Vervroegd in de overgang. Informatie voor jonge vrouwen. BorstkankerVereniging Nederland
|
|
- Hidde Gerritsen
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 BorstkankerVereniging Nederland Vervroegd in de overgang Informatie voor jonge vrouwen met overgangsklachten door adjuvante behandeling bij borstkanker
2 Colofon Tekst: Hella Bosch, Verpleegkundig Specialist Oncologie Máxima Medisch Centrum Eindhoven Eindredactie: Tekst N Redactiewerk, Nicoline J. Ekama van Dorsten Foto s: Contactpunt Jonge Vrouwen Rianne den Balvert Inge Hondenbrink Daan Swart Druk: De Boer Ecodrukkers, Nieuwkoop Oplage 5.000
3 Wat is is een een vervroegde vervroegde overgang? We spreken van een vervroegde overgang als de menstruatie stopt vóór het veertigste levensjaar. Is dat bij jou het geval vanwege je aanvullende behandeling voor borstkanker, dan is dat geen natuurlijke, maar een chemische overgang. Hoewel de overgangsverschijnselen zich redelijk acuut kunnen aandienen, is het niet zeker dat de overgang zelf ook definitief is ingetreden. Dit is afhankelijk van je leeftijd, de behandeling en de duur van de hormonale therapie. Je arts kan je hier uitgebreid over voorlichten. Zo n chemische vervroegde overgang kan zowel door chemotherapie als door hormoontherapie worden veroorzaakt. Chemotherapie kan voor een (tijdelijke) uitval van de eierstokfunctie zorgen waardoor de productie van het vrouwelijk geslachtshormoon oestrogeen sterk wordt verkleind. Hierdoor - maar ook door hormoontherapie - kun je worden geconfronteerd met overgangsverschijnselen. Deze brochure bevat informatie over wat die overgangsverschijnselen zijn en wat je eventueel kunt doen om hier minder last van te ondervinden. Achterin vind je een dagboekje waarin je gedurende langere tijd kunt bijhouden van welke overgangsverschijnselen je last hebt. Dit helpt je om samen met de verpleegkundige te bepalen wat je het beste kunt doen om je klacht(en) te verminderen en zelf grip op je situatie te houden. 1
4 De natuurlijke overgang en de menopauze Gemiddeld tien jaar De overgang is een periode waar iedere vrouw mee te maken krijgt. Hij begint bij de eerste veranderingen in het ovulatie- en menstruatiepatroon en duurt ten minste tot een jaar na de laatste menstruatie. De eierstokken raken uitgeblust en maken minder oestrogeen aan. Allereerst wordt de menstruatie daardoor onregelmatiger om uiteindelijk helemaal te stoppen. Gemiddeld neemt de gehele overgangsperiode zo n tien jaar in beslag. Met menopauze wordt de laatste menstruatie bedoeld, met dien verstande dat men daar pas van spreekt als deze langer dan één jaar geleden heeft plaatsgevonden. Bij de meeste vrouwen gebeurt dit tussen de 45 en 55 jaar. Je bent premenopauzaal als de menopauze nog niet heeft plaatsgevonden, daarna ben je postmenopauzaal. Meest voorkomende overgangsverschijnselen Verandering in het menstruatiepatroon en het uiteindelijk wegblijven van de menstruatie Opvliegers Minder zin in vrijen Veranderingen aan de geslachtsorganen en de urinewegen Gewichtstoename Gewrichtsklachten Psychische klachten Langetermijneffecten: Verhoogde kans op osteoporose (botontkalking) Verhoogde kans op hart- en vaatziekten 2
5 Hoe ga je met die meest voorkomende overgangsverschijnselen om? Menstruatiepatroon Omdat chemotherapie de eierstokfunctie beïnvloedt, zul je merken dat tijdens die therapie je menstruatiepatroon veranderingen vertoont. Zoals de duur van de menstruatiecyclus, die korter of juist langer kan worden. Ook kan het vloeien verhevigen of juist veel minder zijn dan je gewend bent. Bij iets meer dan de helft van de vrouwen blijft de menstruatie na chemotherapie uiteindelijk helemaal weg. Dit is onder andere afhankelijk van je leeftijd en de toegediende cytostatica. Bij hormonale therapie is het de bedoeling dat deze binding van oestrogeen aan de hormoonreceptoren op de tumorcellen blokkeert. Is jouw borstkanker hormoongevoelig, dan krijg je na de chemotherapie zo n aanvullende hormonale therapie. Soms is het daarnaast nodig de eierstokfunctie volledig uit te schakelen met injecties of de eierstokken te verwijderen of te bestralen. Ook dit is weer afhankelijk van je leeftijd evenals van de tumorkenmerken. Je arts zal dit met je bespreken. Of je menstruatie na een hormonale behandeling definitief weg blijft is moeilijk te voorspellen. Buiten je leeftijd speelt hierin ook de soort behandeling mee. Blijf er vooral anticonceptie (maar geen pil ) bij gebruiken, ook als je niet meer menstrueert; het is namelijk niet zeker dat er helemaal geen eisprong meer zal plaatsvinden. Heb je een (toekomstige) zwangerschapswens, bespreek dit dan in ieder geval met je arts voor je met de behandeling begint. 3
6 Dat ik zo jong borstkanker kreeg hoort voor mijn gevoel al niet bij mijn leeftijd, maar dat ik door de kuren nu ook nog allerlei overgangsverschijnselen heb zoals opvliegers, dat is nog veel moeilijker te verteren. (V., 25 jaar) Opvliegers Door de wisselende hoeveelheid oestrogeen in het bloed kan het gebied in de hersenen, dat de temperatuur van het lichaam regelt, van slag raken. Dan krijgt het lichaam zonder reden seintjes om een teveel aan warmte kwijt te raken. Dit uit zich in de vorm van de zogenoemde opvliegers waarbij je een plotseling opkomend gevoel van hitte ervaart, meestal in het bovenlichaam en/of het hoofd. De hitte breidt zich als een golf uit waarbij je hoofd ook rood kan worden. Meestal gaat dit gepaard met heftig transpireren, soms zo heftig dat je drijfnat wordt. Is je lichaam de warmte eenmaal kwijt, dan kun je het koud krijgen en kost het zelfs moeite weer warm te worden. Er zijn ook vrouwen die alleen het koude gevoel ervaren. Ook s nachts kun je last hebben van opvliegers en heftig transpireren waardoor je onrustige nachten beleeft en overdag erg vermoeid kunt zijn. Opvliegers kunnen enkele seconden maar ook meerdere minuten duren. De frequentie en intensiteit is voor iedereen verschillend. Sommige vrouwen hebben helemaal geen last van opvliegers, anderen maanden tot soms jaren. Bij een vervroegde chemische overgang ontstaan opvliegers over het algemeen aan het einde van de behandeling met chemotherapie. Bij hormonale therapie vooral aan het begin waarna de ernst en de frequentie meestal afneemt. 4
7 Wat verergert opvliegers? Opvliegers kun je als het ware uitlokken, bijvoorbeeld door het gebruik van: koolzuurhoudende of cafeïnehoudende dranken zoals koffie, thee, cola chocolade warme dranken heet en gekruid voedsel alcohol roken Evenals door: stress een warme, slecht geventileerde omgeving beddengoed of kleding van synthetische materialen sauna en te hete baden Hoe heb je minder last van opvliegers? Draag luchtige kleding van natuurlijke materialen (bijvoorbeeld katoen, linnen of zijde). Meerdere lagen over elkaar heen maakt het mogelijk iets uit te trekken. Doe ontspanningsoefeningen d.m.v. yoga, ademhalingstechnieken, meditatie. Zorg voor regelmatige lichaamsbeweging. Neem een koel drankje als je er een voelt aankomen. Probeer stress zoveel mogelijk te vermijden. 5
8 Medicijnen ter verlichting Zijn de hiervoor genoemde adviezen niet afdoende, overleg dan met je arts welke medicijnen verbetering kunnen brengen. Meestal zijn deze beperkt effectief en hebben ook weer hun eigen bijwerkingen. Het wel of niet gebruiken van medicijnen tegen opvliegers is een afweging die je het beste samen met je arts maakt. Het gaat er hierbij om in welke mate de opvliegers je kwaliteit van leven verstoren en welke risico s het gebruik van medicatie met zich meebrengen. Omdat het de groei van kankercellen kan stimuleren wordt het gebruik van Hormoon Replacement Therapie (HRT) (hormonen ter vermindering van overgangsklachten) vrouwen met borstkanker over het algemeen sterk afgeraden. Er zijn verschillende voedingssupplementen op de markt die fyto-oestrogenen of isoflavonen (plantaardige voedingsstoffen met een hormoonachtige werking) bevatten. Echter, de werkzaamheid en veiligheid van deze fyto-oestrogenen zijn niet wetenschappelijk aangetoond, noch zijn de effecten op lange termijn bij vrouwen met borstkanker bekend. Ook hier geldt weer: praat erover met je arts. Het is beter deze producten nooit op eigen initiatief te gebruiken. 6
9 Minder zin in vrijen Minder zin in vrijen Minder zin in vrijen is een veelgehoorde klacht bij vrouwen met borstkanker. Dit heeft te maken met alles wat je door je ziekte hebt meegemaakt: een verminking of het missen van een borst, de intensieve behandelingen, de emotionele verwerking en een veranderende hormoonhuishouding. Het kan niet anders of de gevolgen van je ziekte en behandeling beïnvloeden ook de relatie met je partner. Door kanker komt menige relatie - ook seksueel - onder druk te staan. Praat in ieder geval over wat je prettig vindt en waarover je je onzeker voelt. Misschien moet je seksueel contact, na alles wat je hebt meegemaakt, zelfs weer een beetje leren. Daarbij, vrijen is niet los te zien van de emotionele verwerking van kanker; bij intiem contact kunnen emoties juist loskomen. Omdat ik niet meer zo n zin had in vrijen, vermeed ik ook alle andere intimiteit. Eerst had mijn man hier weinig begrip voor, maar gelukkig konden we erover praten en uitzoeken hoe het voor ons alletwee wel prettig is. Wat kan helpen? Heb aandacht voor elkaar Schep een intieme sfeer Praat over je twijfels Zoek ontspanning Besteed wat extra aandacht aan je uiterlijk Wordt het vrijen echt een probleem, schroom dan niet om advies of hulp te vragen aan je arts of verpleegkundige, eventueel voor een doorverwijzing naar een seksuoloog. 7
10 Veranderingen: aan de geslachtsorganen Ik had gehoord dat het kon gebeuren, maar we schrokken er wel van dat het vrijen pijn deed en dat ik daarna wat bloedde. Hopelijk is het niets ernstigs. (L., 30 jaar) Vermindering van oestrogeen heeft ook invloed op het slijmvlies van de vagina. Dat wordt droger en dunner en raakt minder doorbloed, met als mogelijk gevolg een branderig gevoel en jeuk. Omdat ook de zuurgraad van de vagina verandert ben je vatbaarder voor vaginale infecties. Het droge slijmvlies maakt vrijen vaak pijnlijk; ook kunnen er gemakkelijk kleine scheurtjes in ontstaan waardoor je na het vrijen wat vaginaal bloed kunt verliezen. Aarzel niet om bovenstaande klachten te bespreken met je arts of verpleegkundige. Wat kun je zelf doen? Draag geen knellende lingerie van synthetische materialen. Gebruik geen zeep. Gebruik bij het vrijen een glijmiddel; dit is bij elke drogist te koop. Ook speeksel geeft vaak het gewenste effect. Neem er de tijd voor; een langer voorspel maakt de slijmvliezen vochtiger. Zorg in ieder geval dat je voldoende drinkt. Er zijn vaginale crèmes of tabletten op recept verkrijgbaar, overleg echter altijd met je arts of dit ook voor jou goed is. Vanwege de kans dat er hormonen in het bloed komen, wordt het gebruik van een hormonale vochtinbrengende crème tegen vaginale droogheid over het algemeen afgeraden. 8
11 Veranderingen: aan de urinewegen Er zijn vrouwen bij wie de vermindering van oestrogeen invloed heeft op blaas en urinewegen. Welke problemen ontstaan er dan? Ongewild urineverlies Als de sluitspier van de blaas wat verslapt kun je, bij een verhoogde druk in de buikholte door bijvoorbeeld niezen, lachen, hoesten, sporten of het tillen van zware voorwerpen, urine verliezen zonder dat je aandrang voelt. Die wat verslapte sluitspier is er ook oorzaak van dat er, na het uitplassen soms wat urine in de blaas achterblijft. Daardoor loop je wat meer kans op het krijgen van blaasontstekingen. Wat is hieraan te doen? Oefen je bekkenbodemspieren: dit zijn eenvoudige oefeningen die je zelf, op elk gewenst moment van de dag, waar dan ook, kunt doen. Span de spieren rondom de vagina steeds iets meer aan door je voor te stellen dat het een lift is die steeds een verdieping hoger gaat. Heb je de spieren maximaal aangespannen, dan laat je ze beetje bij beetje weer ontspannen. Probeer volledig uit te plassen: neem er de tijd voor en kantel op het laatste moment je bekken. Drink dagelijks minimaal anderhalf tot twee liter. Bespreek dit soort klachten en hoe je ze het beste kunt aanpakken met je arts of verpleegkundige, ook als je er moeite mee hebt. Veel vrouwen schamen zich, zijn bang dat anderen de klachten opmerken en voelen zich hierbij erg alleen staan. Dat is niet nodig. 9
12 Dat ik nu in de overgang zit vind ik al heel vervelend, maar dat ik daardoor ook nog eens zwaarder ben geworden is bijna nog erger. (A., 38 jaar) Gewichtstoename Gemiddeld wordt een vrouw in de overgang drie tot vijf kilo zwaarder. Waardoor dit komt is niet precies bekend. Waarschijnlijk heeft het te maken met het feit dat je stofwisseling na de menopauze wat trager is. Maar misschien beweeg je ook minder of heb je meer trek in eten dan voorheen. Wil je deze gewichtstoename stoppen of afvallen eet dan bijvoorbeeld minder vette producten en gebruik minder vet voor het bereiden van warme maaltijden. In koek, snoep, gebak etc. zit erg veel suiker, dus daarin minderen helpt ook. Van producten die verzadigen en weinig calorieën bevatten kun je gewoon eten. Afvallen gaat makkelijker als je regelmatig aan lichaamsbeweging doet. Uit onderzoek blijkt dat het beter is om bijvoorbeeld driemaal per week twintig minuten te wandelen dan éénmaal per week een uur. Gewrichtsklachten Omdat oestrogenen invloed hebben op de aanmaak van gewrichtsvloeistof en die aanmaak tijdens de overgang vermindert kunnen bewegingen stroever en pijnlijker zijn. Vooral s ochtends bij het opstaan merk je dat aan je stijve en pijnlijke gewrichten, spieren en pezen. Een warme douche brengt dan uitkomst. Nog beter is het om in beweging te komen en te blijven. 10
13 Psychische klachten Psychische klachten Stemmingswisselingen en concentratiestoornissen Zoals veel vrouwen kun je in de overgang last krijgen van stemmingswisselingen. Soms herken je je eigen gedrag zelfs niet, bent snel geïrriteerd of kattig zonder aanwijsbare reden. Ook gebrek aan zelfvertrouwen, gespannen zijn, moeilijk beslissingen kunnen nemen, verminderd gevoel van eigenwaarde en nervositeit kunnen optreden. Heb je s nachts opvliegers waardoor je veel transpireert, daardoor weer slecht slaapt en overdag moe bent, dan kan dat je stemmingswisselingen verklaren. Ook piekeren over de ziekte en je niet lekker voelen door de behandeling kunnen een oorzaak zijn. Wees ook niet verbaasd als je moeite hebt je te concentreren en gemakkelijk dingen vergeet. Hier zijn de veranderingen in de hormoonhuishouding debet aan. Over het algemeen verbetert dit na verloop van tijd weer. Depressieve gevoelens Hoewel onderzoekers het er niet over eens zijn of depressieve gevoelens direct met de overgang te maken hebben, worden ze hier wel vaak aan toegeschreven. Er zijn inderdaad aanwijzingen dat oestrogeen van invloed is op onze stofwisseling, waardoor een tekort daaraan depressieve gevoelens kan veroorzaken. Maar ook door het verwerken van de ziekte kanker kun je je depressief voelen. Iedereen zal daar in wisselende mate mee te maken krijgen. Merk je dat deze gevoelens de overhand hebben, probeer dit dan in ieder geval bespreekbaar te maken met je partner en directe omgeving. Ook het contact met lotgenoten kan je hierin steunen. Vaak helpt het al om deze gevoelens uit te spreken en te ervaren dat anderen dit herkennen. Uiteraard kunnen je arts en verpleegkundige ook helpen met deze gevoelens om te gaan en je zonodig ook doorverwijzen naar een psycholoog. 11
14 Effecten op langere te Effecten op langere termijn Osteoporose Osteoporose of botontkalking is het brozer worden van de botten. Oestrogeen beschermt hiertegen. Door gebrek hieraan kan er dus versneld botontkalking optreden, wat weer leidt tot een verhoogd risico op botbreuken. Om te weten of dit ook bij jou het geval is kun je je botdichtheid laten meten. Er zijn ook medicijnen die botontkalking tegengaan. Overleg met je arts of dit voor jou zinvol is. Wat kun je zelf doen om de kans hierop te verkleinen? Blijf in beweging, met name belast bewegen Neem voldoende kalkrijk (calciumrijk) voedsel: melkproducten, kaas Zorg dat je dagelijks zonlicht krijgt voor de aanmaak van vitamine D in ons lichaam waardoor dit het calcium beter opneemt Matig alcoholgebruik Rook niet Hart- en vaatziekten Omdat oestrogenen een beschermende invloed hebben op het ontstaan van hart- en vaatziekten, verhoogt een vervroegde overgang de kans hierop. Bepaalde hormoonpreparaten (tamoxifen) verkleinen deze kans juist. Bespreek met je arts in hoeverre je extra risico loopt. Wat kun je zelf doen om dit risico te verkleinen? Blijf in beweging Eet gevarieerd Wees matig met vet Rook niet 12
15 rmijn Vind je het moeilijk deze adviezen in je eentje op te volgen of toe te passen, meld je dan ter ondersteuning aan bij het nazorgprogramma Herstel & Balans dat zowel lichaamstraining als psycho-educatie biedt. Kijk voor meer informatie en locaties op Meer weten? Momenteel is er nog weinig informatie beschikbaar over vervroegde overgang specifiek voor vrouwen met borstkanker. Kijk in ieder geval op: de site van de Borstkankervereniging Nederland Of de Engelstalige sites: Literatuur: Mammazone: Themanummer: Ongewild in de overgang, september 1999 op te vragen via de BorstkankerVerenigingNederland 13
16 Het menopauze dagboek In je menopauzedagboek kun je alle verschijnselen die je door de vervroegde overgang hebt, gedurende langere tijd noteren. Hierdoor krijg je zelf meer inzicht in je klachtenpatroon en zul je merken dat het steeds gemakkelijker wordt veranderingen te zien als onderdeel van de overgang. Probeer in het begin liefst dagelijks en daarna wekelijks de ernst van je klachten te registreren (A), evenals in welke mate deze je dagelijks leven beïnvloeden (B). Als je zelf iets aan een bepaalde klacht hebt gedaan, noteer dit dan in het vak bijzonderheden. Samen met je verpleegkundige kun je bepalen welke klachten je beter wilt leren hanteren. A. in welke mate komt B. invloed op het de klacht vóór dagelijks leven o = geen klachten 0= helemaal niet 1 = milde klachten 1 = een beetje 2 = matige klachten 2= enigszins 3 = ernstige klachten 3= vrij veel 4 = zeer ernstige klachten 4= heel veel 14
17 Dag /datum bijzonderheden A B A B A B A B A B A B Opvliegers Vaginale droogheid Ongewild urineverlies Ongewild libidoverlies Gewichtstoename Gewrichtsklachten Stemmingswisselingen Depressieve gevoelens Andere klachten: 15
18 16 Dag /datum bijzonderheden A B A B A B A B A B A B Opvliegers Vaginale droogheid Ongewild urineverlies Ongewild libidoverlies Gewichtstoename Gewrichtsklachten Stemmingswisselingen Depressieve gevoelens Andere klachten:
19 Dag /datum bijzonderheden A B A B A B A B A B A B Opvliegers Vaginale droogheid Ongewild urineverlies Ongewild libidoverlies Gewichtstoename Gewrichtsklachten Stemmingswisselingen Depressieve gevoelens Andere klachten:
20 Word lid van de BorstkankerVereniging Nederland Voor iedere borstkankerpatiënt en erfelijk belaste die naar informatie en steun zoekt is de BorstkankerVereniging Nederland dè aangewezen organisatie. Een moderne patiëntenvereniging waarop u, wanneer dan ook, een beroep kunt doen. Maar ook een organisatie die u en al die andere vrouwen en mannen met borstkanker vertegenwoordigt, actie onderneemt richting politiek en waar steeds meer naar wordt geluisterd. Elke vrouw of man met borstkanker moet daarbij horen. Hoe groter de achterban, hoe meer invloed. Aarzel dus niet, maar versterk op uw beurt, met uw lidmaatschap de gelederen van de BorstkankerVereniging Nederland. Ook als u zelf geen borstkankerpatiënt bent of erfelijk belast: iedereen die zich voelt aangesproken door het werk van de BorstkankerVereniging Nederland en waar deze voor staat, is welkom. Vul de antwoordkaart in en ontvang het welkomstpakket. U zult er geen spijt van krijgen. Zin in vrijwilligerswerk? Voelt u zich aangesproken door het werk van de Borstkanker- Vereniging en wilt u daar zelf actief aan bijdragen? Meld u dan op de antwoordkaart aan als vrijwilliger. De vrijwilligerscoördinator helpt u graag verder. Landelijk bureau (030) maandag/vrijdag, uur Postbus 8065, 3503 RB Utrecht info@borstkankervereniging.nl Fax: (030) Ervaringslijn BorstkankerVereniging Nederland: (030) ma-wo-vr uur, di-do uur op donderdag speciaal voor jonge vrouwen Deze brochure is van maart 2007 en is mogelijk gemaakt door Astra Zeneca
Tamoxifen als antihormonale therapie
Chirurgie Tamoxifen als antihormonale therapie www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Het effect van Tamoxifen... 3 Mogelijke bijwerkingen van Tamoxifen... 4 Wat kunt u zelf doen bij optredende bijwerkingen?...
Nadere informatieHormonale therapie bij borstkanker
Hormonale therapie bij borstkanker Academisch Borstkankercentrum Erasmus MC-Havenziekenhuis Uw arts heeft met u besproken de borstkanker te behandelen met een hormonale therapie. Bij de normale ontwikkeling
Nadere informatieWie is er bang voor de overgang?
Wie is er bang voor de overgang? Overgangsklachten De overgang is een levensfase die voor de meeste vrouwen niet ongemerkt voorbij gaat. Er treden lichamelijke en geestelijke veranderingen op. De effecten
Nadere informatieC. 1. Hormoonbehandeling
C. 1. Hormoonbehandeling Heeft u een hormoongevoelige tumor? Dan krijgt u in overleg met uw oncoloog zo nodig een hormoonbehandeling. Een hormoonbehandeling is de behandeling van kanker met hormonen. Dit
Nadere informatieInterne geneeskunde. Endocriene therapie: Hormoontherapie bij borstkanker
Interne geneeskunde Endocriene therapie: Hormoontherapie bij borstkanker Inhoudsopgave Hormoontherapie bij borstkanker 4 Wat zijn hormonen? 4 Hormoongevoelige borstkanker 5 Hormoontherapie bij borstkanker
Nadere informatieAromataseremmer als antihormonale therapie
Chirurgie Aromataseremmer als antihormonale therapie www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Het effect van aromatase remmers... 3 Mogelijke bijwerkingen van aromatase remmers:... 4 Wat kunt u zelf doen bij
Nadere informatieHormoonbehandeling bij prostaatkanker Urologie
Hormoonbehandeling bij prostaatkanker Urologie Inleiding Bij u is een kwaadaardig gezwel in de prostaat aangetroffen (prostaatkanker). De uroloog heeft er samen met u voor gekozen om de prostaatkanker
Nadere informatieThema: "Overgankelijkheden" D.H. Bogchelman. 10 november 2012
Thema: "Overgankelijkheden" 10 november 2012 D.H. Bogchelman Inleiding Wat is de overgang? Wat gebeurt er in de overgang? Verschijnselen van de overgang Hoe behandelen we overgangsklachten? Wat zijn de
Nadere informatieHormoontherapie bij borstkanker
Hormoontherapie bij borstkanker Inleiding Uw arts heeft u aan de hand van de Patiëntenbrief uitgelegd, waarom u in aanmerking komt voor een hormoontherapie. In de Patiëntenbrief staan alle gegevens van
Nadere informatieBij u is onderzocht of uw tumor hormoongevoelig is en omdat dit bij u het geval is, heeft de arts voorgesteld om te starten met hormonale therapie.
Wat zijn hormonen? Hormonen zijn stoffen die ons lichaam zelf maakt en die een groot aantal lichaamsfuncties regelen. Een aantal klieren, organen en weefsels, bijvoorbeeld de eierstokken, maken hormonen.
Nadere informatieHormoongebruik rond de overgang
Hormoongebruik rond de overgang Afdelingen gynaecologie en verloskunde Inhoudsopgave Inleiding 2 Wat is de overgang? 2 Klachten tijdens de overgang 2 Het gebruik van oestrogenen tijdens de overgang 2 De
Nadere informatieDe meeste westerse vrouwen krijgen hun laatste menstruatie tussen hun
De overgang De meeste westerse vrouwen krijgen hun laatste menstruatie tussen hun h veertigste en zestigste jaar: de gemiddelde leeftijd is 51 jaar. De laatste menstruatie wordt ook wel menopauze of overgang
Nadere informatieDe overgang: informatie en advies
Gynaecologie Patiënteninformatie De overgang: informatie en advies U ontvangt deze informatie, omdat u heeft besloten naar de overgangspolikliniek te gaan in verband met uw overgangsklachten. Deze polikliniek
Nadere informatieVerpleegkundig overgangspreekuur (informatie en advies)
Verpleegkundig overgangspreekuur (informatie en advies) Inleiding U heeft besloten voor uw overgangsklachten naar het verpleegkundig overgangsspreekuur te gaan. In deze folder leest u algemene informatie
Nadere informatieDe overgang. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!
De overgang In deze folder vindt u informatie over de overgang. Wat is de overgang precies? Welke klachten kunnen optreden en wat is eraan te doen? Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs
Nadere informatieE-book-De overgang.indd :26:29
E-book-De overgang.indd 1 16-12-2014 14:26:29 Colofon Dit e book is een uitgave van Stichting Gezondheid Teksten: Stichting Gezondheid Vormgeving: Michael Box (Internet Marketing Nederland) Correspondentie:
Nadere informatieInfoblad KANKER ALGEMEEN. Hormonale therapie
Infoblad KANKER ALGEMEEN Hormonale therapie HORMONALE THERAPIE Hormonale therapie is de behandeling van kanker met hormonen. Artsen noemen het ook: hormoontherapie, hormonale behandeling of hormoonbehandeling.
Nadere informatieOvergangsklachten. Gynaecologie
Gynaecologie Overgangsklachten De meeste vrouwen krijgen hun laatste menstruatie tussen hun veertigste en zestigste jaar; de gemiddelde leeftijd is 51 jaar. De laatste menstruatie wordt ook wel menopauze
Nadere informatieInleiding...2. 1 Hormonale veranderingen...2
overgang Inhoud Inleiding...2 1 Hormonale veranderingen...2 2 Wanneer ben ik in de overgang?...4 2.1 Het begin en de duur van de overgang...4 2.2 Menstruaties tijdens de overgang...5 2.3 Kan worden vastgesteld
Nadere informatieVoeding bij borstkanker. Drs. Rianne van Lieshout Diëtist Paramáx, Máxima Medisch Centrum 3 oktober 2012
Voeding bij borstkanker Drs. Rianne van Lieshout Diëtist Paramáx, Máxima Medisch Centrum 3 oktober 2012 Voeding en borstkanker Antioxidanten, het wondermiddel tegen kanker? Anti-oxidanten helpen kanker
Nadere informatieInleiding Hormonale veranderingen
DE OVERGANG 211 Inhoudsopgave Inleiding... 3 Hormonale veranderingen... 3 Het begin en de duur van de overgang... 4 Menstruaties tijdens de overgang... 5 Wat zijn typische overgangsklachten?... 5 Gevolgen
Nadere informatieDe overgang. Handleiding voor begeleiders. Het beste uit jezelf. Philadelphia voor medewerkers
De overgang Handleiding voor begeleiders Philadelphia voor medewerkers Het beste uit jezelf 2 Tegenwoordig is de overgang steeds vaker onderwerp van gesprek, ook binnen Philadelphia. Voor sommigen geldt
Nadere informatieMaatschap Chirurgie. Hormonale therapie bij borstkanker
Maatschap Chirurgie Hormonale therapie bij borstkanker Algemeen Uw specialist heeft met u besproken dat u in aanmerking komt voor een aanvullende (preventieve) hormonale behandeling. In deze folder kunt
Nadere informatieAndere klachten die samenhangen met de menstruatiecyclus zijn:
Menstruatieklachten Er zijn van die dagen dat je niets kunt hebben, dat je snel geïrriteerd bent en moe. Soms heb je ook last van pijnlijke borsten, een opgeblazen gevoel of gewichtstoename. En de meeste
Nadere informatiePremenstrueel syndroom (PMS) Poli Gynaecologie
00 Premenstrueel syndroom (PMS) Poli Gynaecologie Inleiding Vrouwen met Premenstrueel syndroom (PMS) hebben lichamelijke en/of psychische klachten die enkele dagen tot 2 weken voor de menstruatie beginnen.
Nadere informatieDE OVERGANG. Fred Balder, huisarts
DE OVERGANG Fred Balder, huisarts Bij ongeveer 30% van de vrouwen wordt het dagelijks leven door de overgangsklachten verstoord. Levensfasen van een vrouw puberteit vruchtbaar overgang onvruchtbaar 12jr
Nadere informatieDe overgang. Albert Schweitzer ziekenhuis december 2007 pavo 0593
De overgang Albert Schweitzer ziekenhuis december 2007 pavo 0593 Inhoudsopgave Inleiding 2 Hormonale veranderingen 2 Het begin en de duur van de overgang 4 Menstruaties tijdens de overgang 4 Wat zijn typische
Nadere informatieHormoontherapie bij borstkanker
Hormoontherapie bij borstkanker Inleiding Uw arts heeft u aan de hand van de patiëntenbrief uitgelegd, waarom u in aanmerking komt voor een hormoontherapie. In de Patiëntenbrief staan alle gegevens van
Nadere informatieOvergang. Gynaecologie. Klachten en behandeling
Gynaecologie Overgang Klachten en behandeling Inhoudsopgave Pagina Inleiding 2 Hormonale veranderingen 2 Het begin en de duur van de overgang 3 Menstruaties tijdens de overgang 4 Wat zijn typische overgangsklachten
Nadere informatie5 borstkanker Adviezen over omgaan met bijwerkingen 7 Vragen / informatie 11
Wat zijn hormonen? Hormonen zijn stoffen die ons lichaam zelf maakt en die een groot aantal lichaamsfuncties regelen. Een aantal klieren, organen en weefsels, bijvoorbeeld de eierstokken, maken hormonen.
Nadere informatieHet begin en de duur van de overgang Menstruaties tijdens de overgang
De overgang INHOUDSOPGAVE Inleiding Hormonale veranderingen Het begin en de duur van de overgang Menstruaties tijdens de overgang Wat zijn typische overgangsklachten Gevolgen op korte termijn Gevolgen
Nadere informatieFolder premenstrueel syndroom Concept augustus 2014 Ellen Nijkamp, Clasien van der Houwen Gebaseerd op richtlijn premenstrueel syndroom 2012
Folder premenstrueel syndroom Concept augustus 2014 Ellen Nijkamp, Clasien van der Houwen Gebaseerd op richtlijn premenstrueel syndroom 2012 Premenstrueel syndroom Vrouwen met PMS hebben lichamelijk en/of
Nadere informatieDe impact van hormonale therapie bij borstkanker. Annette Stutterheim, maatschappelijk werker Marjo Holtkamp, MANP verpleegkundig specialist
De impact van hormonale therapie bij borstkanker Annette Stutterheim, maatschappelijk werker Marjo Holtkamp, MANP verpleegkundig specialist Inleiding Werkingsmechanisme hormoontherapie Bijwerkingen Wat
Nadere informatieOvergang Inhoudsopgave 2. Hormonale veranderingen 1. Inleiding
164.0406 Overgang Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Hormonale veranderingen 3. Het begin en de duur van de overgang 4. Menstruaties tijdens de overgang 5. Wat zijn typische overgangsklachten 6. Gevolgen op
Nadere informatiePatiënteninformatie. Seksualiteit en gynaecologische kanker
Patiënteninformatie Seksualiteit en gynaecologische kanker Inleiding Deze brochure gaat over intimiteit en seksualiteit en is bedoeld voor vrouwen met kanker en hun partners. Kanker en seksualiteit is
Nadere informatieregio Gooi en Vechtstreek Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid www.cjggooienvechtstreek.nl
regio Gooi en Vechtstreek Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid www.cjggooienvechtstreek.nl n Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid We slapen gemiddeld zo n zeven tot acht uur per nacht. Dat
Nadere informatieDRERNST. Beleef uw menopauze op serene wijze! Om u te helpen opvliegers en prikkelbaarheid te overwinnen.
DRERNST Beleef uw menopauze op serene wijze! Om u te helpen opvliegers en prikkelbaarheid te overwinnen. www.drernst.be De menopauze, wat is dat? Als vrouwen 50 jaar worden, betekent dat voor de meesten
Nadere informatieH Hormonale therapie bij borstkanker
H.40017.0316 Hormonale therapie bij borstkanker Inleiding Hormonen zijn stoffen die ons lichaam zelf maakt en deze stoffen regelen een groot aantal lichaamsfuncties. Hormonen worden in een aantal klieren,
Nadere informatieMammacare Hormoonbehandeling
Mammacare Hormoonbehandeling Inleiding Tijdens het pathologisch onderzoek is gebleken dat de tumor die bij u verwijderd is hormoongevoelig was. De hormoonbehandeling is een systematische behandeling dat
Nadere informatiePatiënteninformatiedossier (PID) MAMMACARE. onderdeel HORMONALE THERAPIE
Patiënteninformatiedossier (PID) MAMMACARE onderdeel HORMONALE THERAPIE Inhoudsopgave Inleiding... 3 Hoe werkt hormonale therapie?... 4 Vóór de overgang... 4 Tijdens en na de overgang... 5 De verschillende
Nadere informatieDe overgang
De overgang Inleiding De meeste westerse vrouwen krijgen hun laatste menstruatie tussen hun veertigste en zestigste jaar; de gemiddelde leeftijd is 51 jaar. De laatste menstruatie wordt ook wel menopauze
Nadere informatieMammapolikliniek. Mastopathie
Mammapolikliniek Mastopathie 1 2 U heeft van uw behandelaar gehoord dat u mastopathie heeft. In deze folder kunt u lezen wat dit is, hoe mastopathie ontstaat, welke behandelingen er zijn en hoe je uw borsten
Nadere informatieBEWEGEN BIJ KANKER 17041
BEWEGEN BIJ KANKER 17041 Inleiding De ziekte kanker, maar ook de behandeling, zoals chemotherapie, operatie, bestraling en hormonale therapie, kunnen aanleiding geven tot langdurige vermoeidheid en conditieverlies.
Nadere informatieDe overgang. Gynaecologie. Beter voor elkaar
De overgang Gynaecologie Beter voor elkaar 2 Inleiding De meeste westerse vrouwen krijgen hun laatste menstruatie tussen hun veertigste en zestigste jaar; de gemiddelde leeftijd is 51 jaar. De laatste
Nadere informatieDe overgang. Gynaecologie
De overgang Gynaecologie Inhoudsopgave In de overgang 4 Wat is de overgang? 4 Hoe merkt u dat u in de overgang komt? 5 Hoe lang duurt de overgang? 6 Wat zijn de overgangsverschijnselen? 6 Wat is er aan
Nadere informatiePIJN BIJ KANKER SUPPLEMENT INFORMATIEWIJZER ONCOLOGIE. Inhoudsopgave 1. Inleiding
SUPPLEMENT INFORMATIEWIJZER ONCOLOGIE PIJN BIJ KANKER Inhoudsopgave. Inleiding. Pijn bij kanker. Gevolgen van pijn. Slaap en vermoeidheid. Bewegen. Stemming. Behandeling van pijn. Pijnstillers. Doorbraakpijn.
Nadere informatieWat houdt de overgang nu eigenlijk precies in?
Wat houdt de overgang nu eigenlijk precies in? Iedere vrouw krijgt er mee te maken. Op het moment dat je deze brochure leest, zijn er meer dan 1,5 miljoen vrouwen in Nederland in de overgang. Eigenlijk
Nadere informatieBehandeling van osteoporose (botontkalking) Afdeling Interne geneeskunde
Behandeling van osteoporose (botontkalking) Afdeling Interne geneeskunde Wat is osteoporose? Osteoporose betekent letterlijk poreus of broos bot. De botten zijn broos doordat er te weinig mineralen, voornamelijk
Nadere informatieDe overgang. Afdeling Verloskunde/Gynaecologie
De overgang Afdeling Verloskunde/Gynaecologie Inleiding De meeste westerse vrouwen krijgen hun laatste menstruatie tussen hun veertigste en zestigste jaar; de gemiddelde leeftijd is 51 jaar. De laatste
Nadere informatiePatiënteninformatie De behandeling van borstkanker met Zoladex
Patiënteninformatie De behandeling van borstkanker met Zoladex Uw arts heeft u Zoladex voorgeschreven. Zoladex kan worden toegepast bij vrouwen met borstkanker bij wie sprake is van uitzaaiingen. In deze
Nadere informatieBehandeling van osteoporose
Behandeling van osteoporose Botontkalking mca.nl Inhoudsopgave Wat is osteoporose? 3 Wie krijgen osteoporose? 3 Behandeling van osteoporose 4 Wat kunt u doen om uw botten te beschermen? 4 Het is belangrijk
Nadere informatieHormoontherapie bij borstkanker
Hormoontherapie bij borstkanker Groepsvoorlichting hormonale therapie Het TweeSteden ziekenhuis (vestiging Tilburg) organiseert regelmatig een groepsvoorlichting hormonale therapie. Deze vindt plaats in
Nadere informatieOncoMove: bewegen tijdens de behandeling van kanker
Supplement informatiewijzer oncologie OncoMove: bewegen tijdens de behandeling van kanker Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Bewegen tijdens de behandeling van kanker 2.1 Instructie 2.2 Doel 2.3 Bespreking
Nadere informatieBehandeling van osteoporose Botontkalking.
Behandeling van osteoporose Botontkalking www.nwz.nl Inhoud Wat is osteoporose? 3 Wie krijgen osteoporose? 3 Behandeling van osteoporose 4 Wat kunt u doen om uw botten te beschermen? 4 Het is belangrijk
Nadere informatieBEWEGEN BIJ PROSTAATKANKER
BEWEGEN BIJ PROSTAATKANKER 1014 Inleiding De ziekte prostaatkanker, maar ook de behandeling, zoals een operatie, bestraling, hormonale therapie en chemotherapie, kunnen aanleiding geven tot langdurige
Nadere informatieInhoud 1. Inleiding...2 2. Hormonale veranderingen...3 3. Het begin en de duur van de overgang...4 4. Menstruaties tijdens de overgang...5 5.
De overgang Inhoud 1. Inleiding...2 2. Hormonale veranderingen...3 3. Het begin en de duur van de overgang...4 4. Menstruaties tijdens de overgang...5 5. Wat zijn typische overgangsklachten?...5 5.1. Opvliegers...6
Nadere informatieWat houdt de overgang nu eigenlijk precies in?
Wat houdt de overgang nu eigenlijk precies in? Iedere vrouw krijgt er mee te maken. Op het moment dat je deze brochure leest, zijn er meer dan 1,5 miljoen vrouwen in Nederland in de overgang. Eigenlijk
Nadere informatieHormoontherapie bij borstkanker
Wilhelmina Ziekenhuis Assen Vertrouwd en dichtbij Informatie voor patiënten Hormoontherapie bij borstkanker z Hormoontherapie 1 Er is met u gesproken over hormoontherapie bij borstkanker. In deze brochure
Nadere informatieNiet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid. Jeugd en Gezin Gooi en Vechtstreek
Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid We slapen gemiddeld zo n zeven tot acht uur per nacht. Dat is ongeveer een derde van ons hele leven. Er zijn wel verschillen in de behoefte aan slaap. Waar de
Nadere informatieOsteoporose VRAAG OVER UW MEDICIJNEN? VRAAG HET UW APOTHEKER
Osteoporose WAT IS OSTEOPOROSE WAT VERGROOT DE KANS OP OSTEOPOROSE GEVOLGEN VAN OSTEOPOROSE MEDICIJNEN BIJ OSTEOPOROSE WAT KUNT U ZELF DOEN WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN ADVIES IN EEN PERSOONLIJK GESPREK
Nadere informatieAlles wat u moet weten over de overgang
Gynaecologie Patiënteninformatie Alles wat u moet weten over de overgang Inhoudsopgave Inleiding De overgang: belangrijke veranderingen Hormonale veranderingen Het begin en de duur van de overgang Menstruatie
Nadere informatieWilhelmina Ziekenhuis Assen. Vertrouwd en dichtbij. Informatie voor patiënten. Chirurgie. Mastopathie
Wilhelmina Ziekenhuis Assen Vertrouwd en dichtbij Informatie voor patiënten Chirurgie Mastopathie 1 Mastopathie De chirurg of verpleegkundig specialist mammacare heeft geconstateerd dat u mastopathie hebt.
Nadere informatiePIJN BIJ KANKER SUPPLEMENT INFORMATIEWIJZER ONCOLOGIE
SUPPLEMENT INFORMATIEWIJZER ONCOLOGIE PIJN BIJ KANKER Pijn is een onaangenaam gevoel en kan grote invloed hebben op uw dagelijks leven. Pijn kan verschillende oorzaken hebben. Bij patiënten met kanker
Nadere informatieGIDS. voor een. rustige nacht
GIDS voor een rustige nacht Lekker geslapen? Lekker slapen en uitgerust wakker worden. Voor veel mensen is het een verre droom. Naar schatting één op de vijf mensen in ons land kampt geregeld met slaapproblemen.
Nadere informatieOsteoporose. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!
Osteoporose Uw behandelend arts heeft bij u osteoporose (botontkalking) vastgesteld of wil laten onderzoeken of u osteoporose hebt. In deze folder leest u wat osteoporose is, hoe het ontstaat en wat de
Nadere informatieMenstruatiepijn VRAAG OVER UW MEDICIJNEN? WWW.APOTHEEK.NL
Menstruatiepijn WAT IS MENSTRUATIEPIJN WAT KUNT U ZELF DOEN WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN WANNEER KUNT U BETER NAAR UW HUISARTS GAAN VRIJ VERKRIJGBARE MEDICIJNEN VRAAG OVER UW MEDICIJNEN? WWW.APOTHEEK.NL
Nadere informatieOsteopenie Uitleg en leefstijladviezen.
Osteopenie Uitleg en leefstijladviezen www.nwz.nl Inhoud Wat is osteopenie? 3 Wie krijgen osteopenie? 3 Hoe ontstaat osteopenie? 4 Hoe weet u of u osteopenie heeft? 6 Uw vragen 7 2 Bij het ouder worden,
Nadere informatiePremenstrueel Syndroom (PMS)
Premenstrueel Syndroom (PMS) Vrouwen met Premenstrueeel syndroom (PMS) hebben lichamelijke en/of psychische klachten die enkele dagen tot twee weken voor de menstruatie beginnen. Zij hebben hier veel last
Nadere informatieNederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie GYNAECOLOGIE OVERGANG. Versie 1.0. Datum Goedkeuring 01-01-2002 Verantwoording
Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie GYNAECOLOGIE OVERGANG Versie 1.0 Datum Goedkeuring 01-01-2002 Verantwoording NVOG Inhoudsopgave Inleiding...1 Hormonale veranderingen...2 Het begin
Nadere informatieDE OVERGANG 107-240707
DE OVERGANG In deze folder geeft het Ruwaard van Putten Ziekenhuis u algemene informatie over de ovegang. Wij adviseren u deze informatie zorgvuldig te lezen. Indien voor u van toepassing zullen aanvullingen
Nadere informatiePatiënteninformatiedossier (PID) PROSTAATKANKER. onderdeel HORMONALE THERAPIE. PROSTAATKANKER Hormonale therapie
Patiënteninformatiedossier (PID) PROSTAATKANKER onderdeel HORMONALE THERAPIE PROSTAATKANKER Hormonale therapie INHOUD Inleiding... 3 Hoe werkt hormonale therapie?... 3 Wanneer hormonale behandeling?...
Nadere informatieDe overgang Inleiding Hormonale veranderingen
De overgang Inleiding De meeste westerse vrouwen krijgen hun laatste menstruatie tussen hun 40 e en 60 e jaar; de gemiddelde leeftijd is 51 jaar. De laatste menstruatie wordt ook wel menopauze genoemd.
Nadere informatieDeze tekst is geheel overgenomen van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG)
Overgang Deze tekst is geheel overgenomen van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG) Inhoud Inleiding 3 Hormonale veranderingen 4 Het begin en de duur van de overgang 4 Menstruaties
Nadere informatieDe Overgang. Poli Gynaecologie
De Overgang Poli Gynaecologie 0 De inhoud van deze voorlichtingsfolder is samengesteld door de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG). Deze folder is zeer volledig en uitgebreid en
Nadere informatieGYNAECOLOGIE. De overgang
GYNAECOLOGIE De overgang De overgang De meeste westerse vrouwen krijgen hun laatste menstruatie tussen hun veertigste en zestigste jaar; de gemiddelde leeftijd is 51 jaar. De laatste menstruatie wordt
Nadere informatieBorstkanker en hormoontherapie
Chirurgie Borstkanker en hormoontherapie www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Wat is hormoontherapie?... 3 Vrouwelijke geslachtshormonen... 3 Wanneer komt u in aanmerking voor een hormoonbehandeling?... 4
Nadere informatiePatiënteninformatie. Hormoontherapie bij borstkanker
Patiënteninformatie Hormoontherapie bij borstkanker Inhoud Inleiding... 4 Omschrijving en doel van de behandeling... 4 Wat zijn hormonen... 4 Verschillende indicaties/redenen voor hormonale behandeling...
Nadere informatieBehandelwijzer oncologie
Behandelwijzer oncologie Chemotherapie Wat is chemotherapie? Chemotherapie is de behandeling van kanker met speciale medicijnen, zogenoemde cytostatica. Cytostatica remmen en verstoren het celdelingsproces
Nadere informatieHormonale therapie bij borstkanker
Hormonale therapie bij borstkanker Borstcentrum Máxima is gevestigd op locatie Eindhoven Operatie, bestraling en chemotherapie zijn de meest bekende behandelmethoden bij kanker. Bij bepaalde soorten kanker
Nadere informatieHet verpleegkundig spreekuur hormonale therapie
Het verpleegkundig spreekuur hormonale therapie Voor patiënten met borstkanker Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding Uw behandelend arts heeft met u besproken dat
Nadere informatieMaatschap Gynaecologie. (sub)totaalruptuur
Maatschap Gynaecologie (sub)totaalruptuur Algemeen Tijdens de bevalling is er een totaalruptuur of een subtotaal ruptuur ontstaan. Deze folder geeft u informatie over wat een (sub)totaalruptuur is en wat
Nadere informatieH.366781.0614. Osteoporose (bij behandeling voor borstkanker)
H.366781.0614 Osteoporose (bij behandeling voor borstkanker) 2 Inleiding U wordt behandeld voor borstkanker, dit heeft invloed op uw botverlies. U krijgt praktische tips om uw botten gezond te houden.
Nadere informatieDe Overgang. Inhoudsopgave. Inleiding. Hormonale veranderingen
De Overgang Inhoudsopgave Hormonale veranderingen Het begin en de duur van de overgang Menstruaties tijdens de overgang Wat zijn typische overgangsklachten Gevolgen op korte termijn Gevolgen op lange termijn
Nadere informatieDepressie bij ouderen
Depressie bij ouderen 2 Depressie bij ouderen komt vaak voor, maar is soms moeilijk te herkennen. Deze folder geeft informatie over de kenmerken en de behandeling van een depressie bij ouderen. Wat is
Nadere informatiePijn bij kanker. Interne Geneeskunde / Oncologie IJsselland Ziekenhuis
Pijn bij kanker Interne Geneeskunde / Oncologie IJsselland Ziekenhuis Wat is pijn? Pijn is een onaangenaam gevoel. Het kan op verschillende manieren ontstaan en het kan op verschillende manieren worden
Nadere informatieOvergang. Patiënteninformatie Overgang
Overgang Patiënteninformatie Overgang Inhoudsopgave 1 Inleiding 2 Hormonale veranderingen 3 Het begin en de duur van de overgang 4 Menstruaties tijdens de overgang 5 Wat zijn typische Overgangsklachten
Nadere informatieDe overgang. Inleiding. Hormonale veranderingen. Het begin en de duur van de overgang
24-05-2019 De overgang Inleiding De meeste vrouwen krijgen hun laatste menstruatie tussen hun veertigste en zestigste jaar. De gemiddelde leeftijd is 51 jaar. De laatste menstruatie wordt de menopauze
Nadere informatieTVT-O en TVT Operatieve ingreep bij stressincontinentie. Gynaecologie
TVT-O en TVT Operatieve ingreep bij stressincontinentie Gynaecologie Inleiding In overleg met uw arts is besloten bij u een operatie te verrichten voor de behandeling van uw stressincontinentie. Bij stressincontinentie
Nadere informatie7.1 Anti-hormonale therapie
7.1 Anti-hormonale therapie Borstkanker is de meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen. Naast de bekende behandelmethoden als een operatie, bestraling en chemotherapie, is het vaak ook mogelijk borstkanker
Nadere informatieUrineweginfecties bij kwetsbare ouderen
Urineweginfecties bij kwetsbare ouderen Op basis van de richtlijn Urineweginfecties bij kwetsbare ouderen Een urineweginfectie is een infectie (ontsteking) van de urinewegen. Een blaasontsteking is een
Nadere informatieMastopathie. gemini-ziekenhuis.nl
Mastopathie gemini-ziekenhuis.nl Inhoud Mastopathie 3 Wat is mastopathie? 3 Angst voor kanker is niet nodig 4 Oorzaken van mastopathie 4 Mogelijke behandelingen 5 Meer informatie 6 Uw vragen 6 Colofon
Nadere informatieHormonale therapie bij borstkanker
Hormonale therapie bij borstkanker 1/15 Inhoudsopgave 1. Hormonale therapie bij borstkanker... 3 1.1 Wat zijn hormonen?... 3 1.2 Wat is een hormoongevoelige tumor?... 3 1.3 Orale anticonceptie... 3 1.4
Nadere informatieUrineweginfecties en antibiotica
Urologie Urineweginfecties en antibiotica www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Algemene oorzaken urineweginfecties... 3 Blaasontsteking... 4 Verschijnselen kunnen zijn:... 4 Diagnose... 4 Behandeling... 5
Nadere informatieBotontkalking. Albert Schweitzer ziekenhuis oktober 2014 pavo 0298
Botontkalking Albert Schweitzer ziekenhuis oktober 2014 pavo 0298 Inleiding U heeft van de arts gehoord dat u (mogelijk) botontkalking heeft. De medische benaming voor botontkalking is osteoporose. In
Nadere informatieRefaja Ziekenhuis Stadskanaal. Masthopatie
Masthopatie MASTOPATHIE INLEIDING U heeft van uw behandelaar gehoord dat u mastopathie heeft. In deze folder kunt u lezen wat dit is, hoe mastopathie ontstaat, welke behandelingen er zijn en geven we u
Nadere informatieKeuzehulp Uitgezaaide Borstkanker
Keuzehulp Uitgezaaide Borstkanker START Gemaakt door: In samenwerking met: Financieel mogelijk gemaakt door: 2015 De ArgumentenFabriek en borstkankervereniging nederland FAS799.014.011/exp. juli 2017 Hoe
Nadere informatieMegestrol acetaat voor baarmoederkanker (endometrium carcinoom)
Megestrol acetaat voor baarmoederkanker (endometrium carcinoom) Baarmoederkanker Bij u is vastgesteld dat de baarmoederkanker, ook wel endometrium carcinoom genoemd, weer actief is. Uw internist-oncoloog
Nadere informatieNierfalen en Seksualiteit
Nierfalen en Seksualiteit 1 Inhoudsopgave Inleiding Seksuele problemen bij nierfalen Bij mannen en vrouwen Factoren die het seksueel functioneren kunnen beïnvloe- den Bespreekbaar maken Maatschappelijk
Nadere informatieTVT-behandeling bij stressincontinentie. Behandeling door de gynaecoloog
TVT-behandeling bij stressincontinentie Behandeling door de gynaecoloog Inleiding Binnenkort wordt u opgenomen voor een operatie om stressincontinentie te behandelen. Stressincontinentie is ongewild urineverlies
Nadere informatieOsteopenie. Uitleg en leefstijladviezen. mca.nl
Osteopenie Uitleg en leefstijladviezen mca.nl Inhoudsopgave Wat is osteopenie? 3 Wie krijgen osteopenie? 3 Hoe ontstaat osteopenie? 3 Hoe weet u of u osteopenie heeft? 5 Uw vragen 6 Notities 7 Colofon
Nadere informatie