TvV MAARTJE VAN DEN BOOGAARD: IK BEN EEN KNUFFELZUSTER. Tijdschrift voor Verzorgenden

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "TvV MAARTJE VAN DEN BOOGAARD: IK BEN EEN KNUFFELZUSTER. Tijdschrift voor Verzorgenden"

Transcriptie

1 TvV Tijdschrift voor Verzorgenden Nummer 11/12 / november/december 2013 / jaargang 45 MAARTJE VAN DEN BOOGAARD: IK BEN EEN KNUFFELZUSTER Van thuis naar verzorgingshuis Gast op de woning wint V&VN Zorgaward 2013 Verzorgenden die niet goed kunnen lezen en schrijven Kijk ook op

2 Advertentie NURSING mdat beter worden je vak is! OOmdat beter worden je vak is!

3 INHOUDINHOUDINHOUDINHOUDINHOUDINHOUDINHOUD VAN DE REDACTIE TvV Tijdschrift voor Verzorgenden Nieuw! Een nieuw gezicht in jullie lijfblad. Ik ben Menno Goosen, de nieuwe adjuncthoofdredacteur van het Tijdschrift voor Verzorgenden. Naast TvV maak ik nog een aantal andere bladen op het gebied van de zorg. Tijdens mijn middelbare schooltijd en mijn studie journalistiek heb ik jarenlang als bijbaantje in een verzorgingshuis in Purmerend gewerkt. Ik was daar manusje-van-alles. Ik hielp de verzorgenden met eenvoudige taken, ik schonk koffie in het huiskamerproject, en als het niet al te druk was mocht ik even naar buiten met mensen die weinig bezoek kregen. Het was een periode waar ik met erg veel plezier op terugkijk. Ik hoop dat ik deze kennis ook kan gebruiken om een boeiend blad voor jullie te maken. In ieder geval zal het jullie opvallen dat er met ingang van dit nummer al een groot aantal wijzigingen is doorgevoerd. De vormgeving is strakker geworden, en we hebben een aantal nieuwe rubrieken ingevoerd. Zo lees je in Mijn vak de ervaringen van een collegaverzorgende. In Tips & Tricks geven wij je tips om je werk nog makkelijker en leuker te maken. Ook de rubriek Klinische les is aangepast met een quiz waarin je meteen je kennis kunt testen. En we zijn er nog niet Graag willen we van jou horen hoe we TvV nog beter kunnen maken. Wat zou jij willen lezen? Aan welke onderwerpen zouden we (meer) aandacht moeten besteden? Misschien vind je het leuk om een keer geïnterviewd te worden of wil je zelf iets schrijven? Interesse om met ons mee te denken? Mail ons: Knuffelzuster In de nieuwe rubriek Mijn vak vertellen verzorgenden over hun werk. De aftrap is voor Maartje van den Boogaard (25), verzorgende IG bij Brabant Zorg. Ik houd ervan om mensen die dat fijn vinden aan te raken of te knuffelen. Van thuis naar verpleeghuis Je eigen vertrouwde huis moeten verlaten voor een plekje in een verzorgings- of verpleeghuis: vaak gaat dit gepaard met een hoop stress en verdriet. Over hoe jij als verzorgende kunt helpen die overgang zo prettig mogelijk te maken. Appen tegen vereenzaming Verzorgende Brian Plaisier onderzocht voor zijn opleiding de rol van computers en smartphones in het leven van oudere zorgvragers. Brian geeft tips hoe je ouderen kunt stimuleren moderne media te gebruiken. V&VN Zorgaward 2013 Met het project Gast op de woning won Andrina Huibertse vorige maand de Zorgaward TvV interviewde haar, en ook de verzorgenden achter de twee andere genomineerde projecten: de Activiteitenwaaier en Wat te doen bij brand. Laaggeletterdheid in de zorg Een kwart van de mensen die in de verzorging werken, kan niet goed lezen en schrijven. Schrijffouten maken in rapporten is nog niet zo erg, gevaarlijker wordt het als de verzorgende de bijsluiter van een medicijn niet begrijpt. Een taalcursus doet dan wonderen. Collega: schoonheidsspecialist/ masseur Ontmoet Ingrid Huisman en Ilse Brinkman, schoonheidsspecialistes en masseuses bij verpleeghuis Randerode in Apeldoorn. Zij behandelen gezicht, rug, nek, schouders, handen en voeten van de bewoners, die met een fijn en ontspannen gevoel de salon verlaten. En verder Menno Goosen, adjuncthoofdredacteur TvV Nieuws 8 Strip Klaasje 9 Even bellen met 32 Tips & Tricks 33 Column Anne Mei The 34 Kerstpagina s 36 Klinische les: eczeem TvV / november/december

4 NIEUWS TEKST EN SAMENSTELLING: RHIJJA JANSEN Verzorgenden hebben baat bij agressietraining Nieuws te melden? Mail dan de redactie op: REDACTIE TvV ZOEKT LEUKE IDEEËN Waarschijnlijk is het je al opgevallen: TvV is ingrijpend veranderd. Zowel de vormgeving als de inhoud is onder handen genomen. En we zijn er nog niet Graag willen we van jou horen hoe we het nog beter kunnen doen. Wat zou jij willen lezen in je vakblad? Aan welke onderwerpen zouden we (meer) aandacht moeten besteden? Misschien vind je het leuk om een keer geïnterviewd te worden of wil je zelf iets schrijven? Interesse om met ons mee te denken? Mail ons: Verzorgenden en verpleegkundigen in de thuiszorg worden te weinig getraind in omgaan met agressie. Ook moet er meer teamoverleg over agressie plaatsvinden. Dit zegt Gonnie Oosterbaan van Wij Zijn De Thuiszorg van vakbond Abvakabo FNV in een interview met de Volkskrant. Zij deed haar uitspraken naar aanleiding van de thuiszorgmedewerker die eind september werd doodgestoken door een cliënt. Volgens Oosterbaan blijven mensen steeds langer thuis wonen, waardoor de druk op thuiszorgmedewerkers wordt opgevoerd. Tegelijkertijd wordt er aanzienlijk bezuinigd in de thuiszorg, waardoor er bijvoorbeeld geen teamoverleg meer plaatsvindt om agressieve cliënten te bespreken en samen de problemen op te lossen. Het inzetten van goedkopere, minder getrainde thuiszorgmedewerkers helpt ook niet. Ten slotte ontbreekt het vaak aan goede scholing en bijscholing op het gebied van omgaan met agressie in de thuiszorg. Een paar weken geleden maakte minister Edith Schippers van VWS al bekend 3,4 miljoen euro extra beschikbaar te stellen voor de aanpak van agressie in de zorg. Schippers: Agressie tegen zorgverleners is onacceptabel. Ook als agressie onderdeel is van het ziektebeeld is het niet de bedoeling dat we dat normaal vinden. Iedereen heeft recht op een veilige werkplek. (Bron: De Volkskrant / ANP) FOTO: SHUTTERSTOCK FOTO: SHUTTERSTOCK NIEUWS Koningin Máxima bezoekt Stichting Manteling Koningin Máxima spreekt in Middelburg met mantelzorgers tijdens een bezoek aan Stichting Manteling. Deze stichting was een van de winnaars van de Kroonappels van het Oranje Fonds in de categorie Helpende Hand. Ze ontving uit handen van Koning Willem-Alexander en Koningin Máxima haar prijs: een Appeltje van Oranje en een bedrag van euro. Dit zal de stichting besteden aan de versterking van haar werk, waaronder de ondersteuning van zo n 1700 mantelzorgers op Walcheren. Ook helpen de honderden vrijwilligers van Stichting Manteling onder anderen gehandicapten, dementerenden, mensen met psychische problemen en mensen die niet lang meer te leven hebben. FOTO: GUUS SCHOONEWILLE (ANP) 4 november/december 2013 / TvV

5 Beleeftuin voor dementerenden publiekslieveling Mooi Mens Verkiezing Willy Schuurman, activiteitenbegeleidster bij Stichting het Parkhuis in Papendrecht, heeft de publieksprijs van de IZZ Mooi Mens Verkiezing 2013 gewonnen met haar beleeftuin voor dementerenden. Willy kreeg de kans om haar idee uit te voeren in het verpleeghuis waar ze werkt. Ze ging met een flink aantal vrijwilligers aan de slag. Het resultaat mag er zijn. Een saai gazon is omgetoverd tot een weelderige beleeftuin die alle seizoenen bruikbaar is voor mensen met dementie. In de tuin worden hun zintuigen positief geprikkeld door objecten, bloemen en planten die herkenbaar zijn voor het beschadigde brein. Ook livemuziek, dieren, kinderen en beweging zijn terugkerende elementen in de tuin die nu volop gebruikt wordt door bewoners en familie. Willy is er van overtuigd hiermee het verschil te maken voor bewoners. Hun welzijn wordt aanzienlijk verbeterd. Laatst zat er een bonte specht in de tuin. Een bewoner die al tijden niets meer gezegd had, zei spontaan: Kijk, een specht wat mooi. Het bewijst dat de tuin echt bijdraagt aan het welzijn van bewoners. Het geeft hen een aangename dagbesteding en beleving en dat is ontzettend belangrijk. De tuin geeft rust, tevredenheid en plezier. Agressie is er nog nauwelijks. Dat is toch prachtig, aldus Willy. Meer informatie over Willy is te vinden op Willy Schuurman met Anita Witzier en Dominique Vijverberg, algemeen directeur Stichting IZZ. haar persoonlijke facebook-pagina schuurman. José de Reus, redactielid van TvV, zat in de vakjury. Ellen Sijbers won de juryprijs vanwege haar initiatief de zalfpoli op te zetten in het Catharina Ziekenhuis te Eindhoven. Jonge kinderen met huidproblemen krijgen daar de juiste informatie en goede smeerinstructies. (Bron: V&VN) Bloemen uit Ridderzaal naar zorgcentra FOTO: ROBIN VAN LONKHUIJSEN (ANP) Bloemist Ton Verzijl bezorgt de bloemen uit de Ridderzaal bij een zorgcentrum in Den Haag. De bloemversierselen waren tijdens de troonrede op Prinsjesdag te bewonderen. TvV / november/december

6 Zwementie voor mensen met dementie en mantelzorgers Lach eens wat vaker met dementerenden Zwementie is een project waarin studenten hbo-v van De Haagse Hogeschool onder begeleiding zwemmen met ouderen met dementie uit de Haagse thuis- en verpleeghuiszorg. Peter Bakens, docent verpleegkunde, zette dit project op met zes studenten die zich vrijwillig inzetten. Zwementie blijkt niet alleen heilzaam voor de deelnemende ouderen, maar ook leerzaam voor de studenten. Zij kunnen in het zwembad het gedrag van ouderen met dementie observeren in een heel andere context dan de geplande onderwijssituatie. Elke deelnemende oudere zwemt met een student en soms ook met een mantelzorger. Zo biedt het project aan mantelzorgers een plezierige activiteit om met hun naaste met dementie te ondernemen en geeft het deelnemende zorginstellingen een zinvol activiteitenprogramma. (Bron: Zwementie) FOTO: SHUTTERSTOCK Verzorgenden en verpleegkundigen mogen best wat meer lachen met cliënten met dementie. Het verbetert de zorgrelatie en cliënten bewegen makkelijker mee. Dit zegt Marcellino Bogers, auteur van het boek Humor als verpleegkundige interventie. (ISBN: , 29,95.) Volgens Bogers lijkt er in de dementiezorg nog een taboe op humor te liggen. Verzorgenden en verpleegkundigen twijfelen: omdat lachen met een dementerende voelt alsof je iemand belachelijk maakt om zijn zwakte. Veel zorgmedewerkers vinden het niet professioneel, terwijl het júist van professionaliteit getuigt als je kunt lachen met je cliënt. Volgens Bogers vinden verzorgenden en verpleegkundigen het vooral lastig om te weten waar de grens ligt. Want welke grappen kunnen nu wel of niet? Bogers: Ik vind dat een lach altijd kan, zolang het gaat om lachen met en niet lachen om. Als het goed is heb je als zorgmedewerker genoeg bagage die zorgt voor een juist fingerspitzengefühl. Bij cliënten met dementie maak je zo veel vreemde dingen mee die op je lachspieren werken, als je daar samen met je cliënt smakelijk om kunt lachen is dat goud. Een dementerende verliest zijn grip op de realiteit en kan het gevoel hebben overal buiten te staan. Wanneer je samen lacht level je: je hebt allebei lol om hetzelfde. Daardoor is het heel goed voor je relatie met de cliënt. FOTO: SHUTTERSTOCK NIEUWS Vivent bespaart reistijd met scooters Verzorgende Eveline van den Bersselaar is blij met de scooter van thuiszorgorganisatie Vivent. De zorgorganisatie heeft elf extra scooters aangeschaft waarmee medewerkers zich naar cliënten kunnen verplaatsten. Het gebruik van scooters verkort de reistijd en parkeerproblemen zijn verleden tijd, bleek eerder uit een pilot die Vivent in 2011 startte met vijf medewerkers. Karin van Grinsven, divisiemanager thuiszorg: Met de auto kost het vaak veel tijd om van de ene cliënt naar de andere te komen. En dan praat ik nog niet eens over de problemen met parkeren. Een scooter maakt het voor de medewerkers mogelijk om sneller bij onze cliënten te zijn. Bovendien is een hippe scooter goed voor ons imago als aantrekkelijke werkgever voor jonge mensen. Wie wil er nu niet met zo n scooter naar zijn werk? (Bron: Vivent) FOTO: VIVENT 6 november/december 2013 / TvV

7 VERZORGENDEN WORDT GEDATEERDE WERKHOUDING AANGELEERD Basisschoolleerlingen beeldbellen met ouderen via ipad Leerlingen van groep 8 van basisschool De Wegwijzer in Bergen op Zoom hebben een nieuwe vorm van communiceren met ouderen op het lesprogramma staan. In samenwerking met zorginstelling tantelouise-vivensis is de school gestart met een project waarin de leerlingen via ipad s twee keer per week beeldbellen met thuiszorgcliënten van de zorgorganisatie, oftewel beeldzorg. De kinderen zijn enorm begaan, vertelt schooldirecteur Hans Verbiest. Ze krijgen het echte leven mee van de cliënten, wat zo veel meerwaarde geeft, dat is fantastisch. Het contact tussen cliënten en basisschoolkinderen is geheel nieuw en maakt onderdeel uit van de Goedemorgenservice. Dit is een extra service bij beeldzorg van tantelouise- Vivensis, waarin vrijwilligers dagelijks beeldcontact maken met thuiszorgcliënten. (Bron: Tante Louise-Vivensis) Ouderen worden verrast met uilenshow Ruim zeventig ouderen kwamen vanuit het hele land naar Ameide (Zuid- Holland) om daar te genieten van een show met tamme uilen. Zij werden in het restaurant In t Wapen van Ameide feestelijk ontvangen met koffie en gebak. Daarna volgde een demonstratie met tamme uilen. Het uitje werd georganiseerd door het Nationaal Ouderenfonds. (Bron: Nationaal Ouderenfonds) FOTO: TANTELOUISE-VIVENSIS FOTO: NATIONAAL OUDERENFONDS Nog steeds werken veel verzorgenden en verpleegkundigen in een verkeerde werkhouding. Dit kan onder meer rug- en knieklachten veroorzaken. Een verkeerde houding maakt bovendien dat er gemakkelijk op kracht vanuit de armen wordt gewerkt, met slijtage van schouder- en handgewrichten als gevolg. Dit zegt fysiotherapeut Tinie Hake, die met haar opleidingsbureau TRANSFERS belicht trainingen geeft aan verzorgenden en verpleegkundigen, waarin ze veelvuldig deelnemers met lichamelijke klachten treft. Hake merkt dat het met twee verzorgenden even een-twee-hop tillen van de cliënt nog steeds voorkomt. Dat is zonde van je lijf en onprettig voor de cliënt, want die voelt ook de kracht die er wordt gezet. Uiteindelijk kun je alle handelingen doen zonder fysieke overbelasting. Hoe je dat doet legt Hake uitvoerig uit in haar nieuwste boek Basisboek verplaatsingstechnieken voor zorgverleners. Volgens haar worden verzorgenden tijdens de opleiding vaak gedateerde technieken en houdingen aangeleerd. Als ik tijdens de training vraag wat de primaire werkhouding aan het bed is zegt bijna iedereen: Stabiel staan, kleine spreidstand en bed op heuphoogte. Maar je moet je werkhouding continu aanpassen aan de cliënt. Vaak is de zogenaamde schredestand veel minder belastend voor je lijf. Hierbij zet je je voeten niet naast elkaar, maar achter elkaar. Volgens Hake speelt de tijdsdruk ook een rol bij de overbelasting van verzorgenden. Ze laten bijvoorbeeld de tillift staan, of denken dat doe ik wel even. Terwijl het uiteindelijk tijd bespaart als je niet gehaast bent of aan een cliënt zit te sjorren of trekken. Het geeft ook de cliënt een prettig gevoel: die heeft meer regie en voelt zich betrokken. En daar komen we bij een essentieel punt van Hakes benadering: haptonomie. Volgens deze leer nodig je iemand uit tot het maken van een natuurlijke beweging, waardoor de cliënt naar vermogen zal meewerken. Neem het voorbeeld van iemand uit een stoel helpen. Pak je de handen van de patiënt krachtig vast, dan zal die vaak onbewust terugdeinzen en tegenwerken. Bied je een open en uitnodigende hand aan, dan zal de patiënt jouw hand willen vasthouden en automatisch naar je toe komen. Check de tips van Tinie Hake om je lichaam zo min mogelijk te belasten op > Dossiers. FOTO: SHUTTERSTOCK TvV / november/december

8 Verzorgende belet cliënt te klagen Bewoners in verzorg- en verpleeghuizen klagen weinig. Dit komt onder andere doordat ze goed willen liggen bij het personeel. Dit blijkt uit het onderzoek Niets te klagen. Onderzoek naar uitingen van ongenoegen in verzorgings- en verpleeghuizen van het Nivel (Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg) in opdracht van het ministerie van VWS. Hieruit blijkt dat er nauwelijks klachten worden geregistreerd. Om inzicht te krijgen in de ongenoegens van cliënten kunnen instellingen daarom beter investeren in goede gespreksmomenten. Klagen is een belangrijk recht van patiënten. In de langdurige ouderenzorg worden er echter weinig klachten geregistreerd. De vraag is of er klachten aanwezig zijn, of dat bewoners eventuele ongenoegens op een andere manier kwijt moeten kunnen. Uit het onderzoek blijkt dat bewoners liever niet willen klagen. Hun afhankelijkheid van de zorginstelling speelt daarbij zeker een rol, maar er blijken ook heel andere overwegingen mee te spelen. Zo willen bewoners graag goed liggen bij het personeel. Ze zien zichzelf graag als makkelijk. Of ze willen niet dat het personeel op zijn kop krijgt. Veel bewoners verwachten ook niet dat klachten voor echte verandering kunnen zorgen en houden ze daarom maar voor zich. En er zijn ook bewoners die al moeite genoeg hebben met alle veranderingen in hun leven en geen energie overhebben om te klagen. Vragen van bewoners blijven dus vaak stil. Maar voor verzorgenden is het wel belangrijk om te weten wat hun bewoners willen. Bedhekken vaak onnodig omhoog gezet Veel verzorgenden en verpleegkundigen zetten nog bedhekken omhoog terwijl dit niet nodig is. Ze realiseren zich niet dat dit ook gevaar kan opleveren voor de cliënt, aldus Francisca Hardeman van Vilans. Hardeman begeleidt organisaties in de ouderenzorg en gehandicaptenzorg bij het vergroten van de vrijheid van cliënten en volgt de ontwikkelingen rond de Wet zorg en dwang op de voet. Er wordt al steeds kritischer gekeken naar de toepassing van bedhekken, maar nog steeds komt het te vaak voor. Ook omdat bijna alle bedden bedhekken hebben. Volgens Hardeman trekken veel verzorgenden de bedhekken uit gewoonte omhoog als een cliënt in bed ligt. Dit komt deels door automatisme: het is ooit in de opleiding geleerd dat dit veilige zorg is, je ziet het collega s doen en zo blijft deze manier van vrijheidsbeperking bestaan. Soms vragen cliënten zelf of de bedhekken omhoog mogen, omdat het veiliger voelt. Ze zijn vaak gewend om in een breder bed te slapen en zijn bang om eruit te vallen. Maar bedhekken zijn niet altijd de beste oplossing en kunnen zelfs gevaarlijk zijn, stelt Hardeman. Als een cliënt zijn bed uit wil en over een bedhek probeert te klimmen, is er meer risico op een valpartij met ernstig letsel dan wanneer de bedhekken omlaag staan. Daarnaast kunnen bedhekken de cliënt een opgesloten gevoel geven en is de cliënt volledig afhankelijk van de zorg om uit bed te komen. Dit kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat iemand incontinent wordt. Het is nu zeker niet de bedoeling dat zorginstellingen bedhekken massaal afschaffen. Het is belangrijk om het per cliënt afzonderlijk te bekijken en je als verzorgende vooral af te vragen: waarom staat dit bedhek eigenlijk omhoog en is het wel echt nodig? Volgens Hardeman zijn er genoeg alternatieven voor het optrekken van de bedhekken. Bijvoorbeeld extra lage bedden of bedden met deelbare hekken, waarbij je alleen aan het hoofdeind een bedhek optrekt. Een goedkoper alternatief is een opgerolde handdoek onder het matras leggen, aan de kant waar de cliënt uit bed kan rollen. Op deze manier ligt de zijkant van het matras iets hoger, waardoor de kans kleiner is dat de cliënt uit bed rolt. (Bron: TvV) Kijk voor de zeven meest gemaakte fouten bij fixeren door verzorgenden op > Dossiers. NIEUWS 8 november/december 2013 / TvV

9 EVEN BELLEN MET Wekelijks kijken zo n twee miljoen mensen naar het RTL 4-programma Geer & Goor: Effe geen cent te makken. Hierin leven Gerard Joling en Gordon een maandlang van een AOW-uitkering en doen ze vrijwilligerswerk voor het Nationaal Ouderenfonds. De redactie van het Tijdschrift voor Verzorgenden belde met Monique Wolfkamp, projectleider van het Nationaal Ouderenfonds. TEKST: RHIJJA JANSEN ILLUSTRATIE: SHUTTERSTOCK Maken Geer en Goor werken in de ouderenzorg aantrekkelijker? Absoluut. Een roc heeft gevraagd of we willen komen praten over werken in de ouderenzorg, omdat er meer aanvragen zijn voor stages in deze sector. Er heersen nogal wat vooroordelen over werken in de ouderenzorg en Geer en Goor laten zien hoe ontzettend leuk het is om met deze doelgroep te werken. Ze zijn ook vol lof over de verzorgenden, zeggen constant tegen hen: Wat een prachtig beroep heb je toch. En wat doe je belangrijk werk. Dat vonden de verzorgenden erg fijn om te horen. En ze hebben enorm veel lol gehad met elkaar, dat ook natuurlijk. Hoe hebben jullie Geer en Goor hiervoor gestrikt? Eigenlijk hebben zij contact met ons gezocht. In de eerste versie van Geen cent te makken werden de Frogers gevolgd die meehelpen bij de Voedselbank. Talpa wilde een nieuwe serie maken met Geer en Goor. Gordon stemde in, op voorwaarde dat het thema ouderen zou zijn. Geer was het hiermee eens, waarop Talpa oriënterende gesprekken met ons is gaan voeren. Eigenlijk zaten we direct op een lijn. Hoe zijn de mannen in het echt? Geweldig! Zoals je ze ziet in het programma zijn ze ook achter de schermen. Ze zijn buitengewoon aardig en behulpzaam en maken aan de lopende band grappen. Wij waren erg onder de indruk van hun persoonlijkheid. Dat geldt ook voor de ouderen. Na een item belden we ze s avonds altijd op hoe het met ze ging: Dat ik dit nog heb mogen meemaken, kregen we vaak terug. Een eenzame meneer was s avonds altijd moe van de verveling. Toen ik hem na een bezoek van Geer en Goor sprak zei hij: Geer en Goor zorgen ervoor dat er positief naar de ouderenzorg wordt gekeken. Ik was s avonds om tien uur nog vol energie, het was zó leuk. Was het alleen maar lachen, gieren, brullen? Nee, in een aflevering gaan ze een-op-eengesprekken voeren met eenzame ouderen; dat gaat niet over koetjes en kalfjes. Sommige verhalen zijn erg schrijnend. De mannen luisterden ernaar met tranen in de ogen. Ze blijven ook na het programma vrijwilligerswerk doen. Gordon doet wekelijks boodschappen voor een mevrouw, en dit weekend was een meneer met zijn dochter bij een concert van Gerard Joling. Gerard gaat ook bij deze meneer koffiedrinken. Er kijken zo n twee miljoen mensen, levert jullie dat nog iets op? Zeker, na twee afleveringen hadden al 1500 mensen zich als vrijwilliger aangemeld bij het Nationaal Ouderenfonds. We worden ook gebeld over allerlei zaken: een politiebureau had bijvoorbeeld al drie jaar een werkende scootmobiel opgeslagen bij de gevonden voorwerpen. Of wij er iets mee konden? Ja natuurlijk! De reacties zijn hartverwarmend. Al kunnen we altijd nog bedrijven of particulieren gebruiken die onze Boodschappenplusbussen willen sponsoren. TvV / november/december

10 10 november/december 2013 / TvV

11 Mijn VAK In deze rubriek vertellen verzorgenden over hun vak. Deze keer Maartje van den Boogaard (25), verzorgende IG bij Brabant Zorg. Zelf een keer meedoen? Mail ons: TEKST: CHRISTEL BOS FOTO (INCLUSIEF COVER): NORBERT VOSKENS Ik ben een knuffelzuster Hoe ben je in de ouderenzorg terechtgekomen? Tijdens mijn studie sociaal pedagogisch werk werkte ik al bij verzorgingshuis Aatrium in Veghel. Als vijftienjarige maakte ik de kamers schoon. Al snel werd ik gevraagd om in de huiskamer te komen werken. Ik zette koffie, deed spelletjes en andere activiteiten. In die periode ben ik gestopt met mijn opleiding. Ik vond dat de kinderopvang te weinig uitdaging bood. Mijn moeder die toentertijd ook bij Aatrium werkte, heeft ervoor gezorgd dat ik wat in de verzorging kon doen. Ik ben daarbij een opleiding gaan volgen. Naast verzorgende ben ik ook contactverzorgende. Van vijf bewoners onderhoud ik het contact met familie en artsen. Daarnaast houd ik hun zorgdossier bij. Dat ik daardoor een band opbouw met deze mensen vind ik erg leuk. Wie is jouw grote voorbeeld? Mijn moeder. Ik heb veel van haar geleerd. Ze werkt al 25 jaar in de ouderenzorg. Van haar heb ik de warme zorg en de gezelligheid meegekregen. Maar ook in mijn collega s zie ik kwaliteiten waar ik veel van leer. Iedereen heeft een talent. De een is communicatief heel sterk, de ander kan goed organiseren. Zelf ben ik een echte knuffelzuster. Ik houd ervan om mensen die dat fijn vinden aan te raken of te knuffelen. de somatische afdeling het totale pakket aan zorg nodig. Ik vind het leuk om dat te bieden. Wat vind je moeilijk? Mensen die in het beginstadium van dementie zijn vragen nog wel eens wanneer ze naar huis mogen en of ik ze naar buiten kan brengen. Ik vind het soms moeilijk hiermee om te gaan. Wat is de juiste aanpak? Hoe zorg je ervoor dat ze zich veilig voelen? Die aanpak verschilt per persoon. De een leid ik af. Met een ander ga ik een eindje wandelen als dat mogelijk is. Of ik zorg ervoor dat ze even met familie kunnen bellen. Ook het verdriet van familie grijpt mij aan. Het is wel hun vader, moeder of tante die dementie heeft. Acceptatie kan dan lastig zijn. Je inleven in de ander is dan ook belangrijk in mijn werk. Wanneer werk je het liefst? Ik werk graag overdag, dan kom ik het meest tot mijn recht. Ik vind het fijn om mensen s ochtends te wassen of te douchen zodat ze aan de dag kunnen beginnen. Overdag kan ik meer voor ze betekenen. Als het nodig is bel ik de fysiotherapeut of de arts. Waaraan bewaar je goede herinneringen? Mijn collega en ik werden genoemd tijdens de uitvaart van een bewoonster. Haar familie noemde ons warme zusters. De knuffels die wij hun moeder hadden gegeven heeft ze als heel prettig ervaren. Ze waren ons daar dankbaar voor. Dat we in de kerk werden genoemd vond ik heel mooi. Wat vind je bijzonder aan je werk? Contact maken met mensen met dementie. Dat doe ik door middel van muziek, mijn stem, aanraking of een knuffel. Als ik een lach op hun gezicht kan toveren is mijn dag goed. Dementerenden hebben anders dan mensen op Naam: Leeftijd: Woonplaats: Werkgever: Opleiding: Werkervaring: Vrije tijd: Maartje van den Boogaard 25 Eerde Brabant Zorg Opleiding tot verzorgende ( Individuele Gezondheidszorg) 7 jaar fitness, leuke dingen doen met vrienden en vriendinnen Maartje van den Boogaard met cliënt mevrouw Raaijmakers. TvV / november/december

12 VERZORGENDEN HELPEN NIEUWE BEWONERS WENNEN De eerste dagen in een Sommige mensen zijn opgelucht als ze naar een verpleeghuis of verzorgingshuis kunnen. Maar veel anderen willen niet, of begrijpen niet wat er gaat gebeuren. 12 november/december 2013 / TvV

13 verzorgingshuis De verhuizing naar een verzorgingshuis is voor veel mensen een van de meest ingrijpende perioden uit hun leven. In dit artikel krijg je van deskundigen tips over wat jij als verzorgende kunt doen om die periode voor mensen minder moeilijk te maken. TEKST JEROEN WAPENAAR FOTO S: SHUTTERSTOCK Sommige mensen zijn opgelucht als ze naar een verpleeghuis of verzorgingshuis kunnen. Maar veel anderen willen niet, of begrijpen niet wat er gaat gebeuren. Voor mantelzorgers en familieleden kan het gevoel heel dubbel zijn. Aan de ene kant zijn ze opgelucht dat de zorg wordt overgenomen door professionals. Aan de andere kant vinden ze het moeilijk om de zorg voor hun dierbare uit handen te geven. Ze vragen zich af of hun man, vrouw, vader of moeder wel voldoende aandacht zal krijgen. Om de opname voor iedereen minder moeilijk te maken is het dan ook belangrijk om meteen bij het eerste kennismakingsgesprek alle mensen veel persoonlijke aandacht te geven, benadrukt Selma te Boekhorst. Selma werkt als psycholoog bij verpleeghuis De Antonius Hof in Bussum, een locatie van Vivium Zorggroep. Ze geeft daar ook verzorgenden scholing over gedrag en dementie. In 2011 promoveerde ze aan de VU op haar onderzoek naar kleinschalig wonen voor mensen met dementie. Selma benadrukt dat de eerste periode voor bewoners, mantelzorgers en familieleden een rotperiode is. Meestal hebben mensen wel zes weken nodig om te wennen. Volgens haar zouden de meeste verzorgenden nog wel wat meer mogen vragen dan ze nu doen bij een kennismakingsgesprek. De familie is je belangrijkste bron om die rotperiode voor bewoners minder moeilijk te maken. VAN THUIS NAAR VERPLEEGHUIS Om verzorgenden te helpen bewoners op hun gemak te stellen is in november 2012 de handreiking Van thuis naar verpleeghuis gepubliceerd. Deze is ontwikkeld door het Kenniscentrum Zorginnovatie, een onderdeel van de Hogeschool Rotterdam, en kan je helpen bij uiteenlopende vraagstukken rondom de opname. In de handreiking staan diverse adviezen en tips voor zorgverleners die mensen met dementie en hun mantelzorgers begeleiden. Veel adviezen en tips zijn echter ook handig voor als je een bewoner begeleidt die, bijvoorbeeld, somatische (dus lichamelijke) klachten heeft. Bijvoorbeeld problemen met de motoriek, met het hart of aan het zenuwstelsel, zoals de ziekte van Parkinson. Astrid Hofman en Joke Bakker werkten allebei mee aan de handreiking. Astrid is afdelingshoofd bij het verpleeghuis Frankeland in Schiedam en Joke werkt als verzorgende bij Frankeland, een locatie van de Frankelandgroep. Net als Selma vinden zij het stellen van vragen bij een kennismakingsgesprek heel belangrijk. Persoonlijk contact bieden bij het kennismakingsgesprek en zo een vertrouwensband opbouwen lukt het beste als je veel vragen stelt, weet Joke. Daarmee krijg je belangrijke informatie waarmee je de zorg en de begeleiding persoonlijk kunt maken. Vraag bijvoorbeeld wat iemand graag eet en wat juist niet, hoe laat iemand graag opstaat en welke passies de nieuwe bewoner heeft. En hoe wil iemand de TvV / november/december

14 Om de opname minder moeilijk te maken is het belangrijk om meteen alle mensen veel persoonlijke aandacht te geven. inrichting van zijn kamer? De meeste huidige 65-plussers zijn gehecht aan oude, vertrouwde meubels. Een moderne bank kan mensen met dementie een vreemd gevoel geven. De simpelste dingen kunnen het verschil maken. Als iemand al vijftig jaar lang rechts zijn bed instapt, kan het heel verwarrend zijn als hij ineens links zijn bed moet instappen. Maak dus de indeling zo dat rechts het bed instappen ook in de nieuwe omgeving kan. WELZIJN SOMS VOORRANG BOVEN GEZONDHEID Van leraar verpleegkunde en auteur Gerke de Boer zouden verzorgenden nog veel meer mogen aansluiten bij de gewoonten van bewoners. Het werk van de verzorgende gaat over troost bieden. Dat doe je het beste als je mensen hun gang laat gaan. Maar nog te vaak moeten mensen hun identiteit inleveren. Als je vroeger graag op zaterdag tot 11 uur uitsliep en je moet er ineens om 9 uur uit heeft dat een grote impact op je welzijn. En dat geldt voor 14 november/december 2013 / TvV alle gewoonten. Probeer maar eens op een andere manier te douchen dan je gewend bent. Dat voelt heel raar. Wat in die eerste weken vaak gebeurt is dat mensen zich moeten onthechten van hun oude gewoonten, gaat Gerke verder. Zij moeten zich aanpassen aan hoe verzorgenden het graag willen. En juist dan krijgen mensen kwalen. Voorbeeld: als je na zestig jaar ineens een ander eetpatroon moet aanleren is de kans groot dat je gaat vermageren. Veel verzorgenden richten zich nu te veel op het voorkomen van medische problemen zoals ondervoeding, decubitus en incontinentie, vindt hij. Als je het welzijn laat prevaleren boven gezondheid kun je pas echt van toegevoegde waarde zijn. Laat iemand zijn eigen leven leiden, ook als iemand gewoonten heeft die misschien wat apart lijken. Daar wordt jouw werk ook veel leuker van. SLUIT AAN BIJ IEMANDS GEWOONTEN Ook specialist ouderengeneeskunde, trainer en docent aan het VUmc Nienke Nieuwenhuizen vindt het heel belangrijk dat verzorgenden meteen aansluiten bij iemands gewoonten. Daarmee maak je de drempel lager. Nienke legt uit wat je kunt doen om bij het eerste gesprek al een vertrouwensband op te bouwen. Herhaal bijvoorbeeld regelmatig wat mensen je vertellen. Dan merken ze dat je hen begrijpt en serieus neemt. Je komt waarschijnlijk ook veel mantelzorgers tegen die heel graag hun verhaal willen doen. Maak daar tijd en ruimte voor. Vraag hoe het was, die laatste periode. En laat ze rustig uitpraten als ze willen vertellen hoe zij de zorg deden. De sokken op een bepaalde manier aantrekken kan voor jou misschien niet belangrijk lijken, maar dat kan het voor hen wel zijn. De handreiking Van thuis naar verpleeghuis geeft verder als tip mee om de weerstand van familieleden en mantelzorgers bespreekbaar te maken. Zij kunnen twijfels hebben, zich schuldig voelen omdat ze de zorg uit handen geven of meningsverschillen hebben over de zorg. Omdat het zo belangrijk is om vertrouwen op te bouwen is het

15 Als je een gevoel van veiligheid uitstraalt, wordt het veel eenvoudiger voor je om iemand op zijn gemak te stellen. verstandig om bij het gesprek minimaal een verzorgende te hebben die het reilen en zeilen in het verpleeghuis goed kent. Luisteren alleen is natuurlijk niet voldoende. Het is belangrijk voor mensen dat ze erop kunnen vertrouwen dat jij en je collega s echt iets doen met wat ze jou vertellen. Astrid: Leg bij het eerste gesprek al uit hoe jullie de zorg en de begeleiding zo aanpassen dat iemand zich meteen thuis voelt. En wees ook eerlijk en duidelijk als je al weet dat het niet lukt om bij alle gewoonten aan te sluiten. STEL GERUST Hoe fijn het contact inmiddels is, het blijft moeilijk als de dag van verhuizing uiteindelijk daar is. Voldoende tijd en aandacht om de nieuwe bewoner te ontvangen betekent in de praktijk dat ook de receptie en de andere medewerkers op de hoogte zijn, aldus de handreiking. Het betekent verder dat je mensen op de eerste dag niet meteen belast met allerlei dingen die geregeld moeten worden. De ontvangst wordt als hartelijker en persoonlijker ervaren als die wordt gedaan door degene die ook het eerste gesprek deed. Krijgt de bewoner al dagopvang? Dan kan de verhuizing minder belastend worden als de bewoner vanuit de dagopvang naar de nieuwe woning wordt gebracht. Samen met de bewoner een laatste ronde door de vroegere woning maken en zo prettige herinneringen ophalen vinden veel mensen ook fijn. Astrid en Joke voegen toe dat een bloemetje en een doosje chocola op de kamer zeker worden gewaardeerd. Zoals ook in de handreiking Van thuis naar verpleeghuis staat: het wegbrengen is al moeilijk, het afscheid is zo mogelijk nog veel moeilijker. In de handreiking is de volgende trieste anekdote van een mantelzorger te lezen: Wij hadden haar gedag gezegd, maar ze stond op en rende achter ons aan. Er was ook geen zuster die erachteraan kwam om haar af te leiden. Dat viel me heel erg tegen. Om te voorkomen dat de nieuwe bewoner ontredderd achterblijft kan afleiden inderdaad helpen, zegt Astrid. Zeg bijvoorbeeld rustig en kalm dat je een kopje thee met de bewoner gaat drinken. Vaak gaat iemand dan wel mee. Waar je ook voor moet waken is dat familieleden de verkeerde woorden gaan gebruiken. Sommigen zeggen bijvoorbeeld dat ze alleen maar even boodschappen gaan doen, puur om hun dierbare gerust te stellen. Maar liegen werkt echt niet positief. Gerke heeft al veel opnames meegemaakt. Zijn ervaring is dat nieuwe bewoners na het afscheid al vrij snel over hun eerste verdriet heen zijn. Familieleden en mantelzorgers gaan echter met een steen in hun maag weg. Vandaar dat het zo belangrijk is om die mensen gerust te stellen, benadrukt hij. Bel ze na een uurtje op om te zeggen dat hun dierbare inmiddels gezellig aan de thee zit. Als je informeert hoe het gaat en als je ze de ruimte geeft hun verhaal te doen waarderen ze dat enorm. TvV / november/december

16 Persoonlijk contact bieden bij het kennismakingsgesprek en zo een vertrouwensband opbouwen lukt het beste als je veel vragen stelt. COMMUNICATIE MET FAMILIE EN MANTELZORGERS: WAT DOE JE WEL EN WAT NIET? Wel doen: Veel vragen stellen over het leven van de bewoner. Ruimte maken voor iedereens gevoelens en hen geruststellen. Vragen wat zij zelf zouden willen doen. Op de hoogte blijven houden; aan het eind van de eerste dag sowieso, daarna ook heel regelmatig. Zoeken naar mogelijkheden om ook online te communiceren. Via kunnen verzorgenden berichten en foto s aan familieleden doorgeven. Niet doen: Beloften doen over de zorg die je niet kunt waarmaken. De indruk wekken dat zij zich aan jou moeten aanpassen. Familieleden en mantelzorgers verplichten (of de indruk wekken dat je dat doet) taken over te nemen. Geen of weinig tijd inruimen voor het afscheid; het komt regelmatig voor dat mantelzorgers afscheid te belastend vinden voor hun naaste. Bewust afscheid nemen van het oude vertrouwde huis is juist heel belangrijk. Administratieve taken (zoals kleding merken) doen op de dag van de verhuizing. STRAAL VEILIGHEID UIT Hoeveel positieve aandacht je mensen ook geeft, zeker in de eerste dagen kan een nieuwe bewoner snel boos of verdrietig zijn. Iemand helpen met de verandering om te gaan begint bij je houding, zegt Selma. Als je een gevoel van veiligheid uitstraalt wordt het veel eenvoudiger voor je om iemand op zijn gemak te stellen. Probeer dwingende woorden als moeten zo veel mogelijk te vermijden. Blijf rustig en kalm, ook al is dat niet altijd makkelijk want verzorgenden hebben het heel druk. Maar besef wat een enorme overgang het voor mensen is, die nog eens groter is als ze bijvoorbeeld dementie hebben. Een zekere mate van theoretische kennis over de problematiek van bewoners is dan ook cruciaal, voegt Nienke toe. Want als je hen meer begrijpt kun je een beter houvast zijn. Het maakt bijvoorbeeld echt verschil of iemand met dementie alzheimer heeft of een andere 16 november/december 2013 / TvV

17 Meestal hebben mensen wel zes weken nodig om te wennen aan de nieuwe situatie. TIPS OM NIEUWE BEWONERS OP HUN GEMAK TE STELLEN Een veilige, rustige uitstraling, hoe krijg je die? Tips van Selma en Nienke: 1. Door de hurken gaan als je met iemand praat (voorkom een dominante houding). 2. Eerst contact maken en pas dan rustig uitleggen wat je voor iemand gaat doen. 3. Als een bewoner het zwaar heeft: jouw hand voorzichtig op zijn/haar hand leggen. 4. Opletten met het maken van oogcontact; sommigen vinden dat fijn, anderen niet. 5. Cliché, maar niet minder waar: rustig ademhalen. 6. Niet onzeker zijn, durf om hulp te vragen en accepteer dat je er soms niet uitkomt. vorm, zoals vasculaire dementie. Mensen met vasculaire dementie presteren zeker in het begin gemiddeld genomen beter op geheugen dan mensen met alzheimer. Dus een vraag als wat heeft u gisteren gegeten kun je aan iemand met vasculaire dementie vaak nog wel stellen, maar aan iemand met alzheimer misschien beter niet. TOON EMPATHIE In de eerste dagen kan het voor een nieuwe bewoner ook lastig zijn om aan andere bewoners te wennen. Een eigen kamer is er tegenwoordig meestal wel, maar toch. Niemand gaat met iedereen even makkelijk om. Toch gaat er vaak wel een positieve dynamiek uit van de groep, ziet Selma. Ze nemen elkaar onder hun vleugels. Belangrijk is ook hier weer dat je mensen goed kent, aldus Nienke. Zijn er twee mannen die allebei bij Fokker hebben gewerkt? Zet ze samen aan een tafel. En is het toch lastig wennen aan elkaar? Blijf dan zoeken naar die ene activiteit die iemand gelukkig maakt, dat helpt echt. In het begin moet je nog eens extra empathie tonen. Laat iemand na een moeilijk moment bijvoorbeeld even bellen met zijn dochter. Al is het maar drie minuten. MEER INFORMATIE De handreiking Van thuis naar verpleeghuis is gratis te downloaden op Op kun je twee boeken van Gerke de Boer over kleinschalig wonen gratis downloaden, namelijk U woont nu hier en Zo doen we dat hier. Gerke biedt ook e-learning aan, evenals Nienke via haar website TvV / november/december

18 OUDEREN EN COLLEGA S LEREN OMGAAN MET MODERNE MEDIA Dat app ik wel even door Social media halen ouderen uit hun isolement. Dat zegt verzorgende IG Brian Plaisier (25), werkzaam bij het Marnix Revalidatiecentrum voor Ouderen in Vlaardingen. Voor zijn opleiding aan het Albeda College in Rotterdam deed hij onderzoek naar de vraag in hoeverre smartphones en computers zijn geïntegreerd in het leven van oudere zorgvragers. TEKST EN FOTO: IRENE MULLER-SCHOOF Het Marnix Revalidatiecentrum voor Ouderen in Vlaardingen is een heel nieuw centrum dat ouderen helpt te revalideren na een ziekenhuisopname. Dat doen ze met de modernste zorgtechnieken, die Brain Plaisier zich snel en gemakkelijk eigen maakt. Hij weet veel van grafische vormgeving, apps en computers én hij is verzorgende IG bij het Marnix Revalidatiecentrum. Toen hij voor zijn opleiding mbo 3 IG in de verdiepende periode een onderwerp voor een onderzoek moest hebben, was de keus dan ook snel gemaakt. Hij besloot uit te zoeken in hoeverre de moderne mogelijkheden zijn geïntegreerd in het leven van oudere zorgvragers. Tablets en smartphones zijn steeds meer voor ouderen toegankelijk door hun steeds eenvoudiger gebruik, maar hoe staan ouderen ertegenover? INSTRUMENTEN TEGEN VEREENZAMING Brian kwam erachter dat er grofweg twee gelijke groepen zijn: de ene groep staat open voor moderne media en kan niet meer zonder. De andere groep moet er niets van hebben. Ook niet als hij de mogelijkheden met simpele woorden heel duidelijk uitlegt; voor sommigen is dit al te moeilijk. Soms confronteert het ouderen met hetgeen ze niet (meer) 18 november/december 2013 / TvV kunnen en dat kan pijnlijk zijn, weet Brian. Er zijn echter ook veel ouderen die wel de voordelen van moderne media inzien. Een bewoonster van het Marnix heeft bijvoorbeeld veel contact met haar zoon in Thailand via een grote smartphone. Ook hoorde Brian met veel plezier een dame zeggen: Dan app ik het wel even door. Er is veel contact mogelijk met een tablet of smartphone, het haalt mensen uit hun isolement. Daarom zijn het instrumenten die we goed kunnen inzetten bij vereenzaming. Daarnaast zijn er voor geheugentraining veel digitale mogelijkheden. Maar ook hier is het belangrijk dat de oudere ervoor openstaat en niet te zeer wordt geconfronteerd met het niet meer kunnen. INFORMEREN EN STIMULEREN Als verzorgende kun je hierin een informerende en stimulerende rol spelen, weet Brian. Je kunt je zorgvragers wijzen op handige apps als Pilalarm, een programmaatje dat aangeeft wanneer medicijnen moeten worden ingenomen. Met de app Geheugentrainer kunnen ouderen breinkrakers spelen, een aanrader voor mensen die vergeetachtig worden. Stimuleer het gebruik van apparaten als cliënten er een hebben en moedig ze aan contacten met de buitenwereld aan te gaan, zoals met vrienden of familie. Leer in eenvoudige taal uit te leggen wat al die nieuwe woorden zoals internet, apps, downloaden en Facebook betekenen. Brian gebruikt zelf simpele beeldspraak om betekenissen uit te leggen. De appstore, de winkel waar je apps downloadt, wordt verbeeld door de lucht. De wolken zijn de apps; de programma s. Als je een app wilt downloaden, haal je een wolkje uit de lucht. Wanneer je eenvoudig wat basiskennis hebt uitgelegd, is het de kunst je zorgvragers te verleiden om zelf te gaan oefenen. Kauw niet te veel voor. Het is immers leuk om zelf dingen uit te proberen en te ontdekken. Vraag ze bijvoorbeeld of ze hun kleinkind kunnen vinden op internet, of hun lievelingsmuziek. Ga er daarbij niet van uit dat alle ouderen houden van Frans Bauer of André Rieu. Er bestaat geen gemiddelde oudere van tachtig! Sta open voor de unieke wensen van je zorgvrager, ook bij het gebruik van social media. VERSTANDIG EN VEILIG GEBRUIK Onlosmakelijk verbonden met het gebruik van computers en smartphones is het verstandig gebruiken ervan. Brian: Het is erg belangrijk om ouderen te vertellen hoe ze voor hun veiligheid kunnen zorgen, zowel wat de mogelijke diefstal van de prijzige apparaten betreft als hoe ze op internet zichzelf en hun privacy kunnen beschermen. Als iemand een Facebook-account aan-

19 Brian Plaisier, verzorgende IG in het Marnix Revalidatiecentrum voor Ouderen in Vlaardingen én moderne media-expert. maakt, kun je bijvoorbeeld bespreken welke instellingen er mogelijk zijn. Wie mogen er allemaal in een account meekijken? Wie kunnen de foto s zien, of de berichten die je vanaf je vakantieadres stuurt? Besef dat vreemden soms misbruik kunnen maken van deze kennis. Uiteraard is het ook zeer belangrijk om ouderen bewust te maken van het feit dat banken via de mail nooit zullen vragen om pincodes en wachtwoorden. APPS VOOR VERZORGENDEN Niet alleen ouderen kunnen baat hebben bij alle nieuwe media, ook verzorgenden. Er zijn duizenden apps die van pas kunnen komen. Brian heeft zelf een app ontdekt met informatie over medicijnen die in Nederland worden verstrekt: FK, het Farmacotherapeutisch Kompas. Handig om up-to-date te blijven en even te kunnen checken als je twijfels hebt bij de medicijnverstrekking. Maar, vult Brian aan: Ga wel zorgvuldig met deze app om. Wanneer je medicijnen deelt en bij de zorgvrager op de FK-app op je smartphone gaat checken of de dosering klopt of wat de bijwerkingen zijn, komt dat weinig professioneel over. Doe dit zorgvuldig uit het zicht van de zorgvrager. Verder raadt Brian alle verzorgenden aan om mediawijs te worden. School je op het gebied van social media en zorg DOE MEE & WIN! dat je weet hoe je er verstandig mee kunt omgaan. Is er een mediabeleid in jouw organisatie? Mag je twitteren over je werk? Ben je vrienden op Facebook met je collega s of je zorgvragers? Heb je nagedacht over de gevolgen? Ga dat eerst goed na. Bij Uitgeverij Scriptum is onlangs een handig boek uitgekomen: Social media voor senioren. Auteur Annet van Betuw ging in december 1995 online om informatie te vinden over de zeldzame chromosoomafwijking van haar oudste dochter. Die was er en ze vond ook andere ouders. Geen wonder dat ze internet omarmde. Vanzelf ging ze ook social media gebruiken. Sinds 2009 geeft ze trainingen en workshops social media. Daar ontmoet ze veel nieuwsgierige ouderen die anders met social media omgaan dan jongeren. Dit vormde de basis voor dit boek. TvV mag van Uitgeverij Scriptum een paar boeken weggeven. Interesse? Mail naar redactie. tvv@y-publicaties onder vermelding van Social media. Vergeet je adresgegevens niet! Niet gewonnen? Het boek is te koop voor 14,95, ISBN: TvV / november/december

20 Advertentie Wij zijn de zorg Al vanaf 68,50 per maand!... en hebben onze eigen zorgverzekering!

De mantelzorg DER LIEFDE

De mantelzorg DER LIEFDE De mantelzorg DER LIEFDE Ongeveer 3,5 miljoen Nederlanders zorgen onbetaald en langdurig voor een chronisch zieke, gehandicapte of hulpbehoevende partner of familielid. Ook op de HAN zijn veel medewerkers

Nadere informatie

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt

Nadere informatie

Werkboek Het is mijn leven

Werkboek Het is mijn leven Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er

Nadere informatie

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster [PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9

Nadere informatie

Seksualiteit: Grenzen en Wensen

Seksualiteit: Grenzen en Wensen IJBURGCOLLEGE.NL Seksualiteit: Grenzen en Wensen Leerlingen handleiding Michiel Kroon Lieve leerling, Het is belangrijk om op een open en goede manier over seks te kunnen praten. De lessenserie die in

Nadere informatie

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe

Nadere informatie

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over, 3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol

Nadere informatie

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S 2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de

Nadere informatie

Kwaliteitszorg. Test jezelf.

Kwaliteitszorg. Test jezelf. Kwaliteitszorg. Test jezelf. Pagina 1 Weet jij hoe je je deskundigheid of die van je collega s kunt bevorderen of professionaliseren? Kun je goed samenwerken? Kun je kwaliteitszorg leveren? Doe de testjes

Nadere informatie

Papa en mama hebben ruzie. Ton en Toya vinden dat niet leuk. Papa wil graag dat Ton en Toya bij hem op bezoek komen, maar van mama mag dat niet.

Papa en mama hebben ruzie. Ton en Toya vinden dat niet leuk. Papa wil graag dat Ton en Toya bij hem op bezoek komen, maar van mama mag dat niet. Bezoek op kantoor Papa en mama hebben ruzie. Ton en Toya vinden dat niet leuk. Papa wil graag dat Ton en Toya bij hem op bezoek komen, maar van mama mag dat niet. Ton en Toya hebben wat problemen thuis.

Nadere informatie

E-PAPER. Drie praktische tips om je werk als apothekersassistent(e) leuker te maken!

E-PAPER. Drie praktische tips om je werk als apothekersassistent(e) leuker te maken! Dé expert in praktische apotheektrainingen E-PAPER Drie praktische tips om je werk als apothekersassistent(e) leuker te maken! 1 Inhoudsopgave De cliënt en ik 3 Weet jij nog waarom je in de apotheek wilde

Nadere informatie

Natuur doet je goed. Natuurbeleving met cliënten. Training voor begeleiders van: ouderen, mensen met dementie, mensen met een (meervoudige) beperking

Natuur doet je goed. Natuurbeleving met cliënten. Training voor begeleiders van: ouderen, mensen met dementie, mensen met een (meervoudige) beperking Natuur doet je goed Natuurbeleving met cliënten Training voor begeleiders van: ouderen, mensen met dementie, mensen met een (meervoudige) beperking Op naar buiten Frisse buitenlucht en beweging is gezond

Nadere informatie

JEUGDIGEN. Hulp na seksueel misbruik. vooruitkomen +

JEUGDIGEN. Hulp na seksueel misbruik. vooruitkomen + > vooruitkomen + Hulp na seksueel misbruik JEUGDIGEN Heb jij seksueel misbruik meegemaakt of iemand in jouw gezin, dan kan daarover praten helpen. Het kan voor jou erg verwarrend zijn hierover te praten,

Nadere informatie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie

Nadere informatie

DEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou!

DEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou! DEEL 1 1 WERKBOEK 5 Eigen keuze Inhoud 2 1. Hoe zit het met je keuzes? 3 2. Hoe stap je uit je automatische piloot? 7 3. Juiste keuzes maken doe je met 3 vragen 9 4. Vervolg & afronding 11 1. Hoe zit het

Nadere informatie

Info. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde

Info. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Info Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Inhoud INHOUD 1. Waar gaat het over 3 2. Aanraken 4 3. Hoe noem jij dat? 5 4. Baas over

Nadere informatie

Workshop communicatie

Workshop communicatie Workshop communicatie Feedback is collegiale ondersteuning of toch niet? Wat wil de beroepsvereniging betekenen voor Verzorgenden en Verpleegkundigen? Wij willen onze beroepsgroepen in staat stellen hun

Nadere informatie

ThiemeMeulenhoff Zorg Niveau 3. 2.3 Begeleiden op sociaal/maatschappelijk gebied Antwoordmodellen

ThiemeMeulenhoff Zorg Niveau 3. 2.3 Begeleiden op sociaal/maatschappelijk gebied Antwoordmodellen ThiemeMeulenhoff Zorg Niveau 3 2.3 Begeleiden op sociaal/maatschappelijk gebied Antwoordmodellen Inhoudsopgave 1 Een zorgvrager begeleiden 5 1.1 Het sociale netwerk begeleiden 5 Praktijk: Ik zie bijna

Nadere informatie

Ouderen en seksualiteit:

Ouderen en seksualiteit: Ouderen en seksualiteit: een oud taboe of een sexy verhaal? Vaak denken jongeren dat mensen van boven de 60 geen seks meer hebben, of daar toch zeker niet van genieten. Niets is minder waar. Maar ook in

Nadere informatie

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben Ik ben wie ik ben Naam: Johan Vosbergen Inhoudsopgave Inleiding... 3 De uitslag van Johan Vosbergen... 7 Toelichting aandachtspunten en leerdoelen... 8 Tot slot... 9 Pagina 2 van 9 Inleiding Hallo Johan,

Nadere informatie

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben Ik ben wie ik ben Naam: Lisa Westerman Inhoudsopgave Inleiding... 3 De uitslag van Lisa Westerman... 7 Toelichting aandachtspunten en leerdoelen... 8 Tot slot... 9 Pagina 2 van 9 Inleiding Hallo Lisa,

Nadere informatie

FOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22.

FOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. PAS OP! Hulp Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. Internet Wil je meer lezen? Kijk op www.jipdenhaag.nl/loverboys En test jezelf op www.loverboytest.nl Dit is een

Nadere informatie

Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft

Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Zorgen en vragen 1 Gezinsinterventie 2 Tien praktische

Nadere informatie

Waarom dit boek? 7. 1 De ik-fabriek, wat is dat? Lichaamsseintjes Je lichaam is net een fabriek 17

Waarom dit boek? 7. 1 De ik-fabriek, wat is dat? Lichaamsseintjes Je lichaam is net een fabriek 17 Inhoud Waarom dit boek? 7 1 De ik-fabriek, wat is dat? 10 2 Lichaamsseintjes 14 3 Je lichaam is net een fabriek 17 4 De ik-fabriek, hoe ziet die eruit? 18 4.1 De eerste verdieping: voelen 20 4.2 De tweede

Nadere informatie

Weet wat je kan Samenvatting op kaarten

Weet wat je kan Samenvatting op kaarten Samenvatting op kaarten 16 kaarten met samenvattingen van de inhoud van de module, psychoeducatie over een Lichte verstandelijke Beperking (LVB) voor cliënten en hun naasten. De kaarten 1 14 volgen de

Nadere informatie

Ontdek je kracht voor de leerkracht

Ontdek je kracht voor de leerkracht Handleiding les 1 Ontdek je kracht voor de leerkracht Voor je ligt de handleiding voor de cursus Ontdek je kracht voor kinderen van groep 7/8. Waarom deze cursus? Om kinderen te leren beter in balans te

Nadere informatie

Inleiding. Autisme & Communicatie in de sport

Inleiding. Autisme & Communicatie in de sport Sanne Gielen Inleiding Starten met een nieuwe sport is voor iedereen spannend; Hoe zal de training eruit zien? Zal de coach aardig zijn? Heb ik een klik met mijn teamgenoten? Kán ik het eigenlijk wel?

Nadere informatie

Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.

Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen. Bidden Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.nl en kinderactiviteiten www.lambertuskerk-rotterdam.nl

Nadere informatie

DigiContact. in één klik jouw ondersteuning

DigiContact. in één klik jouw ondersteuning DigiContact in één klik jouw ondersteuning Welkom bij DigiContact Ondersteuning van vandaag DigiContact is de ondersteuning van deze tijd. Speciaal voor mensen die zelfstandig wonen en werken, maar soms

Nadere informatie

Die nacht draait Cees zich naar me toe. In het donker voel ik heel zachtjes zijn lippen op mijn wang.

Die nacht draait Cees zich naar me toe. In het donker voel ik heel zachtjes zijn lippen op mijn wang. Vanavond ga ik mijn man vertellen dat ik bij hem wegga. Na het eten vertel ik het hem. Ik heb veel tijd besteed aan het maken van deze laatste maaltijd. Met vlaflip toe. Ik hoop dat de klap niet te hard

Nadere informatie

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen. De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.

Nadere informatie

Voel je vrij en liefdevol 7 oefeningen

Voel je vrij en liefdevol 7 oefeningen Voel je vrij en liefdevol 7 oefeningen Soms voel je je gevangen door het leven. Vastgezet door de drukte, en beklemd in je eigen hoofd. Je voelt je niet vrij en je voelt geen liefde. Met deze tips breng

Nadere informatie

Persona s zorgtechnologie ouderenzorg Tangenborgh najaar 2015

Persona s zorgtechnologie ouderenzorg Tangenborgh najaar 2015 Persona s zorgtechnologie ouderenzorg Tangenborgh najaar 2015 Mevrouw van de Berg intramurale zorg bewoner Heidehiem Kim de Jong EVV-er Anna de Vries - medewerker verzorging intramurale zorg en thuiszorg

Nadere informatie

Zou het zo simpel zijn? Zonnehuizen investeren in zorggemeenschap.

Zou het zo simpel zijn? Zonnehuizen investeren in zorggemeenschap. Zou het zo simpel zijn? Zonnehuizen investeren in zorggemeenschap. Zorggemeenschap. Wat bedoelen we daar eigenlijk mee? Wanneer we het hebben over een gemeenschap als samenleving, dan weet iedereen precies

Nadere informatie

Iedereen heeft een verhaal

Iedereen heeft een verhaal informatie voor jongeren Iedereen heeft een verhaal > Goed om te weten als je tijdelijk naar JJC gaat Iedereen heeft een eigen verhaal. Veel verhalen gaan over waarom het niet allemaal gelopen is zoals

Nadere informatie

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)

Nadere informatie

Verslag Conferentie informele zorg, ActiVite 22 november 2017

Verslag Conferentie informele zorg, ActiVite 22 november 2017 Verslag Conferentie informele zorg, ActiVite 22 november 2017 De zaal reageert opgelucht als trainingsacteurs Barbara Oppelaar en Linde Löbert van Ervarea vertellen dat ze geen rollenspellen hoeven te

Nadere informatie

plukken Een kwestie van kunnen kiezen

plukken Een kwestie van kunnen kiezen Ik wil vandaag zo graag zonnebloemen plukken Een kwestie van kunnen kiezen Verjaardagskalender Regie bij Dementie Vilans Alzheimer Nederland Regisseur van je eigen levensfilm Eigen regie. Je komt de term

Nadere informatie

Onderzoek naar wensen en behoeften op het gebied van dagbesteding van (kwetsbare) ouderen en hun mantelzorgers in het Schilderskwartier in Woerden

Onderzoek naar wensen en behoeften op het gebied van dagbesteding van (kwetsbare) ouderen en hun mantelzorgers in het Schilderskwartier in Woerden Onderzoek naar wensen en behoeften op het gebied van dagbesteding van (kwetsbare) ouderen en hun mantelzorgers in het Schilderskwartier in Woerden Voor wie is dit onderzoek? 1) Zelfstandig wonende ouderen

Nadere informatie

3 Hoogbegaafdheid op school

3 Hoogbegaafdheid op school 3 Hoogbegaafdheid op school Ik laat op school zien wat ik kan ja soms nee Ik vind de lessen op school interessant meestal soms nooit Veel hoogbegaafde kinderen laten niet altijd zien wat ze kunnen. Dit

Nadere informatie

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou! Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw

Nadere informatie

Online Titel Competentie Groepsfase Lesdoel Kwink van de Week

Online Titel Competentie Groepsfase Lesdoel Kwink van de Week onderbouw Les 1 Online Dit ben ik! Besef van jezelf Forming Ik kan mezelf voorstellen aan een ander. Ken je iemand nog niet? Vertel hoe je heet. Les 2 Online Hoe spreken we dit af? Keuzes maken Norming

Nadere informatie

U in het middelpunt Die migraine hè Levenservaring verzilveren

U in het middelpunt Die migraine hè Levenservaring verzilveren Welzijn op recept Welkom bij SWOA. Uw huisarts heeft u met ons in contact gebracht. De dokter kan u op dit moment geen passende behandeling (meer) bieden. Toch voelt u zich niet lekker, of heeft u pijn.

Nadere informatie

Weer naar school. De directeur stapt het toneel op. Goedemorgen allemaal, zegt hij. * In België heet een mentor klastitularis.

Weer naar school. De directeur stapt het toneel op. Goedemorgen allemaal, zegt hij. * In België heet een mentor klastitularis. Weer naar school Kim en Pieter lopen het schoolplein op. Het is de eerste schooldag na de zomervakantie. Ik ben benieuwd wie onze mentor * is, zegt Pieter. Kim knikt. Ik hoop een man, zegt ze. Pieter kijkt

Nadere informatie

Ervaringen van mensen met verstandelijke beperkingen of psychiatrische problemen met zelfstandig wonen en deelname aan de samenleving

Ervaringen van mensen met verstandelijke beperkingen of psychiatrische problemen met zelfstandig wonen en deelname aan de samenleving Een eigen huis.. Ervaringen van mensen met verstandelijke beperkingen of psychiatrische problemen met zelfstandig wonen en deelname aan de samenleving M.H. Kwekkeboom (red.) A.H. de Boer (SCP) C.van Campen

Nadere informatie

Tertzio www.pleyade.nl

Tertzio www.pleyade.nl Tertzio www.pleyade.nl Welkom op Tertzio Warm, persoonlijk en sfeervol. Dat is waar de verpleegunit van Pleyade op Tertzio voor staat. Wij bieden zorg aan mensen met een lichamelijke aandoening in een

Nadere informatie

2 Functies in de zorg

2 Functies in de zorg THEMA 2Functies in de zorg 1 Inleiding In de zorg werken heel veel mensen. Mensen zoals jij, zorghulpen, maar ook mensen met andere functies. In dit thema leer je welke andere functies je in de zorg tegenkomt.

Nadere informatie

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg Stap 6: Deel 2 6.2.1 Dealen met afleiding onderweg In het tweede deel van jullie experiment ga je verder met het ondernemen van ACTies die je met de anderen hebt afgesproken te doen. Daarnaast krijg je

Nadere informatie

Luisteren en samenvatten

Luisteren en samenvatten Luisteren en samenvatten Goede communicatie, het voeren van een goed gesprek valt of staat met luisteren. Vaak denk je: Dat doe ik van nature. Maar schijn bedriegt: luisteren is meer dan horen. Vaak luister

Nadere informatie

Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd

Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd 1 Joppe (13): Mijn ouders vertelden alle twee verschillende verhalen over waarom ze gingen

Nadere informatie

UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Pijnrevalidatie voor kinderen en jongeren

UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Pijnrevalidatie voor kinderen en jongeren UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Pijnrevalidatie voor kinderen en jongeren Informatie voor kinderen, jongeren en ouders Wat staat er in deze folder? Inleiding voor ouders 1 Informatie

Nadere informatie

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij.

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij. Lied: Ik ben ik (bij thema 1: ik ben mezelf) (nr. 1 en 2 op de CD) : Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Ik heb een mooie naam, van achter en vooraan.

Nadere informatie

Nieuwsbrief CliëntAanZet

Nieuwsbrief CliëntAanZet Nummer 5 Juni/Juli 2014 Van de redactie Hallo, Hier weer een nieuwe nieuwsbrief CliëntAanZet. Heb je een leuk idee voor deze nieuwsbrief? Of wil je misschien zelf iets schrijven? Stuur een bericht naar:

Nadere informatie

KIEZEN VOOR WERK: HANDLEIDING

KIEZEN VOOR WERK: HANDLEIDING CASUS: AMINA Alle vrijheid die ik in Turkije had verdwijnt. Ik voelde me opgesloten en depressief. Toen ik mijn man leerde kennen ben ik misschien te veel van dingen uitgegaan en heb ik te weinig gevraagd.

Nadere informatie

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl.

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Chatten Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Colofon Een uitgave van Eenvoudig Communiceren

Nadere informatie

Lesmodule 4 fasen van. dementie. VOORBEELD LESMODULE: 4 fasen van dementie

Lesmodule 4 fasen van. dementie. VOORBEELD LESMODULE: 4 fasen van dementie Lesmodule 4 fasen van dementie Inhoudsopgave: 1. Wat is dementie? blz. 3 2. Twee basisprincipes over de werking van de hersenen blz. 4 3. Omschrijving van de vier fasen van ikbeleving bij dementie blz.

Nadere informatie

Coördinatie van zorg. Test jezelf.

Coördinatie van zorg. Test jezelf. Coördinatie van zorg. Test jezelf. Pagina 1 Kun jij coördineren? Werk je planmatig en zorgvuldig? Ben je goed in samenwerken? Doe de testjes en kijk of jij een kei bent! 1. Coördineren Continuïteit en

Nadere informatie

leerlingbrochure nld Door: Jolanthe Jansen

leerlingbrochure nld Door: Jolanthe Jansen leerlingbrochure nld Door: Jolanthe Jansen Dit is een brochure, gemaakt voor leerlingen met NLD. Naast deze brochure is er ook: - een brochure met informatie voor ouders van kinderen met NLD en - een brochure

Nadere informatie

VIER EENVOUDIGE TAKTIEKEN OM LASTIGE COLLEGA S VOOR JE TE WINNEN

VIER EENVOUDIGE TAKTIEKEN OM LASTIGE COLLEGA S VOOR JE TE WINNEN E-BLOG VIER EENVOUDIGE TAKTIEKEN OM LASTIGE COLLEGA S VOOR JE TE WINNEN in samenwerken Je komt in je werk lastige mensen tegen in alle soorten en maten. Met deze vier verbluffend eenvoudige tactieken vallen

Nadere informatie

Interview Rob van Brakel

Interview Rob van Brakel Interview Rob van Brakel Atributes Consequences Values Hallo Rob van Brakel, mag ik jou een aantal vragen mogen stellen? Prima. Hoe oud ben je? 21 jaar Wat is je woonsituatie op het moment? Op het moment

Nadere informatie

Wat kan de orthopedagoog of psycholoog voor jou doen?

Wat kan de orthopedagoog of psycholoog voor jou doen? Wat kan de orthopedagoog of psycholoog voor jou doen? Samenwerkingsverband NIP-NVO zorg voor mensen met een verstandelijke beperking 2014 1 Inhoud Voorwoord 3 Wat doet de psycholoog of orthopedagoog? 5

Nadere informatie

Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 <Katelyne>

Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 <Katelyne> Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 Inleiding Timo is een ander mens geworden door zijn grote vriend Tommy. Toch was het niet altijd zo geweest, Timo had Tommy gekregen voor

Nadere informatie

13 Acquisitietips. AngelCoaching. Coaching en training voor de creatieve sector www.angelcoaching.nl

13 Acquisitietips. AngelCoaching. Coaching en training voor de creatieve sector www.angelcoaching.nl 13 Acquisitietips AngelCoaching Coaching en training voor de creatieve sector Tip 1 Wat voor product/dienst ga je aanbieden? Maak een keuze, niemand kan alles! Tip 1 Veel ondernemers zijn gezegend met

Nadere informatie

Comfortabel en vertrouwd in Erasmus

Comfortabel en vertrouwd in Erasmus Comfortabel en vertrouwd in Erasmus ERASMUS ACCORDEON SPELEN IS ZO N MOOIE AFLEIDING. ONLANGS IS MIJN MAN OVERLEDEN EN DAT IS MOEILIJK. Goede zorg, veiligheid en zoveel mogelijk zelfstandigheid, terwijl

Nadere informatie

Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis

Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis Geachte dames en heren, Zelfredzaamheid is een mooi en positief begrip. Immers, elk kind wil dingen zelf leren doen, jezelf kunnen redden

Nadere informatie

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me

Nadere informatie

Op een bepaald moment moet je accepteren, dat je niet alles meer zelf kunt.

Op een bepaald moment moet je accepteren, dat je niet alles meer zelf kunt. Het mooiste van mijn beroep GEVEN VAN LIEFDE ÉN ZORG één druk op de knop PERSOONLIJK ALARM Lekker makkelijk! MAALTIJDSERVICE Op een bepaald moment moet je accepteren, dat je niet alles meer zelf kunt.

Nadere informatie

Meten van mediawijsheid. Bijlage 6. Interview. terug naar meten van mediawijsheid

Meten van mediawijsheid. Bijlage 6. Interview. terug naar meten van mediawijsheid Meten van mediawijsheid Bijlage 6 Interview terug naar meten van mediawijsheid Bijlage 6: Het interview Individueel interview Uitleg interview Ik zal je uitleggen wat de bedoeling is vandaag. Ik ben heel

Nadere informatie

Kaartspel: Roze in de (ouderen)zorg

Kaartspel: Roze in de (ouderen)zorg Naam Kaartspel: Roze in de (ouderen)zorg Inleiding Niet alleen LHB-ers zelf vinden het lastig om over hun seksualiteit of seksuele identiteit te praten. Dat geldt ook voor veel studenten en ervaren professionals

Nadere informatie

Welkom bij Centrum Jeugd. Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden

Welkom bij Centrum Jeugd. Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden Welkom bij Centrum Jeugd Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden Welkom bij Centrum Jeugd Je gaat deelnemen aan een van de behandelingen bij Centrum Jeugd van GGz Breburg. De behandelaren

Nadere informatie

ik? Houd je spreekbeurt over GGNet

ik? Houd je spreekbeurt over GGNet ik? Houd je spreekbeurt over GGNet 1 Houd je spreekbeurt over GGNet Krijg je zelf hulp van GGNet Jeugd? Of je vader/moeder/broer(tje)/zus(je) of iemand anders die je kent? Werkt één van je ouders bij GGNet?

Nadere informatie

HEY WAT KAN JIJ EIGENLIJK GOED? VERKLAP JE TALENT IN 8 STAPPEN

HEY WAT KAN JIJ EIGENLIJK GOED? VERKLAP JE TALENT IN 8 STAPPEN E-blog HEY WAT KAN JIJ EIGENLIJK GOED? VERKLAP JE TALENT IN 8 STAPPEN In talent & groei Het is belangrijk om je talent goed onder woorden te kunnen brengen. Je krijgt daardoor meer kans om het werk te

Nadere informatie

ipad enquête - ouders - 18 reacties (van 29 ouders)!

ipad enquête - ouders - 18 reacties (van 29 ouders)! 18 responses View all Publish analytics 18 responses ipad enquête - ouders - 18 reacties (van 9 ouders) Summary View all responses Publish analytics In welke mate ziet u uw zoon of dochter de ipad thuis

Nadere informatie

Inhoudsopgave...2. Voorwoord...3. Inleiding...3. Hoofdstukken...4. 1. Wat is een verpleeghuis?...4. 2. De geschiedenis van het verpleeghuis...

Inhoudsopgave...2. Voorwoord...3. Inleiding...3. Hoofdstukken...4. 1. Wat is een verpleeghuis?...4. 2. De geschiedenis van het verpleeghuis... Naam: School: Groep: 8 Laurens Tap De Trinoom Datum: 10 december 2012 Hoofdstuk: Inhoudsopgave Pagina 1 INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave...2 Voorwoord...3 Inleiding...3 Hoofdstukken...4 1. Wat is een verpleeghuis?...4

Nadere informatie

ZORGELOOS OP UITJE, VOOR OUDERS EN BEGELEIDING VAN AUTISTISCHE KINDEREN

ZORGELOOS OP UITJE, VOOR OUDERS EN BEGELEIDING VAN AUTISTISCHE KINDEREN ZORGELOOS OP UITJE, VOOR OUDERS EN BEGELEIDING VAN AUTISTISCHE KINDEREN Inhoud: - Zorgeloos op uitje -Wat is autisme? - Wat houd een uitje precies in? - 15 TIPS om uw uitje tot een succes te maken Marinka

Nadere informatie

RAPPORTAGE WACHTKAMERINTERVIEWS

RAPPORTAGE WACHTKAMERINTERVIEWS RAPPORTAGE WACHTKAMERINTERVIEWS Huisartsenpraktijk Dalfsen ARGO BV 2014 Rapportage wachtkamerinterview Inleiding Onder de cliënten van huisartsenpraktijk Dalfsen zijn de afgelopen 2 jaren tevredenheidsonderzoeken

Nadere informatie

De heer Ten Brink (62),

De heer Ten Brink (62), De heer Ten Brink (62), bewoner Sensire Dementie den op ooiman jonge leeftijd doetinchem, bestuurt de droombus 1 Dementie op jonge leeftijd Dementie komt vooral voor bij oudere mensen. Toch kun je ook

Nadere informatie

Inhoud. 1 Wil je wel leren? 2 Kun je wel leren? 3 Gebruik je hersenen! 4 Maak een plan! 5 Gebruik trucjes! 6 Maak fouten en stel vragen!

Inhoud. 1 Wil je wel leren? 2 Kun je wel leren? 3 Gebruik je hersenen! 4 Maak een plan! 5 Gebruik trucjes! 6 Maak fouten en stel vragen! 1 Wil je wel leren? Opdracht 1a Wat heb jij vanzelf geleerd? 7 Opdracht 1b Van externe naar interne motivatie 7 Opdracht 1c Wat willen jullie graag leren? 8 2 Kun je wel leren? Opdracht 2a Op wie lijk

Nadere informatie

Pasen met peuters en kleuters. Jojo is weg

Pasen met peuters en kleuters. Jojo is weg Pasen met peuters en kleuters Beertje Jojo is weg Thema Maria is verdrietig, haar beste Vriend is er niet meer. Wat is Maria blij als ze Jezus weer ziet. Hij is opgestaan uit de dood! Wat heb je nodig?

Nadere informatie

4 Denken. in het park een keer gebeten door een hond. Als Kim een hond ziet wil ze hem graag aaien. Als

4 Denken. in het park een keer gebeten door een hond. Als Kim een hond ziet wil ze hem graag aaien. Als 4 Denken In dit hoofdstuk vertellen we hoe jij om kan gaan met je gedachten. Veel gedachten maak je zelf. Ze bepalen hoe jij je voelt. We geven tips hoe jij jouw gedachten en gevoelens zelf kunt sturen.

Nadere informatie

Vragenlijst: Wat vind jij van je

Vragenlijst: Wat vind jij van je Deze vragenlijst is bedacht door leerlingen. Met deze vragenlijst kunnen leerlingen er zelf achter kunnen komen wat andere leerlingen van hun school vinden. De volgende onderwerpen komen langs: Sfeer op

Nadere informatie

Bennema State: geniet van rust en natuur

Bennema State: geniet van rust en natuur Bennema State: geniet van rust en natuur BENNEMA STATE IK LUISTER MIJN FAVORIETE MUZIEK VIA MIJN LAPTOP OF TABLET. Een prachtige landelijke omgeving, met weidse natuur en een gezellige dierenweide. Een

Nadere informatie

Ontmoeting. gezondnu.nl

Ontmoeting. gezondnu.nl Ger van der Gaast (64) weet sinds 2010 dat hij de ziekte van Alzheimer heeft. Inmiddels woont hij in een verpleeghuis in Utrecht. Als voormalig docent verpleegkunde volgt Ger zijn eigen zorg kritisch.

Nadere informatie

Vrijwilliger bij ASVZ

Vrijwilliger bij ASVZ Vrijwilliger bij ASVZ Inhoud Vrijwilligerswerk: leuk en waardevol! 05 Dit is wie we zijn 06 Het verhaal van Ingrid 08 Wat kun je doen bij ASVZ? 10 Het verhaal van José 12 Belangrijke informatie 14 Scholing

Nadere informatie

Mienskip in Van Harenshuus

Mienskip in Van Harenshuus Mienskip in Van Harenshuus VAN HARENSHUUS HET OPHALEN VAN HERINNERINGEN ZORGT ERVOOR DAT MENSEN ZICH NUTTIG EN ERKEND VOELEN. DAT IS BELANGRIJK ALS JE DOOR DEMENTIE NIETS MEER VAN HET HIER EN NU HERKENT.

Nadere informatie

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie

Nadere informatie

FEEDBACK GEVEN IN ZELFSTURENDE TEAMS. Yvette Paludanus

FEEDBACK GEVEN IN ZELFSTURENDE TEAMS. Yvette Paludanus FEEDBACK GEVEN IN ZELFSTURENDE TEAMS Yvette Paludanus 2 Dit boekje is tot stand gekomen dankzij de vragen en verhalen van medewerkers in de zorg. Wil je een exemplaar van dit boekje bestellen? Wil je begeleiding

Nadere informatie

Hoe gaat het met je studie?

Hoe gaat het met je studie? 195 195 HOOFDSTUK 12 Hoe gaat het met je studie? WOORDEN 1 Kies uit: onvoldoende controleren gymnastiek mening huiswerk 1 Heb je je al gemaakt? 2 Ik was op school niet zo goed in. Ik vond sport niet leuk.

Nadere informatie

JUST BE YOU.NL. Het mooiste wat je kunt worden is jezelf! 23 tips voor direct meer zelfvertrouwen. Marian Palsgraaf - www.justbeyou.

JUST BE YOU.NL. Het mooiste wat je kunt worden is jezelf! 23 tips voor direct meer zelfvertrouwen. Marian Palsgraaf - www.justbeyou. JUST BE YOU.NL Het mooiste wat je kunt worden is jezelf! 23 tips voor direct meer zelfvertrouwen Marian Palsgraaf - www.justbeyou.nl Het mooiste wat je kunt worden is jezelf. Mijn passie is mensen te helpen

Nadere informatie

Je talenten komen tot bloei bij Bloesem Theehuis Sterker in de samenleving.

Je talenten komen tot bloei bij Bloesem Theehuis Sterker in de samenleving. Je talenten komen tot bloei bij Bloesem Theehuis Sterker in de samenleving. Powered by Pluryn Rita deed werkervaring op bij Bloesem Theehuis in Herpen. Gasten genieten er van de lekkerste thee, taart en

Nadere informatie

Lusteloos gedrag. Samenvatting Hieronder hebben we de inhoud van de aflevering Lusteloos gedrag samengevat. Gemakkelijk om er nog eens bij te pakken.

Lusteloos gedrag. Samenvatting Hieronder hebben we de inhoud van de aflevering Lusteloos gedrag samengevat. Gemakkelijk om er nog eens bij te pakken. Lusteloos gedrag Samenvatting Hieronder hebben we de inhoud van de aflevering Lusteloos gedrag samengevat. Gemakkelijk om er nog eens bij te pakken. Wat is lusteloos gedrag? Dementie kan ervoor zorgen

Nadere informatie

Niet veel mensen krijgen deze ziekte en sommige volwassenen hebben er vaak nog nooit van gehoord of weten er weinig vanaf.

Niet veel mensen krijgen deze ziekte en sommige volwassenen hebben er vaak nog nooit van gehoord of weten er weinig vanaf. Je leest waarschijnlijk dit boekje omdat je mama of papa of iemand anders speciaal in je familie Amyotrofische Lateraal Sclerose heeft. Het is een lang woord en het wordt vaak afgekort tot ALS. Niet veel

Nadere informatie

Vertrouwen. Margriet Ledin-de Hoop. Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer

Vertrouwen. Margriet Ledin-de Hoop. Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer Vertrouwen Margriet Ledin-de Hoop Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer Inhoudsopgave Woord vooraf 6 1. Op reis 8 2. Spring! 15 3. Ver weg of heel dichtbij? 24 4. Actief afwachten 32 5. In vertrouwen keuzes

Nadere informatie

En hoe blijf jij Fit in je Hoofd?

En hoe blijf jij Fit in je Hoofd? En hoe blijf jij Fit in je Hoofd? 1,2,3,..., 10 stappen Fit in je Hoofd, Goed in je Vel. Je lekker in je vel voelen, daar kun je aan werken. Lees rustig de tien stappen. Ze inspireren je om fit te blijven

Nadere informatie

Tijdschrift Kindermishandeling April 2013 Onderwijsspecial deel 2. 8 tips voor een goed gesprek met je leerling

Tijdschrift Kindermishandeling April 2013 Onderwijsspecial deel 2. 8 tips voor een goed gesprek met je leerling 8 tips voor een goed gesprek met je leerling Edith Geurts voor Tijdschrift Kindermishandeling Het kan zijn dat je als leerkracht vermoedt dat een kind thuis in de knel zit. Bijvoorbeeld doordat je signalen

Nadere informatie

Familie- en vriendenzorg. Informatie voor mantelzorgers. Zorgbalans Omdat goede zorg heel persoonlijk is

Familie- en vriendenzorg. Informatie voor mantelzorgers. Zorgbalans Omdat goede zorg heel persoonlijk is Familie- en vriendenzorg Informatie voor mantelzorgers Zorgbalans Omdat goede zorg heel persoonlijk is Familie- en vriendenzorg Uw partner, familielid, vriend of andere naaste krijgt zorg bij Zorgbalans.

Nadere informatie

Wees duidelijk tegen je klanten

Wees duidelijk tegen je klanten Ronald Dingerdis Wees duidelijk tegen je klanten 3 In onze training Klantgerichtheid en communicatie vroeg een cursist me onlangs of je tegen je klant kan zeggen dat hij extreem vervelend is. Dat hij onredelijk

Nadere informatie

Desiree Piar 0824864 CMD 1B Docent : James boekbinder Project : vrijwilligers 55+ Doelgroeponderzoeksverslag

Desiree Piar 0824864 CMD 1B Docent : James boekbinder Project : vrijwilligers 55+ Doelgroeponderzoeksverslag Doelgroeponderzoeksverslag Interviews Naam: Sharlene Piar Arends leeftijd: 59 Hoe zou jij een tienermoeder helpen als jij een vrijwilliger was? En waarmee zou je een tienermoeder mee helpen? Advies geven

Nadere informatie