EEN ONBEZORGDE OUDE DAG? Ad van Zijl

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "EEN ONBEZORGDE OUDE DAG? Ad van Zijl"

Transcriptie

1 EEN ONBEZORGDE OUDE DAG? Onderzoek naar de gevolgen van de decentralisatie van de zorg voor het langer zelfstandig wonen van ouderen. Ad van Zijl

2 2

3 EEN ONBEZORGDE OUDE DAG? Onderzoek naar de gevolgen van de decentralisatie van de zorg voor het langer zelfstandig wonen van ouderen. Opdrachtgever: Raad van Commissarissen Woonstichting SSW Auteur: Ad van Zijl Uitgave: Bilthoven, 28 januari 2016 Drukwerk: Repro Utrecht Fotografie: Kees Bennema Photo Opmaak en Vormgeving: Sander Wuis Woonstichting SSW Waterman WE Bilthoven Ad van Zijl 3

4 4 INHOUDSOPGAVE 1 ONDERZOEK RELEVANTIE EN LEESWIJZER JAAR: EEN OVERPEINZING 15 3 VOORBESCHOUWING 17 4 PLAN VAN AANPAK ONDERZOEKSOPDRACHT Opdrachtgever 4.2 Omschrijving onderzoeksvraag 4.3 Toelichting op de onderzoeksvraag 4.4 Doel 4.5 Relatie met overige beleidsmatige kaders 4.6 Methoden / Werkwijze en Fasering van het onderzoek 5 LANDELIJKE ONTWIKKELINGEN IN BEELD Demografie, Vergrijzing en Prognose 5.2 Dubbele vergrijzing 5.3 Oorzaken en maatschappelijke gevolgen van de vergrijzing 5.4 Financiële (on)houdbaarheid van het zorgsysteem 5.5 Achtergronden Hervormingsagenda en Decentralisatie Betere kwaliteit van ondersteuning en zorg Meer voor elkaar zorgen Financiële houdbaarheid van de (langdurige) zorg 6 DE SPELERS IN DECENTRALISATIELAND: 31 KENMERKEN, ROLLEN EN TAKEN 6.1 Rijksoverheid 6.2 Gemeenten 6.3 Zorginstellingen / Zorgaanbieders 6.4 Woningcorporaties 6.5 Zorgverzekeraars 6.6 Zorgkantoor 6.7 Wie wat Waar?Schematisch overzicht Zorg Diensten en Voorzieningen 7 BEGRIPPEN EN TAAL IN DECENTRALISATIELAND Inleiding 7.2 Scheiden van Wonen en Zorg 7.3 Langer Zelfstandig Wonen 7.4 De Participatie Samenleving 7.5 Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO)

5 7.6 Het Keukentafelgesprek / Breedte gesprek 7.7 Thuiszorg of Thuishulp Thuiszorg: Persoonlijke verzorging of verpleegkundige zorg Thuishulp: Hulp in het huishouden 8 KNELPUNTEN NA INVOERING DECENTRALISATIE 47 VAN DE ZORG 8.1 Inleiding 8.2 Zenden en ontvangen 8.3 Decentralisatie of Recentralisatie? 8.4 Lage zorgindicatie geeft geen toegang meer tot intramuraal verblijf 8.5 WMO uitvoering in iedere gemeente anders: Rechtsongelijkheid? 8.6 Penny wise and pound foolish 8.7 Afwentelgedrag gemeenten? 8.8 Persoon gebonden Budget (PGB) 8.9 Communicatie te rooskleurig 8.10 Overbelasting Mantelzorgers 8.11 Werkgelegenheid: Ontslagen Thuishulp 8.12 Tot Slot 9 DE REGIONALE- EN LOKALE WONINGMARKT IN BEELD Kenmerken en knelpunten van de regionale woningmarkt 9.2 Kenmerken en knelpunten van de lokale woningmarkt 9.3 Demografische ontwikkelingen in regionaal perspectief 9.4 Demografische ontwikkelingen in lokaal perspectief 9.5 Effecten decentralisatie en demografie op intramurale- en extramurale capaciteit 10 WONEN, ZORG EN WELZIJN IN DE GEMEENTE DE BILT Inleiding en Achtergronden 11 WOONSTICHTING SSW 69 MAATSCHAPPELIJK ONDERNEMER EN MAATSCHAPPELIJK ONDERNEMEND 11.1 Mission statement 11.2 De organisatie 11.3 Kwantiteit en kwaliteit van de woningvoorraad 11.4 Inkomenspositie huurders SSW 11.5 Woningtekort en opgave nieuwbouw voor de toekomst 11.6 Wat heeft SSW gedaan om langer zelfstandig wonen van ouderen mogelijk te maken?: Nieuwbouw, Renovatie en Individuele Woningaanpassingen Klantenpanel woonwensen ouderen Programma Bevordering Doorstroming Senioren 11.7 Relatie met Wetten en andere Beleidsvelden: 5

6 De nieuwe Woningwet Toekomstvisie SSW Woonvisie en Prestatieafspraken Regionale Huisvestingsverordening Uitkomsten Visitatie onderzoek 12 GEMEENTE DE BILT 83 EINDVERANTWOORDELIJKE VOOR HET DECENTRALISATIEBELEID 12.1 Inleiding 12.2 Het Collegeprogramma Woonvisie en Prestatieafspraken 12.4 De Regionale Huisvestingsverordening 12.5 Stichting MENS: Inleiding Voorgeschiedenis Beperkte uitrol als experiment Evaluatie Transitie maatschappelijke ondersteuning: MENS op Maat 12.6 Vrijwilligersraad 12.7 WMO-Adviesraad 12.8 Ouderenraad De Bilt 12.9 Politieke discussies, Knelpunten en Ander Ongemak: Beperking van de huishoudelijke hulp Regie en Toegang tot de WMO De Kwaliteit van het keukentafelgesprek Kwetsbare klant ook zichtbaar? Vrijwilligerswerk en Mantelzorg: Risico van overbelasting? Terugkeer en Inzet van de Wijkverpleegkundige Gemeentelijke bezuiniging van 7% Dichterbij de burger? 13 DE ZORGINSTELLINGEN Inleiding 13.2 Voorsorteren op andere bestemmingen: Initiatieven om leegstand creatief aan te pakken 13.3 De lokale zorginstellingen: Stichting De Bilthuysen Cordaan Thuiszorg Waranda Wooncentrum Schutsmantel D Amandelboom Vitras Onderlinge samenwerking

7 14 PRESENTATIE RESULTATEN ONDERZOEK ONDER OUDERE 107 HUURDERS VAN WOONSTICHTING SSW OVER HET ONDERZOEK 14.1 Aanleiding onderzoek 14.2 Onderzoeksmethode 14.3 Respons en betrouwbaarheid 14.4 Samenvatting, Analyse en Duiding van de meest opvallende Onderzoeksresultaten 15 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 115 Aanbevelingen voor Beleid 15.1 Venster 1: Informatie, Communicatie, Centrale Portal en Inzet Sociale Media 15.2 Venster 2: Intensiveren en Optimaliseren bestaand beleid en programma s 15.3 Venster 3: Duurzame ketensamenwerking en actieve rol in het sociale domein 15.4 Venster 4: Veranderopgaven bestaande woningvoorraad 15.5 Venster 5: Nieuwe woonvormen voor ouderen 15.6 Venster 6: Investeren in Organisatiekracht 16 NABESCHOUWING DANKWOORD GERAADPLEEGDE BRONNEN EN LITERATUUR 149 BIJLAGE 1 BEGELEIDENDE BRIEF ENQUETE ONDER HUURDERS VAN SSW BIJLAGE 2: INTEGRALE RESULTATEN ENQUETE ONDER HUURDERS VAN SSW 7

8 8

9 1 ONDERZOEK RELEVANTIE EN LEESWIJZER Beste Lezer, Lezeres, Voor u liggen de resultaten van het onderzoek naar de gevolgen van de decentralisatie van de zorg voor het langer zelfstandig wonen van ouderen. Het onderzoek heeft als hoofdtitel Een onbezorgde oude dag?. Een onderzoek waar ik met veel plezier aan heb gewerkt. Juist de combinatie van wonen, zorg en welzijn en de dynamiek hiertussen maakt dit tot een interessant onderzoeksterrein. Belangrijke thema s die daarbij spelen zijn de demografische ontwikkelingen, het beheersen van de zorguitgaven, de hervormingsagenda van het kabinet, de uitrol van de participatie samenleving, de grotere eigen verantwoordelijkheid van de burger en de decentralisatie van taken vanuit het rijk naar de gemeenten. Veel organisaties, instellingen en burgers hebben te maken met deze veranderingen en de invloed op de wereld van het wonen, zorg en welzijn is groot. Daarmee is het onderwerp actueel en maatschappelijk uiterst relevant. De onderzoeksresultaten zijn daarom bestemd voor een breed publiek. Natuurlijk de professionals die werkzaam zijn bij gemeenten, woningcorporaties, zorginstellingen, welzijnsorganisaties, provincies, adviesorganen, ouderenbonden, huurdersorganisaties, mantelzorgers, etc. En natuurlijk voor al die burgers die al te maken hebben of te maken krijgen met de gevolgen van de decentralisatie van de zorg en de hervormingen. Decentralisatie en hervormingen betekenen zowel voor de professional als voor de burger een cultuuromslag. Binnen het systeem van de verzorgingsstaat hebben beiden altijd geleerd om een beroep te doen op de overheid of hulpverlenende instanties. In de participatie samenleving ligt de focus daarentegen meer op zelfredzaamheid, eigen kracht en eigen regie over het leven. Collectieve financiering via de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) heeft plaats gemaakt voor een meer individueel profijtbeginsel. Mensen worden geacht (afhankelijk van inkomen en vermogen) zelf een deel van de afgenomen voorziening of dienst te betalen. En er wordt meer eigen verantwoordelijkheid verwacht. Mensen zullen daarbij nog moeten wennen aan het idee dat als je ouder wordt je op tijd moet gaan nadenken over bijvoorbeeld woningaanpassingen of verhuizen naar een geschikte woning. Dat wennen geldt ook voor het verdwijnen van het automatisme dat voor iedereen en altijd,alle voorzieningen beschikbaar zijn. De verantwoordelijkheidsladder is wat dat betreft nu anders geworden (nadruk op zelfregie, in kaart brengen welke behoefte er is en wat echt nodig is, in plaats van te pamperen). 1 Wonen en zorg zijn (met name financieel) gescheiden en de toegang tot het verzorgingshuis is voor mensen met een lichte zorgzwaarte (voorlopig ZZP 1 t/m 3) afgesloten. Die mensen zullen thuis moeten blijven wonen. Het langer zelfstandig thuis wonen in de eigen vertrouwde omgeving bestond weliswaar al langer als autonome maatschappelijke ontwikkeling, maar is sinds begin 2015 tot officieel beleid verheven. Om langer zelfstandig thuis wonen mogelijk te maken is organisatiekracht nodig. 2 Die organisatiekracht tussen de verschillende domeinen is noodzakelijk om levensloopgeschikte woningen en wijken te realiseren met een geïntegreerd en samenhangend pakket aan zorg, ondersteuning en welzijn. Het is mij tijdens het onderzoek opgevallen, dat de kennis over het (brede) terrein van wonen, zorg en welzijn in zijn algemeenheid en in het bijzonder over ouderenhuisvesting en ouderenzorg (waar dit onderzoek over gaat) nogal gefragmenteerd is. Natuurlijk, het speelveld is complex, er zijn veel partijen bij betrokken, en er bestaat veel regelgeving. Bovendien zijn de hervormingen onderwerp van een stevig maatschappelijk en politiek debat (bijvoorbeeld over de invloed van bezuinigingen op de kwaliteit van de zorg) Kennis is zeker aanwezig in de eigen woon-, zorg- en welzijnsorganisaties, maar de kennis over elkaars dagelijkse beroepspraktijk en over elkaars werkterrein is helaas beperkt en versnipperd. Dit terwijl die gezamenlijke kennis van en over elkaar hard nodig is om te kunnen samenwerken aan het uitgangspunt van de ongedeelde klant. 1: De Wet Maatschappelijke Ondersteuning legt een sterke nadruk op de eigen verantwoordelijkheid van mensen bij het oplossen van problemen, eventueel met behulp van hun sociale netwerk. Pas wanneer zij daar niet toe in staat zijn kan een beroep worden gedaan op publieke voorzieningen: van algemeen via collectief naar individueel; de zgn. verantwoordelijkheidsladder. 2: Voor een verdere beschrijving van het begrip organisatiekracht wordt verwezen naar hoofdstuk 15 / venster 3. 9

10 10 Samenwerking tussen betrokken partijen en het versterken van elkaars ambities is een deel van ieders kerntaak, maar is daarmee ook gelijktijdig een gezamenlijke opgave. Dat kan natuurlijk alleen gestalte krijgen als die bereidheid tot samenwerking ook daadwerkelijk aanwezig is. Voorkom dan in een dergelijke situatie zoveel mogelijk sectorale prestaties; woon-, hulp- en zorgvragen beperken zich veelal niet tot één domein. Om die doelstelling te bereiken heb je elkaar nodig én er is enorm veel kennis aanwezig als je elkaar opzoekt. De toegevoegde waarde van dit onderzoek is, dat het juist de werelden van wonen, zorg en welzijn in hun onderlinge samenhang behandelt. Zowel op landelijk-, regionaal- en lokaal niveau. Ook voor mij is het onderzoek een ontdekkingsreis geworden naar bekende en minder bekende gebieden en werkterreinen. Bij die ontdekkingstocht heb ik door verschillende brillen gekeken: sociologisch, politicologisch, historisch, en demografisch. Vanuit de optiek van SSW heb ik daarbij de vraag gesteld wat dit allemaal betekent. Met welke veranderopgaven ten aanzien van vastgoed, samenwerking en rol in het sociale domein wordt SSW geconfronteerd? Ik heb er voor gekozen om het onderzoek globaal in twee delen te splitsen. Wat verder weg van huis een algemeen landelijke context over de achtergronden van de hervormingsagenda, de decentralisatie, de participatie samenleving en de demografische vooruitzichten. Daarna dichter bij huis met uitgebreid aandacht voor de lokale situatie. De enquête onder 2800 huurders van SSW van 50 jaar en ouder maakt hier onderdeel van uit. De belangstelling onder huurders van SSW om aan de enquête deel te nemen bleek boven verwachting groot te zijn. 963 huurders (34.4%) hebben uiteindelijk deelgenomen aan de enquête. De conclusie kan dan ook niet anders zijn dan dat het onderwerp onder de huurders leeft. Het onderwerp is bovendien maatschappelijk relevant, omdat het centraal staat in de publieke discussie Met dit onderzoek wil ik het volgende bereiken: 1. Meer onderlinge samenhang en duiding aanbrengen tussen de wereld van het wonen, de zorg en het welzijn. De focus ligt daarbij primair op ouderenhuisvesting en ouderenzorg. Die kennis van elkaar en over elkaars organisaties en werkveld is versnipperd. Door de decentralisaties, en het scheiden van wonen en zorg ontstaat een nieuw krachtenveld. In het bijzonder in het sociale domein. Dat vraagt om andere kennis en vaardigheden van alle betrokkenen Het stimuleren van een betere- en effectievere samenwerking tussen de lokale partners op het terrein van wonen, zorg en welzijn. De mate waarin gezamenlijke organisatiekracht kan worden gemobiliseerd is afhankelijk van het vergroten en het delen van kennis over elkaars werkterrein, organisatie en bedrijfscultuur. Het succes hiervan hangt af van de wijze waarop afzonderlijke organisaties gemeenschappelijke oplossingen bieden. Duurzame samenwerking waarbij gewerkt wordt aan het verbinden en verknopen van de dienstverlening tussen de diverse partners heeft voor iedereen voordelen: het geeft energie, het geeft vertrouwen in het nakomen van wederzijdse afspraken en het leidt daardoor tot betere oplossingen en resultaten. 3. Proactief reageren op demografische ontwikkelingen (forse vergrijzing) en hervormingen (decentralisatie) door tijdig de juiste maatregelen te nemen ten aanzien van stenen en mensen. Daar hoort zeker ook bij het aandragen van bouwstenen voor een goede lokale structuur van samenwerking en dienstverlening. 4. Het uiteindelijk doel is om door middel van kennis, organisatiekracht en samenwerking organisaties te willen verbinden rond het ideaal van de ongedeelde klant. De inhoudsopgave toont de rode draad van het onderzoek. Daarbij heb ik uit de grote hoeveelheid literatuur een capita selecta (voorzien van een uitgebreide bronvermelding) gemaakt van de meest interessante (en samenhangende) onderwerpen binnen het grote geheel: ontwikkelingen, trends, analyses. Het onderzoek is uitgebreid maar zodanig opgesteld, dat alle hoofdstukken ook afzonderlijk zijn te lezen. Vooral handig als u op zoek bent naar de achtergrond van een bepaald thema. De (snelle) lezer die uitsluitend geïnteresseerd is in de uitkomsten van het onderzoek kan volstaan met het lezen van de beleidsaanbevelingen. 3: Zie verder hoofdstuk 15 / venster 6.

11 Als u echter geïnteresseerd bent in de samenhang van het totale verhaal dan zit er echter niets anders op dan het gehele onderzoek te lezen. Voor verdere diepgang verwijs ik graag nog naar de uitgebreide lijst van bronnen en literatuur die ik voor het onderzoek heb geraadpleegd. Om de lezer te faciliteren in het maken van een keuze heb ik een lees-routekaart opgenomen. Ik wens u veel leesplezier en ik hoop dat de resultaten u van dienst zullen zijn. Ad van Zijl 11

12 OVERZICHT HOOFDSTUKKEN Hoofdstukken 1 t/m 4 Hoofdstuk 5: Landelijke Ontwikkelingen In Beeld Hoofdstuk 6: De Spelers In Decentralisatieland: Kenmerken, Rollen en Taken Hoofdstuk 7: Begrippen En Taal In Decentralisatieland BEHANDELDE THEMA S / ONDERWERPEN Onderzoek relevantie en leeswijzer, een overpeinzing, een voorbeschouwing en een plan van aanpak met betrekking tot de onderzoeksopdracht. Voor een goed begrip van het complexe veld van wonen, zorg en welzijn is het noodzakelijk om allereerst de landelijke ontwikkelingen in beeld te brengen en in een context te plaatsen. Aan de orde komen onder meer: demografie, (dubbele) vergrijzing, prognose, de financiële onhoudbaarheid van het zorgsysteem, de daaruit voortvloeiende hervormingsagenda van het kabinet, de drie decentralisaties, het langer zelfstandig wonen en het scheiden van wonen en zorg. Iedere partij binnen het speelveld van wonen, zorg en welzijn heeft zijn eigen rol en verantwoordelijkheid. Er is een heel scala aan wetgevende bevoegdheden en uitvoerende bevoegdheden. Om de verschillende werelden aan elkaar te verbinden is samenspel, samenhang en afstemming nodig. In dit hoofdstuk gaan we nader in op de rollen van de rijksoverheid, gemeenten, zorginstellingen / zorgaanbieders, woningcorporaties, zorgverzekeraars en zorgkantoren. Ieder domein kent zijn eigen begrippen en taal. Die taal moeten we kunnen lezen om het betreffende domein te begrijpen. In dit hoofdstuk is daarom aandacht besteed aan begrippen zoals het scheiden van wonen en zorg, de participatie samenleving, de Wet Maatschappelijke Ondersteuning, het keukentafelgesprek, de thuishulp en de thuiszorg. 12 Hoofdstuk 8: Knelpunten Na Invoering Decentralisatie Van De Zorg Hoofdstuk 9: De Regionale En Lokale Woningmarkt In Beeld Hoofdstuk 10: Wonen, Zorg en Welzijn In De Gemeente De Bilt Met ingang van 1 januari 2015 is de decentralisatie van de zorg en alles wat daar mee samenhangt overgedragen aan de gemeenten. Vooraf waren er veel verontruste signalen waarbij gewezen werd op het risico van overhaaste invoering en té snelle en té grote cultuuromslagen. In dit hoofdstuk worden diverse knelpunten rond de snelle invoering van de verschillende wetten op een rijtje gezet zoals: decentralisatie of recentralisatie, geen toegang meer van lage zorgindicaties tot intramuraal verblijf, onduidelijkheden over het keukentafelgesprek, het drama rond de persoonsgebonden budgetten, te rooskleurige communicatie, de werkdruk op mantelzorgers en vrijwilligers en gevolgen voor de werkgelegenheid in de thuishulp en thuiszorg. Na de landelijke verkenning komen we in dit hoofdstuk dichter bij huis. Gestart wordt met het in beeld brengen van de regionale- en lokale woningmarkt. Er is onder meer aandacht voor de kenmerken en knelpunten van de lokale- en regionale woningmarkt, de demografische ontwikkelingen in regionaal- en lokaal perspectief en de effecten van de decentralisatie en demografie op intramurale- en extramurale capaciteit. Dit hoofdstuk vormt de algemene inleiding op de rollen en taken van de verschillende partijen die acteren in het lokale speelveld van wonen, zorg en welzijn. Er is ook aandacht voor de onderlinge samenwerking tussen partijen. Hoe is dat nu geregeld en hoe zou dat beter kunnen in het belang van de klant?

13 Hoofdstuk 11: Woonstichting SSW Maatschappelijk Ondernemer en Maatschappelijk Ondernemend Hoofdstuk 12: Gemeente De Bilt Eindverantwoordelijke Voor Het Decentralisatiebeleid Hoofdstuk 13: De Zorginstellingen Hoofdstuk 14: Presentatie Resultaten Onderzoek Onder Oudere Huurders Van Woonstichting SSW Hoofdstuk 15: Conclusies / Aanbevelingen Voor Beleid Hoofdstuk 16 t/m 18: Het onderzoeksrapport krijgt een brede verspreiding (belangenhouders en overige geïnteresseerden). Mede daarom komt in dit hoofdstuk SSW aan de orde. Ingegaan wordt op het mission statement, de kwantiteit en kwaliteit van de woningvoorraad, de inkomenspositie van de huurders, en de opgaven voor de toekomst. Maar ook: wat heeft SSW al gedaan om de woningvoorraad geschikt te maken voor ouderen, wat is er gedaan met de uitkomsten van het Klantenpanel Woonwensen Ouderen, en wat zijn de resultaten van het programma bevordering doorstroming? Tevens wordt aandacht besteed aan de beleidsmatige kaders en wetgeving waar SSW rekening mee moet houden met het invullen van haar statutaire opdracht zoals de gemeentelijke woonvisie, prestatieafspraken, regionale huisvestingsverordening, de uitkomsten van de Visitatiecommissie en de nieuwe Woningwet. De gemeente heeft de eindregie voor wat betreft de decentralisatie. Daarom in dit hoofdstuk veel aandacht voor specifieke wonen, zorg en welzijnsthema s zoals die beschreven zijn in onder meer het Collegeprogramma en de Woonvisie. Stichting MENS speelt een belangrijke rol. Deze Stichting is namens de gemeente het uitvoeringsorgaan van de Wet Maatschappelijke Ondersteunging (WMO). Aangezien zorgbehoevenden /cliënten / burgers te maken hebben met MENS wordt veel aandacht besteed aan deze organisatie. Aandacht is er ook voor de verschillende adviesorganen zoals WMO-Adviesraad en de Ouderenraad De Bilt. Niet alles in de majeure transitie van rijk naar gemeenten verloopt even soepel. Die vraagstukken worden behandeld in een paragraaf over politieke discussies, knelpunten en ander ongemak. Het beleid om mensen langer zelfstandig te laten wonen betekent dat de toegang tot het verzorgingshuis voor mensen met een lichte zorg indicatie is afgesloten. Leegstand dreigt en het dwingt verzorgingshuizen op zoek te gaan naar alternatieve doelgroepen. In dit hoofdstuk komen een aantal landelijke oplossingen voor het voetlicht. Aansluitend worden de belangrijkste lokale zorginstellingen beschreven en hun oplossing voor de ontstane (leegstand)problematiek. Naast de literatuurstudie (deskresearch) is er ook onder de oudere huurders van SSW een enquête gehouden om inzicht te krijgen in onder meer de wensen / behoeften op het gebied van diensten en aanpassingen en voorzieningen in en om de huidige woning. Maar ook een inventarisatie van wensen / behoeften ten aanzien van nieuwbouw. De belangrijkste conclusies uit deze enquête worden in dit hoofdstuk gepresenteerd. Conclusies worden (mede naast bevindingen uit de literatuurstudie) gebruikt voor een nadere onderbouwing van de beleidsaanbevelingen. Ten aanzien van de conclusies en aanbevelingen is gewerkt met Vensters. Vensters als zodanig liggen op een wat hoger (overkoepelend) abstractieniveau. De uitwerking / vertaling per Venster (thema) gebeurt in de vorm van concrete en praktische aanbevelingen. De aanbevelingen voor beleid bewegen zich tussen hogere ambities / intensivering van reeds ingezet beleid en maatregelen enerzijds en vernieuwing, innovatie, diversiteit in nieuwe woonvormen en thuistechnologie anderzijds. Uitgangspunt bij alle aanbevelingen is steeds organisatie kracht: het bereiken van een integrale samenhang tussen de domeinen Wonen, Zorg en Welzijn. Alle aanbevelingen zijn voorzien van een nadere onderbouwing en motivatie. Het onderzoek wordt afgerond met een nabeschouwing, dankwoord en overzicht geraadpleegde bronnen en literatuur. In de bijlage zijn de integrale uitkomsten van de enquête onder de SSW huurders opgenomen. 13

14 14

15 2 EEN OVERPEINZING De wereld van wonen, zorg en welzijn is complex. Juist daarom is het goed om ook op een wat luchtige wijze naar het onderwerp te kijken. Ik begin daarom het onderzoek met een wat relativerende / humoristische overpeinzing. Ik heb gekozen voor de column Honderd Jaar van Bert Wagendorp, Volkskrantjournalist. 4 HONDERD JAAR Aangezien ik honderd worden een aantrekkelijke optie vind, zat ik donderdagavond oplettend voor de televisie, want bij Humberto Tans Late Night-show was William Cortvriendt aangeschoven. Cortvriendt is de auteur van het boek Hoe word je 100?- dat overigens in Amerika een bestseller werd onder de titel Living a century or more: een zo mogelijk nóg mooier vooruitzicht. Gisteren was Cortvriendt te gast op de radio bij Tijs van den Brink in Dit is De Dag (DIDD) en binnenkort zult u hem ook tegenkomen in De Volkskrant: de vraag die hij opwerpt, en natuurlijk vooral het antwoord daarop, heeft onze grote interesse. Een tijd geleden was Oud worden zonder het te zijn van Rudi Westendorp een hit ook al zo n opwekkend idee. De dood begint steeds minder populair te worden en elke belofte van uitstel klinkt ons als muziek in de oren. Uiteindelijk, beloven de medisch futuristen, zullen we hem verslaan. Dat de aarde dan wegens overbevolking en uitputting snel zal vergaan, is natuurlijk jammer, want dan is al het onderzoek voor niets geweest. Maar misschien is met de zege op de dood het leven ook wel zinloos geworden. Overigens moet iedereen beseffen dat verhoging van de kans honderd te worden erg fijn is, maar tevens onvermijdelijk zal leiden tot het oplopen van de pensioengerechtigde leeftijd. Wat overigens weer een nóg hogere gemiddelde leeftijd tot gevolg zal hebben, want volgens CortVriendt is wetenschappelijk bewezen dat pensioen en geraniums de dood in de pot zijn. zeventig nadert en met de haar kenmerkende gedrevenheid bezig is de grenzen van de ouderdom op te schuiven. Er zijn zeventigers die met een universitaire studie beginnen en niet voor de lol, maar om er later iets mee te gaan doen. De 100-jarige was ooit een zeldzaam fenomeen. Kwieke 100-jarigen kwamen zelfs helemaal niet voor. De 100-jarige vegeteerde in een hoekje van de kamer. Een vriendje van mij op de basisschool had een opoe van 103. Als we bij hem speelden, mochten we haar even aanraken zodoende heb ik toch het jaar 1862 getoucheerd. Overigens reageerde opoe nooit, dus wellicht was ze al overleden. Nu zijn er heel veel 100-jarigen en ze zijn fitter dan ooit. Als je ze ongewenst aanraakt, krijg je een hoek. Cortvriendt had het in DIDD over een 100-jarige die nog als een bezetene rond jakkerde op zijn racefiets. Een halve eeuw geleden was Godfried Bomans verhaal De honderdjarige nog bijzonder grappig, mede doordat het volstrekt ongeloofwaardig was. Daar hing de honderdjarige aan de touwen: hij was bezig een vogelnestje te maken. Ik kom iets vragen, zei ik, vooreerst, hoe bent u zo oud geworden? Het ging vanzelf, antwoordde de jubilaris, elk jaar word je een jaar ouder, dat ligt in de natuur der dingen. Zo gemakkelijk denken we er nu niet meer over. De honderd is haalbaar, maar dat gaat niet vanzelf. Veel groenten zijn noodzakelijk, evenals afzien van topsport en chiazaad. Maar dan zal het ook niet lang meer duren voor in rouwadvertenties voor 90-plussers zal worden vastgesteld dat de betreurde dode veel te vroeg is heen gegaan. En dàt is dan ook zo. Nederland telt momenteel ruim plussers, een aantal dat binnen tien jaar zal zijn verdubbeld. Een eindeloze levensavond lacht ons toe. Boeken over honderd worden zijn vermoedelijk mede zo populair doordat de grote groep babyboomers inmiddels de 15 4: Bert Wagendorp, De Volkskrant, 21 februari 2015

16 16

17 3 VOORBESCHOUWING In deze voorbeschouwing wordt in grote lijnen een doorkijkje gegeven van wat komen gaat en maken we alvast kennis met de verschillende onderwerpen en thema s die in dit onderzoek aan de orde komen. Het geeft tevens een tijdsbeeld: De transitie van institutionele zorg (o.a. verzorgingshuis) naar meer eigen verantwoordelijkheid voor wonen, zorg en welzijn. Vanaf de jaren zestig kom je deze gebouwen overal tegen. In ieder dorp en iedere stad. Vooral vroeger sterk verbonden aan een (geestelijke) stroming: algemeen, katholiek of protestant. Vroeger heetten ze bejaardentehuizen, en daarna verzorgingshuizen vaak in combinatie met zelfstandige aanleunwoningen. Daar gingen opa en oma heen terwijl ze nog kerngezond waren. Na een leven van hard werken hadden ouderen recht om te gaan wonen in een dergelijk complex. Scheiden van wonen en zorg bestond toen nog niet. Velen gingen er qua woonkwaliteit op vooruit. Vaak beter en moderner dan wat ze gewend waren. Een mooi arrangement en de verzorgingsstaat op zijn best. Bovendien werd hierdoor schaarse woonruimte vrijgemaakt voor startende huishoudens. Woningnood werd in die periode namelijk gezien als Volksvijand nummer een. Natuurlijk moeten we oppassen met het teveel romantiseren van dergelijke institutionele woonvormen. Eigen verantwoordelijkheid van kinderen voor hun ouders werd overgedragen aan het instituut. Het risico van eenzaamheid, hospitalisering en zelfs infantilisering van ouderen lag dan soms snel op de loer. Maar voor velen was er toch sprake van een onbezorgde oude dag. Dan een grote sprong in de tijd. Het Centraal Bureau voor de Statistiek rekende uit, dat de jaarlijkse zorgkosten (ziekenhuizen, verzorgingshuizen etc.) rond de eeuwwisseling rond de 50 miljard bedroegen. In 2012 was dit al gestegen tot 100 miljard. Een verdubbeling in 12 jaar tijd. Zoals zo vaak keert de wal het schip. Financieel ontstond er een onhoudbare situatie en ingrijpen was een onvermijdbare stap. Een van de grootste projecten van het Kabinet Rutte ll was het maken van wetsvoorstellen waarmee de langdurige zorg grootscheeps kon worden hervormd. De Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) maakte onderdeel uit van dat wetgevingstraject. De kern van beide wetten: alleen wie 24 uur per dag zorg of toezicht nodig heeft kan in een zorg- / verpleeginstelling wonen. Deze mensen kunnen een beroep doen op de Wet Langdurige Zorg. Alle anderen die zorg, hulp of ondersteuning nodig hebben blijven thuis wonen. Zij kunnen een beroep doen op de Wet Maatschappelijke Ondersteuning. Deze Wet is met ingang van 1 januari 2015 gedecentraliseerd naar de gemeenten. Die zijn dan ook verantwoordelijk voor de uitvoering. Invoering van beide wetten betekende een trendbreuk met het verleden. De belangrijkste wijzigingen: -Langer zelfstandig blijven wonen met behulp van mantelzorgers / een groter beroep doen op het eigen netwerk. Van verzorgingsstaat naar participatie samenleving met meer nadruk op zelfredzaamheid. Scheiden van wonen en zorg. Voor beide onderdelen moet nu afzonderlijk worden betaald. Het hele traject om tot nieuwe wetgeving te komen kenmerkte zich door veel en scherpe maatschappelijke discussies, reuring en bezorgdheid. Was het allemaal wel goud wat er blonk zoals het kabinet beweerde of was er sprake van een overhaaste invoering? Critici verwachtten zelfs binnen twee jaar een parlementaire enquête over dit onderwerp. Daarbij kwam aan de orde of gemeenten wel goed waren toegerust om de nieuwe wetten naar behoren uit te kunnen voeren. Maar ook hoe gemeenten die uitvoering dachten te realiseren als de overheveling van taken gepaard ging met forse bezuinigingen. De Algemene Rekenkamer was zelf ook niet gerust op de impact en snelheid. De Rekenkamer heeft toen nadrukkelijk gewezen op de grote risico s van een té snelle invoering. Naast wetgeving en politiek is er het verhaal van de mensen. De hervormingen hebben diep ingegrepen in het persoonlijk en alledaagse leven van veel mensen. Velen koesteren de wens om langer zelfstandig te blijven wonen in de eigen woonomgeving, maar niet iedereen is door persoonlijke omstandigheden hiertoe in staat. 17

18 18 Er bestaat daarom ongerustheid en onzekerheid. Wat gaat de toekomst mij brengen? Waar kan ik nog op rekenen? Wat gebeurt er als ik geen netwerk heb? Wie gaat een woningaanpassing betalen? Wat gebeurt er met mensen die tussen wal en schip invallen door verwaarlozing, eenzaamheid, verwarring etc.? De vanzelfsprekende onbezorgde oude dag zou wel eens kunnen leiden tot een bezorgde oude dag. Voor een eindoordeel over de decentralisatie en de hervormingen is het nog te vroeg. Geconstateerd wordt, dat gemeenten hard en met grote inzet hebben gewerkt om de invoering van de nieuwe wetgeving op tijd klaar te hebben. Daar is veel werk verzet. Dat neemt niet weg dat (kort) ná de invoering zich grote knelpunten manifesteerden. Denk bijvoorbeeld aan het drama rond de persoons gebonden budgetten, de hevige commotie rond het reduceren en zelfs afschaffen van de huishoudelijke hulp, en de algemene verwarring en onzekerheid ten gevolge van de cultuuromslag (geen garanties dat alles er altijd en voor iedereen is). Niettemin geeft de voorzitter van de Transitiecommissie Zorg de gemeenten een voldoende voor het eerste jaar. De transitie is geslaagd in de zin dat de zorg is gecontinueerd. Er zijn geen grote ongelukken gebeurd. 5 De nieuwe financiering en het langer zelfstandig thuis wonen maakt het noodzakelijk dat alle betrokken partijen op het vlak van wonen, zorg en welzijn intensiever dan voorheen met elkaar gaan samenwerken. Verbindingen leggen om ook in de nieuwe transitieperiode mensen (ondanks hun sociale- of mobiele beperkingen) uitzicht te geven op een onbezorgde oude dag. Dat betekent op de eerste plaats duidelijke rollen. Voor SSW zou dat betekenen: doen waar je als organisatie goed in bent en de focus richten op de kerntaak. Dé kerntaak is het bieden van sociale huisvesting voor de doelgroepen van beleid. SSW komt bij veel huurders regelmatig achter de voordeur en weet wat er speelt. Een huisbezoek naar aanleiding van een reparatie- of serviceverzoek is gelijk een mooie gelegenheid om vroegtijdig eventuele problemen te kunnen signaleren. 5: De Volkskrant, Het pamperen van mensen betekent dat je ze uitsluit, 2 januari In de Toekomstvisie van SSW 6 wordt niet voor niets de nadruk gelegd op vroeg signalering. Vroegtijdige signalen worden gedeeld in het netwerk, zodat deskundige hulp wordt geboden. SSW gaat niet zelf verwaarlozing en eenzaamheid op lossen. Dat kunnen andere partijen veel beter. Dat is een van de vele vormen van samenwerking. Mijn boodschap is dan ook: Voorkom branchevervaging, en maak gebruik van elkaars kennis en kunde. Immers, het delen van kennis en kunde maakt een gezamenlijke- en betere aanpak van probleemsituaties mogelijk. Dan is er echt sprake van stevige schakels in de keten wonen, zorg en welzijn. Daar is de klant uiteindelijk het beste mee gediend. Niet van het kastje naar de muur, maar eigenlijk werken volgens het concept van de ongedeelde klant. 7 Een van de centrale thema s in dit onderzoek. Onze bevolking veroudert. Langer zelfstandig wonen bestond al langer. De politieke keuze om ouderen langer thuis te laten wonen is niet geheel iets nieuws wat dwars zou ingaan tegen een al bestaande trend. Wat wel nieuw is, is de beperking van keuzevrijheid vanaf 1 januari 2015 om van zelfstandig wonen te verhuizen naar een verzorgingshuis. Deze ouderen blijven op de reguliere woningmarkt en kunnen zorg op maat afnemen. Wonen en zorg zijn financieel gescheiden. Om ouderen met plezier langer zelfstandig te laten wonen in hun eigen vertrouwde omgeving moet goed worden nagedacht over nieuwe woon / zorg concepten in de buurt en de wijk. Daarbij kan onder meer worden gedacht aan: het introduceren van nieuwe woonvormen, slimme zorgconcepten, inzet van thuistechnologie, betaalbare samenwerkingsvormen, maar ook het simpel opplussen van bestaande woningen. Hier ligt een echte uitdaging! En hoe wordt rekening gehouden met de wensen van de oudere huurders en belangenhouders? Welke mogelijkheden zijn kansrijk? 6: Toekomstvisie Woonstichting SSW : Voor een verdere omschrijving van dit begrip wordt verwezen naar hoofdstuk 15 / venster 3.

19 Waar hebben huurders wat aan om met vertrouwen hun toekomst tegemoet te zien? Juist als ze ouder zijn en / of zorg nodig hebben. Instanties staan soms (veelal onbewust) alleen in de zendmodus naar de burger: decentralisatie is goed voor U en de participatie samenleving biedt volop kansen en mogelijkheden. Bij zenden hoort echter ook ontvangen. Dat betekent in gesprek gaan met de burger / huurder / cliënt. Wat zijn nu de eigenlijke en wezenlijke behoeften van die burger? Sluiten de doelstellingen van de organisatie aan bij de verwachtingen die de mensen zelf hebben? Mijn pleidooi aan alle organisaties werkzaam op het terrein van wonen, zorg en welzijn: Laat de mensen terug praten en haal uit de dialoog die informatie om de juiste dingen te doen. Naar mijn mening ligt hier de grootste opgave: luisteren en aansluiten bij de behoeften. Uiteindelijk heb je elkaar nodig en zal je het met elkaar moeten doen. 19

20 20

21 4 PLAN VAN AANPAK ONDERZOEKSOPDRACHT 4.1 Opdrachtgever Opdrachtgever voor het onderzoek is de Raad van Commissarissen van Woonstichting SSW. De resultaten en beleidsaanbevelingen die voortvloeien uit dit onderzoek vallen onder de verantwoordelijkheid van het bestuur van SSW. 4.2 Omschrijving Onderzoeksvraag De titel van het onderzoek luidt Een (on) bezorgde oude dag?. De onderzoeksvraag is tweeledig: 1. Wat zijn de gevolgen van de decentralisatie van de zorg voor het langer zelfstandig wonen van ouderen? 2. Welke maatregelen moeten worden getroffen om het langer zelfstandig wonen van ouderen mogelijk te maken? Het onderzoek wordt afgerond met aanbevelingen ten behoeve van het (portefeuille) beleid van SSW alsmede aanbevelingen voor een meer intensievere samenwerking in de keten wonen, zorg en welzijn. Door beide invalshoeken te combineren is het mogelijk het langer zelfstandig thuis wonen beter te faciliteren. 4.3 Toelichting op de Onderzoeksvraag Demografisch onderzoek toont aan dat Nederland vergrijst. Er is zelfs sprake van een dubbele vergrijzing. Vanwege onder meer goede medische voorzieningen worden mensen niet alleen oud, maar ook nog ouder. Zo is er een sterke toename waar te nemen van het aantal 80 plussers. (zie verder de tabellen in paragraaf 5.1 en 5.2). Ook de huurderspopulatie van SSW vergrijst. Bijna 1/3 deel van de woningen van SSW wordt bewoond door 65 plussers en bijna 57% van de hoofdhuurders is ouder van 50 jaar. Het is niet iedereen gegeven tot in lengte van jaren lichamelijk- en geestelijk gezond te blijven; een Senior Vitalis zoals dat wel eens wordt genoemd. Ouderdom komt met gebreken. De mobiliteit vermindert, het energieniveau wordt lager, boodschappen doen, trappenlopen, de tuin onderhouden; het wordt allemaal moeilijker. Verhuizen of woningaanpassing vanwege gezondheidsredenen is dan geen vrije keuze meer, maar noodzaak. In het recente verleden konden ouderen met een lage zorgindicatie vanuit hun zelfstandige woning nog gemakkelijk doorstromen naar een verzorgingshuis. Met ingang van 1 januari 2015 is hieraan een einde gekomen. Veel ouderen zijn onzeker over de toekomst. Is er sprake van een onbezorgde oude dag of moeten mensen door al die systeemwijzigingen zich echt zorgen gaan maken? In de beantwoording van die vraag speelt SSW als woningcorporatie een belangrijke rol. De hervormingen en decentralisatie van de zorg betekenen, dat mensen langer zelfstandig moeten blijven wonen. Voor de woningvoorraad en nieuwbouw (de stenen ) heeft dit grote gevolgen. De doorstroming neemt af en wachttijden worden langer. Die nieuwe ontwikkelingen roepen ook direct de vraag op of de huidige woningvoorraad wel toegankelijk en geschikt genoeg is om dat langer zelfstandig wonen mogelijk te maken. Voor SSW ligt er een opgave om te onderzoeken in hoeverre het portefeuillebeleid (woningvoorraad, nieuwbouw, doorstroombeleid, nieuwe woonconcepten) hierop moet worden aangepast. De transitie van de zorg raakt de mensen direct. Natuurlijk, veel ouderen willen langer zelfstandig blijven wonen, willen de regie over hun eigen leven en willen volop en volwaardig meedoen aan de samenleving. Dat is een belangrijke kwaliteit van het bestaan. Maar niet iedereen is hier echter toe in staat. Bij mensen in een kwetsbare positie is die regie soms gewoon weg. Dan gaat het schuren als deze mensen een boodschap meekrijgen dat ze een groter beroep moeten doen op de eigen sociale omgeving, terwijl er eigenlijk nauwelijks een netwerk aanwezig is. Als hier onvoldoende oog voor is (bijvoorbeeld een niet goed werkend signaleringssysteem), dan liggen verwaarlozing, sociale uitsluiting, overlast, gevaarlijk gedrag voor zichzelf en anderen op de loer. Dit is niet acceptabel. Om volwaardige participatie en ondersteuning bij het langer zelfstandig wonen mogelijk te maken is het van groot belang om de samenwerking in de keten wonen, zorg en welzijn te verstevigen. 21

22 Ook in het sociale domein vervult SSW daarom een belangrijke rol. Niet door zorgvragen zelf op te lossen, maar door de signaleringsfunctie goed in te zetten. Bijvoorbeeld door deel te nemen aan de sociale wijkteams. (Zie Venster 3 / Aanbeveling 2). Stenen en Mensen komen hier dus nadrukkelijk bij elkaar. Daar ligt voor SSW een belangrijke verantwoordelijkheid en uitdaging. 4.4 Doel De doelstellingen van het onderzoek staan beschreven in hoofdstuk 1. Nogmaals kort samengevat: Enerzijds het onderzoeken en beschrijven van het effect van de transitie van de zorg op het langer zelfstandig wonen van ouderen. Anderzijds reflecteren op de rol van SSW en de samenwerkingspartners hierin. Met de uitkomsten van het onderzoek wil ik een concrete bijdrage leveren aan het verbinden van organisaties rond het ideaal van de ongedeelde klant. Dit door middel van: Het proactief reageren op demografie en hervormingen. Het aanbrengen van meer onderlinge samenhang. Een betere kennisdeling. Het verknopen van onderlinge dienstverlening. Het ontwikkelen van organisatiekracht tot duurzame samenwerking. 4.5 Relatie met overige beleidsmatige kaders Naast wetgeving die specifiek gericht is op hervorming en decentralisatie van de zorg wordt in het onderzoek rekening gehouden met, en aandacht besteed aan, een aantal overige beleidsmatige kaders. Deze kaders bepalen immers in sterke mate de mogelijkheden van samenwerking en (praktische) oplossingen. Achtereenvolgens komen aan de orde: de nieuwe Woningwet, de relevante wonen, zorg en welzijnsonderdelen uit de Toekomstvisie van SSW en het hierop aansluitende Transitieplan. Kaders zijn ook de gemeentelijke Woonvisie en de gemeenschappelijke prestatieafspraken tussen gemeente De Bilt en SSW en de nieuwe Regionale Huisvestingsverordening. den bij het beleid van SSW. Bijvoorbeeld in de rol van coproducent om invloed op het beleid te kunnen uitoefenen. 4.6 Methoden / Werkwijze en Fasering vanhet onderzoek FASERING Fase 1 Fase 2 Fase 3 Fase 4 Fase 5 Fase 6 Fase 7 Fase 8 ACTIVITEIT Oriëntatie op de onderzoeksopdracht Voeren van individuele vraaggesprekken met de belangenhouders / sleutelpersonen van SSW. Doel: ophalen van input uit de verschillende domeinen. Uitwerken van de rode draad van het onderzoek, opstellen van een concept hoofdstukindeling en een beschrijving van de te behandelen thema s en onderwerpen. Uitvoeren van een literatuurstudie / literatuuranalyse (deskresearch). Uitvoeren van een representatieve enquête onder 2800 hoofdhuurders van SSW van 50 jaar en ouder. Doel: inventariseren van wensen en behoeften ten aanzien van woningaanpassingen, nieuwbouw en diensten. Uitschrijven van de bevindingen uit de literatuurstudie en op basis hiervan het opstellen van beleidsaanbevelingen. De uitkomsten van de enquête onder de huurders van SSW worden gebruikt voor een nadere onderbouwing van de op te stellen beleidsaanbevelingen. Aanbieden van het onderzoeksrapport aan de opdrachtgever. Officiële externe aanbieding onderzoeksrapport. 22 In het onderzoek is eveneens gebruik gemaakt van de uitkomsten en aanbevelingen die zijn opgenomen in het laatste Visitatierapport (december 2014). 8 Daarbij gaat het met name om de wens van belangenhouders om eerder betrokken te wor- 8: Raeflex: Visitatierapport Woonstichting SSW

23 23

24 24

25 5 LANDELIJKE ONTWIKKELINGEN IN BEELD 5.1 Demografie, Vergrijzing en Prognose De komende jaren zal de vergrijzing van Nederland versneld doorzetten. Niet alleen komen er meer ouderen 9 bij, maar die ouderen worden ook steeds ouder. Wikipedia 10 omschrijft vergrijzing als een aspect van een verandering in de bevolkingssamenstelling. De term wordt gebruikt om aan te geven dat het aandeel van ouderen van 65 jaar en ouder in de bevolking stijgt. Daardoor wordt ook een stijging van de gemiddelde leeftijd veroorzaakt. Vergrijzing is zichtbaar in een vorm van een bevolkingspiramide. Historisch gezien gaat een periode van vergrijzing gepaard met bevolkingsdaling. 11 king, tegen 16% in 2012). Het merendeel van de vergrijsde bevolking zal bestaan uit vrouwen. Zo was in % van de 80 plus vrouw, aldus het Nationaal Kompas Volksgezondheid. 13 De vergrijzing is een structureel gegeven en bereikt zoals aangegeven zijn hoogtepunt rond Daarna neemt de druk af omdat de naoorlogse babyboomgeneratie (generatie geboren rond 1950) dan overleden zal zijn. Tabel: Prognoseverdeling leeftijdsgroepen in % van de bevolking 14 Grafiek: Bevolkingspiramide 2014 / Leeftijdsopbouw bevolking 12 Ook hier kan worden geconstateerd, dat het aandeel 65 plus in de prognoseperiode sterk toeneemt. De ontgroening 15 zet ook door, maar dan in mindere mate. Het cohort 20 tot 65 jaar neemt daarentegen sterk af. 5.2 Dubbele vergrijzing Het Bureau voor Toegepaste Sociale Gerontologie 16 verstaat onder dubbele vergrijzing dat het aandeel 80 plussers onder de ouderen (65 plussers) sterk gaat groeien. Op 1 januari 2012 waren er mensen van 80 jaar en ouder, wat neerkomt op 4% van de bevolking. Het Nationaal Kompas Volksgezondheid heeft uitgerekend, dat vanaf 2013 het aantal ouderen in Nederland versneld is toegenomen. In 2009 woonden in Nederland 2.5 miljoen 65 plussers (15% van de bevolking). In 2012 lag dit aantal rond de 2.7 miljoen en in 2040 is het op de top en zijn er naar verwachting 4.7 miljoen 65 plussers in Nederland (26% van de bevol- 9: Een algemeen gangbare definitie voor ouderen is: mensen in de leeftijdscategorie van 65 jaar en ouder. 10: Wikipedia, Vergrijzing, februari : Wikipedia, Vergrijzing, februari : CBS, Bevolkingspiramide / Extra / Statline tabel bevolking, website Genoemd Bureau heeft dit ook cijfermatig in beeld gebracht. In de navolgende tabel en grafiek is te zien dat door de vergrijzing het aantal 65 plussers naar verwachting groeit van 2,7 miljoen in 2012 naar een hoogtepunt van 4,6 miljoen in Dat 13: Nationaal Kompas Volksgezondheid, Vergrijzing, februari : CBS, Bevolkingsprognose : Sterkere vergrijzing, langere levensduur, Den Haag : Ontgroening is de afname van het aandeel jongeren in de bevolking als gevolg van een afname van het geboortecijfer. 16: Bureau voor Toegepaste Sociale Gerontologie, Vergrijzing, website januari

26 is een toename van 31%. Het aantal jarigen groeit naar verwachting in dezelfde periode echter met 104% en het aantal 90 plussers zelfs met 170%. In 2050 zijn vier op de tien 65-plussers ouder dan 80 jaar. 65 plussers jaar jaar Tabel: Groeiontwikkeling diverse ouderencategorieën Bron CBS Het feit dat ouderen zo oud worden is niet uniek voor onze tijd. Al in 1950 waren er ongeveer 30 honderdplussers in Nederland. Dit aantal is sinds de jaren 70 sterk aan het stijgen. In 2001 waren er in Nederland bijna honderd-plussers, en op 1 januari 2013 ongeveer % daarvan is vrouw. De totale groep ouderen zal volgens de huishoudensprognoses van het CBS in de toekomst vaker alleen wonen dan momenteel het geval is. Statistieken zijn natuurlijk slechts prognoses en geen definitieve toekomst of exacte waarheid. De trend die wordt aangegeven is wel duidelijk: Nederland krijgt in de toekomst te maken met een groeiend aantal ouderen. Grafiek: 5.3 Oorzaken en maatschappelijke gevolgen van de vergrijzing Voor het fenomeen van de vergrijzing zijn volgens Wikipedia 18 de volgende factoren aan te wijzen: 1. De geboortegolf van vlak na de Tweede Wereldoorlog. De babyboomgeneratie van begint sinds 2011 de leeftijd van 65 jaar te passeren. 2. Daling van het geboortecijfer in de jaren zestig en zeventig van de twintigste eeuw hetgeen tot andere verhoudingen leidt tussen jongeren en ouderen (ontgroening). 3. Stijging van de levensverwachting door verbetering in de volksgezondheid, geneeskunde en voeding. De gemiddelde levensduur van zowel mannen als vrouwen is daardoor toegenomen. Door de vergrijzing (in combinatie met krimp van de werkende generatie) manifesteren zich drie grote beleidsvraagstukken: 1. De manier waarop de lasten van de vergrijzing verdeeld worden tussen generaties en binnen generaties onderling. (o.a. pensioenen, belastingen en premies). 2. De uitbouw van een betaalbare en hoogstaande zorgvoorziening die voor iedereen toegankelijk is. 3. Het optimaliseren van de deelname van ouderen aan het economische, sociale, politieke en culturele leven zodat kennis, ervaring en vaardigheden van ouderen nuttig ingezet kunnen worden. 5.4 De financiële (on)houdbaarheid van het zorgsysteem In de paragraaf over de vergrijzing en demografische ontwikkelingen is geconstateerd dat vergrijzing een structureel fenomeen is. In 2040 telt Nederland (volgens de voorspellingen) 4.6 miljoen inwoners van 65 jaar en ouder. Daarnaast is er sprake van een dubbele vergrijzing. De komende jaren neemt deze groep in omvang toe en dat heeft gevolgen voor de zorgvraag, de financiering hiervan en de behoefte aan voorzieningen voor ouderen. 26 Aantal 65 plus en 80 plus Prognose aantal 65 plus en 80 plus Bron: CBS 17: CBS, Bevolkingsstatistiek, website Tot 1 januari 2015 was iedere Nederlander op grond van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) verzekerd tegen de kosten van onverzekerbare medische risico s en langdurige zorg. 18: Wikipedia, Vergrijzing, februari 2015

27 De AWBZ gaf bijvoorbeeld recht op verpleging en verzorging in een verpleeghuis, verzorgingshuis, of instellingen voor verstandelijk / lichamelijk gehandicapten. Maar ook algemene thuiszorg zoals verpleging, persoonlijke verzorging, begeleiding in verband met ziekte, herstel, invaliditeit en ouderdom. Om voor genoemde voorzieningen in aanmerking te was het noodzakelijk om geïndiceerd te zijn. De indicatie werd vervolgens vertaald in zorgzwaartepakket. Dat zorgzwaartepakket was afgestemd op de zorgbehoefte van de cliënt. Tabel: Uitgaven AWBZ naar soort zorg 20 Onderstaande grafiek en tabel geven aan, dat de uitgaven aan langdurige zorg in het kader van de AWBZ de afgelopen jaren steeds toenamen, terwijl de inkomsten (o.a. premies, eigen bijdragen) achter bleven. In 2011 kwam het tekort uit op 3.3 miljard euro. Dat was inmiddels het derde jaar op een rij dat het tekort meer dan 3 miljard euro bedroeg. De afgelopen tien jaar zijn de uitgaven aan langdurige zorg in het kader van de AWBZ met 38% gestegen van 18 miljard euro in 2002 tot 25 miljard euro in Alleen in 2008 was er sprake van een lichte daling van de uitgaven. Dit kwam onder meer doordat in 2007 de huishoudelijke verzorging uit de AWBZ werd gehaald. Deze werd ondergebracht in de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) waarvan de uitvoering bij de gemeenten terecht kwam. De afgelopen decennia is de kwaliteit van de (langdurige) zorg en ondersteuning in Nederland op een hoog niveau gekomen. Ruim ouderen en mensen met een lichamelijke, verstandelijke, zintuigelijke of psychiatrische beperken maken gebruik van langdurige zorg op grond van de AWBZ. Het is niet verwonderlijk, dat het hoge kwaliteitsniveau van de zorg door velen wordt gekoesterd. Extrapolatie laat echter zien dat de kosten van de AWBZ vanwege de structurele vergrijzing bij ongewijzigd beleid explosief zouden stijgen. Zoals zo vaak het geval is keert de wal uiteindelijk het schip en werd de noodzaak tot hervorming van het zorgstelsel breed maatschappelijk gedeeld. Niet alleen door de politiek, maar ook door het maatschappelijk middenveld zoals cliënten- en patiëntenorganisaties. Nagenoeg iedereen was ervan overtuigd dat de toekomstige inrichting van het stelsel naast kwaliteit óók financieel houdbaar zou moeten zijn. Beheersing kon alleen door een rem te zetten op de zorguitgaven. Grafiek: Inkomsten en uitgaven AWBZ Een grote omslag volgde per 1 januari Op die datum werd de AWBZ in zijn huidige vorm afgeschaft. Hiervoor in de plaats kwamen de Wet Langdurige Zorg en de Wet Maatschappelijke Ondersteuning. Grote delen uit de AWBZ (ondersteuning en zorg) werden met een bezuinigingstaakstelling overgeheveld naar de gemeenten. 19: Afkomstig van het Centraal Bureau voor de Statistiek, Tekorten AWBZ, Webmagazine september : Afkomstig van het Centraal Bureau voor de Statistiek, Tekorten AWBZ, Webmagazine september

PRESENTATIE VNG EN NUZO 10 MAART 2016 TRENDS IN DE OUDERENZORG

PRESENTATIE VNG EN NUZO 10 MAART 2016 TRENDS IN DE OUDERENZORG PRESENTATIE VNG EN NUZO 10 MAART 2016 TRENDS IN DE OUDERENZORG 1 ONDERZOEK De titel: Een onbezorgde Oude Dag? Zit in het collectieve geheugen. Integrale samenhang tussen WZW zowel landelijk, regionaal

Nadere informatie

Niet alles verandert in de zorg

Niet alles verandert in de zorg Over wat blijft en wat er verandert in de zorg 15 september 2014, Hercules Diessen Niet alles verandert in de zorg. Gelukkig maar! Er gaat veel veranderen in de zorg. Maar er blijft gelukkig ook veel hetzelfde;

Nadere informatie

wonen met zorg vanuit een nieuw perspectief

wonen met zorg vanuit een nieuw perspectief wonen met zorg vanuit een nieuw perspectief scheiden van Verblijf van wonen naar Wonen en zorg & van verblijf naar wonen door extramuralisering en scheiden wonen/zorg Programma Doel van vandaag Meer grip

Nadere informatie

Schouwen-Duiveland Levensloopbestendig? Eric Schellekens 26 mei

Schouwen-Duiveland Levensloopbestendig? Eric Schellekens 26 mei Schouwen-Duiveland Levensloopbestendig? Eric Schellekens 26 mei 2016 06-23169709 Inleiding Trends in de woningmarkt (m.n. voor senioren) Trends in de zorg Trends onder ouderen Levensloopbestendigheid??

Nadere informatie

Notitie scheiden van wonen en zorg Kenmerk 13s043

Notitie scheiden van wonen en zorg Kenmerk 13s043 Notitie scheiden van wonen en zorg Kenmerk 13s043 Inleiding De overheid heeft besloten over te gaan het scheiden van de financiering van wonen en zorg. De overheid heeft ook besloten tot hervormingen van

Nadere informatie

- 9 JULI I~~ Cj. De extramuralisering versnelt. De leden van de gemeenteraad van Haarlemmermeer \dir/cb. Geachte heer, mevrouw,

- 9 JULI I~~ Cj. De extramuralisering versnelt. De leden van de gemeenteraad van Haarlemmermeer \dir/cb. Geachte heer, mevrouw, De leden van de gemeenteraad van Haarlemmermeer Postbus 250 2130 AG Hoofddorp Bezoekadres: Raadhuisplein 1 Hoofddorp Telefoon 0900 1852 Telefax 023 563 95 50 I~~ Cj Contactpersoon Martijn van der Linden,

Nadere informatie

SOC bijeenkomst, 26 november 2014

SOC bijeenkomst, 26 november 2014 1 Stijlvol Ouder Jeannette Dijkman Anders kijken naar ouder worden Onderzoek, marketing, communicatie, seniorenmakelaar Inhoud: Algemene trends en toekomstperspectief Demografische ontwikkelingen De nieuwe

Nadere informatie

Veranderingen in de langdurige ondersteuning en zorg. Februari 2014

Veranderingen in de langdurige ondersteuning en zorg. Februari 2014 Veranderingen in de langdurige ondersteuning en zorg. Februari 2014 Van een klassieke verzorgingsstaat naar een participerende samenleving klonk het vanaf de troon op Prinsjesdag. Dat klinkt best mooi,

Nadere informatie

Gevolgen van het regeerakkoord voor de zorg Herman Klein Tiessink

Gevolgen van het regeerakkoord voor de zorg Herman Klein Tiessink Gevolgen van het regeerakkoord voor de zorg Herman Klein Tiessink Stand van zaken regeerakkoord op dit moment Kern is versterking van zorg thuis ( extramuraliseren ) via Wmo en Zorgverzekeringswet Uit

Nadere informatie

Doet scheiden lijden?

Doet scheiden lijden? Doet scheiden lijden? Extramuralisering na Zorgakkoord en Kamerbrief Jasper Klapwijk Strateeg Espria Woonzorg Nederland Apeldoorn, 30 mei 2013 Extramuralisering voor zorgaanbieders Waar staan we? Zorgakkoord

Nadere informatie

De Wmo, De Kanteling & decentralisaties: ontwikkelingen, kansen, risico s

De Wmo, De Kanteling & decentralisaties: ontwikkelingen, kansen, risico s De Wmo, De Kanteling & decentralisaties: ontwikkelingen, kansen, risico s Aanleiding (concept)beleidsplan Wmo 2013-2016: Duurzaam, Dynamisch, Verbindend, opmaat naar toekomst bestendige Maatschappelijke

Nadere informatie

Wiens verantwoordelijkheid is het eigenlijk. Mythen en feiten rond de informele steunstructuren

Wiens verantwoordelijkheid is het eigenlijk. Mythen en feiten rond de informele steunstructuren Wiens verantwoordelijkheid is het eigenlijk Mythen en feiten rond de informele steunstructuren Tot slot: Meer doelmatigheid van het professionele aanbod valt te verkrijgen door het kritisch doorlichten

Nadere informatie

De Plus van Surplus. Strategische koers Surplus

De Plus van Surplus. Strategische koers Surplus De Plus van Surplus Strategische koers Surplus 2 3 Inhoudsopgave Werkgebied... Opvoeden is niet altijd makkelijk, gelukkig is er hulp wanneer ik dat nodig heb. 4 6 Onderdelen van Surplus... 7 Surplus als

Nadere informatie

Senioren en mensen met beperkingen op de woningmarkt

Senioren en mensen met beperkingen op de woningmarkt Senioren en mensen met beperkingen op de woningmarkt Themapublicatie mede op basis van het WoON 2015 WoON-congres 7 april 2016 Johan van Iersel RIGO Research en Advies Aanleiding en context Een nieuw WoON-bestand

Nadere informatie

Wat verandert er voor ouderen in het sociale domein?

Wat verandert er voor ouderen in het sociale domein? Wat verandert er voor ouderen in het sociale domein? 11 juni 2014 Bijeenkomst SBO provincie Utrecht NUZO Netwerk Utrecht Zorg voor Ouderen presentatie door Anneke van Heertum directeur Cosbo-Stad-Utrecht

Nadere informatie

Welzijn en (gezondheids)zorg

Welzijn en (gezondheids)zorg Hoofdstuk 14 Welzijn en (gezondheids)zorg 14.1 Inleiding Een belangrijke doelgroep voor het welzijns- en zorgbeleid zijn de ouderen. Dit hoofdstuk begint daarom met het in kaart brengen van deze groep

Nadere informatie

fluchskrift Vergrijzing in Fryslân neemt toe Aantal senioren sterk gestegen Aantal 65-plussers in Fryslân, /2012

fluchskrift Vergrijzing in Fryslân neemt toe  Aantal senioren sterk gestegen Aantal 65-plussers in Fryslân, /2012 Vergrijzing in Fryslân fluchskrift Vergrijzing in Fryslân neemt toe In Fryslân wonen op 1 januari 2011 647.282 inwoners. De Friese bevolking groeit nog jaarlijks. Sinds 2000 is het aantal inwoners toegenomen

Nadere informatie

PROVINCIE GELDERLAND Provincie Gelderland. Henk Nouws, Claasje Reijers. Ruimte voor zorg bv

PROVINCIE GELDERLAND Provincie Gelderland. Henk Nouws, Claasje Reijers. Ruimte voor zorg bv MONITOR WONEN-ZORG PROVINCIE GELDERLAND 2013 SA M ENVATTING voor Provincie Gelderland auteur Henk Nouws, Claasje Reijers Ruimte voor zorg bv Research en advies in wonen en zorg Postbus 2038, 3800 CA AMERSFOORT

Nadere informatie

Ontwikkelingen in zorg, welzijn en wonen Joop Blom, voorzi-er commissie Zorg en Welzijn en Wonen NVOG VOOR: Vereniging Gepensioneerden ANWB.

Ontwikkelingen in zorg, welzijn en wonen Joop Blom, voorzi-er commissie Zorg en Welzijn en Wonen NVOG VOOR: Vereniging Gepensioneerden ANWB. Ontwikkelingen in zorg, welzijn en wonen Joop Blom, voorzi-er commissie Zorg en Welzijn en Wonen NVOG VOOR: Vereniging Gepensioneerden ANWB. De Bilt, 27 november 2015. Vergrijzing in Nederland 27 november

Nadere informatie

Ouder worden in Maassluis

Ouder worden in Maassluis Ouder worden in Maassluis Samenvatting discussiebijeenkomsten Ouderen ten behoeve van de Heroriëntatie van het ouderenbeleid in de gemeente Maassluis. Sector Welzijn Juli 2003 Voorwoord Nederland vergrijst

Nadere informatie

Wonen-zorg in regio Rivierenland

Wonen-zorg in regio Rivierenland Wonen-zorg in regio Rivierenland Voor: Platform Zelfredzaam Rivierenland Monitor Wonen-Zorg 2016 Provincie Gelderland www.ruimtevoorzorg.nl Henk Nouws, 27-03-2016 Doelen Hoe ontwikkelen vraag en aanbod

Nadere informatie

solidariteit van jong met oud, of ook omgekeerd?

solidariteit van jong met oud, of ook omgekeerd? Bijdrage prof. dr. Kees Goudswaard / 49 Financiering van de AOW: solidariteit van jong met oud, of ook omgekeerd? Deze vraag staat centraal in de bij drage van bijzonder hoogleraar Sociale zekerheid prof.

Nadere informatie

3) Verslag van de vergadering van 29 september 2014, zie bijlage 1 (16:05 uur)

3) Verslag van de vergadering van 29 september 2014, zie bijlage 1 (16:05 uur) Agenda voor de vergadering van het Platform Zelfredzaam Datum: Locatie: 12 januari 2015 van 16:00 uur tot uiterlijk 19:00 uur (voor een eenvoudige maaltijd wordt gezorgd) Kulturhus Lienden Koningin Beatrixplein

Nadere informatie

Factsheet AWBZ, 24 februari 2014. AWBZ naar Wmo: langdurige zorg per 1 januari 2015 naar gemeenten

Factsheet AWBZ, 24 februari 2014. AWBZ naar Wmo: langdurige zorg per 1 januari 2015 naar gemeenten Factsheet AWBZ, 24 februari 2014 AWBZ naar Wmo: langdurige zorg per 1 januari 2015 naar gemeenten Het Rijk draagt op 1 januari 2015 een deel van de zorg voor ouderen, chronisch zieken en gehandicapten

Nadere informatie

Onderzoek naar de nieuwe vrijwilliger in de sport in Ommen en Hardenberg. Rapportage 31 mei 2017

Onderzoek naar de nieuwe vrijwilliger in de sport in Ommen en Hardenberg. Rapportage 31 mei 2017 Onderzoek naar de nieuwe vrijwilliger in de sport in Ommen en Hardenberg Rapportage 31 mei 2017 Waarom dit onderzoek? Vrijwilligers onmisbaar in de sport Onderwerp staat sinds jaar en dag op de agenda

Nadere informatie

Scheiden van wonen en zorg

Scheiden van wonen en zorg Scheiden van wonen en zorg Een nieuwe koers voor welzijn en zorg 14 november 2012 Themadag Commissie Ouderenzorg Religieuzen Carla Cornuit Inleiding Carla Cornuit: bestuurder LuciVer LuciVer Een kleinschalige

Nadere informatie

Ondernemersplan 3NE. 3NE onderweg naar langer wonen in welvaart en welzijn. 1. Wat wil 3NE betekenen a. Missie b. Visie c. Waarden en ambities

Ondernemersplan 3NE. 3NE onderweg naar langer wonen in welvaart en welzijn. 1. Wat wil 3NE betekenen a. Missie b. Visie c. Waarden en ambities Ondernemersplan 3NE 3NE onderweg naar langer wonen in welvaart en welzijn 1. Wat wil 3NE betekenen a. Missie b. Visie c. Waarden en ambities 2. De wereld waarin 3NE werkt a. Ontwikkelingen in de samenleving

Nadere informatie

!7": ZORG 'EHANDICAPTENZORG

!7: ZORG 'EHANDICAPTENZORG !7": ZORG 'EHANDICAPTENZORG )NKOOPBELEID,ANGDURIGE :ORG +LANTVERSIE De inkoop van gehandicaptenzorg in 2015 1 Als het nodig is heb je recht op langdurige zorg. Denk aan thuiszorg, verblijf in een verpleeg-

Nadere informatie

Transities in vogelvlucht de hervorming van de langdurige zorg. ZorgImpuls maart 2015 versie gemeente Rotterdam

Transities in vogelvlucht de hervorming van de langdurige zorg. ZorgImpuls maart 2015 versie gemeente Rotterdam Transities in vogelvlucht de hervorming van de langdurige zorg ZorgImpuls maart 2015 versie gemeente Rotterdam Inleiding Vanaf 1 januari 2015 is er veel veranderd in de zorg en ondersteuning. Het Rijk

Nadere informatie

Duurzame inzetbaarheid in de HR praktijk Onderzoeksrapport 2012

Duurzame inzetbaarheid in de HR praktijk Onderzoeksrapport 2012 Duurzame inzetbaarheid in de HR praktijk Onderzoeksrapport 2012 Zicht krijgen op duurzame inzetbaarheid en direct aan de slag met handvatten voor HR-professionals INHOUDSOPGAVE 1. Duurzame inzetbaarheid

Nadere informatie

Verslag basiscursus Wmo d.d. 12 april 2013 LSR in (Utrecht)

Verslag basiscursus Wmo d.d. 12 april 2013 LSR in (Utrecht) Verslag basiscursus Wmo d.d. 12 april 2013 LSR in (Utrecht) De vier cursisten, die aanwezig waren, begonnen zich aan elkaar voor te stellen onder leiding van de cursusleidster. Van de vier cursisten waren

Nadere informatie

naar een nieuw Wmo-beleidsplan

naar een nieuw Wmo-beleidsplan naar een nieuw Wmo-beleidsplan gemeente Cranendonck extra Commissievergadering 26 april 2011 Ruud Vos Naar een nieuw Wmo-beleidsplan voor Cranendonck trends en ontwikkelingen bestuursakkoord Rijk en VNG

Nadere informatie

Ontwikkelprogramma armoede gemeente Leeuwarden 2014

Ontwikkelprogramma armoede gemeente Leeuwarden 2014 Ontwikkelprogramma armoede gemeente Leeuwarden 2014 Inleiding Uit onze gemeentelijke armoedemonitor 1 blijkt dat Leeuwarden een stad is met een relatief groot armoedeprobleem. Een probleem dat nog steeds

Nadere informatie

Van systemen naar mensen Gezamenlijke agenda VWS 8 februari 2013. Vereniging Senioren ING Regio Rotterdam/Zeeland 24 april 2014 Joop Blom

Van systemen naar mensen Gezamenlijke agenda VWS 8 februari 2013. Vereniging Senioren ING Regio Rotterdam/Zeeland 24 april 2014 Joop Blom Nederlandse Vereniging van Organisaties van Gepensioneerden Van systemen naar mensen Gezamenlijke agenda VWS 8 februari 2013. Vereniging Senioren ING Regio Rotterdam/Zeeland 24 april 2014 Joop Blom Nieuwe

Nadere informatie

Visie decentralisatie AWBZ extramurale begeleiding

Visie decentralisatie AWBZ extramurale begeleiding Visie decentralisatie AWBZ extramurale begeleiding STAND VAN ZAKEN DECENTRALISATIE BEGELEIDING Ontwikkelingen: - Wijzigingswet Wmo: besluitvorming Tweede Kamer (april 2012) - Controversieel verklaring

Nadere informatie

Mantelzorg, waar ligt de grens?

Mantelzorg, waar ligt de grens? Mantelzorg, waar ligt de grens? CDA Talentacademie 2014-2015 Anita Relou Wat is volgens het christendemocratisch gedachtengoed de grens van mantelzorg. Inleiding 2015. Een jaar met veel veranderingen in

Nadere informatie

Artikelen. Huishoudensprognose : belangrijkste uitkomsten. Maarten Alders en Han Nicolaas

Artikelen. Huishoudensprognose : belangrijkste uitkomsten. Maarten Alders en Han Nicolaas Artikelen Huishoudensprognose 2 25: belangrijkste uitkomsten Maarten Alders en Han Nicolaas Het aantal huishoudens neemt de komende jaren toe, van 7,1 miljoen in 25 tot 8,1 miljoen in 25. Dit blijkt uit

Nadere informatie

Meer woonkansen voor ouderen

Meer woonkansen voor ouderen Meer woonkansen voor ouderen Ouderen willen zo lang mogelijk in hun vertrouwde leefomgeving blijven wonen. Met een slimme combinatie van maatregelen maakt u als gemeente dat mogelijk. Uw resultaten: Efficiënte

Nadere informatie

Artikelen. Huishoudensprognose : uitkomsten. Coen van Duin en Suzanne Loozen

Artikelen. Huishoudensprognose : uitkomsten. Coen van Duin en Suzanne Loozen Artikelen Huishoudensprognose 28 2: uitkomsten Coen van Duin en Suzanne Loozen Het aantal huishoudens blijft de komende decennia toenemen, van 7,2 miljoen in 28 tot 8,3 miljoen in 239. Daarna zal het aantal

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Vergaderjaar 01 013 Nr. 300 MOTIE VAN DE LEDEN VAN T WOUT EN BERGKAMP Voorgesteld 13 juni 013 overwegende dat gemeentelijke beleidsvrijheid ten aanzien van de besteding van middelen cruciaal is voor het

Nadere informatie

!7": ZORG 6ERPLEGING EN 6ERZORGING

!7: ZORG 6ERPLEGING EN 6ERZORGING !7": ZORG 6ERPLEGING EN 6ERZORGING )NKOOPBELEID,ANGDURIGE :ORG +LANTVERSIE Uitgangspunten en inkoopdoelen 2015 Verpleging en Verzorging (V&V) U hebt recht op langdurige zorg als dat nodig is. Denk aan

Nadere informatie

Wonen met Zorg in de anticipeerregio s

Wonen met Zorg in de anticipeerregio s Wonen met Zorg in de anticipeerregio s Inleiding In de komende decennia zal de bevolkingssamenstelling veranderen en zal het aandeel ouderen in de bevolking toenemen. Indien nu al bekend is hoeveel ouderen

Nadere informatie

Samen voor een sociale stad

Samen voor een sociale stad Samen voor een sociale stad 2015-2018 Samen werken we aan een sociaal en leefbaar Almere waar iedereen naar vermogen meedoet 2015 Visie VMCA 2015 1 Almere in beweging We staan in Almere voor de uitdaging

Nadere informatie

Transitie Langdurige Zorg

Transitie Langdurige Zorg Transitie Langdurige Zorg Manager Inkoop Verpleging, Verzorging, Thuiszorg Manager Inkoop Verpleging, Verzorging, Thuiszorg AWBZ in historisch perspectief 1968 Ontstaan van de AWBZ voor langdurige onverzekerbare

Nadere informatie

Regeerakkoord bruggen slaan en de transitie AWBZ

Regeerakkoord bruggen slaan en de transitie AWBZ Regeerakkoord bruggen slaan en de transitie AWBZ De 12 gemeenten in Brabant Noordoost-oost (BNO-o) hebben samen met een groot aantal instellingen hard gewerkt aan de voorbereidingen voor de transitie AWBZ.

Nadere informatie

Veranderingen in de zorg

Veranderingen in de zorg Veranderingen in de zorg Moet ik mij zorgen maken? Else Nobel Waarom het stelsel veranderen? Mensen vullen kwaliteit van leven bij het ouder worden in als: zo lang mogelijk zelfstandig thuis wonen met

Nadere informatie

https://insights.abnamro.nl/branche/drie-wetten-verantwoordelijk-voor-fin... Laatste update:: 19 mei 2016

https://insights.abnamro.nl/branche/drie-wetten-verantwoordelijk-voor-fin... Laatste update:: 19 mei 2016 Page 1 of 6 Laatste update:: 19 mei 2016 Page 2 of 6 Langdurige Zorg De langdurige zorg bestaat uit ondersteuning en verzorging van ouderen, chronisch zieken, gehandicapten en mensen met langdurig psychische

Nadere informatie

Betaalbaarheid van toekomstige ouderenzorg. Symposium Ietje de Rooij

Betaalbaarheid van toekomstige ouderenzorg. Symposium Ietje de Rooij Betaalbaarheid van toekomstige ouderenzorg Symposium Ietje de Rooij 28 september 2012 Inhoudsopgave Wat komt er op ons af? Wat doet de huidige situatie voor zorgvrager en zorgaanbieder? Hoe kunnen de we

Nadere informatie

Rapport. Eigen regie en zelfredzaamheid ; een enquête onder senioren

Rapport. Eigen regie en zelfredzaamheid ; een enquête onder senioren Rapport Eigen regie en zelfredzaamheid ; een enquête onder senioren Woerden, juli 2014 Inhoudsopgave I. Omvang en samenstelling groep respondenten p. 3 II. Wat verstaan senioren onder eigen regie en zelfredzaamheid?

Nadere informatie

Grote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025

Grote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025 Persbericht PB13 062 1 oktober 2013 9:30 uur Grote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025 Tussen 2012 en 2025 groeit de bevolking van Nederland met rond 650 duizend tot 17,4 miljoen

Nadere informatie

Waard evol Wonen met Zorg

Waard evol Wonen met Zorg Waard evol Wonen met Zorg Ontwikkeling van een gezamenlijke visie op wonen & zorg in de regio Bommelerwaard Samenvatting Introductie De gemeenten Maasdriel en Zaltbommel en de woningcorporaties Woonlinie,

Nadere informatie

Facts & Figures Dementie

Facts & Figures Dementie Facts & Figures Dementie Inleiding Door de demografische ontwikkelingen neemt het aantal mensen met dementie de komende decennia sterk toe. Mensen worden steeds ouder en er komen meer ouderen. Omdat dementie

Nadere informatie

Kenmerk 13s058 / augustus 2013. Inleiding

Kenmerk 13s058 / augustus 2013. Inleiding Kenmerk 13s058 / augustus 2013 Inleiding In de komende maanden en jaren krijgen gemeenten te maken met een drietal decentralisaties van de rijksoverheid naar de gemeentelijke overheid waarvan die in meer

Nadere informatie

Meer woonkansen voor ouderen

Meer woonkansen voor ouderen Meer woonkansen voor ouderen Ouderen willen zo lang mogelijk in hun vertrouwde leefomgeving blijven wonen. Met een slimme combinatie van maatregelen maakt u als gemeente dat mogelijk. Uw resultaten: Efficiënte

Nadere informatie

De positie van de(thuis)zorg. Henri Plagge, arts M&G MCM voorzitter Raad van Bestuur de Zorgboog

De positie van de(thuis)zorg. Henri Plagge, arts M&G MCM voorzitter Raad van Bestuur de Zorgboog De positie van de(thuis)zorg Henri Plagge, arts M&G MCM voorzitter Raad van Bestuur de Zorgboog de Zorgboog Voor alle generaties; dus kraamzorg, Jeugdgezondheidszorg 0-4 jaar, behandelpraktijk (paramedici),

Nadere informatie

Cijfers over dementie

Cijfers over dementie Cijfers over dementie Inleiding Door de demografische ontwikkelingen neemt het aantal mensen met dementie de komende decennia sterk toe. Mensen worden steeds ouder en er komen meer ouderen. Omdat dementie

Nadere informatie

Toegang tot de zorg: hoe is het geregeld en hoe loopt het in de praktijk?

Toegang tot de zorg: hoe is het geregeld en hoe loopt het in de praktijk? Toegang tot de zorg: hoe is het geregeld en hoe loopt het in de praktijk? Presentatie voor het Achterhoeks Netwerk door Lisette Sloots, manager Adviespunt Zorgbelang Gelderland 29 oktober 2015 Achtergrond

Nadere informatie

Bijlage 5. Wonen met zorg, Ouderenhuisvesting

Bijlage 5. Wonen met zorg, Ouderenhuisvesting Bijlage 5. Wonen met zorg, Ouderenhuisvesting 4.1 Analyse Meer mensen met vraag naar zorg en ondersteuning De komende jaren zal de groep mensen met beperkingen als gevolg van ouderdom toenemen. Dit heeft

Nadere informatie

Veranderingen in het sociale domein en de rol van kerken Samenvatting

Veranderingen in het sociale domein en de rol van kerken Samenvatting Veranderingen in het sociale domein en de rol van kerken Samenvatting We bevinden ons midden in een grote verandering van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving. Waar voorheen de overheid op het

Nadere informatie

Algemene gegevens Om te beginnen willen wij graag wat algemene informatie van u ontvangen. Uw gegevens worden geanonimiseerd verwerkt.

Algemene gegevens Om te beginnen willen wij graag wat algemene informatie van u ontvangen. Uw gegevens worden geanonimiseerd verwerkt. VRAGENLIJST Quickscan voorbereiding decentralisatie begeleiding Algemene gegevens Om te beginnen willen wij graag wat algemene informatie van u ontvangen. Uw gegevens worden geanonimiseerd verwerkt. Vraag

Nadere informatie

STANDPUNT EN PLEIDOOI OVER EXTRAMURALE BEGELEIDING

STANDPUNT EN PLEIDOOI OVER EXTRAMURALE BEGELEIDING VERENIGING BEDRIJFSTAK ZORG 400.11/me november 2011 STANDPUNT EN PLEIDOOI OVER EXTRAMURALE BEGELEIDING De verplaatsing van (extramurale) begeleiding van de AWBZ naar de WMO en dus de gemeenten biedt nieuwe

Nadere informatie

Platform Mantelzorg Amsterdam

Platform Mantelzorg Amsterdam Reactie van het Platform Mantelzorg Amsterdam op het conceptrapport Naar een continuüm van respijtzorg in 2015 RIGO Research en Advies 8 maart 2013 Reactie van het Platform Mantelzorg Amsterdam op de concept

Nadere informatie

De transities in vogelvlucht en hoe de toegang tot zorg georganiseerd is. ZorgImpuls maart 2015

De transities in vogelvlucht en hoe de toegang tot zorg georganiseerd is. ZorgImpuls maart 2015 De transities in vogelvlucht en hoe de toegang tot zorg georganiseerd is ZorgImpuls maart 2015 Inleiding Vanaf 1 januari 2015 is er veel veranderd in de zorg en ondersteuning. Het Rijk heeft veel taken

Nadere informatie

Veranderingen in delangdurige zorg, toegespitst op de begeleiding

Veranderingen in delangdurige zorg, toegespitst op de begeleiding Veranderingen in delangdurige zorg, toegespitst op de begeleiding Astrid Buis Stijgende kosten zorg Vergrijzing Vereenzaming Professionalisering Individualisering Bureaucratisering Wet- en regelgeving

Nadere informatie

Transities in de langdurende zorg. Lizette de Laat Rens de Haas

Transities in de langdurende zorg. Lizette de Laat Rens de Haas Transities in de langdurende zorg Lizette de Laat Rens de Haas Initiatief Deze workshop is ontstaan vanuit een gezamenlijk initiatief van de gemeente Tilburg en de Tilburgse zorgaanbieders De Wever en

Nadere informatie

Programma Langer thuis. Peter Alders

Programma Langer thuis. Peter Alders Programma Langer thuis Peter Alders Langer thuis: opgave ouderenzorg Mensen wonen langer zelfstandig; Voorkeur van mensen om thuis te blijven wonen Kosten voor overheid lager als mensen thuis blijven wonen

Nadere informatie

Ontwikkelingen in de Zorg voor Ouderen

Ontwikkelingen in de Zorg voor Ouderen Ontwikkelingen in de Zorg voor Ouderen Belangenvereniging pensioengerechtigden Politie 21 november 2012 Joop Blom, voorzitter commissie Zorg en Welzijn en Wonen NVOG. Belangenvereniging Pensioengerechtigden

Nadere informatie

Aandacht voor iedereen

Aandacht voor iedereen Aandacht voor iedereen Veranderingen in de zorg Klankbordgroep belangenbehartiging Aalsmeer 12 mei 2014 Esther Anker Adviseur versterking Wmo In deze presentatie 1. Landelijke ontwikkelingen 2. Hoe is

Nadere informatie

Agenda. Decentralisatie AWBZ extramurale begeleiding. Drechtraad. Alblasserdam, 2 oktober 2012

Agenda. Decentralisatie AWBZ extramurale begeleiding. Drechtraad. Alblasserdam, 2 oktober 2012 Decentralisatie AWBZ extramurale begeleiding Drechtraad Alblasserdam, 2 oktober 2012 1 Agenda 2 17.00-17.15 uur: Concept visie extramurale begeleiding Drechtsteden, door wethouder Wagemakers 17.15-17.45

Nadere informatie

De samenwerkingsagenda voor. de fysieke opgave rond decentralisaties en langer thuis wonen

De samenwerkingsagenda voor. de fysieke opgave rond decentralisaties en langer thuis wonen De samenwerkingsagenda voor de fysieke opgave rond decentralisaties en langer thuis wonen Vandaag om de tafel Gemeenten Corporaties Zorgpartijen Andere organisaties Doel Agenda opstellen waarmee bestuurders

Nadere informatie

Strategisch samenwerken wonen, welzijn, zorg Annette Duivenvoorden

Strategisch samenwerken wonen, welzijn, zorg Annette Duivenvoorden Strategisch samenwerken wonen, welzijn, zorg Annette Duivenvoorden Projectleider Rem op AWBZ: 3 miljard Hervorming Langdurige Zorg Niet nieuw - Extramuralisering al gewenst beleid sinds jaren 90 - Geleid

Nadere informatie

Pensioenaanspraken in beeld

Pensioenaanspraken in beeld Pensioenaanspraken in beeld Deel 1: aanspraken naar geslacht en burgerlijke staat Elisabeth Eenkhoorn, Annelie Hakkenes-Tuinman en Marije vandegrift bouwen minder pensioen op via een werkgever dan mannen.

Nadere informatie

Eigen regie en eigen verantwoordelijkheid in de (ouderen) zorg.

Eigen regie en eigen verantwoordelijkheid in de (ouderen) zorg. Eigen regie en eigen verantwoordelijkheid in de (ouderen) zorg. Joop Blom, voorzitter commissie Zorg en Welzijn en Wonen VOOR: Gepensioneerden AGRIFIRM 24 en 26 maart 2015. Kort filmpje over mijn voettocht

Nadere informatie

Regionale visie op welzijn. Brabant Noordoost-oost

Regionale visie op welzijn. Brabant Noordoost-oost Regionale visie op welzijn Brabant Noordoost-oost Inleiding Als gemeenten willen we samen met burgers, organisaties en instellingen inspelen op de wensen en behoeften van de steeds veranderende samenleving.

Nadere informatie

BREEK VERZORGINGSHUIZEN

BREEK VERZORGINGSHUIZEN BREEK VERZORGINGSHUIZEN NIET AF ST ERK GROEIENDE V RAAG NAAR INTENSIEVE ZORG VRAAGT OM BE- H O UD VASTGOED Auteur Henk Nouws Ruimte voor zorg bv Research en advies in wonen en zorg Postbus 2038, 3800 CA

Nadere informatie

WMO-huishoudelijke hulp in natura Ontwikkelingen in Nijmegen. Analyse en vooruitblik

WMO-huishoudelijke hulp in natura Ontwikkelingen in Nijmegen. Analyse en vooruitblik WMO-huishoudelijke hulp in natura Ontwikkelingen in Nijmegen Analyse en vooruitblik Afdeling Onderzoek en Statistiek 8 maart 2012 Inhoudsopgave 1 Inleiding... 2 2 Ontwikkeling 2008-2011, de cijfers...

Nadere informatie

Eigen regie en eigen verantwoordelijkheid in de (ouderen) zorg.

Eigen regie en eigen verantwoordelijkheid in de (ouderen) zorg. Eigen regie en eigen verantwoordelijkheid in de (ouderen) zorg. Joop Blom, voorzitter commissie Zorg en Welzijn en Wonen NVOG VOOR: Vereniging Gepensioneerden DuPont Nederland op 23 april 2015. Ontwikkelingen.

Nadere informatie

langdurige ouderenzorg zorgspaarmodellen Arjen Hussem PGGM Netspar 24 april 2012

langdurige ouderenzorg zorgspaarmodellen Arjen Hussem PGGM Netspar 24 april 2012 Sparen voor langdurige ouderenzorg zorgspaarmodellen Arjen Hussem PGGM Netspar 24 april 2012 Agenda Stijgende zorgkosten en doelen zorgsparen Modelaannames Onhoudbare solidariteit? Lessen uit het buitenland

Nadere informatie

INVESTEREN IN WONEN, WELZIJN EN ZORG. www.aimtrack.nl PAUL REIJN & AUKE VLONK

INVESTEREN IN WONEN, WELZIJN EN ZORG. www.aimtrack.nl PAUL REIJN & AUKE VLONK BEVOLKINGSPROGNOSES ESSENTIEEL VOOR INVESTEREN IN WONEN, WELZIJN EN ZORG www.aimtrack.nl PAUL REIJN & AUKE VLONK SEMINAR BEVOLKINGSPROGNOSES IN THEORIE, BELEID EN PRAKTIJK 6 OKTOBER 2015, CBS, DEN HAAG

Nadere informatie

Ageing Tomorrow, Innovation Today*

Ageing Tomorrow, Innovation Today* Public Sector Ageing Tomorrow, Innovation Today* Point of view Januari 2009 *connectedthinking 1 PricewaterhouseCoopers verleent sectorspecifieke diensten op de gebieden Assurance, Tax & HRS en Advisory.

Nadere informatie

B i j l a g e 1 : T o e l i c h t i n g n u t e n n o o d - z a a k v a n e e n k l e i n s c h a l i g w o o n - z o r g c o m p l e x

B i j l a g e 1 : T o e l i c h t i n g n u t e n n o o d - z a a k v a n e e n k l e i n s c h a l i g w o o n - z o r g c o m p l e x B i j l a g e 1 : T o e l i c h t i n g n u t e n n o o d - z a a k v a n e e n k l e i n s c h a l i g w o o n - z o r g c o m p l e x Toelichting bij nut en noodzaak van het realiseren van een kleinschalig

Nadere informatie

De Wmo en de decentralisaties

De Wmo en de decentralisaties De Wmo en de decentralisaties Presentatie Alice Makkinga Adviseur programma Aandacht voor Iedereen Inhoud Landelijk programma Aandacht voor iedereen Belangrijke maatschappelijke trends? Belangrijkste wettelijke

Nadere informatie

Bij deze bieden wij u de resultaten aan van het onderzoek naar de eerste effecten van de decentralisaties in de gemeente Barneveld.

Bij deze bieden wij u de resultaten aan van het onderzoek naar de eerste effecten van de decentralisaties in de gemeente Barneveld. rriercoj Gemeenteraad Barneveld Postbus 63 3770 AB BARNEVELD Barneveld, 27 augustus 2015 f Ons kenmerk: Ö^OOJcfc Behandelend ambtenaar: I.M.T. Spoor Doorkiesnummer: 0342-495 830 Uw brief van: Bijlage(n):

Nadere informatie

FACTSHEET. Allen te bereiken via: Korte omschrijving van het programma. Looptijd: Programma algemeen

FACTSHEET. Allen te bereiken via: Korte omschrijving van het programma. Looptijd: Programma algemeen programma Betrokken collega FACTSHEET Langer Thuis (PLT) Reinier Koppelaar - projectmanager Noor Focken projectleider actielijn 1 Arianne vd Rijst projectleider actielijn 2 Peter Alders - projectleider

Nadere informatie

SAMEN BOUWEN VLAANDEREN

SAMEN BOUWEN VLAANDEREN aan ZEEUWS- VLAANDEREN Samen bouwen Dit is de gezamenlijke visie van Clavis, Woonstichting Hulst en Woongoed Zeeuws- Vlaanderen op de sociale volkshuisvesting in Zeeuws-Vlaanderen. Ons motto: samen bouwen.

Nadere informatie

Nieuwsflits 16 Aandacht voor iedereen. Hervorming Langdurige Zorg en Zorgakkoord. 8 mei 2013

Nieuwsflits 16 Aandacht voor iedereen. Hervorming Langdurige Zorg en Zorgakkoord. 8 mei 2013 Nieuwsflits 16 Aandacht voor iedereen 8 mei 2013 Hervorming Langdurige Zorg en Zorgakkoord Eind april presenteerde staatssecretaris Van Rijn zijn plannen voor hervorming van de langdurige zorg. Daarbij

Nadere informatie

Strategisch werken aan wonen, welzijn, zorg Bijeenkomst Tympaan Zuid Holland

Strategisch werken aan wonen, welzijn, zorg Bijeenkomst Tympaan Zuid Holland Strategisch werken aan wonen, welzijn, zorg Bijeenkomst Tympaan Zuid Holland Gebiedsgerichte aanpak 1 Opbouw workshop 1. Kennismaking 2. Context 3. Casus beschrijven 2 Gemeente: nieuwe rol, minder geld

Nadere informatie

Vragen uit de SOL bijeenkomst de nieuwe rol van uw gemeente woensdag 29 augustus regio Zuid-Limburg

Vragen uit de SOL bijeenkomst de nieuwe rol van uw gemeente woensdag 29 augustus regio Zuid-Limburg Vragen uit de SOL bijeenkomst de nieuwe rol van uw gemeente woensdag 29 augustus regio Zuid-Limburg 1. Is het de bedoeling dat de gemeente straks met iedere thuiswonende mens met een verstandelijke beperking,

Nadere informatie

De bevolkings- en woningbehoefteprognoses Noord-Brabant actualisering 2011: een samenvatting

De bevolkings- en woningbehoefteprognoses Noord-Brabant actualisering 2011: een samenvatting De bevolkings- en woningbehoefteprognoses Noord-Brabant actualisering 211: een samenvatting Onderzoek en Statistiek Gooitske Marsman Februari 212 In deze notitie staat een samenvatting van De bevolkingsprognose-

Nadere informatie

Hierbij zend ik u de antwoorden op de vragen van het Kamerlid Leijten (SP) over de gevolgen van extramuralisering voor zorgaanbieders (2013Z05339).

Hierbij zend ik u de antwoorden op de vragen van het Kamerlid Leijten (SP) over de gevolgen van extramuralisering voor zorgaanbieders (2013Z05339). > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Rijnstraat 50 2515 XP Den Haag www.rijksoverheid.nl Kenmerk

Nadere informatie

Achtergrondinformatie geldstromen en wetten

Achtergrondinformatie geldstromen en wetten Achtergrondinformatie geldstromen en wetten Tot stand gekomen in het kader van het project RAAK-MKB Ontwerpen voor zorgverleners Auteurs Dr. F. Verhoeven; onderzoeker lectoraat Co-design (HU) Ing. K. Voortman-Overbeek;

Nadere informatie

Inleiding Rob van Gijzel Studiedag WMO

Inleiding Rob van Gijzel Studiedag WMO Inleiding Rob van Gijzel Studiedag WMO 2 september 2005 te Den Bosch De organisatoren hebben mij gevraagd om, naast mijn rol als dagvoorzitter, vooraf kort een inleiding te houden over de context waarbinnen

Nadere informatie

Toekomstige demografische veranderingen gemeente Groningen in een notendop

Toekomstige demografische veranderingen gemeente Groningen in een notendop VLUGSCHRIFT Bevolkingsprognose gemeente Groningen - Toekomstige demografische veranderingen gemeente Groningen in een notendop Inleiding De omvang en samenstelling van de bevolking van de gemeente Groningen

Nadere informatie

Van Sociale Staat naar Sociaal Beleid

Van Sociale Staat naar Sociaal Beleid Denkt u mee??? Van Sociale Staat naar Sociaal Beleid Wat is er allemaal gebeurd? Uitdaging en thema s Wat is er gebeurd na 14 april? Weet u het nog? Die grote bijeenkomst op 14 april 2010 in Heinkenszand?

Nadere informatie

Waardig Ouder Worden in gemeente Barneveld

Waardig Ouder Worden in gemeente Barneveld Waardig Ouder Worden in gemeente Barneveld 12 maart 2018 Wij onderschrijven het landelijk manifest Waardig ouder worden en vertaald naar Waardig ouder worden in de gemeente Barneveld. We zijn er van overtuigd

Nadere informatie

Kabinetsbeleid en persoonsgebonden budget

Kabinetsbeleid en persoonsgebonden budget Kabinetsbeleid en persoonsgebonden budget Hans van der Knijff november 2013 Waar gaan we het over hebben? Stand van zaken landelijke politiek Regeerakkoord/zorgakkoord/beleidsbrief 25 april/begroting 2014/herfstakkoord

Nadere informatie

Zelfstandig thuis wonen met een zorgvraag. Strategische handvaten voor deze opgave

Zelfstandig thuis wonen met een zorgvraag. Strategische handvaten voor deze opgave Zelfstandig thuis wonen met een zorgvraag Strategische handvaten voor deze opgave Een groeiende zorgvraag Dat mensen die zorg nodig hebben toch zelfstandig kunnen wonen, zich thuis voelen en zo lang mogelijk

Nadere informatie

Bijlage 3: Overzicht ontwikkelingen

Bijlage 3: Overzicht ontwikkelingen Bijlage 3: Overzicht ontwikkelingen De Wmo heeft de afgelopen jaren een flinke ontwikkeling doorgemaakt. De eerste jaren bestonden uit het neerzetten van goede structuren voor hulp en ondersteuning. De

Nadere informatie

van staatssecretaris Van Rijn bij de Stichting transmurale zorg (t.g.v. 15-jarig bestaan) Den Haag/Remisemuseum, 12 juni 2014

van staatssecretaris Van Rijn bij de Stichting transmurale zorg (t.g.v. 15-jarig bestaan) Den Haag/Remisemuseum, 12 juni 2014 / plv. Inlichtingen bij H. Halfweeg - Vos Speechschrijver T 070-3406985 M +31(0)6-15035012 h.halfweeg@minvws.nl 15 jaar Stichting Transmurale Zorg 2013/0322 van staatssecretaris Van Rijn bij de Stichting

Nadere informatie

Raadsledendag 20 september

Raadsledendag 20 september Raadsledendag 20 september Wet langdurige zorg & Zorgverzekeringswet Marlies Kamp Manon Jansen Programmamanagement HLZ 3 Presentatie 1. Wet langdurige zorg 2. Zorgverzekeringswet 3. Implementatie 4. Communicatie

Nadere informatie