveau van kennis voor deze uitdagingen wordt verhoogd met onder meer de start van Smartport in april Met Smartport brengen de TU Delft, Erasmus Universiteit Rotterdam, Havenbedrijf Rotterdam, Deltalinqs en de gemeente Rotterdam focus aan in het havengerelateerd wetenschappelijk onderzoek. Steeds meer energie wordt ook gestoken in het binnenhalen van innovatieve bedrijven en deze te verbinden met de bestaande grote klanten. Het Port Innovation Lab van YES!Delft en de vestiging van Cambridge Innovation Centre in Rotterdam helpen ondernemers bij het opzetten van een innovatief bedrijf of het (verder) ontwikkelen van een innovatief product. In de afgelopen periode zijn er zowel vanuit gemeente, Havenbedrijf Rotterdam als het Innovation Quarter diverse fondsen voor innovatie opgezet. In het voorjaar 2015 hebben de convenantpartners een ronde tafel over het thema innovatie gehouden, waarbij met een aantal innovatieve bedrijven is gesproken over het innovatieklimaat in en rond de haven. Verbeteringen zijn op een aantal punten hard nodig, zoals het vereenvoudigen van procedures voor vergunningen, meer afstemming tussen partijen, gericht accountmanagement voor start-ups en inkoopbeleid gericht op innovatie Voortgangsrapportage_WTvoorHR2.indd :57

12 VOORTGANGS RAPPORTAGE 2015 HAVENVISIE ONDERWEG In dit deel van de voortgangsrapportage wordt de ontwikkeling en de realisatie van alle opgaven uit de uitvoeringsagenda van de Havenvisie 2030 beschreven, aan de hand van de groeivisies Global Hub en Europe s Industrial cluster en de negen succesfactoren. Achtereenvolgens worden per hoofdstuk beschreven: de visie en ambitie uit de Havenvisie 2030, de staat van de haven (de feitelijke situatie op dit moment voor zover beschikbaar in cijfers) en de voortgang die is bereikt met de verschillende opgaven. De hoofdstukken zijn tot stand gekomen met behulp van input van de elf expertteams en het team Staat van de Haven, dat zorgt voor betrouwbare indicatoren over de actuele situatie. 1 OKTOBER Voortgangsrapportage_WTvoorHR2.indd :57

13 De opgaven uit de Havenvisie Uitbreiden van marktsegmenten en de hubfunctie versterken. Verbeteren van de logistieke keten. De ecologische footprint van logistieke ketens verlagen. Voor de visie Global hub Voor de visie Europe s industrial cluster De industrie in Rotterdam clusteren. De Rotterdamse industrie met Moerdijk, Antwerpen, Vlissingen en Terneuzen verbinden. Uitvoeren Deltaplan energie-infrastuctuur. Energie opwekken met een hoger aandeel hernieuwbare grondstoffen. Biobased industrie ontwikkelen. De productiecapaciteit van de (petro)chemie vernieuwen. De maritieme industrie ontwikkelen (scheepsbouw, waterbouw en offshore). Het kennisniveau verhogen. Innovatieve mkb-bedrijven aantrekken en ondersteunen in het haven- en industriecomplex. Investeringen vergroten van grote bedrijven in (gezamenlijke) innovatie. Verbeteren van datagebruik binnen het haven- en industriecomplex. Een efficiënt Europees transport- en logistiek systeem realiseren. Bevorderen van een krachtig Europees industrie-, energie- en klimaatbeleid. Creëren van een level playing field voor haven- en industriebedrijven in Europa. Jongeren interesseren voor de haven. In- en uitstroom van technische en logistieke opleidingen vergroten. Verbeteren van de strategische personeelsplanning. Versterken van economische synergie tussen regio en haven. Stadshavens verder ontwikkelen. Versterken van de relatie tussen binnenstad en haven. Wonen, werken en recreëren rond de rivier aantrekkelijker maken. Voor de succesfactor Innovatie Voor de succesfactor Europa Voor de succesfactor Werk Voor de succesfactor Stad en regio Wat gaan we doen om de Havenvisie 2030 te realiseren? Voor de succesfactor Investeringsklimaat Voor de succesfactor Ruimte Voor de succesfactor Bereikbaarheid Voor de succesfactor Scheepvaart Voor de succesfactor Milieu, veiligheid en leefomgeving Het financiële klimaat voor bedrijven in het haven- en industriecomplex verbeteren. De klantvriendelijkheid en betrouwbaarheid van de overheid verbeteren. Bevorderen van private investeringen in het haven- en industriecomplex. De ruimte efficiënter benutten. Flexibiliteit houden in de ruimtelijke ontwikkeling van de haven. De capaciteit van het spoor verbeteren. De bereikbaarheid over water verbeteren (zeevaart en binnenvaart). De bereikbaarheid over de weg verbeteren. Verbeteren van de keten van goederenvervoer over water. Het hoge veiligheidsniveau voor de scheepvaart behouden of verhogen. Waarborgen veiligheid voor omwonenden en werknemers. Beperken van milieu-emissies. Het optimaal inrichten en gebruiken van de milieugebruiksruimte. Verminderen van overlast. Kwaliteit van wet- en regelgeving verhogen, door omgevingsrecht te vernieuwen. concept 23 juli Voortgangsrapportage_WTvoorHR2.indd :57

14 VOORTGANGS RAPPORTAGE 2015 HAVENVISIE Global Hub Ambitie Rotterdam is in 2030 het toonaangevende Europese knooppunt voor mondiale en intra-europese goederenstromen. Dé Global Hub van Europa voor containers, fuel- en energystromen. Rotterdam vormt met het achterland een geïntegreerd netwerk. Rotterdam is koploper op het gebied van duurzame en efficiënte ketens (Havenvisie 2030, 2011). Staat van de haven Na de stagnatie van groei in 2009 is het herstel al ingezet en inmiddels is de overslag weer gegroeid Overslag containers TEU x Bron: Haven in cijfers Overslag van 4 hoofdmarktsegmenten Brutogewicht x ton Nat massagoed Droog massagoed Stukgoed Containers Bron: Haven in cijfers 14 boven het niveau van voor de krimp in In deel 1 is beschreven dat Rotterdam sinds 2010 marktaandeel De langere wachttijden voor binnenvaart zijn mede het Realisatie van de opgaven heeft verloren op de totale goederenoverslag in de gevolg van een toename in het volume. Ook bij spoor is Hamburg Le Havre range. Voor containers werd echter het volume gestegen en het aantal treinen is in 2014 met De concurrentiepositie van de hubfunctie staat onder druk. marktaandeel teruggewonnen. Het aantal containers dat ruim 4% toegenomen. Met name de Rotterdamse containersector heeft te maken werd over slagen bedroeg in 2014 ruim 12 miljoen TEU met een bescheiden groeiverwachting en stevige concur (Twenty feet Equivalent Unit). rentie met andere Europese zeehavens, ook buiten de HLH range. Er zal stevig moeten worden ingezet op het Verblijftijden van containers zijn een goede indicator voor verbeteren van de kwaliteit van de logistieke keten met de mate van effi ciency van de afhandeling van containers focus op betrouwbaarheid, effi ciency en duurzaamheid. naar het achterland. De verblijftijden van containerbinnen Daarbij dient rekening gehouden te worden met de vaart en goederentreinen zijn in het afgelopen jaar licht gevolgen van de grotere schepen voor terminals en 1 OKTOBER 2015 toegenomen (de verblijftijden van spoor en binnenvaart kunnen echter niet onderling vergeleken worden, aangezien bij beide modaliteiten verschillende logistieke processen ten grondslag liggen). achterlandlogistiek Voortgangsrapportage_WTvoorHR2.indd :57

15 Gemiddelde verblijftijd spoor en binnenvaart in uren en minuten Containerbinnenvaart 28: : Goederentrein op Maasvlakte 15: : Bron: Binnenvaart Monitor en Spoor Monitor (Havenbedrijf Rotterdam) Het uitbreiden van markten en de Rotterdamse hubfunctie versterken Er zijn belangrijke stappen gezet om Rotterdam beter te positioneren als LNG hub en als haven op het gebied van biomassa overslag. Op het gebied van LNG zijn de marktstudies uit het masterplan LNG TEN T gereed en European Bulk Services (EBS) heeft inmiddels terminalfaciliteiten voor biomassa overslag gerealiseerd. De transshipmentfunctie van Rotterdam binnen de (inter)continentale containerstromen is een stuk sterker geworden doordat een steeds groter aantal containers de afgelopen jaren over de zee verder vervoerd worden. Doordat Rotterdam voor veel grote containerschepen fi rst and last port of call is, kunnen goederen hier eerder aankomen en later vertrekken dan in concurrerende Noordwest Europese havens. Dit zal samen met het operationeel worden van twee nieuwe container terminals op de Tweede Maasvlakte bijdragen aan het verder versterken van de hubfunctie van Rotterdam. Verwacht wordt dat in de nabije toekomst 90% van alle fruit, groente, vlees, vis, melkproducten en planten in containers vervoerd zullen worden. De Rotterdamse haven speelt hierop in met de ontwikkeling van Rotterdam Cool Port (een nieuw geïntegreerd concept voor zowel opslag, cross docking, inspectie en kwaliteitscontrole). Deze wordt gepositioneerd in het Waal Eemhavengebied en er wordt verwacht dat dit jaar een positieve investeringsbeslissing genomen zal worden. Waar in de afgelopen jaren meer distributiecentra in het achterland kwamen, blijkt dat nu de haven weer interessant wordt voor bepaalde segmenten binnen deze sector. Zo versterkt de opslag en distributie van voedselproducten en consumentengoederen de containermarkt en bovendien is de Maasvlakte geschikt voor gevaarlijke goederen. Havenbedrijf Rotterdam heeft een nieuwe visie op distributie in de haven ontwikkeld en werkt aan het optimaliseren van de bestaande distriparken. Ook hiervoor worden goede intermodale connecties met het achterland steeds belangrijker. Verbeteren van de logistieke keten Belangrijke projecten in dit verband zijn Nextlogic, Container Logistiek Maasvlakte en InlandLinks. Nextlogic richt zich op het verbeteren van de gehele operationele keten van de containerbinnenvaart. Door een betrouwbaar en concurrerend binnenvaartproduct wordt groei mogelijk gemaakt en gestimuleerd. De noodzaak voor meer effi ciënte afhandeling werd goed zichtbaar in het voorjaar van 2015, toen de wachttijden voor de binnenvaart opliepen tot meerdere dagen. Hiervoor is onder andere verbeterde en uitgebreidere informatieuitwisseling noodzakelijk zodat meer fl exibiliteit en voorspelbaarheid van de operaties bereikt kan worden en een kortere doorlooptijd in de haven kan worden gerealiseerd. De voorbereidingen worden getroffen om een grootschalige praktijkproef uit te voeren waarin een neutrale, integrale planning van afhandeling wordt getest, afgezet tegen verschillende concepten voor prioriteitstelling van binnenvaartschepen. Het project ligt daarmee op koers om volgens verwachting in 2017 te zijn gerealiseerd. In het project Container Logistiek Maasvlakte ontwikkelt Havenbedrijf Rotterdam samen met marktpartijen duurzame oplossingen om uitwisseling van containers en het bundelen van railstromen op een effi ciënte wijze mogelijk te maken. Dit zal leiden tot meer effi ciëntie en kostenverlaging waardoor het spoorproduct van Rotterdam concurrerender kan worden. Havenbedrijf Rotterdam is voornemens te investeren in een Container Exchange Route (CER) die een betrouwbare en snelle uitwisseling van containers op de Maasvlakte mogelijk moet maken. InlandLinks is het online platform voor containerterminals in het achterland met intermodale (rail en/of binnenvaart) dienstverlening van en naar Rotterdam. Hierdoor krijgen spelers in de logistieke keten op basis van geobjectiveerde en vergelijkbare criteria beter zicht op de voordelen van intermodaal transport. Op het platform zijn terminals aangesloten in Nederland, België, Duitsland, Polen, Italië, Voortgangsrapportage_WTvoorHR2.indd :57

16 VOORTGANGS RAPPORTAGE 2015 HAVENVISIE 2030 Oostenrijk en Hongarije. Ook in het achterliggende jaar hebben zich weer enkele terminals aangesloten, op dit moment zijn het er in totaal ca. 75. De interesse neemt verder toe. In de achterliggende periode is InlandLinks geïntegreerd in de nieuwe website Port of Rotterdam, zodat een nog betere dienstverlening aan de klanten kan worden geboden. Met Rail Incubator worden de operators ondersteund door Havenbedrijf Rotterdam bij het opzetten van nieuwe spoorverbindingen. Dit is noodzakelijk gezien de verwachte groei in containeroverslag. De containerterminals hebben bijna allemaal eigen spoorfaciliteiten en zijn via de Havenspoorlijn en de Betuweroute goed aangesloten op het Europese achterland. Het enige wat in het verleden ontbrak, was de bundeling van krachten om daadwerkelijk nieuwe spoorverbindingen op te zetten, met name richting Zuid Duitsland en Oost Europa. Met de Rail Incubator zijn er diverse samenwerkings- en ondersteuningsmogelijkheden, bijvoorbeeld bij het ontwikkelen van diensten, het opvoeren van de frequentie van bestaande railshuttles, het vinden van mogelijke partners en het bieden van marketingondersteuning. De ecologische footprint van logistieke ketens minimaliseren Het verlagen van de ecologische footprint van de Het gebruik van LNG door de binnenvaart is reeds toegenomen. Er zijn inmiddels twee LNG-brandstofpunten voor trucks in het havengebied operationeel: in het Waal-Eemhavengebied en in de Europoort. 2. Europe s Industrial Cluster Ambitie Het Rotterdamse industriële en energiecomplex functioneert in 2030 als een geïntegreerd cluster met Antwerpen en is daarmee het grootste, meest moderne en meest duurzame petrochemie- en energiecomplex van Europa. Dit complex concurreert op wereldschaal door de grote clustervoordelen, geïntegreerde supply chains en energie-efficiëntie. De transitie naar duurzame energieopwekking en biobased chemicals is in volle gang (Havenvisie 2030, 2011). Staat van de haven logistieke ketens vindt plaats via een aantal sporen: Het aandeel energie uit hernieuwbare bronnen beweegt Het vergroten van de efficiency van de keten door nog onvoldoende richting de in de Havenvisie beoogde vermindering van wachttijden 30% in 2030 of de 14% aandeel in opwekkingscapaciteit Het vergroten van beladingsgraad in 2020, uit het Energie-akkoord. Het verhogen van de betrouwbaarheid Deze inzet zal leiden tot een verlaging van de footprint en de CO 2 -uitstoot per ton/km. Om dit goed te kunnen meten is door Havenbedrijf Rotterdam een start gemaakt met het De CO 2 -uitstoot in de regio en in de haven is, ondanks een groeiende overslag, in de periode 2005 t/m 2013 ongeveer op een gelijk niveau gebleven. In 2014 was er een toename van 2 Mton als gevolg van het proefdraaien 1 OKTOBER 2015 inzichtelijk maken van de footprint van containerketens. Verder wordt ingezet op de invoer van LNG als schone brandstof voor trucks en schepen om te zorgen dat de meest duurzame logistieke ketens via Rotterdam lopen. Hierdoor zal de uitstoot van CO 2 en NOx teruglopen. met nieuwe kolencentrales. Ook was er een lichte toename van uitstoot door het regionale verkeer. De CO 2 -uitstoot in de regio komt voor het grootste deel (ruim 90%) voor rekening van de energieopwekking en de industrie in het Rotterdamse havengebied Voortgangsrapportage_WTvoorHR2.indd :57

17 CO 2 uitstoot in kiloton De aanleg van de nieuwe bundel start in augustus Dit jaar zijn door het Circularity Center (opgericht in 2014) de eerste business cases ontwikkeld en is ook een eerste bedrijf met steun van het center gestart: Perpetual plastics. Dit is een bedrijf dat op plastic recyclet en het vervolgens met behulp van 3D printing technieken verwerkt in nieuwe toepassingen. De Rotterdamse industrie met Moerdijk, Antwerpen, Vlissingen en Terneuzen verbinden Vanuit de gedachte dat het verbinden van industriële complexen in de regio leidt tot concurrentievoordelen is onderzocht of het pijpleidingnetwerk tussen Rotterdam, Moerdijk en Antwerpen kan worden uitgebreid. De marktconsultatie wees vorig jaar al uit dat er onvoldoende marktpartijen fi nancieel willen bijdragen aan dergelijke pijpleidingverbindingen. Nieuwe ideeën voor product of reststromen komen echter regelmatig aan de orde en worden vervolgens getoetst op haalbaarheid. Aandeel energie uit hernieuwbare bronnen 5% 30% 2014 Doel 2030 Bron: DCMR Regio totaal Havenindustrie inclusief energieopwekking Realisatie van de opgaven Zoals in deel 1 is beschreven, ervaren de raffi nage en chemische industrie in Rotterdam de druk van de mondiale concurrentieverhoudingen. Veel van de opgaven van Europe s Industrial Cluster zijn dan ook direct of indirect gericht op de versterking van de concurrentieverhoudingen. De industrie in Rotterdam clusteren Om tot betere integratie van bestaande en nieuwe chemiebedrijven te komen is door Multicore een investeringsbeslissing genomen voor de aanleg van een nieuwe bundel van leidingen in de Botlek. Multicore is een joint venture van VOPAK en Havenbedrijf Rotterdam. De nieuwe bundel verbindt bedrijven aan weerszijden van de Laurenshaven met elkaar. Uitvoeren Deltaplan Energie-infrastructuur Het Deltaplan Energie infrastructuur uit het SER Energieakkoord voorziet in ontwikkeling van infrastructuur voor het transporteren van (rest)warmte van de haven naar stedelijk gebied en glastuinbouw in Zuid Holland. Ook de ontwikkeling van infrastructuur voor stoom, stroom en CO 2 maken onderdeel uit van het plan. Het plan bouwt voort op de ontwikkeling van de warmteleidingen die vanuit de AVR naar Rotterdam Zuid en Rotterdam Noord in gebruik zijn genomen. Uitbreidingsmogelijkheden worden onderzocht naar 1000 megawatt (MW) warmte levering in In 2015 is op verschillende onderdelen van het Deltaplan voortgang geboekt: Warmte In het voorjaar van 2015 heeft een projectgroep bestaande uit een combinatie van 5 publieke en 5 private partijen een haalbaarheidsonderzoek gedaan naar de ontwikkeling van Cluster West. Cluster West levert grofweg de infrastructuur voor het transport van warmte vanuit de haven naar het Westland, Den Haag en Delft. Uit het onderzoek komt naar voren dat de ontwikkeling Zon in megawatt 0, Bron: DCMR Wind in megawatt van het project zowel technisch, organisatorisch als fysiek haalbaar is. Tevens blijkt dat de ontwikkeling van Cluster West een kosteneffectieve maatregel is voor energiebesparing en voor emissiereductie van NOx en CO 2. In een vervolgfase wordt de uitvoeringsorganisatie opgezet en wordt de wijze van fi nanciering verder ingevuld, waarbij rekening wordt gehouden met een onrendabele top Voortgangsrapportage_WTvoorHR2.indd :57

18 VOORTGANGS RAPPORTAGE 2015 HAVENVISIE 2030 Het komen tot uitvoering van de plannen blijft echter nog lastig doordat het goed organiseren van de afstemming tussen de partijen (governance) een uitdaging blijft. Daarmee blijft de executiekracht onder druk staan. Verder wordt aan de ontwikkeling van het bestaande warmtenetwerk gewerkt. Zo zijn er afspraken over de uitkoppeling van restwarmte uit de raffinage in het Botlekgebied aansluitend op het bestaande warmtenetwerk. Begin 2016 zullen daarover definitieve besluiten worden genomen. CO 2 Het demonstratieproject ROAD, voor grootschalige afvang en opvang van CO 2 van Engie (voorheen GDF Suez) en E.ON op de Maasvlakte, wordt gezien als een van de meest kansrijke Europese Carbon Capture Storage (CCS) projecten en een stepping stone voor Rotterdam als CO 2 -hub. De lage prijs van uitstootrechten voor CO 2 blijft negatief uitwerken op de business case. Deze problematiek is door de Europese Commissie onderkend. In het najaar van 2014 werd hierover een Ronde Tafel bijeenkomst georganiseerd waarbij de beide energieproducenten en een aantal lidstaten (financiële) toezeggingen hebben gedaan. Op basis van deze toezeggingen is de opzet van het project opnieuw aangepast en wordt uit bij- en meestook van biomassa zal subsidiëren. Deze 25 PJ is nodig om de doelstelling ten aanzien van het aandeel duurzame energie te realiseren. In het Energieakkoord is ook afgesproken dat deze biomassa aan duurzaamheidscriteria moet voldoen. Zon Havenbedrijf Rotterdam heeft samen met GDF een initiatief ontwikkeld voor een zonnepark nabij de Suurhoffbrug. De business case voor dit park blijkt echter lastig rond te krijgen. Dit wordt onder andere veroorzaakt door kosten die voor leges en precariorechten in rekening gebracht worden. Samen met de gemeente Rotterdam wordt nu onderzocht wat de mogelijkheden zijn om het initiatief toch tot uitvoering brengen. Wind De uitvoering van het convenant Realisatie Windenergie Rotterdamse haven is gaande. De repowering projecten langs het Hartelkanaal en bij de Suurhoffbrug zijn opgeleverd. De tenderprocedure voor het windpark op de harde buitencontour van MV2 wordt voorbereid door het rijk. Voor het windpark op de zachte zeewering van MV2 wordt een randvoorwaardelijk kader opgesteld door de betrokken partners. Op de Tweede Maasvlakte (Terrein E) moet alles samen komen in het biobased cluster. Havenbedrijf Rotterdam heeft hiervoor een plug en play concept ontwikkeld, in samenwerking met de bedrijven Evides, Eon, Stedin en Vopak. Dit houdt in dat Rotterdam een basisinfrastructuur biedt met ondersteunende services, utilities en logistiek welke verschillende biobased bedrijven kunnen gebruiken. Daarmee zullen de initiële investeringskosten van deze bedrijven om zich hier te vestigen omlaag gaan. Chemie & Energie Recent is een consortium van bedrijven geformeerd bestaande uit utility- en grondstofbedrijven en een afnemer van geproduceerde biobased grondstoffen. Het consortium onderzoekt met technologie-leveranciers de mogelijkheid van een nieuw concept bio-raffinaderij. In het concept is cascadering van de inzet van biomassa een kernelement (voor uitleg van het begrip cascadering: zie Havenvisie 2030). Dit initiatief past binnen de ontwikkelingen van de werkgroep Redefinery die werkt aan productie van suikers en lignine uit hout, stoffen die voor energie en productie van chemicaliën kunnen worden gebruikt. Havenbedrijf Rotterdam onderzoekt samen met onder meer AKZO Nobel en het Canadese Enerkem de haal toegewerkt naar finale besluitvorming eind In 2015 heeft OCAP de levering van CO 2 aan de glastuinbouw verder uitgebreid, onder andere door gebruik te maken Energie-opslag De toename van het aanbod duurzaam opgewekte baarheid van productie van chemicaliën uit afvalstoffen. Een andere stap in de ontwikkeling van biobased chemie is de Bioprocess Pilot Facility in Delft die onlangs werd van de installatie van een grotere buffercapaciteit. elektriciteit door vooral wind en zon geeft aanleiding tot geopend: een faciliteit waar bedrijven gebruik van kunnen Energie opwekken met een hoger aandeel hernieuwbare grondstoffen grote verschillen in prijzen voor energie. Vooral bij hoog aanbod aan duurzame elektriciteit wordt de prijs laag. Opslag van energie in geval van pieken is een van de maken om tests uit te voeren voor opschaalbaarheid van biochemische processen. mogelijkheden om schommelingen tegen te gaan. Het Brandstof Biomassa industrieel complex heeft een enorm potentieel om hier Samen met KLM, Neste, Schiphol en SkYNRG worden Het meestoken van biomassa levert een bijdrage aan slim mee om te kunnen gaan, dit is een onderzoeksvraag door het Rijk Havenbedrijf Rotterdam de productie en het halen van de doelstelling voor duurzame energie die momenteel door Deltalinqs en Havenbedrijf Rotterdam afzet van biobrandstoffen voor de luchtvaart gestimuleerd. opwekking in Nederland. In de afgelopen periode hebben samen met universiteiten en bedrijven wordt uitgezocht. Er zijn afspraken gemaakt om in % van het 1 OKTOBER 2015 de Nederlandse elektriciteitscentrales aanzienlijk minder biomassa mee gestookt ten opzichte van Deze daling werd vooral veroorzaakt door het aflopen van subsidies. Daarentegen is in het Energieakkoord afgesproken dat de overheid maximaal 25 PJ aan energie Biobased industrie ontwikkelen Havenbedrijf Rotterdam stimuleert de ontwikkeling van de biobased economy als een drieluik van energie (warmte en elektriciteit), hernieuwbare brandstoffen en chemie. brandstofverbruik van KLM uit biobased brandstof te laten bestaan Voortgangsrapportage_WTvoorHR2.indd :57

19 De productiecapaciteit van de (petro)chemie vernieuwen ExxonMobil heeft het voornemen om de Hydrocracker in de raffinaderij in de Botlek uit te breiden. In de raffinaderij wordt ruwe olie omgezet in verschillende producten zoals LPG, benzine, diesel en kerosine. De Hydrocracker is een installatie die de (olie)stromen met veel ongewenste zwavel die uit de raffinaderij komen, omzet naar brandstoffen met een laag zwavelgehalte. Dit proces levert ook een bijproduct op: hydrocrackate. Dit product kan vervolgens worden omgezet naar hoogwaardige eindproducten. Om de producten te kunnen opslaan moeten extra opslagtanks worden gebouwd. De uitbreiding van de hydrocracker en de nieuwe opslagtanks worden direct verbonden met de bestaande installaties. Exxon is voornemens om in 2016 met de bouw in de Botlek te starten. De maritieme industrie ontwikkelen (scheepsbouw, waterbouw en offshore) De ontwikkeling van de maritieme industrie is een grote kans voor deze regio. Deze industrie biedt voor de Rotterdamse haven zowel economische als maatschappelijke toegevoegde waarde. Er wordt ingezet op de ontwikkeling van een cluster voor de verwerking van afgeschreven offshore platforms. Daartoe heeft Havenbedrijf Rotterdam een marktconsultatie afgerond voor bedrijven die daarbij betrokken zijn. Op basis hiervan wordt nu aan een propositie gewerkt die moet resulteren in de realisatie van een terminal ten behoeve van het ontmantelen van boorplatforms (decommissioning). Eind 2014 heeft Allseas het schip de Pioneering Spirit overgebracht vanuit Korea naar Rotterdam, om het schip verder af te bouwen. De spin off van de totale afbouw van het schip voor het Nederlandse bedrijfsleven wordt op 700 miljoen geschat, waarbij zo n 440 Nederlandse bedrijven betrokken zijn. Inmiddels is het schip bijna gereed voor de eerste testwerkzaamheden en voor de eerste klussen. Naar verwachting zal het schip eind 2015 beschikbaar zijn voor de eerste projecten. Het maritieme cluster is verder versterkt met een drietal uitgiftes op RDM. Ook heeft Havenbedrijf Rotterdam de marktconsultatie afgerond naar bedrijven die het cluster vormen van windparkbouw en onderhoud. Recentelijk is een overeenkomst gesloten met SIF Verbrugge over de ontwikkeling van een terminal voor de productie van monopiles (heipalen voor offshore) die voor de bouw van windparken worden gebruikt. Tot slot heeft het InnovationQuarter een plan voor een gezamenlijke promotie- en acquisitiestrategie voor de maritieme industrie in de Zuidvleugel opgeleverd. 3. Investeringsklimaat Ambitie De Rotterdamse haven wil tot aan tot 35 miljard aan private investeringen aantrekken van bedrijven die leidend zijn in hun markt (Havenvisie 2030, 2011). Staat van de haven Het investeringsvolume van het havenbedrijfsleven is in de periode 2005 t/m 2012 meer dan verdubbeld. In 2009 was er een forse daling die in 2010 en 2011 weer herstelde, vooral dankzij grote investeringen in de energiesector. In 2012 is er een neerwaartse lijn te zien. Het is de verwachting dat het volume verder daalt, cijfers hierover komen begin 2016 beschikbaar. Vooral de segmenten ruwe olie en onafhankelijke tankopslag hebben moeilijke jaren achter de rug met verslechterde marktomstandigheden, onzekerheid en lagere marges. Deze tendens heeft een negatieve impact gehad op het investeringsniveau. Realisatie van de opgaven Het investeringsklimaat van de Rotterdamse haven is belangrijk om zowel bestaande als nieuwe private investeringen aan te trekken. Havenbedrijf Rotterdam bouwt met eigen investeringen ( 189 mln. in 2014), het opzetten van financieringsfondsen en afspraken met klanten omtrent havengeld en huurtarieven aan een gunstig klimaat. De gemeente Rotterdam houdt zich bezig met een gezonde concurrentiepositie voor wat betreft de publieke lasten en vergunningen. Daarnaast faciliteert de gemeente acquisitie overleggen tussen verschillende partijen Voortgangsrapportage_WTvoorHR2.indd :57

20 VOORTGANGS RAPPORTAGE 2015 HAVENVISIE OKTOBER 2015 Investeringsklimaat Aantal gevestigde bedrijven in de haven (inclusief zeehavengebied Dordrecht) Investeringsvolume havenbedrijfsleven in mln euro Bron: Havenmonitor Het financiële klimaat voor havenbedrijven verbeteren Afgelopen jaar is er met Deltalinqs en de Vereniging Nederlandse Proces Industrie (VNPI) voor het eerst een meerjarige afspraak gemaakt voor een gematigde havengeld ontwikkeling voor de periode Hierbij wordt het zeehavengeld jaarlijks geïndexeerd met de helft van de inflatie, met een maximum van 1%. Daarnaast worden transhipment en second call aanlopen bij containers gestimuleerd door middel van kortingen, en wordt het ruwe olie tarief jaarlijks 1,5% extra verlaagd. Hiermee hebben Havenbedrijf Rotterdam, Deltalinqs en VNPI een duidelijk signaal afgegeven aan het havenbedrijfsleven over de gematigde kostenontwikkeling voor de komende jaren. Havenbedrijf Rotterdam voert voor diverse segmenten brede onderzoeken uit om zorg te dragen voor een goede en zorgvuldige benchmark voor de huurtarieven. Ook op gemeentelijk niveau wordt gewerkt aan het verminderen van de lastendruk. De gemeente heeft de bouwleges in 2015 met 25% verlaagd. Jaarlijks worden de Wabo leges bij de begroting vastgesteld. In het coalitieakkoord is afgesproken om in 2016 de reclamebelasting te verlagen voor het haven en industriegebied. Voor de specifi eke doelgroep van commodity traders (grondstoffenhandelaren) is een inventarisatie gemaakt van de fi scale obstakels voor investeringen in het havengebied. Er worden afspraken met de belastingdienst en de douane gemaakt om het fi scale klimaat voor commodity traders te verbeteren. De klantvriendelijkheid en betrouwbaarheid van de overheid verbeteren Bedrijven moeten zo snel mogelijk voldoende duidelijkheid hebben over de voorwaarden waaronder zij zich kunnen ontwikkelen of vestigen. Havenbedrijf Rotterdam en de gemeente Rotterdam willen voor bedrijven het proces rondom vergunningen versimpelen en versnellen. Begin juli 2015 hebben de Gemeente Rotterdam, DCMR en de Veiligheidsregio Rotterdam Rijnmond een intentieovereenkomst getekend ten behoeve van de integrale samenwerking voor de Wabo vergunningverlening. Hierbij wordt onderzocht of er een toolkit ontwikkeld kan worden die het voor (nieuwe) bedrijven in de haven makkelijker maakt om een vergunning te verkrijgen. In het kader van versnelling is de Omgevingswet een belangrijke opgave (zie Milieu, Veiligheid en Leefomgeving). Daarnaast ontwikkelt de provincie Zuid Holland een sluitend systeem voor vergunningverlening, toezicht en handhaving (VTH). Deze aanpak zou moeten bijdragen aan duidelijkheid voor bedrijven over de gestelde eisen ( aan de voorkant ) in het proces van vergunningverlening. Tevens moet dit bijdragen aan een gezamenlijke en eenduidige wijze van inspecties en waar nodig handhaving. Er wordt ingezet op het verbeteren van de samenwerking met andere inspectiediensten vanuit een risico gestuurde aanpak, waarbij goed presterende havengebruikers minder toezichtlast ervaren. De Havenmeester neemt een actieve rol in coördinatie van het toezicht. Bevorderen van het investeringsklimaat in het haven- en industriecomplex De provincie Zuid Holland, de gemeenten in Drecht steden, Alblasserwaard en Rijnmond maken een gebiedsgerichte investeringsstrategie voor het maritieme cluster. De overheden willen het bedrijfsleven hiermee onder steunen met innovatie, promotie, acquisitie en co-financiering. Daarbij gaat het in sommige gevallen niet om geld voor die locaties, maar juist om medewerking in ruimtelijk beleid of om investeringen in bereikbaarheid (van een ruimer gebied) beter te laten aansluiten op die projecten. De (10) locaties in het Deltri rapport Maritieme Hotspots worden in eerste instantie als vertrekpunt voor de analyses genomen. Het onderzoek moet binnen twee maanden afgerond zijn. Voor start-ups is fi nanciering in de verschillende fases van hun ontwikkeling essentieel om succesvol te worden. Daarom is Havenbedrijf Rotterdam al langer bezig met het oprichten van fi nanciële fondsen voor deze start-ups (zie Innovatie) Voortgangsrapportage_WTvoorHR2.indd :57