Toen vrijen niet meer nodig was lukte het genieten ook niet meer De seksualiteit van het koppel tijdens een fertiliteitsbehandeling

Transcriptie

1 Toen vrijen niet meer nodig was lukte het genieten ook niet meer De seksualiteit van het koppel tijdens een fertiliteitsbehandeling Bachelorproef aangeboden tot het verkrijgen van het diploma bachelor in de Vroedkunde Auteur: Lisa Thora Interne promotor: Isabelle Vandelannoote Externe promotor: Sare De Caster Departement Gezondheidszorg Academiejaar Academiejaar Bachelor in de Vroedkunde Erasmushogeschool Brussel Departement Gezondheidszorg en Landschapsarchitectuur Laarbeeklaan 121 B-1090 Jette t +32 (0) gl@ehb.be

2

3 Woord vooraf Met dit eindwerk sluit ik mijn driejarige opleiding vroedkunde af. Tijdens mijn opleiding liep ik stage op de dienst fertiliteit, waar ik verschillende keren in contact kwam met koppels die graag kinderen willen, maar waarbij dit niet op de natuurlijke manier lukt. Tijdens de lessen van dokter Verpoest en mevrouw Zimmerman werd mijn interesse over dit onderwerp enkel nog meer geprikkeld, wat me ertoe aanzette hierover informatie op te zoeken. De beleving van het koppel met de link naar hoe hun seksualiteit verandert of evolueert tijdens hun periode van subfertiliteit of hun fertiliteitsbehandeling, leek me een interessant onderwerp. Bij aanvang van dit eindwerk zou ik eerst en vooral de mensen willen bedanken die bijgedragen hebben tot de realisatie ervan. Mijn interne promotor Isabelle Vandelannoote, bedankt voor de feedback waar ik steeds op verder kon bouwen. Mijn externe promotor Sare De Caster, seksuologe en psychologe bij psypunt te Gent. Bedankt voor uw vakkundige mening en uw kritische oog bij het nalezen van mijn eindwerk. Ik wil eveneens graag alle mensen bedanken die me gesteund hebben tijdens mijn opleiding en tijdens het maken van mijn eindwerk. Mijn mama, zus en andere familieleden, alsook mijn vrienden en vriendinnen. Door hun steun vond ik steeds de moed om door te zetten, ook tijdens de moeilijke momenten. Ik wil ook graag Karin Francois bedanken, die gedurende mijn opleiding steeds klaar stond om mijn taken en teksten na te lezen op spelling. Ik bedank ook Karolien Vrijdagh, die me bij dit eindwerk geholpen heeft op taalkundig gebied. Gezien mijn dyslexie deed het deugd te weten dat zij de schrijffouten die ik over het hoofd zag, uit mijn werk konden halen.

4 Inhoud 1. Inleiding Subfertiliteit en infertiliteit: definitie en cijfers Medisch begeleide voortplanting - fertiliteitsbehandeling Ovulatie-inductie Kunstmatige inseminatie Intra uteriene inseminatie (IUI) In-vitrofertilisatie (IVF) Intracytoplasmatische sperma injectie (ICSI) MESA, PESA, TESA en TESE De gevolgen van subfertiliteit en de behandeling De lichamelijke impact van fertiliteitsbehandelingen De psychologische invloed van subfertiliteit en de behandeling De impact van subfertiliteit en de behandeling op de partnerrelatie De impact van subfertiliteit en de fertiliteitsbehandeling op de seksualiteit van het koppel Fase van uitblijvende zwangerschap Diagnostische fase De behandelfase Na de behandeling De rol van het medisch team Besluit Discussie...35

5 Abstract De seksualiteit van het koppel tijdens een fertiliteitsbehandeling Lisa Thora Interne promotor: Isabelle Vandelannoote en externe promotor: Sare De Caster Probleemstelling Een baby ter wereld brengen is voor de meeste mensen één van de meest effectieve manieren om zich volledig te voelen als mens tijdens het leven. Verscheidene koppels slagen er echter niet in deze levenstaak te realiseren. In dit geval kan het koppel ervoor kiezen hulp te zoeken en, indien aangewezen, te starten met een fertiliteitsbehandeling. Als gevolg van infertiliteit en de daaropvolgende fertiliteitsbehandelingen kunnen er veranderingen ontstaan in het leven van het koppel. Hierdoor zal ook de seksualiteit beïnvloed worden. Deze veranderingen kunnen evolueren tot seksuele problemen en zelfs tot seksuele dysfuncties. Vraagstelling Welke impact heeft infertiliteit en de bijhorende fertiliteitsbehandeling op de partnerrelatie? Welke impact heeft infertiliteit en de bijhorende fertiliteitsbehandeling op de seksualiteit van het koppel? Wat kunnen wij als zorgverleners doen om de koppels zo goed mogelijk bij te staan tijdens deze moeilijke periode? Op bovenstaande vragen werd een antwoord gezocht via deze literatuurstudie. Onderzoeksmethodologie Via verscheidene databanken, zoals Science Direct en Pubmed, werd er gezocht naar literatuur en artikels. De literatuur werd geselecteerd aan de hand van specifieke zoektermen, waarna deze selectie verfijnd werd op basis van jaartal en full text. Er werd daarnaast ook gebruik gemaakt van het boek Sexpert, een boek dat de Vlaamse seksuele gezondheid in kaart bracht. Resultaten De diagnose subfertiliteit en de daaropvolgende behandelingen kunnen verschillende aspecten van het leven beïnvloeden. Onderzoek toont een hoge prevalentie van psychiatrische aandoeningen aan bij vrouwen die een fertiliteitsbehandeling ondergaan. Mannen en vrouwen gaan anders om met deze problematiek, waardoor het koppel uit elkaar kan groeien en er relationele problemen kunnen ontstaan. 26 % van de vrouwen die een fertiliteitsbehandeling ondergingen, scoorden zeer laag op de FSFI (Female Sexual Function index). Vrouwen hebben minder vaak zin in seks, raken minder snel opgewonden en kunnen mogelijks moeilijker een orgasme krijgen. Gevolgen die bij de man kunnen ontstaan zijn: een verminderd libido, erectiestoornissen, ejaculatieproblemen of zelfs totale impotentie. Van zodra de fertiliteitsbehandeling een zwangerschap tot stand brengt kunnen mogelijks alle emotionele, relationele en seksuele problemen geleidelijk verdwijnen. Koppels rapporteren wel vaker een verhoogde bezorgdheid naar de zwangerschap toe. Koppels die kinderloos blijven ervaren meer depressieve gevoelens en angst. Seksualiteit bij deze koppels zorgt vaak voor een

6 herinnering aan de vroegere mislukte vruchtbaarheidsbehandelingen en blijft een bron van spanning. Zelfs jaren later rapporteren deze koppels nog negatieve effecten op hun welzijn en de kwaliteit van hun seksualiteit. Besluit De gevolgen van een zwangerschap die niet meteen tot stand komt zijn niet te onderschatten. Een fertiliteitsbehandeling kan zowel de partnerrelatie als de seksualiteit van het koppel negatief beïnvloeden. Toch mag een fertiliteitsbehandeling niet noodzakelijk gezien worden als de vijand van het koppel. Wanneer er sprake is van een goede communicatie kan het koppel hier zeker sterker uitkomen als voorheen. Een betere samenwerking tussen zorgverleners met betrekking tot de seksualiteit van het koppel zal koppels helpen om seksuele problemen aan te pakken en zullen de resultaten van een fertiliteitsbehandeling verbeteren. Implicaties voor de praktijk Naar de praktijk toe is het zeer belangrijk dat zorgverleners meer inzicht krijgen in de impact die de diagnose subfertiliteit en een daarop volgende fertiliteitsbehandeling kan hebben op het leven van een koppel. De seksuologische dimensie wordt in veel gevallen over het hoofd gezien of verdwijnt maar al te vaak in de taboesfeer wegens het intieme karakter. Door het vergaren van inzicht omtrent de invloed van een fertiliteitsbehandeling zal de zorgverlener het relationele en seksuele aspect niet uit het oog verliezen en zal hij/zij deze aspecten ook bevragen. Om gevolgen op relationeel en seksueel vlak op lange termijn te voorkomen, is het belangrijk hier meer aandacht aan te besteden dan het momenteel krijgt. Een betere kwaliteit van het seksuele leven, alsook van het leven in het algemeen zal naar alle waarschijnlijkheid ook de kwaliteit én de resultaten van de vruchtbaarheidsbehandeling verbeteren. Net daarom is het zeer belangrijk dat dit aspect door zorgverleners niet uit het oog verloren wordt.

7 1. Inleiding Probleemstelling: Een baby ter wereld brengen is voor de meeste mensen één van de meest effectieve manieren om zich volledig te voelen als mens tijdens het leven. Verscheidene koppels slagen er echter niet in deze levenstaak te realiseren. In dit geval kan het koppel ervoor kiezen hulp te zoeken en, indien aangewezen, te starten met een fertiliteitsbehandeling. Als gevolg van infertiliteit en de daaropvolgende fertiliteitsbehandelingen kunnen er veranderingen ontstaan in het leven van het koppel, waardoor ook de seksualiteit zal beïnvloed worden. Deze veranderingen kunnen evolueren tot seksuele problemen en zelfs tot seksuele dysfuncties. Vraagstelling: Welke impact heeft infertiliteit en de bijhorende fertiliteitsbehandeling op de partnerrelatie? Welke impact heeft infertiliteit en de bijhorende fertiliteitsbehandelingen op de seksualiteit van het koppel? Wat kunnen bij als zorgverleners doen om de koppels zo goed mogelijk bij te staan tijdens deze moeilijke periode? Op bovenstaande vragen werd een antwoord gezocht via deze literatuurstudie. Methode: Er werd gezocht naar literatuur en artikels via verscheidene databanken zoals Sciense Direct en Pubmed. De literatuur werd geselecteerd via specifieke zoektermen en verfijnd op jaartal en full text. Er werd ook gebruik gemaakt van het boek Sexpert, een boek dat de Vlaamse seksuele gezondheid in kaart bracht. Structuur van het werk: In het begin van mijn scriptie wordt uitgelegd wat subfertiliteit en infertiliteit precies is en hoe de infertiliteitcijfers doorheen de jaren geëvolueerd zijn. Daarna kader ik kort de evolutie doorheen de jaren van fertiliteitsbehandelingen, om deze vervolgens kort uit te leggen. In het derde hoofdstuk bespreek ik de gevolgen van een fertiliteitsbehandeling. Zowel de lichamelijke impact, als de impact op de partnerrelatie worden besproken. Vervolgens wordt er dieper ingegaan op de impact op de seksualiteit van het koppel. Hierbij bespreek ik de veranderingen op seksueel vlak doorheen de verschillende fases van de behandeling: de fase van de uitblijvende zwangerschap, de diagnostische fase, de behandelfase zelf en de fase na de behandeling. In het laatste deel van dit hoofdstuk wordt de rol van de hulpverlener onder de loep genomen. 1

8 2. Subfertiliteit en infertiliteit: definitie en cijfers Infertiliteit of een verminderde vruchtbaarheid wordt volgens de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) gedefinieerd als het ontbreken van conceptie na minimum 12 maanden van onbeschermde geslachtsgemeenschap (Vandamme et al., 2013; Yeoh et al., 2012; Galhardo et al., 2011). In België wordt deze definitie het vaakst gehanteerd om de diagnose infertiliteit te stellen (Instituut voor Samenleving & Technologie, 2009). Onvruchtbaarheid, ook wel infertiliteit genoemd, definieert de onmogelijkheid tot zwangerschap. Dit is het geval wanneer er sprake is van een afwezigheid van zaadcellen bij de man of afwezigheid van eicellen bij de vrouw. De kans op onvruchtbaarheid is niet zo groot. Er is in de meeste gevallen dan ook sprake van een verminderde vruchtbaarheid of subfertiliteit bij koppels (Vandamme et al., 2013). Er bestaat echter slechts een nauwe grens tussen subfertiliteit en infertiliteit (Verpoest, 2013). Er worden ook verschillende definities over in- en subfertiliteit gehanteerd (IST, 2009). Wanneer deze begrippen bekeken worden vanuit het demografisch standpunt, worden ze gedefinieerd als het kinderloos zijn op vruchtbare leeftijd. Vanuit epidemiologisch en klinisch standpunt wordt de definitie van de WHO, zoals bovenstaand vermeld, gehanteerd (Vandamme et al., 2013). Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen primaire en secundaire infertiliteit. Bij primaire infertiliteit is er nooit sprake geweest van een conceptie, terwijl er bij secundaire infertiliteit minstens één conceptie geweest is in het verleden (Verpoest, 2013). Om de fertiliteitsproblematiek te kaderen worden hieronder enkele tabellen en cijfers weergegeven. In tabel 1 wordt de cumulatieve kans op conceptie gedurende één jaar weergegeven. Dit wordt berekend door een inschatting te maken van de kans op conceptie in een bepaalde populatie van koppels met een conceptiewens. Vervolgens kan men uit deze gegevens de gemiddelde kans op conceptie per maand berekenen, wat ongeveer 15% bedraagt. Wanneer men koppels met subfertiliteit vraagt om deze kans in te schatten, schatten zij dit vaak hoger in. Hieruit kan geconcludeerd worden dat hun verwachtingspatroon vaak te hoog is afgesteld (Helmerhorst, 2008). 2

9 Tabel 1. cumulatieve spontane zwangerschapsfrequentie Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie treft het probleem van subfertiliteit-infertiliteit gemiddeld 8 à 10% van de wereldbevolking (Verpoest, 2013). De infertiliteitscijfers in de westerse landen liggen tussen de 6.6% en 26.4%. Het gemiddelde infertiliteitscijfer voor alle westerse landen bedraagt 9% (Vandamme et al., 2013). Toch is het moeilijk om exact te bepalen hoeveel mensen met subfertiliteit kampen, aangezien er verschillende definities gehanteerd worden (IST, 2009). In een onderzoek van de WHO bij meer dan 5700 subfertiele paren stelde men vast dat in 41% van de gevallen de belastende factor voor de infertiliteit gevonden werd bij de vrouw, in 27% van de gevallen bij de man en in 32% van de gevallen werd de belastende factor teruggevonden als een combinatie van factoren bij zowel de man als de vrouw (Verpoest, 2013). Of de belastende factor bij de man of de vrouw wordt gevonden of een combinatie is van factoren van beide partners heeft ook een psychologische impact. Dit wordt verderop in dit werk besproken. Ook speelt er zich een ander fenomeen af in de huidige maatschappij. Steeds vaker wordt een zwangerschap uitgesteld, waardoor de leeftijd van de vrouw bij haar eerste zwangerschap stijgt en de kans op conceptie bijgevolg daalt (Helmerhorst, 2008; Gijs et al., 2009; Vandamme et al., 2013). Dit proces heeft te maken met het verwachte moment waarop de menopauze optreedt bij de vrouw. Normaal gezien komt een vrouw terecht in haar menopauze tussen de leeftijd van 41 tot 60 jaar. Twintig jaar voor de vrouw in haar menopauze terecht komt neemt haar vruchtbaarheid echter reeds af. Tien jaar voor de menopauze zal de vruchtbaarheid van de vrouw al sterk afgenomen zijn (Vandamme et al., 2013). Onderstaande tabel geeft het percentage respondenten in Vlaanderen weer die ooit een fertiliteitsprobleem ervaren hebben. Uit onderstaande tabel (Tabel 2) kan geconcludeerd worden dat 4.8% van de mannelijke respondenten of één op twintig ooit een probleem ervaren heeft met zijn vruchtbaarheid. Dit percentage ligt bij de vrouwen beduidend hoger. 13.1% of één achtste van de vrouwelijke respondenten geeft namelijk aan ooit een probleem ervaren te hebben met haar vruchtbaarheid. Bij de interpretatie van deze resultaten is het noodzakelijk rekening te houden met de subjectiviteit van de ervaring van de vruchtbaarheidsproblematiek. 3

10 Dit wil zeggen dat elk individu de fertiliteitsproblematiek anders kan ervaren (Vandamme et al.,2013). Bij de vrouwen is er geen verschil tussen beide leeftijdsgroepen in frequentie waarop vruchtbaarheidsproblemen voorkomen. Ook de mate waarin een diagnose van het fertiliteitsprobleem wordt gesteld is in beide groepen vergelijkbaar. Bij de mannelijke respondenten is hier wel een verschil merkbaar. De groep mannen tussen de 18 en de 50 jaar geeft aan dat ze vaker de diagnose subfertiliteit gekregen hebben dan de groep vijftigplussers. Dit kan verklaard worden door onze huidige maakbare maatschappij. Wanneer een conceptie niet meteen tot stand komt wordt er meteen overgegaan te actie om het probleem op te lossen. Dit vanuit de maatschappelijke visie je moet iets doen aan je problemen. Hierdoor is het mogelijk dat de vruchtbare mannen sneller gediagnosticeerd werden met de diagnose van subfertiliteit. Omdat deze groep sneller contact zoekt tot de hulpverlening.(vandamme et al., 2013). *X 2 (2)= 36.60; p<.01 **X 2 (2)= 1.55; p=.46 ***X 2 (2)= 8.84; p<.01 Tabel 2. Percentage respondenten dat ooit ervaring had met vruchtbaarheidsproblemen naar geslacht en leeftijd (N=1691). Uit bovenstaande tabel kan er geconcludeerd worden dat meer vrouwen dan mannen problemen ervaren met hun fertiliteit (Vandamme et al., 2013). Uit de Belgische cijfers van de fertiliteitscentra blijkt echter dat de oorzaak van de infertiliteit even vaak en zelfs nog vaker te wijten is aan problemen bij de man dan bij de vrouw. Dit is zeer tegenstrijdig, vrouwen zouden meer problemen ervaren met hun fertiliteit maar de oorzaak van de infertiliteit ligt vaker bij de man. De Sexpert onderzoekers beschouwen dit als een verschil in kennis van mogelijke problemen. Een vrouw beseft sneller dat ze mogelijks problemen heeft met haar vruchtbaarheid, aangezien haar lichamelijke betrokkenheid groter is omdat zij degene is die zwanger wordt. Daarnaast speelt het feit dat de meeste vrouwen jaarlijks op consultatie gaan 4

11 bij de gynaecoloog en dat zij iedere maand menstrueren. Een man zal echter pas ontdekken dat hij vruchtbaarheidsproblemen heeft indien hij een partner heeft waarbij het niet lukt om zwanger te worden. Een andere mogelijke verklaring is dat mannen moeilijkheden om zwanger te worden minder snel als een probleem ervaren dan vrouwen. Mannen rapporteren enkel dat er een vruchtbaarheidsprobleem is als de hulpverlener hem gediagnosticeerd heeft met een fertiliteitsproblematiek. Zonder diagnose ervaart de man zijn moeilijkheden op vlak van zijn fertiliteit niet als een probleem (Vandamme et al., 2013). Indien het niet lukt om spontaan zwanger te worden kan de natuur een handje geholpen worden en kunnen kunstmatige inseminatie of in-vitrofertilisatie (IVF) een oplossing bieden. (UZ Brussel, 2007). Opvallend is dat slechts de helft van de koppels op zoek gaan naar hulp voor hun probleem. Uiteindelijk start slechts een vierde van de koppels met vruchtbaarheidsproblemen een vruchtbaarheidsbehandeling (Vandamme et al., 2013). In onderstaande tabel (tabel 3) werd gekeken naar het aantal mannen en vrouwen die ooit geconfronteerd werden met subfertiliteit en op zoek gingen naar hulp. Drie vierde van de groep vrouwen die geconfronteerd werden met subfertiliteit uitten hun zorgen aan een zorgverlener. De groep vrouwen ouder dan vijftig jaar zocht evenveel contact met de zorgverlening als de leeftijdsgroep vrouwen van 18 tot 50 jaar. Bij de mannelijke respondenten was er wel een generatieverschil merkbaar. Het percentage mannen in de vruchtbare leeftijd die contact zocht met een hulpverlener in het kader van hun fertiliteitsproblematiek is 100%, terwijl dit bij de vijftigplussers slechts 37.5% is. Hieruit kan geconcludeerd worden dat de populatie jongere mannen sneller hulp zoekt voor hun probleem. Dit grote verschil kan verklaard worden door het feit dat de drempel om professionele hulp te zoeken lager is dan vroeger. Bij de oudere respondenten hangt er mogelijk ook een grotere taboesfeer rond het spreken over deze problematiek. We kunnen stellen dat het taboe over dit onderwerp langzamerhand aan het verdwijnen is. Daarnaast wordt er in onze huidige maatschappij van uitgegaan dat alles gepland kan worden. Indien een zwangerschap niet meteen tot stand komt is men dan ook geneigd sneller op zoek te gaan naar een oplossing voor het probleem (Vandamme et al., 2013). Toch is 100% van de vruchtbare mannen die een hulpverlener contacteert een opmerkelijk cijfer, in deze steekproef werden 109 vrouwen bevraagd en maar 41 mannen, wat een totaal maakt van 150. Misschien is hier toch niet zo een realistische steekproef gebeurd of waren de mannen die deelnamen aan het onderzoek net de mannen die wel hulp zochten en bezig waren met hun fertiliteitsproblematiek. Dit zou een vertekend beeld kunnen geven, want 100% is wel een erg onrealistisch cijfer. Toch kunnen we hieruit concluderen dat dit cijfer in de huidige maatschappij ook wel hoog zal liggen. 5

12 Tabel 3. Percentage respondenten dat met een hulpverlener over de ervaren vruchtbaarheidsproblemen sprak, naar geslacht en leeftijd (N=150). De laatste decennia is er geen stijging merkbaar van het aantal fertiliteitsstoornissen, maar koppels gaan wel meer dan vroeger op zoek naar gespecialiseerde hulp (Helmerhorst, 2008; Gijs et al., 2009). Uit de resultaten van onderzoek van de verschillende Belgische infertiliteitscentra is gebleken dat meer mensen met een fertiliteitsproblematiek de stap zetten naar medisch begeleide bevruchting. Cijfers van het studiecentrum voor prenatale diagnostiek tonen aan dat 5% van de geboortes in België tot stand komen door middel van medisch begeleide voortplanting (IST, 2009). Het totaal van behandelde cyclussen is gestegen van in het jaar 2002 naar in Dit komt mede doordat er een lagere drempel is om over te stappen tot een behandeling en door een uitbreiding van het aantal indicatieinstellingen (Vandamme et al., 2013). 6

13 3. Medisch begeleide voortplanting - fertiliteitsbehandeling In onderstaande paragrafen worden de verschillende technieken van de medisch begeleide bevruchting besproken, gaande van de minst ingrijpende naar de meest ingrijpende technieken. Naarmate er meer hormonale stimulatie vereist is of men kiest voor meer ingrijpende technieken kan dit psychisch zwaarder doorwegen voor het koppel. Om deze reden worden de verschillende fertiliteitsbehandelingen besproken om nadien dieper in te gaan op de psychologische impact ervan en de link met de seksualiteit van het koppel. 3.1 Ovulatie-inductie 10 tot 15% van de infertiliteit bij vrouwen wordt veroorzaakt door ovulatiestoornissen, wat de meest voorkomende oorzaak is van infertiliteit bij vrouwen (Zimmerman, 2013). Ovulatieproblemen ontstaan door een verstoring van de hormonale wisselwerking tussen de hersenen en de geslachtsorganen. Dit heeft een onregelmatige menstruatie of het uitblijven van de menstruatie tot gevolg (AZ Sint Lucas, 2013). Bij de ovulatie-inductie tracht men de natuurlijke menstruatiecyclus opnieuw na te bootsen door middel van het stimuleren van de follikels tot rijping en het uitlokken van een eisprong (Gijs et al., 2009). Deze techniek wordt niet enkel toegepast bij vrouwen met cyclusstoornissen, maar ook bij vrouwen die een normale cyclus hebben voordat ze een behandeling van intra uteriene inseminatie of in vitro fertilisatie (IVF) ondergaan (Gijs et al.,2009). Beide technieken worden hieronder verder besproken. Er komt bij deze techniek meer dan één follikel tot rijping waardoor de kans op bevruchting vergroot, maar waardoor ook de kans op meerlingenzwangerschap toeneemt (AZ sint lucas, 2013). Om deze reden is een goede medische opvolging bij deze techniek van medisch begeleide voortplanting zeker aangewezen en is het belangrijk dat de keuze voor deze techniek weloverwogen gebeurt. Indien er meer dan 3 follikels rijp zijn annuleert men de behandeling aangezien in dit geval de risico s verbonden aan een meerlingenzwangerschap zwaarder doorwegen in de beslissing (AZ Sint Lucas, 2013). Een meerlingenzwangerschap gaat gepaard met een hoger risico op prematuriteit en een geboortegewicht lager dan 2500 gram en doet de kans op perinatale mortaliteit stijgen. Daarnaast bestaan er ook langetermijnsgevolgen voor meerlingen, zij hebben op middelbare leeftijd een verhoogde kans op diabetes en cardiovasculaire problemen (Zimmerman, 2013). 7

14 3.2 Kunstmatige inseminatie Bij deze fertiliteitstechniek wordt het sperma van de man ingebracht bij de vrouw tot de ingang van de cervix op het moment dat de eisprong ontstaat (Gijs et al., 2009). Er kan geopteerd worden voor kunstmatige inseminatie indien er een gunstig spermiogram werd vastgesteld bij de man en wanneer er geen pathologie bij de vrouw aanwezig is. Een spermiogram beoordeelt de semenkwaliteit op volume, aantal, beweeglijkheid en capacitatievermogen (Zimmerman, 2013). Het sperma, verkregen door masturbatie, kan van de eigen partner zijn of van een donor. Als er gewerkt wordt met donorsperma spreekt men van KID (kunstmatige Inseminatie met Donorsperma). Deze behandeling kan poliklinisch uitgevoerd worden in een fertiliteitscentrum, maar kan eveneens thuis uitgevoerd worden met behulp van een spuitje. In dit laatste geval spreekt men van zelfinseminatie (Gijs et al., 2009). 3.3 Intra uteriene inseminatie (IUI) Deze fertiliteitsbehandeling is aangewezen wanneer er een verminderde vruchtbaarheid optreedt als gevolg van matige afwijkingen van het sperma of wanneer er antistoffen aanwezig zijn in het lichaam van de vrouw waardoor de zaadcellen niet door de slijmprop in de baarmoederhals raken. Daarnaast wordt het ook toegepast bij onverklaarbare vruchtbaarheidsproblemen of bij donorsperma (AZ Sint Lucas, 2013). Bij deze techniek wordt het sperma allereerst voorbehandeld, waarbij een selectie gemaakt wordt van de meest beweeglijke zaadcellen en de zaadvloeistof verwijderd wordt. Het sperma wordt poliklinisch, met behulp van een dun buisje dat doorheen de cervix wordt geplaatst, rechtstreeks in de baarmoeder ingebracht (Gijs et al., 2009). IUI kan worden uitgevoerd met of zonder ovulatieinductie maar meestal wordt toch gekozen om de behandeling uit te voeren met ovulatieinductie om het tijdstip van de ovulatie beter te controleren. 3.4 In-vitrofertilisatie (IVF) Wanneer intra uteriene inseminatie niet tot een positief resultaat leidt of wanneer er sprake is van een vruchtbaarheidsprobleem waarbij inseminatie geen oplossing biedt, kan er gekozen worden om over te stappen op een IVF-behandeling (AZ Sint Lucas, 2013). 'In vitro' betekent letterlijk 'in glas'. Bij deze techniek wordt de slaagkans mede bepaald door het aantal eicellen die per behandeling geschikt zijn voor IVF (AZ Sint Lucas, 2013). Om de slaagkans te verhogen zal men de ovulatie steeds kunstmatig opwekken door middel van ovulatie-inductie. Wanneer de eicellen rijp zijn wordt er een pick up of een eicelpunctie uitgevoerd. Dit houdt in dat men onder lokale verdoving de eierstokken zal aanprikken om zo de eicellen te kunnen opzuigen (Gijs et al., 2009). Voor deze ingreep is een korte ziekenhuisopname vereist (AZ Sint Lucas, 8

15 2013). De zaadcellen worden op zelfde wijze verkregen als bij de kunstmatige inseminatie, namelijk door middel van masturbatie. Opnieuw worden de meest beweeglijke zaadcellen geselecteerd en worden deze voorbehandeld (Gijs et al., 2009). De schadelijke stoffen alsook dode of te zwakke zaadcellen worden uit het sperma verwijderd (AZ Sint Lucas, 2013). De samensmelting van de eicel(len) en de zaadcellen gebeurt in het laboratorium (Gijs et al., 2009) en gebeurt dus buiten het lichaam (AZ Sint Lucas, 2013). Indien het embryo enkele dagen na de bevruchting begint te groeien zal men één of meerdere embryo's terugplaatsen in de baarmoeder (Gijs et al., 2009). Een goede medische opvolging en begeleiding zijn noodzakelijk bij deze fertiliteitsbehandeling (AZ Sint Lucas, 2013), aangezien een hormonale stimulatie lichamelijk en emotioneel zwaar doorweegt (IST, 2009). Dit geldt zowel voor IVF als voor ISCI, wat hieronder besproken wordt. 3.5 Intracytoplasmatische sperma injectie (ICSI) Bij deze techniek wordt er één zeer goede zaadcel geselecteerd en rechtstreeks in het cytoplasma van de eicel ingebracht (Gijs et al., 2009). Bij 75% van de gevallen zal ICSI leiden tot bevruchting, wat impliceert dat er bij 25% van de gevallen geen bevruchting ontstaat. Indien er geen bevruchting tot stand komt kan dit veroorzaakt zijn door de aanwezigheid van onrijpe of abnormale eicellen, een beschadiging van de eicel tijdens de injectie of bepaalde problemen met de zaadcel. Wanneer de eicel bevrucht is, is de kans op conceptie even groot als de kans op conceptie na een IVF-behandeling (AZ Sint Lucas, 2013). 3.6 MESA, PESA, TESA en TESE Dit zijn methodes om de zaadcellen rechtstreeks uit de teelballen te verkrijgen. Bij MESA (Microscopic epididymal sperm aspiration) en PESA (Percutan Epdidymaire Semen Aspiration) zijn er twee opties, ofwel worden de zaadcellen met een punctienaald of via een operatie rechtstreeks uit de bijbal gehaald. Bij TESA (Testicular Sperm Aspiration) en TESE (Testiculair Sperm Extraction) zal men via een kleine incisie wat weefsel van de teelbal verwijderen waar men later de zaadcellen uit zal verkrijgen (IST, 2009; Zimmerman, 2013). 9

16 4. De gevolgen van subfertiliteit en de behandeling Zowel subfertiliteit als de daarbij horende fertiliteitsbehandeling hebben een grote invloed op verschillende dimensies van het leven (Aarts et al., 2011) Om deze reden worden zowel de lichamelijke en psychologische gevolgen van infertiliteit alsook de gevolgen op de partnerrelatie en op de seksualiteit van het koppel in deze paragraaf besproken. Een belangrijke bemerking hierbij is dat de onvruchtbaarheid op zich gezien kan worden als een ernstige life stressor. De behandeling is voornamelijk lichamelijk en psychisch ingrijpend. Ondanks het feit dat subfertiliteit en de behandeling ervan stressoren zijn, wat hier besproken wordt, kan het omgekeerde ook voorkomen. Over de invloed van stress op de subfertiliteit en de behandeling bestaat weinig eenduidige informatie. Het is wel al langer bewezen dat psychologische stress een invloed heeft op de werking van de eierstokken en zelfs kan leiden tot het uitblijven van de ovulatie. Omgekeerd is wel duidelijk en bewezen dat een IVF of ICSIbehandeling psychologische stress kan veroorzaken. Stress zal toch nog vaker een gevolg zijn van een fertiliteitsbehandeling dan een oorzaak (Gijs et al., 2009; UZ Brussel, 2007; Gordts et al., 2003). Om de levenskwaliteit van mensen in subfertiliteit na te gaan werd de Fertility Quality of Life vragenlijst (FertiQol) ontwikkeld. In deze vragenlijst werd de levenskwaliteit van Nederlandse vrouwen in subfertiliteit gemeten. In de 29 deelnemende Nederlandse fertiliteitsklinieken werden patiënten geselecteerd die een ovulatie-inductie, een intra uteriene inseminatie, een IVF- of ISCI behandeling ondergingen van april tot juni Uit deze 3061 patiënten werd een steekproef van 785 vrouwen geselecteerd. De vragenlijst zelf bestond uit 24 vragen verdeeld over 4 domeinen: een lichamelijk en geestelijk domein, een relationeel domein, een sociaal en emotioneel domein. Hoe hoger de score op deze vragenlijst, hoe beter de levenskwaliteit. Uit deze studie werd geconcludeerd dat subfertiliteit een grote invloed heeft op de levenskwaliteit. Uit de scores voor de 4 subschalen kon men besluiten dat fertiliteitsproblemen de grootste invloed hebben op de emoties (o.a. verdriet en jaloezie) en het minste impact hebben op relationele aspecten, zoals seksualiteit (Aarts et al., 2011). Deze bachelorproef bespreekt de gevolgen van infertiliteit en de behandeling ervan op het relationele domein met nadruk op de seksualiteit van het koppel. De lichamelijke, sociale en emotionele gevolgen worden niet in de diepte besproken, hoewel het wel noodzakelijk is om deze te kaderen. In de volgende paragraaf worden de lichamelijke en psychische gevolgen voor het individu en voor het koppel kort aangehaald en besproken. 10

17 4.1 De lichamelijke impact van fertiliteitsbehandelingen De lichamelijke impact van een fertiliteitsbehandeling, zowel voor de vrouw als voor de man, mag niet onderschat worden. In deze bachelorproef worden vooral de hormonale behandelingen besproken die de vrouw moet ondergaan. Natuurlijk zijn er ook fertiliteitsbehandelingen die de man moet ondergaan zoals: mesa, pesa, tesa en tese. Omdat deze minder frequent voorkomen worden deze hier niet verder besproken (IST, 2009). De laatste jaren is het besef des te meer gegroeid dat de lichamelijke impact van een fertiliteitsbehandeling niet te onderschatten is. Er is een duidelijke evolutie merkbaar in de stimulatiecyclussen en fertiliteitsbehandelingen die toegepast worden. Een voorbeeld dat hierbij aangehaald kan worden, is de soft-ivf waarbij men de lichamelijke ongemakken voor de vrouw zo miniem mogelijk probeert te houden. Net omdat men steeds meer bewust is van de lichamelijke impact die deze stimulatiecyclussen hebben (IST, 2009). Of de personen die een fertiliteitsbehandeling ondergaan last hebben van bepaalde ongemakken of pijn, is afhankelijk van patiënt tot patiënt. De verscheidene hormonen en medicijnen die vrouwen moeten innemen tijdens hun fertiliteitsbehandeling kunnen, zowel op lichamelijk als op psychologisch vlak, verschillende negatieve gevolgen met zich meebrengen. Wanneer de vrouw progesteronen inneemt kan dit sterke stemmingswisselingen veroorzaken, wat er voor zorgt dat de emotionele stress die reeds aanwezig is bij de subfertiliteit en de behandeling versterkt wordt. Daarnaast kunnen premenstruele klachten optreden bij het gebruik van progesteronen. Dit is voor deze vrouwen zeer ongemakkelijk omdat deze klachten vergelijkbaar zijn met de klachten van een beginnende zwangerschap. Aangezien deze vrouwen reeds sterk focussen op het opmerken van de beginnende symptomen van een mogelijke zwangerschap, brengt dit veel tegenstrijdige gevoelens met zich mee. De ontgoocheling is namelijk erg groot wanneer de vrouwen ontdekken dat de symptomen optreden als bijwerking van de medicatie en geen teken zijn van een zwangerschap (IST, 2009). Een ander gevolg van de hormooninname is een gewichtstoename bij de vrouw. Dit heeft dan weer een negatieve impact op het zelfbeeld van de vrouw (IST, 2009). Wanneer de vrouw zich niet goed voelt in haar vel, kan dit een invloed hebben op haar seksualiteit en op die van het koppel. Hier wordt verderop in deze bachelorproef dieper op ingegaan. De ernst van de lichamelijke impact is afhankelijk van welke medicatie gebruikt wordt bij de behandeling. In onderstaande tabel (tabel 4) wordt een opsomming gemaakt van de meest frequent gebruikte medicijnen en hun mogelijke lichamelijke gevolgen. Deze tabel is echter niet volledig. Ieder centrum gebruikt zijn eigen protocollen rondom deze problematiek. De tabel dient enkel ter illustratie gelezen te worden (IST, 2009). 11

18 Tabel 4. Geneesmiddelen gebruikt in het kader van hormonale stimulatie van de eierstok samen met hun toedieningswijze, functie en lichamelijke bijwerkingen. 12

19 4.2 De psychologische invloed van subfertiliteit en de behandeling Een onvervulde kinderwens kan de toekomst van een koppel flink in de war brengen. Dit is een zeer stresserende situatie die, zowel voor het individu als voor het koppel, verdriet en spanning met zich mee brengt (Aarts et al., 2011; Cousineau et al., 2007; Galhardo et al., 2011). Uit onderzoek is gebleken dat het ervaren van moeilijkheden om zwanger te worden of om een zwangerschap uit te dragen zeer stresserend kan zijn (Vandamme et al., 2013). Het koppel heeft het gevoel te falen in iets dat bij andere koppels zomaar lijkt te lukken (Repokari et al., 2007). Één van de taken als volwassen persoon is de mogelijkheid hebben om zich voort te planten. In bepaalde culturen is het moederschap de enige manier om als vrouw een zekere status te verkrijgen in de gemeenschap. De vrouw moet vruchtbaar zijn en zich voortplanten. Wanneer dit niet lukt, kan het koppel mogelijk gestigmatiseerd worden door de buitenwereld. Anderzijds bestaat er bij het koppel ook de angst om gestigmatiseerd te worden (Cousineau et al., 2007). Stress, verdriet, faalgevoelens, spanning, verwarring en woede zijn gevoelens die ervaren kunnen worden door het koppel en die ervoor zorgen dat de onvervulde kinderwens psychologisch zwaar doorweegt, wat kan leiden tot een ernstige emotionele crisis en de partnerrelatie negatief kan beïnvloeden (Aarts et al., 2011; Galhardo et al., 2011; Yeoh et al., 2012). In subtitel 3.3. wordt verder ingegaan op de invloed van subfertiliteit en de behandeling op relationeel vlak. Wanneer het koppel de stap zet naar de medisch begeleide bevruchting, kan er weer hoop ontstaan wanneer er een beschikbare behandeling voorhanden is. Anderzijds kan het koppel zich ook angstig voelen voor het onbekende, ze ervaren angst en stress om hun intieme leven bloot te stellen aan de wereld van medici. Vooral vrouwen rapporteren de stap naar een vruchtbaarheidsbehandeling als één van de meest bedroevende ervaringen in hun leven (Cousineau et al., 2007). De fertiliteit van het koppel wordt gemedicaliseerd en ze moeten hun fertiliteit uit handen geven. Dit kan zorgen voor emotionele stress, een verlies van controle en onzekerheid (Cousineau et al., 2007). Sommige auteurs beschrijven dit controleverlies als één van de meest moeilijke emotionele consequenties van subfertiliteit (Galhardo et al., 2011; Cousineau et al., 2007). Vrouwen rapporteren, meer dan mannen, een verlies van controle (IST, 2009; Repokari et al., 2007; Cousineau et al., 2007) De focus van het leven ligt op de infertiliteit en neemt het dagdagelijkse leven over. Andere levensaspecten, zoals bijvoorbeeld de carrière, worden even uitgesteld of afgewezen. De zorgen die ze al langer hadden over hun vruchtbaarheid worden nu bevestigd. De koppels ervaren mogelijks gevoelens van verwarring en woede als reactie op het controleverlies (Cousineau et al., 2007). Het verlies van controle over het dagdagelijkse leven is een mogelijke reden voor het vroegtijdig staken van de fertiliteitsbehandeling vroegtijdig staken (Aarts et al., 2011). Sommige patiënten vinden het ook moeilijk om zich te concentreren op de lange termijn doelen van het leven terwijl ze zich moeten houden aan een strikt medicatieschema en een herstel van invasieve procedures en stemmingswisselingen ervaren. 13

20 Elk onderzoek dat uitgevoerd wordt, wijst er op dat stress een belangrijk psychische gevolg is van een fertiliteitsbehandeling. Anderzijds kan stress ook de resultaten van de vruchtbaarheidsbehandeling beïnvloeden. Mannen en vrouwen gaan anders om met de stress die ze ervaren. Vrouwen ervaren vaker dan mannen gevoelens van depressie, stress en falen en kunnen in de knoop liggen met hun vrouwelijke identiteit (IST, 2009; Repokari et al., 2007; Cousineau et al., 2007). Deze zaken kunnen de seksualiteit negatief beïnvloeden. De impact van subfertiliteit en de behandeling ervan op de seksualiteit wordt in sectie 3.4. uitvoerig besproken. Vrouwen kunnen zich eveneens ongemakkelijk voelen in het bijzijn van vriendinnen of familieleden die al kinderen hebben en kunnen jaloezie voelen tegenover hen. Hierdoor isoleren ze zich vaak van de mensen in hun buurt die al kinderen hebben om hun problemen te ontvluchten. Anderzijds zijn vrouwen, eerder dan mannen, geneigd om hun hart te luchten bij mensen uit hun omgeving (IST, 2009). Mannen praten minder snel met anderen uit hun omgeving over hun problematiek omdat ze het gevoel hebben dat hun mannelijkheid ontnomen wordt, ze voelen zich machteloos, ervaren stress en willen hier zeker niet mee te koop lopen (Monga et al., 2004; IST, 2009). Mannen ervaren daarnaast ook gevoelens van falen, ongerustheid en minderwaardigheid waardoor een verlies van zelfvertrouwen kan ontstaan (Yeoh et al., 2012; Collier, 2010). Ze proberen zich te focussen op andere zaken om hun problemen te vergeten. Dit gebeurt bijvoorbeeld door zich overdreven toe te leggen op hun werk (IST, 2009). Een ander belangrijk onderzoeksresultaat is dat vrouwen die hulp zoeken voor hun fertiliteitsprobleem en starten met een fertiliteitsbehandeling over het algemeen een lagere levenskwaliteit hebben dan vrouwen die dit niet doen (Sexpert, 2013). Dit komt vermoedelijk doordat het vaak de vrouw is die de behandeling moet ondergaan, wat zowel lichamelijk als emotioneel zwaar is voor haar. De lichamelijke gevolgen werden reeds geduid in bovenstaande sectie. Onderzoek toont eveneens een hoge prevalentie van psychiatrische aandoeningen bij vrouwen die een fertiliteitsbehandeling ondergaan, dit gaat over 40.2 % van de vrouwen. Hiervan heeft 23.2 % een angststoornis, wat de meest frequent voorkomende diagnose is. Daarnaast heeft 17 % van de vrouwen een depressie en heeft 9.8% een diagnose dysthymie. Dysthymie of chronische depressie is een stemmingsstoornis die bestaat uit dezelfde cognitieve en lichamelijke problemen als bij een depressie, maar waarbij de symptomen minder ernstig en langduriger zijn (Galhardo et al., 2011). De depressieniveaus en angstniveaus gerapporteerd bij vrouwen die een fertiliteitsbehandeling ondergaan zijn vergelijkbaar met diegene van vrouwen met hartaandoeningen, kanker en HIV. (Galhardo et al., 2011; Cousineau et al., 2007). Vrouwen die een depressie ontwikkelden bleken ook minder kans te hebben op een succesvolle fertiliteitsbehandeling (Gijs et al., 2009). Volgens een Amerikaanse studie bij mannen en vrouwen met fertiliteitsproblemen ontstond er bij 20 % van de mannen met een fertiliteitsproblematiek een depressie. Een fertiliteitsbehandeling zal deze negatieve gevolgen enkel nog versterken (Collier,2010). De emoties en depressieve gevoelens die een koppel kan ervaren zijn ook afhankelijk van de fase van de behandeling waarin het koppel zich bevindt. Onderzoekers hebben vastgesteld dat de emoties tijdens een IVF-behandeling nogal sterk kunnen variëren. Wanneer een IVF-behandeling gestart wordt, voelt het koppel hoop, maar ze 14

21 voelen tegelijkertijd ook angst voor het onbekende. Bij een laatste IVF poging werden vooral depressieve gevoelens vastgesteld. Tussen de eerste en de laatste poging zijn er minder negatieve gevoelens aanwezig. De partner waarbij het fertiliteitsprobleem vastgesteld is, rapporteert meer psychologische stress en schuldgevoelens te ervaren dan de partner zonder het fertiliteitsprobleem (Cousineau et al.,2007). In de studie van Galhardo (2011) werd de invloed die subfertiliteit en een fertiliteitsbehandeling hebben op het psychologisch en relationeel functioneren nagegaan. In deze studie werden de gevolgen van een behandeling, zoals het ervaren van schuldgevoelens en depressie, bevestigd. Tachtig koppels zonder fertiliteitsproblematiek, tachtig koppels die een fertiliteitsbehandeling volgen en veertig koppels die de diagnose infertiliteit kregen (maar die zich kandidaat stelden voor adoptie) werden bevraagd over verscheidene psychologische aspecten. Uit de resultaten bleek dat koppels die een fertiliteitsbehandeling ondergaan hoger scoren op vlak van depressieve gevoelens en gevoelens van schaamte dan de andere twee groepen (Galhardo et al., 2011). In een ander onderzoek, gepubliceerd in het boek Sexpert (2013), dat naging of een fertiliteitsproblematiek gevolgen heeft op het fysieke en mentale welzijn van het individu werden drie groepen bevraagd (tabel 5). De eerste groep respondenten die bevraagd werd, was een groep die nooit vruchtbaarheidsproblemen ervaren had. De tweede groep respondenten heeft ooit een vruchtbaarheidsprobleem ervaren, bij zichzelf of bij zijn partner, maar heeft daar nooit een diagnose voor gekregen. De derde en laatste groep respondenten heeft ooit de diagnose van subfertiliteit gekregen. Uit deze studie bleek dat het ooit ervaren hebben van een fertiliteitsprobleem samenhangt met het welbevinden van het individu. Zo blijkt dat deze respondenten zich, tijdens het invullen van de vragenlijst, zowel mentaal als fysiek minder goed voelden dan de respondenten die deze problematiek nog nooit ervaren hadden. Een opvallende bevinding die uit deze studie voortkwam, is dat de groep respondenten die ooit een vruchtbaarheidsprobleem ervaren heeft maar nooit gediagnosticeerd werd hiervoor zich zowel op mentaal als op fysiek vlak het slechtste voelt in vergelijking met de andere twee groepen. Dit kan verklaard worden door de onzekerheid en het verlies van controle die deze groep respondenten ervaart. Mensen die ooit een diagnose kregen door een hulpverlener voelen zich dus beter in vergelijking met mensen die deze diagnose niet kregen. Zij hebben namelijk controle over de situatie en hun probleem wordt gemedicaliseerd. Er wordt actief op zoek gegaan naar een oplossing, men heeft weet van de oorzaak van het probleem en een vruchtbaarheidsbehandeling wordt mogelijk. Deze onderzoeksbevindingen wijzen erop dat hoe iemand zich, zowel fysiek als mentaal, voelt op dit ogenblik mee bepaald wordt door zijn reproductieve leven tot nu toe. Een andere belangrijke bevinding die voortkwam uit dit onderzoek is dat de groep respondenten die nooit een diagnose kregen minder belang hechten aan seks. Dit komt waarschijnlijk doordat ze seksualiteit linken met problemen om ooit tot een zwangerschap te komen (Vandamme et al., 2013). 15

22 Of een vruchtbaarheidsprobleem leidt tot negatieve langetermijneffecten hangt af van verschillende factoren: de aanwezigheid van steun, het fysieke en mentale welzijn voor het optreden van de fertiliteitsproblematiek, de financiële mogelijkheden van het koppel en de duur van de behandeling (Vandamme et al., 2013). Dat een behandeling van de fertiliteit zowel het individu als de partner en de levenskwaliteit beïnvloedt is na het lezen van deze sectie heel duidelijk geworden. Zowel de man als de vrouw liggen in de knoop met hun vruchtbare identiteit. Al de hierboven opgesomde psychologische gevolgen kunnen de partnerrelatie en de seksualiteit beïnvloeden. In onderstaande paragraaf wordt dieper ingegaan op deze aspecten. Gezien de vele psychologische gevolgen die infertiliteit en de behandeling met zich meebrengen, is een goede psychologische counseling voor het koppel tijdens de behandeling onmisbaar (Vandamme et al., 2013). Tabel 5. Resultaten van de lineaire regressieanalyses naar verbanden tussen fysiek (PCS) en mentaal welzijn (MCS) en vruchtbaarheidsproblemen bij volwassen respondenten, gecontroleerd voor leeftijd, opleidingsniveau, geslacht en ervaring met geboorte van eigen kinderen en miskraam (N=1512). 16

23 4.3 De impact van subfertiliteit en de behandeling op de partnerrelatie 'Ivf is de ultieme test voor je relatie, of je gaat er als koppel aan kapot, of je komt er beter uit (IST, 2009).' De diagnose subfertiliteit en de hierbij horende behandeling beïnvloedt, zoals al eerder vermeld, verschillende aspecten van het leven. Bovenstaand werd de psychologische impact op zowel het individu als op het koppel gekaderd. Het spreekt voor zich dat zowel man als vrouw elkaar wederzijds beïnvloeden en dat een fertiliteitsbehandeling eveneens gevolgen zal hebben op de partnerrelatie. In deze paragraaf worden de mogelijke positieve en negatieve gevolgen met betrekking tot de partnerrelatie besproken. Er zijn verschillende zaken die de partnerrelatie negatief kunnen beïnvloeden, wat tot het ontstaan van seksuele problemen kan leiden. Zoals hierboven reeds aangehaald werd, wordt het koppel als het ware gestigmatiseerd als kinderloos of voelt het koppel dit zo aan. Daarnaast moeten beide partners veel onderzoeken en behandelingen ondergaan. Deze twee zaken in combinatie met de diagnose van infertiliteit, het verder blijven leven met het uitblijven van een zwangerschap en de rol als ouder die ze niet kunnen opnemen in de maatschappij, zijn factoren die de partnerrelatie negatief kunnen beïnvloeden. (Tao et al., 2011). In het onderzoek van Monga et al., 2004 werden achttien infertiele koppels vergeleken met twaalf koppels die kozen voor een electieve sterilisatie. Er werd voor deze controlegroep gekozen vanuit de veronderstelling dat koppels die kiezen voor een electieve sterilisatie tevreden zijn met hun fertiliteitsstatus. Beide groepen werden bevraagd over hun kwaliteit van leven, hun partnerrelatie en hun seksueel functioneren % van de infertiele koppels rapporteerde een zekere druk te ervaren van de omgeving en familieleden om aan kinderen te beginnen en om kinderen te hebben. De vrouwen die een fertiliteitsbehandeling ondergingen scoorden lager op de Marital Adjustment Parameters (MAT-scores) dan de vrouwen die een electieve sterilisatie ondergingen. De MAT-scores zijn parameters die weergeven of het koppel helemaal tevreden, tevreden, ontevreden of helemaal ontevreden is met hun relatie. Bij de mannen van beide groepen werd er geen statistisch verschil gerapporteerd in de MAT-scores (Monga et al., 2004). Dat een infertiliteitsbehandeling zoveel impact heeft op de partnerrelatie is vooral te verklaren door het feit dat mannen en vrouwen anders omgaan met deze problematiek. De sterkte van de kinderwens kan voor mannen en vrouwen ook sterk verschillend zijn. Vrouwen worden, meer dan mannen geconfronteerd met het gespreksonderwerp 'kinderen' en 'kinderen krijgen' in hun omgeving. Hierdoor is de kinderwens bij vrouwen mogelijk groter dan bij mannen omdat er zoveel druk van de omgeving aanwezig is (IST, 2009). Deze druk in combinatie met een lange periode van infertiliteit of herhaald falen van de fertiliteitsbehandelingen, blijken belangrijke risicofactoren te zijn voor het ontwikkelen van stress (Repokari et al., 2007). De stress die een individu kan hebben in verband met zijn infertiliteit kan vergeleken worden met de stress gepaard gaande met het verlies van een geliefde (Monga et al., 2004). Al deze bovenstaande factoren zoals het verschil tussen de man en vrouw, de druk van de omgeving, het falen van de 17

24 behandelingen, enzovoort kunnen ervoor zorgen dat er sprake is van een ontevredenheid over de partnerrelatie (Repokari et al., 2007). Aangezien de vrouw het overgrote deel van de behandelingen ondergaat, kan de man zich buitengesloten en/of schuldig voelen (IST, 2009). Toch blijkt dat de behandeling in het algemeen minder impact heeft op de levenskwaliteit van de man dan op die van de vrouw. Dit kan ervoor zorgen dat beide partners de problemen elk op hun eigen (andere) manier ervaren en het probleem als het ware tussen hen in komt te staan (Collier, 2010; Aarts et al., 2011). Hierin bestaat het gevaar dat het koppel als het ware uit elkaar groeit omdat ze elk op hun eigen manier met de problematiek omgaan. De langetermijngevolgen van een fertiliteitsbehandeling werden in het artikel van Repokari (2007) besproken. Hier werd de invloed van de behandeling op de relatie van het koppel, één jaar nadat zij succesvol behandeld waren onderzocht. Koppels die spontaan zwanger waren geworden werden vergeleken met koppels die zwanger waren geworden door medisch begeleide bevruchting. In dit onderzoek werd vastgesteld dat er meer relationele conflicten zouden zijn bij koppels waarbij een zwangerschap tot stand kwam door medisch begeleide voortplanting in vergelijking met de controlegroep. Anderzijds rapporteerde Repokari ook dat de groep waarbij een zwangerschap tot stand was gekomen door een fertiliteitsbehandeling een grotere cohesie als koppel en minder relationele stress vertoonde. Zij bleken hun relatie eveneens op een positievere manier te beleven en zouden een stabielere relatie hebben dan de controlegroep (Repokari et al., 2007). Dit werd bevestigd in het onderzoek van Gijs (2009). Gijs rapporteerde dat ongeveer bij de helft van de paren die een vruchtbaarheidsbehandeling ondergingen, de relatie hetzelfde gebleven is of dat de band met hun partner zelfs hechter is geworden (Gijs et al., 2009). Het optreden van een vruchtbaarheidsprobleem kan in sommige gevallen dus ook een positief gevolg met zich meebrengen, namelijk een verhoogde tevredenheid over de partnerrelatie (Vandamme et al., 2013). We kunnen uit deze inconsistente bevindingen concluderen dat er nood is aan grootschaliger onderzoek rond dit onderwerp. Momenteel kunnen er verschillende conclusies getrokken worden: bij sommige koppels wordt de partnerrelatie negatief beïnvloed door een vruchtbaarheidsbehandeling, terwijl de partnerrelatie bij andere koppels hetzelfde als voordien blijft. Een derde groep koppels ondervindt een positieve beïnvloeding van hun relatie en geeft aan dat hun relatie hechter is dan voordien. Bovenstaande onderzoeken waren meestal gebaseerd op een relatief kleine onderzoekspopulatie en mogen aldus niet gegeneraliseerd worden (Repokari et al., 2007). Het spreekt voor zich dat indien de partnerrelatie negatief beïnvloed wordt, dat stress en onzekerheden met zich meebrengt. Stress kan zorgen voor spanning in de relatie, die zich kan uiten op seksueel gebied. 18