Woonwensen Roze Ouderen in Rotterdam Een kwalitatief onderzoek naar de woonwensen van homoseksuele ouderen in Rotterdam, in opdracht van Rotterdam

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Woonwensen Roze Ouderen in Rotterdam Een kwalitatief onderzoek naar de woonwensen van homoseksuele ouderen in Rotterdam, in opdracht van Rotterdam"

Transcriptie

1 Woonwensen Roze Ouderen in Rotterdam Een kwalitatief onderzoek naar de woonwensen van homoseksuele ouderen in Rotterdam, in opdracht van Rotterdam Verkeert. Drs. Christine Pijnappels en Dr. Evelyn Finnema Kenniskring Samenhang in de Ouderenzorg, Kenniscentrum Zorginnovatie, Hogeschool Rotterdam, Juli

2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Inleiding Aanleiding en vraagstelling van het onderzoek Methode van onderzoek Literatuuronderzoek Groepsinterviews Enquêtes Onderzoeksresultaten Resultaten literatuur onderzoek Resultaten groepsinterviews Resultaten enquêtes Conclusies, aanbevelingen en discussie Conclusies Aanbevelingen Discussie Literatuurlijst Bijlage 1 Enquête naar het wonen van Rotterdamse senioren

3 Inleiding In juni 2010 vond het eerste kennismakingsgesprek plaats tussen de projectgroep wonen en zorg roze ouderen van het ROOR 1 en de kenniskring Samenhang in de Ouderenzorg van de Hogeschool Rotterdam. De projectgroep wordt vertegenwoordigd door Rotterdam Verkeert, Stichting HomeLesS, Laurens Wonen Diensten Zorg en het COC Rotterdam. In het kennismakingsgesprek is aangegeven met welke problematiek roze ouderen te maken hebben en welke vragen specifiek leven rondom het onderwerp wonen. In dat verband is tevens gesproken over pogingen om woningen te realiseren voor homoseksuele en lesbische ouderen. Zowel in Rotterdam als in andere grote steden in Nederland zijn hiervoor initiatieven genomen, met nog niet altijd het gewenste resultaat. Naar aanleiding van dit eerste kennismakingsgesprek is een projectplan geschreven met de centrale vraag: Wat zijn de woonwensen van homoseksuele ouderen met betrekking tot gezamenlijk wonen in Rotterdam? Om deze vraag te beantwoorden zijn zes groepsinterviews gehouden met roze ouderen. Tevens heeft een literatuurstudie plaats gevonden. Alle ouderen die hebben deelgenomen aan een groepsinterview zijn gevraagd een enquête over woonwensen in te vullen. Tijdens de uitvoering van het onderzoek is regelmatig afstemmings- en voortgangsoverleg geweest met de projectgroep. Leeswijzer Dit rapport bestaat uit 4 hoofdstukken. In hoofdstuk 1 wordt de aanleiding en de vraagstelling van het onderzoek beschreven. In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op de methode van onderzoek. Hoofdstuk 3 gaat over de onderzoeksresultaten. Het rapport wordt afgesloten met conclusies, aanbevelingen en discussie. In het rapport wordt in de meeste gevallen gesproken over homoseksuele ouderen, hiermee wordt bedoeld homoseksuele mannen en lesbische vrouwen in de leeftijd vanaf 55 jaar. Soms wordt gesproken over roze ouderen, hiermee wordt ook genoemde doelgroep bedoeld. Toelichting projectgroepvertegenwoordigers wonen en zorg roze ouderen Rotterdam Verkeert heeft als doel de kwaliteit van het zorgaanbod voor homoseksuele mannen en lesbische vrouwen te verbeteren. Dit doen zij onder andere door informatie te verstrekken en advies te geven aan professionals in de zorg, onderwijs en welzijn en aan homoseksuele mannen, lesbische vrouwen en biseksuelen. Stichting HomeLesS richt zich op betere woonmogelijkheden voor oudere homoseksuelen en lesbiennes (= 50-plussers). Zij probeert dit te bereiken door 1 Het ROOR is het Roze Ouderen Overleg Rotterdam 3

4 belangenbehartiging, door het nemen van initiatieven en door het verstrekken van informatie op het gebied van huisvesting voor homo-senioren. COC-Rotterdam, Vereniging tot Integratie van Homoseksualiteit is een brede maatschappelijke vereniging aangesloten bij de Federatie van Nederlandse Verenigingen tot Integratie van Homoseksualiteit COC Nederland. Het COC biedt steun bij homoseksualiteit en maakt zich sterk voor de belangen van lesbische vrouwen, homoseksuele mannen, bi s en transseksuelen in de samenleving. Het COC geeft informatie, voorlichting en advies over alle aspecten van homoseksualiteit. Laurens wonen diensten zorg is een zorgorganisatie met een breed aanbod voor ouderen. Zij bieden de zorg en ondersteuning die mensen nodig hebben maar zorgen ook voor sociale activiteiten die het leven completer, gezonder en leuker maken. Dit gebeurt zowel thuis als op een van de locaties van Laurens in Rotterdam. Het ROOR, Roze Ouderen Overleg Rotterdam Bovengenoemde organisaties nemen deel aan de projectgroep wonen en zorg roze ouderen. Deze projectgroep komt voort uit het ROOR. Het ROOR is een klankbordgroep die inhoudelijk en beleidsmatig met elkaar meedenkt over het homovriendelijk beleid voor roze ouderen in Rotterdam en de regio voor met name zorg- en welzijnsinstellingen, gemeenten en woningbouwcorporaties. In de klankbordgroep zitten de zorgkoepels Laurens, Humanitas, Aafje, Thuiszorg Rotterdam en homo-organisaties als COC Rotterdam, COC Landelijk, stichting HomeLesS, vrijwillige thuiszorg en Rotterdam Verkeert. Rotterdam Verkeert organiseert en coördineert het ROOR. Het ROOR streeft ernaar om nog meer instellingen op het gebied van zorg, welzijn en wonen aan zich te binden. Cijfers aantal homoseksuele en lesbische ouderen in Rotterdam Het aantal homoseksuele en lesbische ouderen in Rotterdam is niet exact te benoemen. Er worden percentages genoemd van 11% van de Nederlandse bevolking heeft homoseksuele, lesbische of biseksuele gevoelens. Naar schatting telt Rotterdam oudere homo s en lesbo s. De uitvoering van het onderzoek is mogelijk gemaakt door samenwerking met de projectgroep maar vooral ook door de openheid van de deelnemers aan de groepsinterviews. Het waren openhartige gesprekken. Dit heeft veel informatie opgeleverd waardoor het mogelijk is geworden om inzicht te krijgen in de woonwensen van Rotterdamse roze ouderen. Dank daarvoor. 4

5 1 Aanleiding en vraagstelling van het onderzoek De aanleiding voor het onderzoek is dat belangenvereniging Rotterdam Verkeert samen met stichting HomeLesS en het COC Rotterdam de behoefte signaleert van roze ouderen die mogelijk graag willen samenwonen. Deze behoefte is verklaarbaar door een aantal omstandigheden. Homo ouderen in de leeftijd van 65 jaar en ouder, hebben vaak een moeilijke periode meegemaakt om uit te komen voor hun seksuele geaardheid. Dat het een moeilijke periode betrof heeft onder andere te maken met het feit dat homoseksualiteit lange tijd niet geaccepteerd werd en zelfs wetenschappelijk ontkend werd (Rotterdam Verkeert, 2007). Dit leidde soms tot een sociaal isolement van homomannen en lesbische vrouwen. In de loop der tijd is de maatschappij toleranter geworden en hebben veel homo ouderen een omgeving om zich heen gecreëerd waar hun seksuele geaardheid geen kwestie is. Ondanks dat de maatschappij toleranter is geworden wat betreft homoseksualiteit is er nog steeds sprake van homonegativiteit. Dit wordt des te meer duidelijk in het rapport over geweld tegen homoseksuele mannen en lesbische vrouwen (Schuyf, 2009). Het rapport beschrijft het geweld dat plaatsvindt tegen homo s en lesbiennes vanwege hun seksuele geaardheid, en het maakt daarmee inzichtelijk dat dit geweld bestaat. Homomannen en lesbische vrouwen hebben in meer of mindere mate angst om gepest en aangekeken te worden en nog erger mogelijk slachtoffer te worden van geweld. Ook in Steeds gewoner, nooit gewoon, een publicatie van het Sociaal Cultureel Planbureau (2010) wordt aangegeven dat we er nog niet zijn wat betreft een volledige acceptatie van homoseksualiteit. Een aspect van het ouder worden is dat de sociale netwerken van oudere mensen kleiner worden. Ouderen worden minder mobiel en zijn meer aangewezen op hulp van anderen in privésfeer en in professionele zin. Hierdoor ontstaat de vrees dat zij opnieuw moeten gaan uitleggen wie zij zijn. Zij hebben daarmee niet altijd goede ervaringen. Doordat men meer op hulp van anderen is aangewezen omdat men ouder wordt, wordt deze hulp bij hetero ouderen wanneer mogelijk voor een deel door de (klein)kinderen geboden. Roze ouderen hebben veelal geen kinderen en kleinkinderen en zijn daarom eerder en meer aangewezen op professionele hulp. Vervolgens is het belangrijk om te realiseren dat het in alle gevallen voor ouderen moeilijk is om geschikte huisvesting te vinden. Het aanbod van woningbouwcorporaties en anderen sluit niet altijd aan bij de behoefte van de senioren. (Pijnappels & Finnema, 2010) Genoemde omstandigheden leiden ertoe dat de projectgroep wonen en zorg roze ouderen geïnteresseerd is in de volgende onderzoeksvraag: Wat zijn de woonwensen van homoseksuele ouderen met betrekking tot gezamenlijk wonen in Rotterdam? 5

6 2 Methode van onderzoek Onderzoeksvraag Wat zijn de woonwensen van homoseksuele ouderen met betrekking tot gezamenlijk wonen in Rotterdam? Uitgaande van de onderzoeksvraag heeft onderzoek plaatsgevonden bestaande uit drie onderdelen: een literatuuronderzoek naar de woonwensen van roze ouderen; groepsinterviews met homomannen en lesbische vrouwen; een verspreiding van een enquête onder de deelnemers aan het groepsinterview. 2.1 Literatuuronderzoek Voor het vinden van geschikte literatuur is de mediatheek van de hogeschool Rotterdam geraadpleegd. Er is gezocht in de databanken Picarta, Nederlandse artikelenbank zorg en in de krantenbank. Termen die gebruikt zijn; roze ouderen, homoseksuele ouderen, wonen en woonvoorzieningen. Vervolgens zijn nog verwijzingen van de gelezen artikelen geraadpleegd (sneeuwbalmethode). Er is geselecteerd op schriftelijk materiaal, boeken en artikelen uit tijdschriften vanaf 1996 tot en met Dit heeft vier thema s opgeleverd die verband houden met de woonwensen van homoseksuele en lesbische ouderen: eenzaamheid bij homoseksuele ouderen, woonwensen van homoseksuele ouderen en wooninitiatieven voor homoseksuele ouderen in Nederland. Het thema zorg zal uitgewerkt worden als een vierde thema wanneer het in het verlengde van centrale vraagstelling genoemd wordt. De thema s zijn beschreven in hoofdstuk Groepsinterviews Er is voor groepsinterviews gekozen vanwege de veronderstelling dat deze manier van interviewen bijdraagt aan de gedachte ontwikkeling over wat mogelijke wensen zijn of kunnen zijn in het kader van het onderzoek. Met de projectgroep Gezamenlijk wonen roze ouderen is uitvoerig gesproken over de wijze van verkrijgen en benaderen van deelnemers voor de interviews. De vertegenwoordigers van Rotterdam Verkeert, stichting HomeLesS, Laurens en het COC Rotterdam hebben het initiatief genomen om op basis van het kerstkaart idee homomannen en lesbische vrouwen te benaderen. Dit betekent dat projectgroepleden, in hun eigen netwerk, mensen hebben benaderd voor deelname aan het onderzoek. Stichting HomeLesS en het COC Rotterdam 6

7 heeft het onderzoek ook aangekondigd in haar nieuwsbrief. De onderzoeker heeft de vrijdagmiddag salon van stichting Humanitas 2 tweemaal bezocht. Het streven was in totaal 20 personen te laten deelnemen aan de interviews. De verwachting was dat dit aantal voldoende informatie oplevert. De interviews zijn op diverse locaties afgenomen. Een topiclijst met de hieronder genoemde onderwerpen stond centraal tijdens de interviews: Huidige woonsituatie en wensen met betrekking tot huidige woonsituatie; Ideale woonwensen en mogelijkheden tot het realiseren van de ideale woonwensen; Verwachting van anderen (bijvoorbeeld directe familie, vrienden, hulporganisaties, gemeente, woningbouwcorporaties enz.) om ideale woonwensen te realiseren en andere voorwaarden voor het kunnen realiseren van de woonwensen. Alle interviews zijn opgenomen met behulp van audioapparatuur. Daarna zijn de interviews uitgewerkt op schrift. Vervolgens zijn de interviews geanalyseerd op basis van de topiclijst en op basis van de onderwerpen uit de literatuur. 2.3 Enquêtes Aan alle deelnemers aan de groepsinterviews is gevraagd om de enquête in te vullen die werd uitgereikt door de onderzoeker na het interview. De enquête is opgesteld ten behoeve van het woononderzoek van Rotterdamse senioren (Pijnappels & Finnema, 2010). Het is mogelijk om op basis van deze enquête mogelijke vergelijkingen te maken met heteroseksuele ouderen. Dat is ook de reden waarom de enquête niet is aangepast voor dit specifieke onderzoek. In bijlage 1 is de enquêtelijst opgenomen. De analyse van de gegevens van de enquête zal plaatsvinden met behulp van SPSS. 2 Stichting Humanitas organiseert op de locatie Humanitas-Bergweg een wekelijkse daginloop waar roze ouderen uit de wijk en de stad samen komen voor een interessante en gezellige middag. 7

8 3 Onderzoeksresultaten In dit hoofdstuk worden de resultaten beschreven. De resultaten geven antwoord op de centrale vraag: Wat zijn de woonwensen van homoseksuele ouderen met betrekking tot gezamenlijk wonen in Rotterdam? De resultaten uit het literatuuronderzoek, de groepsinterviews en de ingevulde enquêtes worden in paragraaf 3.1, 3.2 en 3.3 weergegeven. 3.1 Resultaten literatuur onderzoek In hoofdstuk 2, methode van onderzoek, is aangegeven dat een literatuurstudie heeft plaatsgevonden en hoe deze is uitgevoerd. Een aantal thema s zijn mogelijk van invloed op de resultaten van dit onderzoek. Deze thema s worden hieronder toegelicht en in de conclusie zullen verbanden worden gelegd tussen genoemde thema s, de groepsinterviews en de enquêtes. De thema s die naar voren zijn gekomen naar aanleiding van de literatuurstudie zijn: 1. Eenzaamheid bij homoseksuele ouderen; 2. Woonwensen van homoseksuele ouderen; 3. Wooninitiatieven voor homoseksuele ouderen in Nederland. Omdat het over ouderen gaat in combinatie met wonen is het begrip zorg bijna onvermijdelijk. De vraagstelling voor dit onderzoek is gericht op het wonen van homoseksuele ouderen. Het thema zorg zal uitgewerkt worden als een vierde thema wanneer het in het verlengde van centrale vraagstelling genoemd wordt. 4. Zorginitiatieven voor homoseksuele ouderen Eenzaamheid bij homoseksuele ouderen Zoals in de inleiding is aangegeven, verkeren homoseksuele ouderen in bepaalde omstandigheden die mogelijk het gevoel van eenzaamheid kunnen verklaren. Fokkema en Kuyper hebben in 2006 onderzoek verricht naar de verklaarbaarheid van eenzaamheid onder homoseksuele ouderen. Hiervoor hebben zij twee studies vergeleken namelijk; het project Vrolijke Herfst (homoseksuele ouderen; Van de Meerendonk e.a. 2003) en het NESTOR/LSN-onderzoeksprogramma Leefvormen en Sociale Netwerken van ouderen (heteroseksuele ouderen; Knipscheer, De Jong Gierveld, Van Tilborg & Dykstra, 1995). Hieruit blijkt dat homoseksuele ouderen gemiddeld genomen meer eenzaam zijn dan heteroseksuele ouderen. Vervolgens hebben ze gekeken naar de factoren die daar mogelijk op van invloed zijn. Hiervoor is de sociale inbedding onderzocht en andere niet-sociale factoren. Wat betreft de sociale inbedding is gebleken dat homoseksuele ouderen in vergelijking met heteroseksuele ouderen: 8

9 Vaker partner- en kinderloos zijn; In een aantal opzichten over een kleiner sociaal netwerk beschikken; Minder deelnemen aan het sociale leven in bredere zin. Bovenstaande opsomming kan nader worden toegelicht met de wetenschap dat homoseksuelen mogelijk eerder getrouwd zijn maar ten gevolge van hun uit de kast komen gescheiden zijn en vervolgens partnerloos zijn gebleven. Mensen die niet voor een relatie hebben gekozen zijn op deze manier ook vaak kinderloos gebleven. Ten gevolge van het uit de kast komen, een scheiding en kinderloos zijn, is er minder vaak sprake van een hechte familieband. Omdat het vaak leuker is om met z n tweeën deel te nemen aan een activiteit ligt het deelnamepatroon aan sociale activiteiten van mensen met een relatie hoger dan van alleengaanden (Fokkema & Kuyper, 2006). Wanneer deze kenmerken ook van toepassing zijn op heteroseksuele ouderen dan nog ervaren homoseksuele ouderen meer eenzaamheid. Dit betekent dat een zwakkere sociale inbedding niet volledig verklaart waarom men dit gevoel van eenzaamheid zo ervaart. Dit geldt ook voor de niet-sociale factoren zoals gezondheid, woonsituatie, zelfbeeld en economische positie. Uit dit onderzoek blijkt ook dat homoseksuelen vaker intensief contact hebben met vooral vrienden en dat zij verhoudingsgewijs vaker over een hogere economische status beschikken. De onderzoekers zijn voorzichtig met een eindconclusie omdat zij de kwaliteit van de sociale inbedding niet hebben meegenomen in het onderzoek. Dit betekent voor dit onderzoek dat het van belang is om te realiseren dat homoseksuele ouderen meer eenzaamheid ervaren. Dit kan betekenen dat vanuit de ervaring van eenzaamheid, homoseksuele ouderen meer behoefte hebben aan initiatieven die eenzaamheid kunnen verminderen. Den Heijer 2009 heeft een onderzoek verricht naar de behoefte aan woonvoorzieningen voor homoseksuele ouderen in Nederland. In dat onderzoek wordt ook eenzaamheid onder homoseksuelen besproken. Op basis van de verkorte eenzaamheidsschaal van De Jong Gierveld wordt geconstateerd dat de meerderheid van homoseksuelen niet eenzaam is. Binnen de groep homoseksuele ouderen zijn de oudste ouderen eenzamer dan de relatief jongere ouderen (Den Heijer, 2009). Dit sluit niet geheel aan bij de resultaten van het onderzoek van Fokkema. Den Heijer baseert zijn resultaten op 759 personen in de leeftijd van 50 tot 91 jaar. De gemiddelde leeftijd is 60 jaar. Fokkema baseert zijn resultaten op respondenten ouder dan 55 jaar met een gemiddelde leeftijd van 64. Het onderzoek van Den Heijer is 3 jaar later uitgevoerd dan het onderzoek van Fokkema. Het onderzoek Op weg naar een Vrolijke Herfst? uitgevoerd door Rutgers Nisso Groep noemt ook dat de helft van de ouderen niet eenzaam is. Neemt niet weg dat 7% van de respondenten zich zeer sterk eenzaam voelt en 9% sterk eenzaam. Ook hier blijkt dat homoseksuele ouderen zich meer eenzamer voelen dat heteroseksuele ouderen (2003, Meerendonk e.a.). Eenzaamheid zou een van de redenen kunnen zijn waarom roze ouderen meer behoefte hebben aan gezamenlijk wonen. Woonwensen homoseksuele ouderen Den Heijer heeft een kwantitatief onderzoek verricht naar de woonwensen van homoseksuele ouderen. De centrale vraag was; zouden woonvoorzieningen die specifiek bestemd zijn voor homoseksuele ouderen kunnen voorzien in een behoefte? (Den Heijer, 9

10 2009). Het antwoord op deze vraag is ja. Mannen hebben hier blijkbaar meer behoefte aan dan vrouwen. De behoefte aan zo n woonvoorziening hangt wel samen met een aantal factoren. Zo blijkt dat de behoefte afneemt naarmate de homotolerantie binnen de samenleving toeneemt (Den Heijer, 2009). Opleidingsniveau, mate van sociale ondersteuning, behoefte aan homogeniteit en het gevoel van onveiligheid beïnvloeden de toekomstige keuze voor een woonvoorziening (Den Heijer, 2009). In het onderzoek wordt tevens omschreven dat een ruime meerderheid van de respondenten behoefte heeft aan een sociale woonomgeving met zowel homoseksuelen als heteroseksuelen met een diversiteit aan leeftijden. Deze behoefte is ook eerder geconstateerd voor heteroseksuele ouderen. Het is niet duidelijk omschreven wat exact wordt verstaan onder een sociale woonomgeving. Uit de tekst kan opgemaakt worden dat het een woonomgeving betreft die vriendelijk is voor homoseksuelen en waarbij extra aandacht is voor de homoseksuele oudere. Een derde van de respondenten geeft aan de voorkeur te hebben voor een woonomgeving met alleen homoseksuelen. In het onderzoek Op weg naar een Vrolijke Herfst? wordt beschreven wat de woonbehoeften zijn voor homoseksuele ouderen. Ruim 10 procent geeft aan dat men op dat moment graag een woonomgeving zou willen hebben waar ook andere homoseksuelen wonen. Ongeveer 25 procent geeft aan dat zij op dat moment en ook in de toekomst geen behoefte heeft aan zo n woning. Wonen met zowel andere homoseksuele als heteroseksuele ouderen is de optie waar homoseksuele ouderen het vaakst ja tegen zeggen, mochten zij niet langer zelfstandig kunnen wonen, dit geldt voor 75 procent van de respondenten. Ongeveer 20 procent zou naar een woonomgeving willen waar alleen oudere homoseksuelen van het eigen geslacht wonen (2003, Meerendonk e.a.). Stichting HomeLesS in Rotterdam heeft in juni 2001 een enquête gehouden naar woonwensen van homoseksuele en lesbische ouderen, ook hier blijkt dat 40 procent kiest voor samenwonen met homoseksuele en heteroseksuele ouderen. Het percentage wat alleen wil samenwonen met homoseksuele ouderen is 24 procent. Dit is vergelijkbaar met het onderzoek Vrolijke Herfst. 71 Procent heeft aangegeven om gebruik te willen maken van een woonproject gericht op gezamenlijk wonen. Een meerderheid (61 procent) geeft aan graag te kunnen beschikken over gemeenschappelijke ruimtes in het woonproject. Wooninitiatieven voor homoseksuele ouderen in Nederland In principe zijn er diverse mogelijkheden wat betreft wonen voor ouderen. Ouderen willen het liefst zo lang mogelijk blijven wonen in hun huidige woning. Als men ouder wordt komt ook het besef dat men vaak meer afhankelijk gaat worden van anderen. Men kan tot de conclusie komen dat de huidige woning niet meer geschikt is om te blijven wonen vanwege trappen, smalle deuren, niet voldoende ruimte in toilet of badkamer enzovoort. Dit besef is ook aanwezig bij de roze ouderen. Zoals in de vorige paragraven ook is beschreven blijkt dat homoseksuele ouderen daar ook specifieke ideeën over hebben hoe zij in de toekomst als men ouder wordt zou willen wonen. Dit heeft geresulteerd tot een aantal initiatieven in verschillende steden van Nederland om deze woonwensen ook daadwerkelijk te kunnen realiseren. 10

11 In de hierna volgende tabel worden diverse woonvormen / wooninitiatieven voor homoseksuele ouderen in Nederland genoemd. Dit overzicht is niet volledig, maar geeft een impressie van de verschillende initiatieven. Plaats in Naam en woonvorm Initiatief of reeds Bijzonderheden Nederland Amsterdam LA Rieshuis, zeven aanleunwoningen bij het verzorgingstehuis de Rietvinck Verzorgingscentrum d Oude Raai is homovriendelijk Woonmaatschappij Amsterdam; woongroep voor oudere lesbo s Amsterdams wooncomplex voor homoseksuele ouderen gerealiseerd Gerealiseerd in 1998 Gerealiseerd Initiatief gaat niet door. Het initiatief begint in 2013 en is een samenwerking tussen woningcorporatie Rochdale en zorgorganisatie Osira. Den Haag La Vie en Rose Initiatief wat in 2010 opgeleverd zou worden, is niet doorgegaan. Appartementen complex met gemeenschappelijke ruimte, groepswonen door ouderen Initiatief ipv. La Vie en Rose, is nieuw en nog niet gerealiseerd. Rotterdam Walenburghof Was een initiatief van woningbouwcorporatie het SOR, gemeente en belanghebbenden. Kelloggsflat Was een initiatief van Laurens maar is niet doorgegaan. Tabel 1: Wooninitiatieven voor roze ouderen in Nederland 120 Homoseksuele ouderen staan op de wachtlijst (dagblad Trouw, 16 april 2011) Organiseert roze dagen (dagblad het Parool, 19 maart 2009) Het gaat voorlopig niet door en niet in de Bijlmer (dagblad het Parool, 1 februari 2007) Het gaat om een wooncomplex met 24 eenheden in de Van Hogendorpstraat in Westerpark, speciaal voor homoseksuele ouderen. Men wil tevens de reguliere zorg voor ouderen homovriendelijk maken. Daarom subsidieert de gemeente Amsterdam dit jaar de werkgroep Roze Mokum, die zich inzet voor homovriendelijke zorg. 50 Appartementen met een gemeenschappelijke ruimte, een binnentuin en een ondergrondse parkeergarage aan de rand van de binnenstad van Den Haag (sociale huursector, vrije huursector en koopwoningen) ( Is vanwege kosten niet doorgegaan. Het betrof zeer kleine woonruimtes en is daarom niet doorgegaan. 11

12 Een opmerking die in dit onderzoek van belang wordt geacht, is de ontwikkeling van het woonbeleid in Nederland. Brandsen en Helderman (2010) beschrijven de paradox van het Nederlandse woonbeleid. Enerzijds wordt het ideaal van sociale cohesie door bestuurders en beleidsmakers beleden en nagestreefd. Woonbeleid wordt gezien als een instrument voor de realisering van dit ideaal. Anderzijds, zullen we betogen, zijn de centrale verdelingsprincipes achter het woonbeleid daarmee direct in tegenspraak: de noodzaak van sociale menging en gelijke behandeling. Zij merken op dat betrokkenheid bij de buurt door vrijwel iedereen als ideaal geprezen wordt, maar dit is institutioneel niet verankerd of wordt niet gefaciliteerd. Zij spreken vervolgens over het opzetten van coöperaties als een mogelijke oplossing naar het voorbeeld van woningcoöperaties in Duitsland. (Brandsen en Helderman, 2010). Duivesteijn (2010) benoemt ook de tendens van het hedendaags woonbeleid in Nederland. Hij geeft aan dat met de huidige beleidsprincipes het feitelijk onmogelijk is voor bewoners om zich te verenigen. Duivensteijn pleit voor zelfregulatie waarbij het woonbeleid dienstbaar is aan de organisatie van onze samenleving en burgers betrokken worden bij hun wonen in plaats van consument te zijn (Duivensteijn, 2010). Geschetste problematiek zou mogelijk een reden kunnen zijn van het moeilijk laten slagen van de genoemde initiatieven in bovenstaande tabel. Wooninitiatieven worden soms door bewoners zelf genomen en soms door de gemeente, woningbouwcorporaties enz. Voor gemeenten bestaat er De roze gemeentegids dit is een adviesrapport voor gemeenten betreffende beleid voor lesbische vrouwen, homomannen, biseksuelen en transgenders (LHTB). De publicatie is uitgegeven door Movisie, een organisatie voor kennis en advies voor maatschappelijke ontwikkeling. De roze gemeentegids heeft als doel om de emancipatie van genoemde groepen te bevorderen. Gemeenten vinden in deze gids handreikingen voor de vormgeving van het LHTB-beleid op het gebied van WMO, jongeren, migranten, veiligheid, onderwijs, sport en ouderen. Op het gebied van wooninitiatieven als op het gebied van zorginitiatieven bestaat de mogelijkheid van het gebruik van de tolerantiescan de Roze Loper. De Roze Loper is een landelijk initiatief opgezet door de heer Bongers en de projectgroep Senioren vanuit het COC Nijmegen om verzorgingshuizen meer bewust te maken van het bestaan van homoseksualiteit in de ouderenzorg. Met de Roze Loper wordt homovriendelijkheid in verzorgingstehuizen aangemoedigd. De ervaring is dat er weinig aandacht is voor roze 50- plussers bij hulpverleners en het management van zorginstellingen. Homoseksuele bewoners die open zijn over hun geaardheid lopen het risico om gediscrimineerd te worden. Als woonzorginstellingen in aanmerking willen komen voor de Roze Loper kunnen zij meedoen aan de tolerantiescan. Zij tonen daarmee aan dat zij vooroordelen willen tegengaan en mee willen werken om een organisatie te zijn waar iedereen wil verblijven en werken. ( Diverse woonzorginstellingen waaronder Humanitas-Bergweg in Rotterdam, hebben de Roze Loper in ontvangst mogen nemen. De website kan geraadpleegd worden om te zien waar de Roze Loper is uitgereikt. Zorginitiatieven voor homoseksuele ouderen in Nederland Den Heijer (2009) wijdt in zijn beschrijving van verricht onderzoek een paragraaf aan professionele zorg. Uit zijn onderzoek blijkt dat een ruime meerderheid van de respondenten verwacht dat hulpverleners op de hoogte zijn van de seksuele voorkeur van de zorgvrager maar men vindt niet dat daar actief naar gevraagd moet worden. Uiteindelijk denkt 25 12

13 procent van de respondenten dat professionele hulpverleners niet goed weten om te gaan met de seksuele voorkeur van de zorgvrager. En bijna 20 procent is bang om afhankelijk te zijn van professionele hulpverleners. Een grote meerderheid zegt te kiezen voor een instelling die als homovriendelijk bekend staat. (Den Heijer, 2009). In het rapport Op weg naar een Vrolijke Herfst? staat beschreven een antwoord op de vraag wat zorgverleners zouden moeten leren bij het omgaan met homoseksuele cliënten. Kennis- en houdingsaspecten zijn van belang. Onder kennisaspecten wordt verstaan, algemene kennis over homoseksualiteit, de leefstijl en levensloop van homoseksuelen waardoor bijvoorbeeld andere interesses ontstaan omdat men geen kinderen heeft. Daarnaast wordt begrip en kennis over de omstandigheden waarin homoseksuelen uitgekomen zijn voor hun seksuele geaardheid als belangrijk ervaren. Onder gedragsaspecten wordt verstaan, acceptatie, zonder (voor)oordelen, geen discriminatie, inlevingsvermogen, er is meer dan hetero en de professionaliteit om juist dingen wel of niet bespreekbaar te maken. (Meerendonk e.a. 2003). De meeste homoseksuele ouderen vinden het belangrijk dat hun zorgverleners homovriendelijk zijn. Het voert in het kader van de centrale vraagstelling van dit onderzoek te ver om uitgebreid in te gaan op de zorgbehoeften van en zorgverlening aan homoseksuele ouderen. Hiervoor wordt verwezen naar onder andere het rapport Op weg naar een Vrolijke Herfst, (Meerendonk e.a. 2003). 13

14 3.2 Resultaten groepsinterviews Voor de beantwoording van de centrale vraag hebben 6 groepsinterviews plaats gevonden. Opvallend hierbij is dat slechts drie vrouwen in totaal hebben deelgenomen aan de interviews. Deze interviews zijn opgenomen met audioapparatuur en vervolgens uitgewerkt op schrift. Deze gegevens zijn vervolgens op onderwerp geanalyseerd. Netwerk Datum van interview Aantal personen Stichting HomeLesS Maandag 17 januari personen 8 Vrijdagmiddag salon St. Humanitas COC Rotterdam, Schiedamsesingel COC Rotterdam, Schiedamsesingel Vrijdagmiddag salon St. Humanitas Bekenden van projectgroepleden Vrijdag 28 januari personen 4 Maandag 14 februari personen 7 Vrijdag 25 februari personen 2 Vrijdag 11 maart persoon 0 Vrijdag 18 maart personen 3 Aantal ingevulde enquêtes Tabel 2 Overzicht van het aantal groepsinterviews en de deelname hieraan. Zoals uit de tabel valt op te maken heeft de onderzoeker tweemaal de vrijdagmiddagsalon bezocht. Tijdens de eerste bijeenkomst waren zeker 12 personen aanwezig, 4 personen hebben uiteindelijk deelgenomen. Omdat er mogelijk meer interesse was voor deelname of omdat het interessant is om te weten waarom de anderen niet willen deelnemen is de vrijdagmiddagsalon een tweede keer bezocht. Bij de tweede keer heeft één persoon deelgenomen. Tijdens de tweede bijeenkomst heb ik getracht aan de grote groep aanwezigen te vragen waarom er mogelijk niet wordt deelgenomen. De coördinator van deze bijeenkomst gaf aan dat sommige mensen geen behoefte hebben om hier aan deel te nemen. Zij ervaren het meedoen als een stempel drukken op het anders zijn. Met betrekking tot het interview met een persoon tijdens aanwezigheid van een tweede bijeenkomst dient op gemerkt te worden dat de gegevens uit het interview zijn meegenomen in het totaal. Tijdens de interviews zijn de volgende onderwerpen besproken en zullen achtereenvolgens nader worden toegelicht: Huidige woonsituatie en wensen met betrekking tot huidige woonsituatie; Ideale woonwensen en mogelijkheden tot het realiseren van de ideale woonwensen; Verwachting van anderen (bijvoorbeeld directe familie, vrienden, hulporganisaties, gemeente, woningbouwcorporaties enz.) om ideale woonwensen te realiseren en andere voorwaarden voor het kunnen realiseren van de woonwensen. 14

15 Huidige woonsituatie en wensen met betrekking tot de huidige woonsituatie De deelnemers wonen allemaal zelfstandig. Enkelen vertellen dat zij in een ruime flat wonen. Anderen wonen in een 55-plus woning. Twee deelnemers wonen in een woongemeenschap. Eén meneer woont alleen in een woongemeenschap en de ander woont daar samen met zijn partner. Eén man woont in een vrijstaande woning niet in Rotterdam. De gemiddelde leeftijd van de deelnemers is 68 jaar. De leeftijd van de deelnemers varieert van 54 tot 86 jaar. Het grootste gedeelte van de deelnemers is tussen de 70 en 75 jaar. Met name de respondenten in deze leeftijdscategorie vroegen zich af hoe het nu moet als je ouder wordt en daarbij de kans hebt om ziek, minder mobiel en mogelijk meer afhankelijk van anderen te worden. Deze deelnemers gaven aan op zoek te zijn naar andere woonruimte. Er bestaan wisselende ervaringen met het gebruik van hulp van buren, familie of vrienden bijvoorbeeld wanneer men ziek wordt. Soms is de ervaring dat men daar geen gebruik van maakt. Daarvoor geven sommige deelnemers als oorzaak aan de ervaring van een laag saamhorigheidsgevoel onder de buurtbewoners. Maar die saamhorigheid tussen de mensen is er helemaal niet. Dat is misschien op een dorp nog wel maar in de stad zijn mensen erg egoistisch. (citaat van een deelnemer) In een ander interview sprak men wel over het helpen van anderen wanneer zij hulp nodig hebben. Soms bestaat het gevoel van saamhorigheid onder de homoseksuele flatbewoners. Ook werd er een voorbeeld genoemd dat men niet zo veel contact heeft met de buren maar alleen wanneer het noodzakelijk is, bijvoorbeeld bij ziekte is men zeker bereid om elkaar te helpen en heeft men dit ook zo ervaren. Men weet dat men professionele hulp kan inschakelen maar dat wordt niet altijd gedaan. Een deelnemer vertelt dat hij een ex-vriend in huis heeft gehaald omdat hij niet voldoende meer voor zichzelf kon zorgen. Wel ervaart hij homonegativiteit van zijn andere huisgenoten uit de woongemeenschap. De deelnemer vertelt dat hij bang is dat er op zijn deur vuile vieze homo wordt geschreven. Daarom geeft hij aan is dit project toch wel heel nuttig. Alle deelnemers beamen het dat zij graag in meer of mindere mate gebruik willen maken van burenhulp indien dit nodig is. Tja ik ben niet zo groot en als ik dan post uit mijn brievenbus moet halen en er komt iemand langs, dan vraagt hij of hij kan helpen? (citaat van een deelnemer) Een aantal deelnemers woont samen met een partner. Sommige respondenten wonen samen met een veel jongere partner. Dit heeft consequenties voor de huidige woonwensen. De jongere partner staat nog actief in het arbeidsproces. Voor de andere partner (in dit geval deelnemer aan het onderzoek) betekent dit, dat hij overdag veel alleen thuis is en in een woonomgeving woont waar ook veel buurtbewoners overdag aan het werk zijn. Hij zou graag wat meer buurtcontacten hebben met bewoners uit de wijk. De deelnemer die met een jongere partner samenleeft geeft ook aan dat gezien zijn gezondheidstoestand hij graag naar een andere woning zou willen verhuizen die meer aangepast is in verband met zijn situatie. Zijn jongere partner is nog niet toe aan verhuizen. Mijn vriend werkt nog fulltime en ik ben fulltime gepensioneerd dus vandaar dat ik zeer 15

16 geinteresseerd ben, ik ben er wel aan toe maar mijn partner nog niet. (citaat van een deelnemer) Ter illustratie van wat ik daarnet vertelde. Wij zijn vorig jaar in de winter in Turkije geweest, dat was ideaal maar de gemiddelde leeftijd was tussen de 60 en 80 jaar en mijn vriend zat zich kapot te vervelen. Ja die had geen zin om iedere avond bingo te spelen of te kaarten. Gelukkig hadden we een auto gehuurd en die ging iedere avond naar de disco. Dat is natuurlijk duidelijk, toen gingen mijn ogen open, een bejaardencentrum daar is hij nog veel te jong voor. (citaat van een deelnemer) De meerderheid van de deelnemers woont alleen en geeft aan behoefte te hebben aan een derde kamer. Deze kamer willen ze graag als hobby- en of logeerkamer bestempelen. Een deelnemer geeft aan dat hij een partner heeft en dat zij allebei veel hobby s hebben, die veel ruimte vragen. Zij hebben onder andere niet gekozen voor samenwonen omdat ze verwachten dat ze dan ruimte moeten inleveren. Nu zijn ze veel samen maar ieder heeft zijn eigen woning. De meeste deelnemers zijn zich bewust van de mogelijke toekomstige beperkingen van hun woning. Zodra deze beperkingen een grote rol gaan spelen wordt gedacht aan verhuizen. Aanpassingen in de woning wordt nauwelijks genoemd. Zolang we nog trappen kunnen lopen is het te doen. (citaat van een deelnemer) Een deelnemer gaf wel aan dat zij diverse aanpassingen in haar woning heeft laten doen in verband met haar gezondheidstoestand. Ideale woonwensen De respondenten zijn erg gesteld op hun vrijheid en ruimte die ze vaak nog hebben in hun huidige woning. Dit geeft de mogelijkheid om uitvoering te geven aan vrijetijdsbesteding zoals schilderen, foto s maken en ontwikkelen, computeren et cetera. Dat men meer aandacht besteedt aan hobby s komt ook voort uit het feit dat de meeste deelnemers de pensioengerechtigde leeftijd hebben en daarnaast vaak geen kinderen hebben. Een andere reden is dat sommige deelnemers ervaren dat zij minder sociale contacten hebben. Hieruit komt de wens naar voren als men eventueel naar een andere woning zou verhuizen dat er dan een mogelijkheid is van een gezamenlijke hobbyruimte. Deze suggestie werd door anderen kritisch benaderd met hoe moet dat dan? Een deelnemer aan het interview gaf aan dat het toch ook vooral gezellig moet zijn. Een andere deelnemer sprak over een homovriendelijke sfeer. Daarom zag hij het als ideaal om alleen maar met homo s te wonen. Bij de vraag of hij dit wilde toelichten, gaf hij als antwoord: ik vind het niet een ideale situatie zoals het in de maatschappij zou moeten zijn, maar mijn visie is zolang het zoals nu is, vind ik dat wel prettiger, want ik wil geen gedonder in die huizen van mensen die een beetje moeilijk gaan lopen doen. (citaat van een deelnemer) Andere woonwensen die worden aangegeven zijn dichtbij winkels, openbaar vervoer en gezondheidszorgvoorzieningen. Daarnaast geeft men aan graag in de buurt te willen wonen 16

17 van culturele instellingen of gemakkelijk daar in de buurt kunnen komen. Ook worden groenvoorzieningen als ideale woonwensen aangegeven, daarentegen is het ook populair om midden in het centrum van Rotterdam te kunnen wonen. Er wordt expliciet aangegeven dat de wens bestaat om met meerdere homoseksuele mensen samen te wonen bijvoorbeeld in een appartementencomplex. Het hoeft niet perse met alleen homoseksuelen. Sommige deelnemers geven hier duidelijk een voorkeur aan, andere willen ook graag met heteroseksuelen wonen. De reden die gegeven wordt voor deze voorkeur is dat men angst voor discriminatie ervaart en een gevoel van niets te hoeven uitleggen. Men geeft aan dat het een voordeel is wanneer van te voren duidelijk wordt aangegeven dat enkele woningen bewoond worden door homoseksuelen. Andere mensen die daar willen wonen kunnen daar rekening mee houden. Diverse deelnemers noemen dan het niet gerealiseerde initiatief Walenburghof als een ideaal voorbeeld. Ik vond het wel prettig aan deze situatie omdat deze situatie zou inhouden dat wij als homo s daar in zouden komen wonen, zo n 25 procent en de rest wist dat daar homo s zouden zitten, dus ja je gaat daar niet zitten als je een homohater bent. (citaat van een deelnemer) De deelnemers delen de mening dat zij bereid zijn om te verhuizen naar een andere wijk wanneer de mogelijkheid wordt geboden om samen met andere homoseksuele mensen te wonen. Uiteraard wanneer ook andere wensen gerealiseerd worden. Overigens lijkt er een voorkeur te bestaan voor het centrum of de directe omgeving daarvan. Deelnemers geven aan dat zij graag een woning willen die beschikt over een woonkamer, slaapkamer, werkkamer en/of een logeerkamer. Als men ouder wordt en daardoor mogelijk de gezondheidstoestand achter uit gaat is het belangrijk dat men gemakkelijk een beroep kan doen op professionele zorgverlening. Het woon- zorgcentrum Humanitas op de Bergweg wordt als een ideale plek omschreven. Het verblijf in een verpleegtehuis ziet men doorgaans niet als een ideale situatie. Verwachting van anderen zoals vrienden en familie, gemeenten en hulporganisaties Een aantal deelnemers heeft niet zo n hoge verwachtingen van hulp van buurtbewoners, vrienden of familie. Sommige denken zeker te kunnen terug vallen op buren en vrienden. Vrienden worden vaker genoemd dan familie. De verwachting van de familie is niet zo hoog. Een opmerking van een deelnemer: Ja, ik denk dat je het van vrienden meer moet hebben als je homo bent. Verder geeft men aan niet graag afhankelijk te willen zijn van professionele zorgverleners. Ook wordt opgemerkt dat deze zorg in principe verkrijgbaar is als je deze echt nodig hebt. Men verwacht hier geen moeilijkheden om daarvoor in aanmerking te komen. Wel vraagt men zich af of deze zorgverleners voldoende homovriendelijk zijn. Er wordt een voorbeeld genoemd van de tolerantie van mensen in de stad Berlijn. Een deelnemer vertelt dat je daar gewoon hand in hand over straat kan lopen. Men heeft niet de 17

18 ervaring dat dit hier ook kan. Men heeft het idee dat het zo ontstaan is en het geen probleem is omdat er veel homoseksuelen wonen. De deelnemers hebben de indruk dat er veel organisaties bezig zijn met het zelfde onderwerp. Het zou beter zijn als alle belangenverenigingen meer samenwerken of misschien wel een organisatie worden zodat men veel slagvaardiger kan zijn. Voorwaarden voor het kunnen realiseren van de woonwensen. Betaalbaarheid van de woning is een belangrijke voorwaarde voor het kunnen realiseren van de woonwensen. 3.3 Resultaten enquêtes Aan alle deelnemers aan de interviews is gevraagd of zij een enquête willen invullen. Deze enquête is overgenomen van het onderzoek woonwensen van Rotterdamse senioren (Pijnappels & Finnema, 2010). De enquête geeft zicht op een aantal specifieke onderwerpen van wonen naar aanleiding van een aantal problemen die door Rotterdamse senioren werd ervaren. In totaal hebben 24 mensen de enquête ingevuld. De resultaten uit de enquête zijn gerangschikt op de drie onderwerpen die ook in de interviews zijn besproken. Huidige woonsituatie en wensen met betrekking tot huidige woonsituatie; Ideale woonwensen en mogelijkheden tot het realiseren van de ideale woonwensen; Verwachting van anderen (bijvoorbeeld directe familie, vrienden, hulporganisaties, gemeente, woningbouwcorporaties enz.) om ideale woonwensen te realiseren en andere voorwaarden voor het kunnen realiseren van de woonwensen. Huidige woonsituatie en wensen met betrekking tot huidige woonsituatie Een aantal kenmerken van de respondenten met betrekking tot hun huidige woonsituatie worden hieronder weergegeven. Kenmerken deelnemers enquete Resultaat (n=24) Leeftijd Gemiddelde 68 minimum 55 maximum 96 Geslacht 21 mannen (87%) 3 vrouwen (13%) Woonsituatie Alleen wonend 16 (67%) Samenwonend 8 (33%) Koop of huurwoning Koopwoning 7 (29%) Huurwoning 18 (67%) Tabel 3: Kenmerken van de deelnemers aan de enquête 18

19 De meeste deelnemers zijn tevreden over hun huidige woonsituatie. Het gemiddelde cijfer over de tevredenheid over hun huidige woonsituatie is ruim een 8 (8,25), waarbij het laagste cijfer een 5 en het hoogste cijfer een 10 is. Ideale woonwensen De enquête voorziet niet expliciet in vragen die betrekking hebben op de vraag wat zijn nu uw ideale woonwensen. Om daar meer zicht op te krijgen wordt verwezen naar de resultaten van de groepsinterviews. Wel is er in de enquête een hele open vraag met betrekking tot wat de respondenten belangrijk vinden bij wonen als men ouder wordt. Op deze vraag zijn de volgende antwoorden gegeven (meerdere antwoorden waren mogelijk). In volgorde van het meest belangrijk naar minder belangrijk zien de resultaten er als volgt uit. Openbaar vervoer in de buurt * Winkels in de buurt * Veilig voelen * Vertrouwd voelen * Theater, musea, cultuur (anders) Gezondheidscentra (anders) Met andere homo s / lesbo s (anders) Sociale voorzieningen (anders) Groene omgeving, tuintje (anders) Toegankelijkheid van de woning (anders) 20 respondenten vonden dit belangrijk 17 respondenten vonden dit belangrijk 15 respondenten vonden dit belangrijk 11 respondenten vonden dit belangrijk 2 respondenten vonden dit belangrijk 2 respondenten vonden dit belangrijk 2 respondenten vonden dit belangrijk 1 respondent vond dit belangrijk 1 respondent vond dit belangrijk 1 respondent vond dit belangrijk Tabel 4: Belangrijke elementen bij wonen als men ouder wordt De resultaten met een * waren invulmogelijkheden, de resultaten waar anders achter geschreven staat zijn antwoorden die de respondenten zelf hebben aangegeven. Verwachtingen van anderen In de enquête is de vraag opgenomen of men hulp ontvangt en zo ja door wie deze hulp wordt geboden. Van de respondenten ontvangen vijf van de 24 personen hulp van anderen. De hulp wordt geboden door respectievelijk een particuliere huishoudelijke hulp (3 maal), een professionele instantie die woonbegeleiding (1 maal) en hulp van de thuiszorg (1 maal). Hieruit kan men opmaken dat als deelnemers hulp ontvangen van anderen deze meestal op basis van een zakelijke relatie wordt geboden en bijvoorbeeld niet door buren en/of vrienden. Uitspraken over verwachtingen ten aanzien van anderen zijn niet opgenomen in de enquête. Op de vraag of men denkt dat de gemeente Rotterdam denkt voor senioren in plaats van met senioren, zijn vijftien respondenten het hier mee eens en zes respondenten het oneens (drie respondenten hebben de vraag niet beantwoord). 19

20 4 Conclusies, aanbevelingen en discussie Uitgaande van de resultaten van het veldonderzoek zijn een aantal conclusies te trekken als antwoord op de centrale vraagstelling: Wat zijn de woonwensen van homoseksuele ouderen met betrekking tot gezamenlijk wonen in Rotterdam? Op basis van de conclusie zullen een aantal aanbevelingen worden gedaan in paragraaf 4.2. Vervolgens is het van belang om de beperkingen van het onderzoek aan te geven. De beperkingen zijn weergeven in de discussie, paragraaf Conclusies De homoseksuele mannen en lesbische vrouwen die hebben deelgenomen aan het onderzoek zijn over het algemeen zeer tevreden met hun huidige woonsituatie, zij geven het cijfer 8 plus. De meeste deelnemers wonen alleen, bijna 70 procent. Alle deelnemers wonen nog zelfstandig. Een aantal van hen geeft aan te willen verhuizen naar een meer homovriendelijke omgeving. Dit betekent dat zij in hun nabijheid meerdere mensen ontmoeten die hun situatie begrijpen of zoals zij dat omschrijven waarbij je niets hoeft uit te leggen. Zij geven aan dat wanneer er meerdere homoseksuele mensen in de buurt wonen dit bijdraagt aan een homovriendelijke omgeving. Dit wordt bevestigd door een aantal deelnemers die aangeven in een flat te wonen waar meerdere homoseksuele mannen en lesbische vrouwen wonen. De meeste homoseksuele ouderen willen samen wonen met zowel homoseksuelen als heteroseksuelen. Een kleiner deel van de homoseksuele ouderen willen alleen maar met andere homoseksuele mensen wonen. Er is niet aangegeven of het hier alleen ouderen betreft en/of ook jongeren. Als men de mogelijkheid zou hebben om te verhuizen naar een woning waar men gezamenlijk kan wonen met andere homoseksuelen is men hiervoor bereid te verhuizen naar een andere wijk. Men wil voldoende ruimte hebben om hobby s te kunnen uitvoeren, bezoek te ontvangen en te kunnen laten slapen. Verder wil men in de buurt van openbaar vervoer, winkels en gezondheidscentra wonen en waar veiligheid en vertrouwen gewaarborgd zijn. Tevens wordt het in de buurt wonen, of snel in de buurt kunnen komen, van culturele activiteiten zoals theater en musea als belangrijk ervaren. 20

21 De meeste deelnemers aan het onderzoek zijn onafhankelijk van hulp van anderen. Een klein percentage ontvangt hulp, met name huishoudelijke hulp. Sommige deelnemers, de meeste die de leeftijd van 70 jaar gepasseerd zijn, realiseren zich dat hun gezondheidssituatie achter uit kan gaan en daardoor mogelijk afhankelijk gaan worden van hulp van anderen. De meeste hebben aangegeven graag hulp te willen ontvangen van buren, vrienden en professionele hulporganisaties. Sommige respondenten geven familie ook als mogelijkheid aan maar de meeste respondenten hebben het idee dat men meer van vrienden kan verwachten dan van familie. Er wordt weinig gebruik gemaakt van de professionele hulporganisaties, men denkt wel hiervoor in aanmerking te kunnen komen. Als men gebruik gaat maken van professionele organisaties verwacht men niet van iedereen een homovriendelijke houding. De meeste homoseksuele ouderen vinden het belangrijk dat zorgverleners homovriendelijk zijn. Dit dient tot uitdrukking te komen doordat de zorgverlener beschikt over kennis over homoseksualiteit en een juiste attitude jegens de homoseksuele zorgvrager. 4.2 Aanbevelingen Hieronder volgen een aantal aanbevelingen naar aanleiding van de conclusies. De aanbevelingen zijn gericht aan de projectgroep wonen en zorg roze ouderen van het ROOR daar waar het aanbevelingen zijn voor bijvoorbeeld de gemeente is het vermeld. Homovriendelijke woonomgeving. Voor de projectgroep en/of gemeente Rotterdam kan het interessant zijn om locaties in wijken in Rotterdam waar meerdere homoseksuele ouderen wonen in kaart te brengen. Via de bestaande netwerken kunnen mensen uitgenodigd worden om dat voor hun eigen woonomgeving na te gaan. Wanneer zij constateren dat men in een homovriendelijke woonomgeving woont kan men dit aangeven. Homoseksuele ouderen kunnen vervolgens informeren bij de projectgroep of gemeente als zij naar een andere woning, buurt verhuizen of er sprake is van een homovriendelijke omgeving. Andersom kan het interessant zijn om in kaart te brengen waar problemen zijn ten aanzien van homovriendelijkheid. Activiteiten kunnen door gemeente en netwerkorganisaties ondernomen worden om een bijdrage te leveren aan een meer homovriendelijke omgeving. Gezamenlijk wonen. Omdat het duidelijk is dat homoseksuele ouderen bijvoorkeur met homoseksuelen en heteroseksuelen samenleven is het aan te bevelen om initiatieven van homoseksuelen op dit terrein aan te moedigen. Vervolgens kan advies en ondersteuning geboden worden bij de realisering van het initiatief. Zowel op het gebied van het proces als op het gebied van praktische invulling en rekening houdend met de fysieke woonwensen die beschreven staan. Zoals voldoende woonruimte inclusief ruimte voor bijvoorbeeld hobby s en ontvangen van bezoek. In de buurt van openbaar vervoer, winkels, gezondheidscentra, veiligheid, culturele activiteiten. Wellicht verdienen de kleinschalige initiatieven in eerste instantie de aandacht. Maak van vele kleine succesverhalen een groot succesverhaal. Homovriendelijkheid van professionele zorgorganisaties en hulpverleners. Investeer als projectgroep, mogelijk in samenwerking met andere netwerkorganisaties, in het kenbaar maken van de problematiek die kan heersen in professionele zorgorganisaties omdat men onvoldoende kennis heeft of omdat er niet voldoende gelet wordt op een juiste attitude van 21

Roze ouderen in Utrecht De sociale, zorg- en woonbehoeften van lesbische, homoseksuele, biseksuele en transgenderouderen

Roze ouderen in Utrecht De sociale, zorg- en woonbehoeften van lesbische, homoseksuele, biseksuele en transgenderouderen Roze ouderen in Utrecht De sociale, zorg- en woonbehoeften van lesbische, homoseksuele, biseksuele en transgenderouderen COSBO-Stad-Utrecht Het onderzoek Focus op mogelijke verbeteringen met betrekking

Nadere informatie

Welkom. Met het invullen en terugsturen van deze vragenlijst geeft u ons toestemming uw data te gebruiken.

Welkom. Met het invullen en terugsturen van deze vragenlijst geeft u ons toestemming uw data te gebruiken. Welkom Geachte deelnemer, Hartelijk dank voor uw interesse in dit onderzoek! In samenwerking met COSBO (belangenorganisatie ouderen in Utrecht) en de adviescommissie LHBT-beleid gemeente Utrecht wordt

Nadere informatie

Grafiek 26.1a Het vóórkomen van verschillende vormen van discriminatie in Leiden volgens Leidenaren, in procenten 50% 18% 19% 17% 29%

Grafiek 26.1a Het vóórkomen van verschillende vormen van discriminatie in Leiden volgens Leidenaren, in procenten 50% 18% 19% 17% 29% 26 DISCRIMINATIE In dit hoofdstuk wordt ingegaan op het vóórkomen en melden van discriminatie in Leiden en de bekendheid van en het contact met het Bureau Discriminatiezaken. Daarnaast komt aan de orde

Nadere informatie

HOMOSEKSUALITEIT IN DE OUDERENZORG

HOMOSEKSUALITEIT IN DE OUDERENZORG HOMOSEKSUALITEIT IN DE OUDERENZORG RotterdamV, 2012 'Roze Rimpels: homoseksualiteit in de ouderenzorg' 'Roze' ouderen zijn in veel opzichten hetzelfde als heteroseksuele ouderen, maar hebben vaak een ander

Nadere informatie

Bewonerspanel Woonvormen

Bewonerspanel Woonvormen Interne Bedrijven, Gemeente Utrecht onderzoek@utrecht.nl / 030 286 1350 www.utrecht.nl/onderzoek Bewonerspanel Woonvormen Extra ruimte is belangrijkste wens voor toekomstige woning Bijna de helft van de

Nadere informatie

Rapport. Eigen regie en zelfredzaamheid ; een enquête onder senioren

Rapport. Eigen regie en zelfredzaamheid ; een enquête onder senioren Rapport Eigen regie en zelfredzaamheid ; een enquête onder senioren Woerden, juli 2014 Inhoudsopgave I. Omvang en samenstelling groep respondenten p. 3 II. Wat verstaan senioren onder eigen regie en zelfredzaamheid?

Nadere informatie

Onzichtbare Ouderen. "Nee, ik ken geen homo's, alleen van tv"

Onzichtbare Ouderen. Nee, ik ken geen homo's, alleen van tv Onzichtbare Ouderen "Nee, ik ken geen homo's, alleen van tv" 2 Het Nationaal Ouderenfonds Wie zijn onzichtbare ouderen? Het Nationaal Ouderenfonds en Het Blauwe Fonds inventariseren sinds 2012 of woonzorginstellingen

Nadere informatie

Homoseksueel ouder worden Charles Picavet

Homoseksueel ouder worden Charles Picavet Homoseksueel ouder worden Charles Picavet Homoseksualiteit is in de Nederlandse samenleving steeds minder een probleem. Sinds de jaren 70 is er veel gewonnen op het terrein van gelijkberechtiging. Veel

Nadere informatie

FACTSHEET. Buurtveiligheidsonderzoek AmsterdamPinkPanel

FACTSHEET. Buurtveiligheidsonderzoek AmsterdamPinkPanel Resultaten LHBT-Veiligheidsmonitor 2015: Kwart maakte afgelopen jaar een onveilige situatie mee; veiligheidsgevoel onder transgenders blijft iets achter. De resultaten van het jaarlijkse buurtveiligheidsonderzoek

Nadere informatie

RAPPORT OKTOBER Discriminatiemonitor. Midden-Drenthe TRENDBUREAU DRENTHE IS ONDERDEEL VAN CMO STAMM

RAPPORT OKTOBER Discriminatiemonitor. Midden-Drenthe TRENDBUREAU DRENTHE IS ONDERDEEL VAN CMO STAMM RAPPORT OKTOBER 2017 Discriminatiemonitor TRENDBUREAU DRENTHE IS ONDERDEEL VAN CMO STAMM Midden-Drenthe Colofon Titel Discriminatiemonitor Midden-Drenthe Datum Oktober 2017 Trendbureau Drenthe, onderdeel

Nadere informatie

Omgaan met elkaar in s-hertogenbosch

Omgaan met elkaar in s-hertogenbosch Omgaan met elkaar in s-hertogenbosch Afdeling Onderzoek & Statistiek, februari 2019 We willen dat mensen op een prettige manier met elkaar omgaan in de gemeente s-hertogenbosch, ongeacht eventuele cultuurverschillen,

Nadere informatie

Het Groninger Stadspanel over LGBT. Meningen over bi- en homoseksualiteit en transgender in Groningen stad

Het Groninger Stadspanel over LGBT. Meningen over bi- en homoseksualiteit en transgender in Groningen stad Het Groninger Stadspanel over LGBT Meningen over bi- en homoseksualiteit en transgender in Groningen stad Onderzoek en Statistiek Groningen heeft als kernactiviteiten instrumentontwikkeling voor en uitvoering

Nadere informatie

Seksuele gezondheid van holebi s

Seksuele gezondheid van holebi s Factsheet 2007-1 Seksuele gezondheid van holebi s Seksuele gezondheid in Nederland De Rutgers Nisso Groep heeft in 2006 een grootschalige bevolkingsstudie uitgevoerd naar seksuele gezondheid in Nederland

Nadere informatie

Onderzoeksverslag Tolerantie voor de LBHT-gemeenschap

Onderzoeksverslag Tolerantie voor de LBHT-gemeenschap Onderzoeksverslag Tolerantie voor de LBHT-gemeenschap Inleiding Op 16 april 2015 heeft de gemeenteraad van Heerhugowaard de volgende motie aangenomen. Motie 1 Meer tolerantie voor de LHBT-gemeenschap (lesbienne,

Nadere informatie

Deel A: Filtervragen. Hoe oud bent u? jaar. als u 65 jaar of ouder bent, kunt u verder met vraag 2

Deel A: Filtervragen. Hoe oud bent u? jaar. als u 65 jaar of ouder bent, kunt u verder met vraag 2 Deel A: Filtervragen Deze vragenlijst is bedoeld voor roze 65+ volwassenen die regelmatig zorg nodig hebben. Met behulp van de vragen uit dit deel wordt allereerst vastgesteld of de vragenlijst van toepassing

Nadere informatie

Hoofdstuk 23 Discriminatie

Hoofdstuk 23 Discriminatie Hoofdstuk 23 Discriminatie Samenvatting Van de zes voorgelegde vormen van discriminatie komt volgens Leidenaren discriminatie op basis van afkomst het meest voor en discriminatie op basis van sekse het

Nadere informatie

Het effect van deelname aan ouderenactiviteiten van Timpaan Welzijn op gevoelens van eenzaamheid. Onderzoek in de Gemeente Steenwijkerland

Het effect van deelname aan ouderenactiviteiten van Timpaan Welzijn op gevoelens van eenzaamheid. Onderzoek in de Gemeente Steenwijkerland Het effect van deelname aan ouderenactiviteiten van Timpaan Welzijn op gevoelens van eenzaamheid. Onderzoek in de Gemeente Steenwijkerland 0 Dit onderzoek is in 2012 uitgevoerd door Nanda Knol, 3 e jaars

Nadere informatie

Lokaal actieplan regenboogstad Haarlem

Lokaal actieplan regenboogstad Haarlem Lokaal actieplan regenboogstad Haarlem 2015 2017 1. Inleiding Het Lokaal actieplan regenboogstad Haarlem 2015-2017 is een uitwerking van het Haarlems diversiteitbeleid. We hebben dit beleid verwoord in

Nadere informatie

Veel woningen van chronisch zieken nog niet toekomstbestendig

Veel woningen van chronisch zieken nog niet toekomstbestendig Dit factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding (Veel woningen van chronisch zieken nog niet toekomstbestendig, D.Baan & M. Heijmans, NIVEL, april 2011) worden gebruikt.

Nadere informatie

Sociale samenhang in Groningen

Sociale samenhang in Groningen Sociale samenhang in Groningen Goede contacten zijn belangrijk voor mensen. Het blijkt dat hoe meer sociale contacten mensen hebben, hoe beter ze hun leefsituatie ervaren (Boelhouwer 2013). Ook voelen

Nadere informatie

Vrijwilligerswerk, mantelzorg en sociale contacten

Vrijwilligerswerk, mantelzorg en sociale contacten Vrijwilligerswerk, mantelzorg en sociale contacten Gemeente s-hertogenbosch, afdeling Onderzoek & Statistiek, februari 2019 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Vrijwilligerswerk... 4 3. Mantelzorg... 8

Nadere informatie

Onderzoek woon-, welzijn- en zorgbehoeften in Sterksel en Gerwen WELKOM. Korte toelichting op project 1 e resultaten Discussie in kleine groepjes

Onderzoek woon-, welzijn- en zorgbehoeften in Sterksel en Gerwen WELKOM. Korte toelichting op project 1 e resultaten Discussie in kleine groepjes Onderzoek woon-, welzijn- en zorgbehoeften in Sterksel en Gerwen WELKOM Korte toelichting op project 1 e resultaten Discussie in kleine groepjes Toelichting op project Waarom Doelstellingen: Daadwerkelijke

Nadere informatie

Onderzoek in het kader van de 100 ste editie van de Internationale Vierdaagse Afstandsmarsen Nijmegen. Nienke Lammertink en Koen Breedveld

Onderzoek in het kader van de 100 ste editie van de Internationale Vierdaagse Afstandsmarsen Nijmegen. Nienke Lammertink en Koen Breedveld NEDERLANDERS OVER DE VIERDAAGSE Onderzoek in het kader van de 100 ste editie van de Internationale Vierdaagse Afstandsmarsen Nijmegen Nienke Lammertink en Koen Breedveld Mei 2016 1 Nederlanders over de

Nadere informatie

Verordening Individuele Voorzieningen. Een onderzoek onder leden van Digipanel Haarlem

Verordening Individuele Voorzieningen. Een onderzoek onder leden van Digipanel Haarlem Verordening Individuele Voorzieningen Een onderzoek onder leden van Digipanel Haarlem Onderzoek en Statistiek Haarlem, november 2009 1 Colofon Opdrachtgever: Samensteller: Gemeente Haarlem Programmabureau

Nadere informatie

Kwaliteitsonderzoek begeleiding

Kwaliteitsonderzoek begeleiding Kwaliteitsonderzoek begeleiding Kwaliteitsonderzoek Begeleiding najaar 2016 Pagina 1 van 18 Inhoudsopgave 1. Inleiding 4 2. Werkwijze en verantwoording 5 Het doel van het onderzoek 5 Uitvoering onderzoek

Nadere informatie

Resultaten van een enquête onder de bewoners van Austerlitz - eind 2012

Resultaten van een enquête onder de bewoners van Austerlitz - eind 2012 Resultaten van een enquête onder de bewoners van Austerlitz - eind 2012 Datum: 15 december 2012 Auteur: Coöperatie Austerlitz Zorgt U.A., Jan Smelik Inlichtingen: info@austerlitzzorgt.nl Verspreiding:

Nadere informatie

Werkblad Seksuele Diversiteit. KaartjesspeL voorkant

Werkblad Seksuele Diversiteit. KaartjesspeL voorkant KaartjesspeL voorkant Kaartjesspel achterkant Wat betekent LHBT? Ben je in de war als je bi bent? Hoe word je homo? Wat is coming out? Op welke leeftijd ontdek je dat je homo of lesbisch bent? Op welke

Nadere informatie

Waar winkelen de inwoners van de gemeente Ede? Een onderzoek op basis van 304 winkelmomenten

Waar winkelen de inwoners van de gemeente Ede? Een onderzoek op basis van 304 winkelmomenten Waar winkelen de inwoners van de gemeente? Een onderzoek op basis van 304 winkelmomenten In opdracht van de SGP Door Studentenpool Bestuurlijke Bedrijfskunde Academie Mens & Organisatie Christelijke Hogeschool

Nadere informatie

Integrale veiligheid. resultaten burgerpanelonderzoek maart 2007

Integrale veiligheid. resultaten burgerpanelonderzoek maart 2007 Integrale veiligheid resultaten burgerpanelonderzoek maart 2007 INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding 1 1.1 Respons 1 2 Veiligheidsgevoelens 3 2.1 Gevoel van veiligheid in specifieke situaties 3 2.2 Verschillen onderzoeksgroepen

Nadere informatie

Ouderenzorg door een roze bril homovriendelijkheid in het verzorgingshuis

Ouderenzorg door een roze bril homovriendelijkheid in het verzorgingshuis Ouderenzorg door een roze bril homovriendelijkheid in het verzorgingshuis Eenzaamheid en isolement komen veel voor onder roze ouderen in Nederland. Achtergrondkennis, een breed gedragen aanpak en bewustwording

Nadere informatie

Rapport tevredenheid burgers Wmo Gemeente Oss

Rapport tevredenheid burgers Wmo Gemeente Oss Rapport tevredenheid burgers Wmo Gemeente Oss Rapport tevredenheid burgers Wmo Gemeente Oss Juni 2008 COLOFON Samenstelling Michelle Rijken Mark Gremmen Vormgeving binnenwerk Roelfien Pranger Druk HEGA

Nadere informatie

Zelfstandig wonen: de mening van senioren en mantelzorgers uit de stadsregio Rotterdam

Zelfstandig wonen: de mening van senioren en mantelzorgers uit de stadsregio Rotterdam Zelfstandig wonen: de mening van senioren en mantelzorgers uit de stadsregio Rotterdam Inleiding Het Tympaan Instituut heeft in de zomer van 2013 verschillende groepen (potentiële) zorgvragers en mantelzorgers

Nadere informatie

De Vlaamse overheid b(r)ouwt een diverse werkvloer

De Vlaamse overheid b(r)ouwt een diverse werkvloer De Vlaamse overheid b(r)ouwt een diverse werkvloer Holebi s & transgenders als collega s DIENST DIVERSITEITSBELEID Resultaten online enquête Om de situaties van homo s, lesbiennes, biseksuelen (holebi

Nadere informatie

Alfahulp en huishoudelijke hulp. Rapportage Ons kenmerk: 11110 Juni 2014

Alfahulp en huishoudelijke hulp. Rapportage Ons kenmerk: 11110 Juni 2014 Alfahulp en huishoudelijke hulp Rapportage Ons kenmerk: 11110 Juni 2014 Inhoudsopgave Geschreven voor Achtergrond & doelstelling 3 Conclusies 5 Resultaten 10 Bereidheid tot betalen 11 Naleven regels 17

Nadere informatie

uw persoonlijke keuze laurens Simeon en Anna

uw persoonlijke keuze laurens Simeon en Anna Simeon en Anna, uw persoonlijke keuze laurens Simeon en Anna Simeon en Anna Laurens Simeon en Anna is het bekende woonzorgcentrum in de deelgemeente Feijenoord, waar alles erop is gericht om tot op hoge

Nadere informatie

Den Hoogenban, uw persoonlijke keuze. laurens DEN HOOGENBAN

Den Hoogenban, uw persoonlijke keuze. laurens DEN HOOGENBAN Den Hoogenban, uw persoonlijke keuze laurens DEN HOOGENBAN Den Hoogenban Laurens Den Hoogenban is een woonzorglocatie voor ouderen, die is gelegen in de wijk Overschie. De locatie kenmerkt zich door de

Nadere informatie

Rapportage Huisbezoek Allochtone Ouderen 60+ 2010-2012

Rapportage Huisbezoek Allochtone Ouderen 60+ 2010-2012 Rapportage Huisbezoek Allochtone Ouderen 60+ 2010-2012 Almelo, juli 2012 Rapportage Huisbezoek Allochtone Ouderen 60+ 2010-2012 In 2006 is Scoop gestart met het bezoeken van 75-plussers in de gemeente

Nadere informatie

Opvattingen van Amsterdammers over tolerantie jegens homoseksuelen

Opvattingen van Amsterdammers over tolerantie jegens homoseksuelen FACTSHEET Thema: Veiligheid, Opvattingen van Amsterdammers over tolerantie jegens homoseksuelen Publicatiedatum: oktober 2010 Bron: Bureau O+S Toelichting Ingevoegd rapport geeft goed weer hoe Amsterdammers

Nadere informatie

Buurtenquête Walhof, Roessingh, t Sander

Buurtenquête Walhof, Roessingh, t Sander Buurtenquête Walhof, Roessingh, t Sander Aanleiding De gemeente Enschede wil bewoners meer zeggenschap geven over het onderhoud en de veiligheid in de eigen buurt. Daarom is besloten om voor alle buurten

Nadere informatie

PARTIJ (naam van in de gemeente verkiesbare partij namens welke het Gayvote formulier is ingevuld):

PARTIJ (naam van in de gemeente verkiesbare partij namens welke het Gayvote formulier is ingevuld): GAYVOTE FORMULIER Ten behoeve van de website www.gayvote.nl. GEMEENTE (Naam van gemeente of deelraad): Westervoort PARTIJ (naam van in de gemeente verkiesbare partij namens welke het Gayvote formulier

Nadere informatie

Wonen en Verhuizen Een onderzoek van ANBO en Woonz

Wonen en Verhuizen Een onderzoek van ANBO en Woonz 31-3-2015 Wonen en Verhuizen Een onderzoek van ANBO en Woonz Over dit onderzoek pagina 1 Opvallende resultaten pagina 2 Over de samenstelling van de respondenten pagina 3 1. Over dit onderzoek Dit onderzoek

Nadere informatie

Verhuisplannen en woonvoorkeuren

Verhuisplannen en woonvoorkeuren Verhuisplannen en woonvoorkeuren Burgerpeiling Woon- en Leefbaarheidsmonitor Eemsdelta 2015 Bevolkingsdaling ontstaat niet alleen door demografische ontwikkelingen, zoals ontgroening en vergrijzing of

Nadere informatie

Homoseksuelen in Amsterdam

Homoseksuelen in Amsterdam Homoseksuelen in Amsterdam Projectnummer 9150 In opdracht van de Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling Marlon Nieuwenhuis drs. Marcel Janssen dr. Willem Bosveld Oudezijds Voorburgwal 300 Postbus 658 1012

Nadere informatie

Wijkschouw Voortman, Amelink en Ankrot

Wijkschouw Voortman, Amelink en Ankrot Wijkschouw Voortman, Amelink en Ankrot Aanleiding De gemeente Enschede wil bewoners meer zeggenschap geven over het onderhoud en de veiligheid in de eigen buurt. Daarom is besloten om voor alle buurten

Nadere informatie

Klanttevredenheid. Vereenzaming Ouderen Soest VOS

Klanttevredenheid. Vereenzaming Ouderen Soest VOS 2011 Klanttevredenheid Vereenzaming Ouderen Soest VOS Stichting Welzijn Ouderen Soest Molenstraat 8c 3764 TG Soest 035 60 23 681 info@swos.nl www.swos.nl KvK 41189365 Klanttevredenheidsonderzoek Vereenzaming

Nadere informatie

s-gravendeel Behoefteonderzoek Senioren Presentatie resultaten 22 februari 2017 Prof. dr. M.J.M. Kardol VU Brussel

s-gravendeel Behoefteonderzoek Senioren Presentatie resultaten 22 februari 2017 Prof. dr. M.J.M. Kardol VU Brussel s-gravendeel Behoefteonderzoek Senioren Presentatie resultaten 22 februari 2017 Prof. dr. M.J.M. Kardol VU Brussel Opzet van het onderzoek Respons: 267 60-plussers mannen 60-69 jaar ondervertegenwoordigd

Nadere informatie

Onderzoek Houten Jongeren en Wonen

Onderzoek Houten Jongeren en Wonen Onderzoek Houten Jongeren en Wonen Juni 2007 www.adv-mr.com Utrechtseweg 101, 3702 AB Zeist Inhoud Inleiding Vanuit woonstichting Viveste en de gemeente Houten is een behoefte aan onderzoek naar de woonwensen

Nadere informatie

Onderzoek Hoe homotolerant is Holland?

Onderzoek Hoe homotolerant is Holland? Onderzoek Hoe homotolerant is Holland? 16 mei 2013 Over het onderzoek Aan dit online onderzoek, gehouden van 13 tot 15 mei 2013, deden 2.415 jongeren mee. Hiervan zijn er 649 homo, lesbisch of bi. De uitslag

Nadere informatie

Buurtenquête Getfert-Perik

Buurtenquête Getfert-Perik Buurtenquête Getfert-Perik Aanleiding De gemeente Enschede wil bewoners meer zeggenschap geven over het onderhoud en de veiligheid in de eigen buurt. Daarom is besloten om voor alle buurten in Enschede

Nadere informatie

Sociale contacten, vrijetijdsbesteding en praktische ondersteuning

Sociale contacten, vrijetijdsbesteding en praktische ondersteuning Sociale contacten, vrijetijdsbesteding en praktische ondersteuning Resultaten van de tweede schriftelijke vragenronde onder de deelnemers aan het GGZ-panel regio Delft Westland Oostland juli 2006 - L.M.

Nadere informatie

Beschrijving resultaten onderzoek biseksualiteit AmsterdamPinkPanel Oktober 2014 Joris Blaauw

Beschrijving resultaten onderzoek biseksualiteit AmsterdamPinkPanel Oktober 2014 Joris Blaauw Beschrijving resultaten onderzoek biseksualiteit AmsterdamPinkPanel Oktober 2014 Joris Blaauw Dit document beschrijft kort de bevindingen uit het onderzoek over biseksualiteit van het AmsterdamPinkPanel.

Nadere informatie

Coffeeshop in de buurt Ervaringen van direct omwonenden

Coffeeshop in de buurt Ervaringen van direct omwonenden Coffeeshop in de buurt Ervaringen van direct omwonenden De gemeente Dordrecht zet zich in om overlast in het algemeen, en van coffeeshops in het bijzonder, te verminderen. Dordrecht telt in totaal acht

Nadere informatie

Roze ouderen in de zorg

Roze ouderen in de zorg 1. Roze ouderen in de zorg 1.1 Inleiding Nederland krijgt een steeds grotere groep ouderen. Onder deze ouderen zijn ook roze ouderen: lesbische, homoseksuele, biseksuele en transgender (LHBT) ouderen.

Nadere informatie

Onderwerp: Beantwoording van de schriftelijke vragen van het raadslid mevr. J. Bokhove (Groenlinks) over zorg voor roze ouderen.

Onderwerp: Beantwoording van de schriftelijke vragen van het raadslid mevr. J. Bokhove (Groenlinks) over zorg voor roze ouderen. Rotterdam, 4 maart 2014. Onderwerp: Beantwoording van de schriftelijke vragen van het raadslid mevr. J. Bokhove (Groenlinks) over zorg voor roze ouderen. Aan de Gemeenteraad. Op 26 februari 2014 stelde

Nadere informatie

met de wmo doet iedereen gewoon mee

met de wmo doet iedereen gewoon mee De Wet maatschappelijke ondersteuning eenvoudig verteld Dit boekje met informatie over de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) legt de belangrijkste onderdelen van de Wmo uit. Wilt u meer weten over

Nadere informatie

Informatie over de deelnemers

Informatie over de deelnemers Tot eind mei 2015 hebben in totaal 45558 mensen deelgenomen aan de twee Impliciete Associatie Testen (IATs) op Onderhuids.nl. Een enorm aantal dat nog steeds groeit. Ook via deze weg willen we jullie nogmaals

Nadere informatie

Buurtenquête Stevenfenne

Buurtenquête Stevenfenne Buurtenquête Stevenfenne Aanleiding De gemeente Enschede wil bewoners meer zeggenschap geven over het onderhoud en de veiligheid in de eigen buurt. Daarom is besloten om voor alle buurten in Enschede een

Nadere informatie

Verslag van de bijeenkomst stichting WoonMere d.d. 26 februari 2005

Verslag van de bijeenkomst stichting WoonMere d.d. 26 februari 2005 Verslag van de bijeenkomst stichting WoonMere d.d. 26 februari 2005 Aanleiding In Almere Poort, en met name in het Europakwartier worden woningen gerealiseerd voor de jongeren van Stichting WoonMere. Deze

Nadere informatie

A.J.E. de Veer, R. Verkaik & A.L. Francke. Stagiairs soms slecht voorbereid op praktijk. Zorgverleners over de aansluiting

A.J.E. de Veer, R. Verkaik & A.L. Francke. Stagiairs soms slecht voorbereid op praktijk. Zorgverleners over de aansluiting Deze factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding (A.J.E. de Veer, R. Verkaik & A.L. Francke. Stagiairs soms slecht voorbereid op praktijk. Zorgverleners over de aansluiting

Nadere informatie

Thematische behoeftepeiling. Uitkomsten en conclusies van een brede enquête onder patiëntenorganisaties

Thematische behoeftepeiling. Uitkomsten en conclusies van een brede enquête onder patiëntenorganisaties Thematische behoeftepeiling Uitkomsten en conclusies van een brede enquête onder patiëntenorganisaties Inleiding In de komende jaren ontwikkelt de VSOP toerustende activiteiten voor patiëntenorganisaties

Nadere informatie

Eenzaamheid onder ouderen

Eenzaamheid onder ouderen Eenzaamheid onder ouderen Een inventarisatie van de stand van zaken en van een mogelijke aanpak in Ede (versie 31 oktober 2011) Op 3 februari 2011 heeft de gemeenteraad een motie aangenomen over eenzaamheid

Nadere informatie

Informatiebijeenkomsten en voorlichting in Zandberg en Sportpark

Informatiebijeenkomsten en voorlichting in Zandberg en Sportpark Comfortabel blijven wonen in uw woning Informatiebijeenkomsten en voorlichting in Zandberg en Sportpark Een slimme senior is op de toekomst voorbereid! Steeds meer mensen blijven tot op hoge leeftijd in

Nadere informatie

Jaarlijks onderzoek onder gasten 2016

Jaarlijks onderzoek onder gasten 2016 Jaarlijks onderzoek onder gasten 2016 Elk jaar voert Resto VanHarte een impact- en tevredenheidsmeting uit onder haar gasten. Deze is in 2016 verspreid in 40 vestigingen van Resto VanHarte, in 29 steden/gemeenten.

Nadere informatie

Voor en met elkaar : burgerinitiatieven worden beloond

Voor en met elkaar : burgerinitiatieven worden beloond Voor en met elkaar : burgerinitiatieven worden beloond Verenigingen, stichtingen en instellingen barsten doorgaans van de ambities en toekomstplannen. Maar om ze te realiseren heb je financiële middelen

Nadere informatie

Marktonderzoek Waterrijk

Marktonderzoek Waterrijk Marktonderzoek Waterrijk Almelo Amersfoort, 30 juli 2010 Inhoudsopgave 1 Inleiding 2 1.1 Aanleiding van het onderzoek 2 1.2 Onderzoeksvraag 2 1.3 Methode 2 2 Beoordeling plan Waterrijk 3 2.1 Waterrijk

Nadere informatie

PEILING 65-PLUSSERS. Gemeente Enkhuizen januari 2015. www.ioresearch.nl

PEILING 65-PLUSSERS. Gemeente Enkhuizen januari 2015. www.ioresearch.nl PEILING 65-PLUSSERS Gemeente Enkhuizen januari 2015 www.ioresearch.nl COLOFON Uitgave I&O Research van Dedemstraat 6c 1624 NN Hoorn Telnr. : 0229-282555 Rapportnummer 2015-2080 Datum januari 2015 Opdrachtgever

Nadere informatie

Burgerpanel Lansingerland

Burgerpanel Lansingerland Burgerpanel Lansingerland Resultaten peiling 1: P+R, hotel Rottemeren, identiteit dorpskernen, flexwerkplekken en burgerparticipatie december 2013 Inleiding Deze nieuwsbrief beschrijft de resultaten van

Nadere informatie

HET LEIDERDORPPANEL OVER...

HET LEIDERDORPPANEL OVER... HET LEIDERDORPPANEL OVER... Resultaten peiling 13: Meedenken en meedoen in de openbare ruimte april 2015 Inleiding Deze nieuwsbrief beschrijft de resultaten van de 13 e peiling met het burgerpanel van

Nadere informatie

Scootmobielhouders in s-hertogenbosch

Scootmobielhouders in s-hertogenbosch Scootmobielhouders in s-hertogenbosch O&S September 2011 2 Samenvatting Achtergrond In s-hertogenbosch hebben ruim 750 inwoners een scootmobiel. Deze is hen door de gemeente op grond van de Wmo toegekend.

Nadere informatie

Niet Normaal. Hetero s zijn niet normaal, ze zijn gewoon met meer.

Niet Normaal. Hetero s zijn niet normaal, ze zijn gewoon met meer. LEIDRAAD VOOR BEGELEIDERS Niet Normaal Hetero s zijn niet normaal, ze zijn gewoon met meer. Het project Niet Normaal wil seksuele diversiteit bespreekbaar maken bij (Gentse) jongeren van 14 tot 18 jaar.

Nadere informatie

Onderzoek woon-, welzijn- en zorgbehoeften in Heerle en Kruisland WELKOM

Onderzoek woon-, welzijn- en zorgbehoeften in Heerle en Kruisland WELKOM Onderzoek woon-, welzijn- en zorgbehoeften in Heerle en Kruisland WELKOM Programma 19.30 uur Welkom 19.40 uur Presentatie resultaten door het PON 20.15 uur Koffie en naar de discussiegroepen 21.30 uur

Nadere informatie

Buurtenquête hostel Leidsche Maan

Buurtenquête hostel Leidsche Maan Buurtenquête hostel Leidsche Maan tussenmeting 2013 Onderzoek uitgevoerd in opdracht van: Gemeente Utrecht (GG&GD) DIMENSUS beleidsonderzoek April 2013 Projectnummer 527 Inhoud Samenvatting 3 Inleiding

Nadere informatie

RESULTATEN PINK PANEL UTRECHT

RESULTATEN PINK PANEL UTRECHT RESULTATEN PINK PANEL UTRECHT De jaarlijkse enquête van Pink Panel Utrecht is afgesloten en betrof het thema dienstverlening. We hebben de resultaten binnen en deze zijn hieronder te lezen. We bedanken

Nadere informatie

Jaarlijks onderzoek onder gasten 2015

Jaarlijks onderzoek onder gasten 2015 Jaarlijks onderzoek onder gasten 2015 Elk jaar voert Resto VanHarte een impact- en tevredenheidsmeting uit onder haar gasten. Deze is in 2015 verspreid in 32 vestigingen van Resto VanHarte, in 20 steden/gemeenten.

Nadere informatie

Laurens Simeon en Anna

Laurens Simeon en Anna Laurens Simeon en Anna Een gezellige locatie in het levendige Rotterdam-Zuid Lekker thuis in een vertrouwde omgeving. Wat kunnen wij voor u betekenen? Laurens Simeon en Anna Woonzorglocatie voor ouderen

Nadere informatie

Demografische gegevens ouderen

Demografische gegevens ouderen In dit hoofdstuk worden de demografische gegevens van de doelgroep ouderen beschreven. We spreken hier van ouderen indien personen 55 jaar of ouder zijn. Dit omdat gezondheidsproblemen met name vanaf die

Nadere informatie

Datum 13 oktober 2015 Onderwerp Antwoorden Kamervragen over het bericht 'Aantal vechtscheidingen groeit explosief'

Datum 13 oktober 2015 Onderwerp Antwoorden Kamervragen over het bericht 'Aantal vechtscheidingen groeit explosief' 1 > Retouradres Postbus 20301 2500 EH Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag Turfmarkt 147 2511 DP Den Haag Postbus 20301 2500 EH Den Haag www.rijksoverheid.nl/venj

Nadere informatie

Waar staat je gemeente. Gemeente Enschede

Waar staat je gemeente. Gemeente Enschede Waar staat je gemeente Gemeente Enschede Inhoudsopgave Sheetnummer Samenvatting 3 Burgerpeiling Waar staat je gemeente & respons 4 Woon & leefomgeving Waardering & sociale samenhang 5 Veiligheid en overlast

Nadere informatie

Evaluatie Back to Basics: De Nieuwe Koers

Evaluatie Back to Basics: De Nieuwe Koers Evaluatie Back to Basics: De Nieuwe Koers nderzoek uitgevoerd in opdracht van: Gemeente Goirle DIMENSUS beleidsonderzoek April 2012 Projectnummer 488 Het onderzoek De gemeente Goirle is eind april 2010

Nadere informatie

Wonen zonder partner. Arie de Graaf en Suzanne Loozen

Wonen zonder partner. Arie de Graaf en Suzanne Loozen Arie de Graaf en Suzanne Loozen In 25 telde Nederland 4,2 miljoen personen van 18 jaar of ouder die zonder partner woonden. Eén op de drie volwassenen woont dus niet samen met een partner. Tussen 1995

Nadere informatie

De vraag van studenten naar huisvesting

De vraag van studenten naar huisvesting Vastgoedmarkten De vraag van studenten naar huisvesting Groep 7 Fariez Alyan Arjen Kalkhoven Mina Karami Maikel Lankreijer Danny van Sas Mirte Tuinenberg Specialisatie/Minor Real Estate & Makelaardij 2011-2012

Nadere informatie

Behoefteonderzoek kleinschalige woonvormen voor dementerende ouderen

Behoefteonderzoek kleinschalige woonvormen voor dementerende ouderen Behoefteonderzoek kleinschalige woonvormen voor dementerende ouderen Fase 1: kwalitatief onderzoek Den Haag, mei 2006 Dr. L.R. Pol Drs. E. van Leeuwen Drs. S. Decorte Drs. C.E. Swankhuisen Inhoudsopgave

Nadere informatie

Flitspeiling begeleid wonen

Flitspeiling begeleid wonen Grote Bickersstraat 76 1013 KS Amsterdam Postbus 1903 1000 BX Amsterdam tel 020 522 59 99 fax 020 622 15 44 e-mail info@veldkamp.net www.veldkamp.net Flitspeiling begeleid wonen Bart Koenen, Valerie Vieira

Nadere informatie

Evalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek

Evalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek Evalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek Zwaantina van der Veen / Dymphna Meijneken / Marieke Boekenoogen Stad met een hart Inhoud Hoofdstuk 1 Inleiding 3 Hoofdstuk 2

Nadere informatie

2014, peiling 4b november 2014

2014, peiling 4b november 2014 resultaten 2014, peiling 4b november 2014 Van 4 tot en met 16 februari is de eerste peiling van 2014 onder het HengeloPanel gehouden. Hieraan deden 1.744 panelleden mee (een respons van 65%). Zij hebben

Nadere informatie

PLATFORM VRIJE POLITIEK

PLATFORM VRIJE POLITIEK Roze kandidaten lijst COC Eindhoven en regio Ten behoeve van de website www.coceindhoven.nl. SVP retourneren naar COC Eindhoven en regio via jeroen@coceindhoven.nl PLATFORM VRIJE POLITIEK, wij zijn geen

Nadere informatie

Presentatie onderzoeksresultaten werkgroep zorg en welzijn Westerbeek

Presentatie onderzoeksresultaten werkgroep zorg en welzijn Westerbeek Presentatie onderzoeksresultaten werkgroep zorg en welzijn Westerbeek In het najaar van 2013 hebben wij 190 inwoners uit Westerbeek een vragenlijst gegeven over de thema's wonen, welzijn, zorg in hun omgeving.

Nadere informatie

Wijkschouw Stadsveld Zuid

Wijkschouw Stadsveld Zuid Wijkschouw Stadsveld Zuid Aanleiding De gemeente Enschede wil bewoners meer zeggenschap geven over het onderhoud en de veiligheid in de eigen buurt. Daarom is besloten om voor alle buurten in Enschede

Nadere informatie

Zelfstandig Zorgwonen

Zelfstandig Zorgwonen Zelfstandig zorgwonen, dat was precies wat ik zocht Zelfstandig Zorgwonen Dat is zelfstandig wonen met de gerustheid van zorg en services dichtbij. Ewoud. Uw nieuwe vertrouwde thuis. www.vechtenijssel.nl

Nadere informatie

Informatiebijeenkomsten en voorlichting in Boeimeer en Ruitersbos

Informatiebijeenkomsten en voorlichting in Boeimeer en Ruitersbos Comfortabel blijven wonen in uw woning Informatiebijeenkomsten en voorlichting in Boeimeer en Ruitersbos Een slimme senior is op de toekomst voorbereid! Steeds meer mensen blijven tot op hoge leeftijd

Nadere informatie

Cliënttevredenheidsonderzoek Wmo 2014-2015

Cliënttevredenheidsonderzoek Wmo 2014-2015 Cliënttevredenheidsonderzoek Wmo 2014-2015 Afdeling: Maatschappelijke ontwikkeling Auteur : Nick Elshof Datum: 25-09-2015 Inhoudsopgave Inleiding... 3 Samenvatting... 4 Verantwoording en achtergrond...

Nadere informatie

Het beste uit jezelf

Het beste uit jezelf Het beste uit jezelf 2 3 Met elkaar bouwen aan het Huis van Philadelphia Philadelphia wil dat mensen met een beperking gelukkig kunnen zijn en het beste uit zichzelf kunnen halen. Daarom doen we ons werk

Nadere informatie

Vragenlijst Dorpsplan Plus (DOP+) Fleringen. Wilt u 5 minuten nadenken over ons Fleringen? dorpsraad. Fleringen

Vragenlijst Dorpsplan Plus (DOP+) Fleringen. Wilt u 5 minuten nadenken over ons Fleringen? dorpsraad. Fleringen Vragenlijst Dorpsplan Plus (DOP+) Fleringen Wilt u 5 minuten nadenken over ons Fleringen? dorpsraad Fleringen Vragenlijst Dorpsplan Plus Fleringen Fleringen start dit najaar met het maken van een Dorpsplan

Nadere informatie

Ervaringen van mensen met verstandelijke beperkingen of psychiatrische problemen met zelfstandig wonen en deelname aan de samenleving

Ervaringen van mensen met verstandelijke beperkingen of psychiatrische problemen met zelfstandig wonen en deelname aan de samenleving Een eigen huis.. Ervaringen van mensen met verstandelijke beperkingen of psychiatrische problemen met zelfstandig wonen en deelname aan de samenleving M.H. Kwekkeboom (red.) A.H. de Boer (SCP) C.van Campen

Nadere informatie

Enquête Hengstdal: Lijsterbesstraat & Ahornstraat

Enquête Hengstdal: Lijsterbesstraat & Ahornstraat Enquête Hengstdal: Lijsterbesstraat & Ahornstraat SP Afdeling Nijmegen juli 2015 SP afdeling Nijmegen, Molenweg 95, 6543 VA Nijmegen T (024) 322 93 88 F (024) 322 93 88 E nijmegen@sp.nl I www.nijmegen.sp.nl

Nadere informatie

Wilt u zelfstandig blijven wonen, maar niet alleen?

Wilt u zelfstandig blijven wonen, maar niet alleen? Wilt u zelfstandig blijven wonen, maar niet alleen? In Het Ouden Huis woont u in uw eigen woning en leeft u uw eigen leven. Zoekt u hulp of gezelschap dan is dat dichtbij. De Zorgdrager, die in Het Ouden

Nadere informatie

Samenvatting Klanttevredenheidsonderzoek Wmo en de Benchmarks Wmo resultaten over 2013

Samenvatting Klanttevredenheidsonderzoek Wmo en de Benchmarks Wmo resultaten over 2013 Samenvatting Klanttevredenheidsonderzoek Wmo en de Benchmarks Wmo resultaten over 2013 Klanttevredenheidsonderzoek Het KTO is een wettelijke verplichting wat betreft de verantwoording naar de Gemeenteraad

Nadere informatie

Financiering woningaanpassingen een onderzoek van seniorenorganisatie ANBO

Financiering woningaanpassingen een onderzoek van seniorenorganisatie ANBO 27-05-2015 Financiering woningaanpassingen een onderzoek van seniorenorganisatie ANBO Over dit onderzoek Dit onderzoek over wonen en verhuizen is uitgevoerd door seniorenorganisatie ANBO. Het betreft een

Nadere informatie

De kwaliteit van educatieve activiteiten meten. Universiteitsmuseum Utrecht

De kwaliteit van educatieve activiteiten meten. Universiteitsmuseum Utrecht De kwaliteit van educatieve activiteiten meten Universiteitsmuseum Utrecht De kwaliteit van educatieve activiteiten meten Universiteitsmuseum Utrecht Claudia de Graauw Bo Broers Januari 2015 1 Inhoudsopgave

Nadere informatie