ADVIES. Raad Basisonderwijs Raad Secundair Onderwijs Raad Levenslang en Levensbreed Leren

Transcriptie

1 ADVIES Raad Basisonderwijs Raad Secundair Onderwijs Raad Levenslang en Levensbreed Leren 24 september september september 2008 RBO/RHE/ADV/001 RSO/RHE/ADV/002 RLLL/RHE/ADV/002 Advies over de herziening van de eindtermen en ontwikkelingsdoelen voor wereldoriëntatie (BAO) en natuurwetenschappen, techniek en vakoverschrijdende eindtermen (SO) VLAAMSE ONDERWIJSRAAD, KUNSTLAAN 6 BUS 6, 1210 BRUSSEL

2 Advies over de herziening van de eindtermen en ontwikkelingsdoelen voor wereldoriëntatie (BAO) en natuurwetenschappen, techniek en vakoverschrijdende eindtermen (SO) Deel I. Gemeenschappelijk deel 1 Structuur van het advies Dit advies bestaat uit vier delen. Het eerste deel bevat de opmerkingen en reacties over de eindtermen die gelden over de niveaus heen i.c. het basisonderwijs en het secundair onderwijs. Het eerste gemeenschappelijk deel werd geformuleerd door de Raad Basisonderwijs en de Raad Secundair Onderwijs. De Vlor beoordeelt de voorstellen van de minister voor een herziening van de eindtermen wereldoriëntatie (domeinen natuurwetenschappen en technologie 1 ) vanuit de wenselijkheid, de haalbaarheid en de aanvaardbaarheid ervan. Vanuit dit perspectief staat de Vlor stil bij het opzet van de versterking van de eindtermen voor wetenschap en techniek. De Vlor hanteert hiervoor een maatschappelijk perspectief (punt 2) en het perspectief van de leerlingen (uitdagende doelen punt 3.1, werkdruk punt 3.2, samenhangende leerlijnen punt 3.3). Voor reflecties over de vakoverschrijdende eindtermen verwijzen we naar luik III, aangezien deze verandering enkel relevant is voor het secundair onderwijs. In dit algemene luik formuleert de Vlor ook enkele zeer belangrijke voorwaarden om deze verandering te laten slagen: de juridische onderbouwing (punt 4.1), de competenties van leerkrachten (punt 4.2) en de communicatie vanuit de overheid en leerplanmakers naar de scholen (punt 4.3). Het tweede deel bevat de opmerkingen bij de eindtermen en ontwikkelingsdoelen voor wereldoriëntatie in het basisonderwijs (kleuter- en lager onderwijs). Het derde deel bevat de opmerkingen bij de eindtermen en ontwikkelingsdoelen natuurwetenschappen en techniek voor de eerste graad van het secundair onderwijs en de vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelen in het secundair onderwijs. Het vierde luik bevat enkele bezorgdheden van de Raad Levenslang en Levensbreed Leren. Het advies van de Raad Basisonderwijs werd uitgebracht met eenparigheid van stemmen op 24 september Het advies van de Raad Secundair Onderwijs werd uitgebracht op 23 september 2008 met 15 stemmen voor en vier tegenstemmen. De tegenstemmen worden gemotiveerd in een minderheidsstandpunt als bijlage II. 1 In de huidige eindtermen voor wereldoriëntatie staat het domein nog vermeld als technologie. Het nieuwe voorstel strekt ertoe om het domein te hernoemen in techniek. We gebruiken daarom in het vervolg van de tekst de term techniek om dit leerdomein te benoemen. 1

3 De Raad Levenslang en Levensbreed Leren stemde eenparig in met de geformuleerde bezorgdheden. 2 De wenselijkheid van een herziening van de eindtermen wereldoriëntatie (BAO) en de eindtermen / ontwikkelingsdoelen natuurwetenschappen en techniek 2 (1ste graad SO)? 2.1 Vanuit een maatschappelijk perspectief De minister streeft een herziening na van de eindtermen / ontwikkelingsdoelen wereldoriëntatie (BaO) en natuurwetenschappen en techniek (SO, 1ste graad). Dit is een logisch gevolg van de steeds grotere impact van zowel wetenschap als techniek binnen de samenleving. - Om zich op een kritische manier in deze samenleving te integreren, moeten alle jongeren over dergelijke competenties beschikken. Het is dan ook logisch dat zowel het basisonderwijs als de basisvorming in het secundair onderwijs jongeren daarop voorbereiden. - De Lissabondoelstellingen van de Europese Unie roepen de lidstaten ook op om het aantal afgestudeerden in wetenschap en techniek te vergroten. Een sterke basis aan wetenschap en techniek in basisonderwijs en de basisvorming in het secundair onderwijs moet hiervoor een stevig vertrekpunt bieden. - De Vlor erkent ook dat de eindtermen en ontwikkelingsdoelen techniek zoals ze nu voorliggen, het resultaat zijn van een ruimer voorbereidingsproces in het kader van het project TOS 21 waarin de doelstellingen en het opzet van techniek op school verder zijn geconcretiseerd. De Vlor vindt het op zich belangrijk dat alle leerlingen een voldoende competentiebasis hebben om zowel wetenschap als techniek te begrijpen en te hanteren. Daarom steunt de Vlor het initiatief van de minister om de eindtermen en ontwikkelingsdoelen wereldoriëntatie / wetenschap en techniek te actualiseren. 2.2 Vanuit het perspectief van de leerlingen (en cursisten) De Vlor vindt dat het perspectief van leerlingen en cursisten zich weerspiegelt zowel in aantrekkelijke en uitdagende leerinhouden als in een aanvaardbare werkdruk Aantrekkelijke leerdoelen die inspelen op diverse talenten De herziening van eindtermen moet zeker uitgaan van een uitdagend perspectief voor alle leerlingen. De Vlor denkt dat de voorstellen die voorliggen, goede aanknopingspunten bieden om dit doel te bereiken: 2 In de huidige omschrijving van de basisvorming staat nog de vermelding technologische opvoeding. Het nieuwe voorstel strekt ertoe om het vak te hernoemen in techniek. We gebruiken daarom in het vervolg van de tekst de term techniek om dit vak te benoemen. 2

4 - De nieuwe eindtermen stimuleren geïntegreerd werken. Binnen het basisonderwijs is dat een verworvenheid binnen het leergebied wereldoriëntatie die onder geen beding in vraag mag worden gesteld. In de eerste graad van het secundair onderwijs gaan de nieuwe eindtermen voor natuurwetenschappen uit van een geïntegreerd perspectief. Hoewel deze keuze een invloed zou kunnen hebben op de werkdruk voor leerlingen, biedt ze heel wat kansen. Er zijn wel juridische gevolgen verbonden aan deze keuze, (punt 3 van deel I). - De diverse dimensies van techniek zijn nu beter vertaald in de eindtermen: begrijpen, hanteren en duiden. Deze dimensies bieden de kans om techniek al doende te ervaren, ze bieden aanknopingspunten om probleemoplossende vaardigheden al doende bij leerlingen aan te brengen. De Vlor waardeert deze insteek die verder gaat dan louter abstract leren over techniek. Voor de Vlor is het erg belangrijk dat leerlingen in het basisonderwijs ook het hanteren van techniek en zelf technisch bezig zijn, kunnen oefenen in de klas. - Deze brede benadering biedt ook kansen voor leerlingen om zich breed te oriënteren op een studiekeuze in het secundair en het hoger onderwijs. Techniek biedt een uitdagend perspectief, zeker voor leerlingen met een eerder praktische dan een theoretische benadering van de werkelijkheid Werkdruk voor leerlingen De Vlor is bezorgd over aanpassingen van eindtermen zonder dat er een geobjectiveerd inzicht is in de werkdruk die dit voor leerlingen met zich meebrengt. Het is absoluut noodzakelijk dat er, naast de eindtermen en de leerplandoelen, ruimte blijft voor de leerkracht om in te spelen op specifieke vragen en belangstellingspunten van leerlingen. Het is voor de Vlor nu onmogelijk hierover definitieve uitspraken te doen. Er zijn geen objectieve instrumenten voorhanden om de impact in kaart te brengen. De Vlor vraagt dat werkdruk voor leerlingen zeker een voorwerp is van evaluatieonderzoek zoals gevraagd in het standpunt over de wijze van aanpassen van de eindtermen 3. Hoewel eindtermen kwaliteitsstandaarden zijn voor de school en dus niet rechtstreeks mogen worden gelinkt aan leerlingenprestaties, is er toch een band tussen eindtermen en werkdruk voor de leerlingen. Onder meer de eindtermen bepalen immers mee de eisen die scholen stellen aan leerlingen. Maar bij een dergelijke opvolging zal rekening moeten worden gehouden met het feit dat eindtermen niet als enige instrument de leerinhouden voor leerlingen bepalen. De Vlor geeft hieronder enkele aanduidingen voor mogelijke effecten op de werkdruk voor leerlingen. - Door partiële aanpassingen aan eindtermen kunnen de evenwichten tussen vakken / leergebieden worden verstoord. De versterking van sommige vakken en leergebieden zou nadelig kunnen afstralen op de aandacht voor andere vakken / leergebieden. - De raad verwijst naar een aantal gevraagde aanpassingen voor wereldoriëntatie in het kleuter- en lager onderwijs, waarbij de raad sommige eindtermen beter laat aansluiten bij de mogelijkheden van de leerlingen in het basisonderwijs. Het is bijv. niet vanzelfsprekend dat een grote meerderheid van de leerlingen zelf hypotheses kan formuleren. 3 ALGEMENE RAAD, standpunt over de wijze van aanpassen van de eindtermen, 10 januari

5 - Voor het basisonderwijs zijn de aanpassingen aan de eindtermen en ontwikkelingsdoelen wereldoriëntatie beperkt voor wat natuur betreft, maar ze zijn omvangrijker voor techniek. De raad verwijst ook in deze naar de gevraagde aanpassingen. - De raad stelt vast dat de versterking van zowel natuurwetenschappen als techniek in het secundair onderwijs moet gebeuren binnen de decretale basisvorming. Dit leidt ertoe dat de druk op leerlingen kan vergroten doordat er meer moet gerealiseerd worden binnen de basisvorming. Zeker in de B-stroom zal dit in combinatie met de introductie van een tweede taal wellicht leiden tot een verhoging van de werkdruk. - De raad waardeert op zich een geïntegreerde benadering van natuurwetenschappen in de eerste graad van het secundair onderwijs maar vraagt zich toch af in welke mate een geïntegreerde benadering geen hoger abstractieniveau veronderstelt van de leerlingen bij bepaalde leerinhouden. - De raad verwijst voor het secundair onderwijs ook naar het punt 3.3. van deel I en punt 4 van het deel III over het nieuwe systeem van vakoverschrijdende eindtermen. Scholen en onderwijsverstrekkers worden in dat nieuwe systeem meer uitgedaagd om zelf samenhangende leerlijnen uit te tekenen. Garanties voor zowel horizontale als verticale samenhang worden op niet langer door de overheid gegeven. Afhankelijk van de keuzes binnen de school, de scholengemeenschap of het net kan de werkdruk eveneens verhogen Samenhang in de leerlijnen garanderen De overheid wil door deze actualisering van eindtermen en ontwikkelingsdoelen een betere afstemming realiseren op scharniermomenten in het onderwijs (tussen het basis- en het secundair onderwijs). Zo bereiden de beperkte aanpassingen voor niet-levende natuur in wereldoriëntatie in het basisonderwijs kinderen beter voor op de verwachtingen in de eerste graad van het secundair onderwijs. Ook voor techniek is er een doorgaande leerlijn vanuit het basisonderwijs naar de eerste graad van het secundair onderwijs. De resultaten van het TOS-21project bieden hiervoor een kader 4. Naast positieve elementen in deze afstemming zijn er ook redenen tot bezorgdheid, waar de beperkte aanpassingen gevolgen hebben over andere sectoren, voor andere vakken in het secundair onderwijs en voor scharniermomenten. We illustreren deze zorg : - Een eerste punt is de samenhang tussen het gewoon en het buitengewoon basisonderwijs. Dit hoeft uiteraard niet in dit decreet te worden geregeld. De Vlor koppelt deze zorg aan de eerdere vraag naar een grondige evaluatie van de ontwikkelingsdoelen. De Vlor verwijst hier naar het advies van de raden voor het basis- en het secundair onderwijs van 21 mei 2008 waarin gevraagd wordt om minstens op het niveau van de leergebieden / vakken en onderdelen daarvan transparantie na te streven tussen het gewoon en het buitengewoon onderwijs. De samenhang moet ook worden gegarandeerd voor jongeren die het buitengewoon basisonderwijs verlaten en kiezen voor het gewoon secundair onderwijs (wereldoriëntatie, Frans). 4 TOS 21, Technische geletterdheid voor iedereen, Standaarden & referentiepunten, Eindrapport van Techniek op school voor de 21ste eeuw, Brussel, 2008 ( 4

6 - Een ander punt van zorg heeft betrekking op de afstemming tussen de 1ste graad van het secundair onderwijs en de tweede en de derde graad. - Een derde punt betreft de afstemming tussen de vakgebonden eindtermen in de eerste graad en de vakoverschrijdende eindtermen in de tweede en derde graad waar verder moet aan gewerkt worden. De Vlor vraagt daarom aan de overheid om een gefaseerd plan voor de herziening van andere eindtermen. Voor de wijze waarop dit zou moeten gebeuren verwijst de Vlor naar het standpunt van de Vlor van januari 2008 (zie bijlage 1). 3 De vernieuwing van eindtermen / ontwikkelingsdoelen een correcte juridische basis geven 3.1 Het statuut van de toelichtingen De Vlor vraagt om te verduidelijken waarop de juridische decretale bekrachtiging zal slaan. In diverse toelichtingen is hierover onduidelijkheid ontstaan. Voor de Vlor is het duidelijk dat de bekrachtiging enkel betrekking heeft op de eindtermen als dusdanig en niet op de uitgangspunten. Deze kunnen hoogstens fungeren als een memorie van toelichting. Hetzelfde geldt voor de uittreksels uit het lexicon van TOS 21 die bij de eindtermen en ontwikkelingsdoelen horen. Mondeling is toegelicht dat deze enkel zouden worden gevoegd bij het besluit van de Vlaamse regering, maar dat hiervoor geen decretale bekrachtiging zou worden gevraagd. In de ogen van de Vlor wordt het statuut van het lexicon hierdoor erg hybride. Het is dan niet langer duidelijk of het lexicon deel uitmaakt van de erkennings- en subsidiëringsvoorwaarden of welke verbintenissen er voor scholen uit voortvloeien. De Vlor opteert ervoor dat het lexicon toegevoegd wordt aan de memorie van toelichting. Tot nog toe is steeds voor deze benadering gekozen in andere pakketten eindtermen of ontwikkelingsdoelen. Er is geen reden om van deze algemene benadering af te wijken. Ook de selectie van eenheden en grootheden uit het SI-eenhedenstelsel die noodzakelijk zijn voor een correcte interpretatie van de eindtermen natuurwetenschappen in de eerste graad van het secundair onderwijs moet in de memorie van toelichting worden opgenomen. 3.2 De ordeningskaders voor eindtermen en ontwikkelingsdoelen De Vlor stelt vast dat de eindtermen en ontwikkelingsdoelen thematisch geordend zijn. Dit verhoogt ook de leesbaarheid van de eindtermen en ontwikkelingsdoelen. De Vlor stelt daarom voor om voor natuurwetenschappen in de eerste graad van het secundair onderwijs eveneens een ordening te gebuiken. Het is echter duidelijk dat deze ordening geen repercussies kan en mag hebben voor de wijze waarop leerplandoelstellingen worden geordend. Hiervoor speelt de vrijheid van de onderwijsverstrekkers. 5

7 3.3 Het nieuwe systeem voor vakoverschrijdende eindtermen vraagt om een aanpassing van het themadecreet De Vlor stelt vast het nieuwe systeem van vakoverschrijdende eindtermen geldt voor het geheel van het secundair onderwijs en niet langer een onderscheid maakt naargelang van de graden en de onderwijsvormen. De Vlor wijst erop dat dit een aanpassing vergt van het themadecreet. De Raad pleit er ook voor om in het themadecreet heel kort het concept van de vakoverschrijdende eindtermen te omschrijven. Voor een algemene bespreking van het nieuwe systeem van vakoverschrijdende eindtermen verwijzen we naar het punt 4 van deel III. 3.4 De benaming van de vakken hebben implicaties voor alle belendende regelgeving in het secundair onderwijs De Vlor verzet zich niet tegen de nieuwe benamingen van de vakken techniek en natuurwetenschappen in de eerste graad van het secundair onderwijs. De Vlor vraagt wel dat meteen ook de onderliggende regelgeving zou worden aangepast zoals het decreet betreffende het onderwijs, II dat de vakken van de basisvorming vastlegt. Momenteel bepaalt het onderwijsdecreet II dat natuurwetenschappen al dan niet geïntegreerd kan worden aangeboden. Het voorstel dat de overheid nu voorlegt, lijkt uit te gaan van een integratie. Ten tweede hanteert het onderwijsdecreet de term technologische opvoeding in plaats van techniek. Ook hiervoor is een decreetswijziging noodzakelijk. De Vlor gaat ervan uit dat de regelgeving op de bekwaamheidsbewijzen geen probleem hoeft te zijn aangezien de leraren uit de geïntegreerde lerarenopleidingen biologie, fysica en chemie voor het vak natuurwetenschappen over een vereist bekwaamheidsbewijs beschikken. 3.5 Vervanging van de eindtermen in het basisonderwijs De Vlor pleit ervoor om de eindtermen voor de leerdomeinen natuur en techniek de bestaande eindtermen te vervangen. Hierbij moet ook de benaming van het domein technologie worden vervangen door techniek. 3.6 De afwijkingsprocedure moet blijven gelden De Vlor wijst op de bestaande mogelijkheid om een afwijking aan te vragen op de eindtermen. Art. 44 bis, 2 van het decreet op het basisonderwijs en art. 9, 2 van het decreet betreffende de eindtermen, de ontwikkelingsdoelen en de specifieke eindtermen in het voltijds gewoon en buitengewoon secundair onderwijs stellen dat de vervangende ontwikkelingsdoelen en/of eindtermen in hun geheel gelijkwaardig zijn met de eindtermen. De Vlor dringt erop aan dat de afwijkingsprocedure flexibel toepasbaar en hanteerbaar blijft bij partiële aanpassingen van de eindtermen. 6

8 4 Invoering van de nieuwe eindtermen en ontwikkelingsdoelen 4.1 Eén omvattende vernieuwing De Vlor herinnert aan de vraag uit het advies over de eindtermen talen om een progressieve invoering van de eindtermen. De Vlor waardeert de toezeggingen die de minister inmiddels deed om voor talen rekening te houden met de vraag naar een progressieve invoering. De vernieuwing van wereldoriëntatie in het basisonderwijs en natuurwetenschappen en techniek in de eerste graad van het secundair onderwijs kan best doorgevoerd worden samen met de nieuwe eindtermen voor Nederlands en Moderne vreemde talen in Impact op andere eindtermen De Vlor stelt ook vast dat er verschuivingen kunnen zijn in de eindtermen voor tweede en derde graad. Hiervoor verwijst de Vlor naar zijn vraag voor een planning voor evaluatie en herziening van eindtermen. Het zou wenselijk zijn dat er een naadloze aansluiting zou kunnen zijn voor leerlingen bij hun overgang van de eerste naar de tweede graad. 4.3 De vakoverschrijdende eindtermen in het secundair onderwijs De Raad aanvaardt globaal het nieuwe concept van vakoverschrijdende eindtermen voor het secundair onderwijs, zij het dat er nog heel wat vragen zijn bij de wijze waarop dit nieuwe concept in het onderwijs zal moeten worden toegepast. We verwijzen hiervoor naar het punt 4 in het deel III. De Raad vraagt de overheid in elk geval wel om voldoende tijd om de nieuwe vakoverschrijdende eindtermen in scholen in te voeren. Het is daarom aangewezen dat er een implementatieperiode wordt bepaald waarin de wijze waarop de school werkt aan vakoverschrijdende eindtermen nog geen deel uitmaakt van de doorlichting. Voor scholen houdt dit nieuwe concept immers een grote verandering in: - de vakoverschrijdende eindtermen moeten ingepast worden in de curricula en de pedagogische activiteiten van de school; - Er is nog verder overleg nodig om de samenhang uit te zoeken met de vakgebonden eindtermen van de eerste graad en van de tweede en de derde graad. We illustreren dit met een voorbeeld : binnen de vakoverschrijdende eindtermen zijn er die betrekking hebben op omgaan met (wetenschappelijke) kennis, op milieu- en natuurzorg en op technische en technologische inzichten en vaardigheden. In deze herziening van de eindtermen past de minister ook de eindtermen voor natuurwetenschappen en techniek aan. De samenhang tussen de eindtermen natuurwetenschappen voor de 1 ste graad secundair onderwijs en de vakoverschrijdende eindtermen enerzijds en de eindtermen voor de 2 de en de 3 de graad die ongewijzigd blijven anderzijds, is zeker een punt van zorg. - Het is voor scholen niet haalbaar om met twee systemen voor vakoverschrijdende eindtermen naast elkaar te werken. 7

9 4.4 De competenties van leerkrachten en werkdruk We stellen vast dat deze aanpassing van de eindtermen toch relatief grote repercussies heeft voor de competenties van leerkrachten en de invulling van hun opdracht. De gevolgen slaan zowel op de initiële opleiding als op de nascholing van de in dienst zijnde leerkrachten. Voor het basisonderwijs zou de lerarenopleiding zeker moeten inspelen op de nieuwe eindtermen en ontwikkelingsdoelen voor wereldoriëntatie. Vooral voor techniek is het noodzakelijk dat leerkrachten over de nodige competenties beschikken om hierop een antwoord te geven. We vragen ook dat kleuteronderwijzers en onderwijzers die al in dienst zijn, voldoende intensieve mogelijkheden (zowel inhoudelijk als qua tijdsbesteding) hebben om hun competenties op dit vlak te actualiseren door nascholing en pedagogische begeleiding. De Vlor wijst er ook op dat ook schoolteams zullen moeten leren omgaan met deze nieuwe eindtermen en ontwikkelingsdoelen. Niet-levende natuur maakt voortaan deel uit van de eindtermen natuurwetenschappen voor de eerste graad van het secundair onderwijs, waar dit voorheen niet het geval was. Het is ook de bedoeling dat leerkrachten natuurwetenschappen op een geïntegreerde manier kunnen aanleren. In de lerarenopleidingen bestaan nu afzonderlijke opleidingen fysica, chemie en biologie waardoor een geïntegreerde didactische aanpak bemoeilijkt wordt. De Vlor dringt erop aan dat de lerarenopleidingen toekomstige leraren voldoende voorbereiden op de nieuwe visie op het vak natuurwetenschappen. Er is nog verder overleg nodig met de opleidingen om hiervoor haalbare oplossingen te vinden. Ten tweede is de aanpassing van de eindtermen techniek in de eerste graad van het secundair een belangrijke uitdaging. Ook hier is de vraag zowel gericht naar de initiële opleiding als naar de nascholing. Ontwikkelaars van didactisch materiaal kunnen eveneens een bijdrage leveren bij de ondersteuning van deze verandering. Ten derde vindt de Vlor dat het probleem niet enkel wordt opgelost door de initiële lerarenopleidingen te vernieuwen. Een nog grotere uitdaging is de nascholing van het bestaande lerarenkorps dat de nieuwe inhouden moet aanbrengen. De Vlor vraagt om deze doelstelling te faciliteren. De gefaseerde invoering kan eveneens hiervoor een gedeeltelijk antwoord bieden. Tot slot wijst de Vlor op de bezorgdheid van deze innovaties voor de werkdruk voor leraren. De Vlor pleit ervoor om ook dit aspect te integreren in de evaluaties van eindtermen en ontwikkelingsdoelen. 8

10 Deel II. Deeladvies van de Raad Basisonderwijs 1 Algemene beschouwingen 1.1 Wereldoriëntatie is en blijft een geïntegreerd geheel Zoals al eerder aangegeven, vindt de Vlor het positief dat techniek een duidelijker profiel krijgt in het basisonderwijs. Dit geldt ook voor de beperkte aanpassingen m.b.t. natuur. De Vlor pleit voor een blijvende geïntegreerde aanpak van wereldoriëntatie. De communicatie over de wijzigingen vanuit de overheid zou deze geïntegreerde benadering zeker moeten ondersteunen. Dit geldt voor de communicatie naar de leerplanmakers, de scholen en de uitgevers van handboeken. 1.2 De notie basisvorming in het basisonderwijs is bevreemdend De toelichtende teksten hebben het in het algemeen over basisvorming terwijl deze term decretaal enkel betekenis heeft voor het secundair onderwijs. De Raad voor het basisonderwijs wil dat de eigenheid van het basisonderwijs op dit vlak gerespecteerd wordt. De Raad wil zeker de indruk vermijden als zou er in het basisonderwijs de notie basisvorming worden ingevoerd. 9

11 2 De ontwikkelingsdoelen wereldoriëntatie - natuur voor het kleuteronderwijs Voorstellen van de overheid Voorstel tot aanpassing motivering Algemene vaardigheden 1.1. De kleuters kunnen de verschillen in vorm, geur, smaak, geluid, kleur en aanvoelen onderscheiden; 1.2. Tonen een experimenterende en explorerende aanpak om meer te weten te komen over de natuur; 1.3. kunnen met hulp van een volwassene, eenvoudige bronnen hanteren om meer te weten te komen over de natuur Levende en niet-levende natuur 1.4. kunnen organismen ordenen aan de hand van eenvoudige zelf gevonden criteria; 1.5. kunnen in verband met voortplanting van mensen en dieren, illustreren dat een levend wezen steeds voortkomt uit een ander levend wezen van dezelfde soort; De kleuters kunnen verschillen onderscheiden in geluid, geur, kleur, smaak en voelen; tonen een explorerende en experimenterende aanpak om meer te weten te komen over de natuur geen opmerking kunnen organismen en gangbare materialen ordenen aan de hand van eenvoudige zelf gevonden criteria; aanvoelen vervangen door voelen omdat het gaat over eigenschappen van voorwerpen, dieren of personen. Voelen is eerder zintuiglijk, aanvoelen heeft ook een mentale connotatie. Het is wellicht duidelijker de opsomming in alfabetische volgorde te plaatsen. explorerende en experimentele (omkering van de volgorde) omdat exploreren voorafgaat en een meer vrijblijvende handeling is dan experimenteren. Experimenteren is een sterkere doelgerichte handeling geen opmerkingen 10

12 1.6. Kunnen illustreren dat de geboorte van mens en dier wordt voorafgegaan door een periode van gedragen worden door de moeder of door de ontwikkeling in een ei 1.7. Kunnen bij zichzelf aangeven welk lichaamsdeel instaat voor het horen, zien, ruiken, proeven en voelen; 1.8. Kunnen verschillende weersomstandigheden gericht waarnemen, vergelijken en benoemen; 1.9. kunnen voorbeelden geven van de gevolgen voor zichzelf; Samenbrengen met 1.9. kunnen verschillende weersomstandigheden waarnemen, vergelijken en benoemen en voorbeelden geven van de gevolgen voor zichzelf; Deze twee ontwikkelingsdoelen kunnen best als een geheel worden beschouwd. Tekstueel moet verduidelijkt worden waarover dit ontwikkelingsdoel handelt. Daartoe moet een band gelegd worden met het vorige ontwikkelingsdoel. Deze twee ontwikkelingsdoelen kunnen best als een geheel worden beschouwd kunnen experimenteren met enkele gangbare materialen, ze onderscheiden en groeperen volgens één zelf gevonden eigenschap; Dit ontwikkelingsdoel wordt geschrapt Er is geen reden om andere (complexere) vaardigheden te vragen voor de omgang met materialen dan wel met organismen. Dit ontwikkelingsdoel kan ook wegvallen. Gezondheidseducatie Gezondheid De Raad opteert ervoor om de ordening zoals in de bestaande ontwikkelingsdoelen te behouden. In tegenstelling tot het secundair onderwijs gaat het hier niet om vakoverschrijdende eindtermen kunnen bij zichzelf en bij anderen het verschil tussen ziek, gezond en gewond 11

13 herkennen 1.12 kunnen in concrete situatie gedragingen herkennen die bevorderlijk en schadelijk zijn voor hun gezondheid 1.13 tonen goede gewoonten in dagelijkse hygiëne 1.14 weten dat ze door de inname van sommige producten en planten ziek kunnen worden; kunnen in concrete situaties gedragingen herkennen die bevorderlijk en schadelijk zijn voor hun gezondheid tonen goede gewoonten in hun dagelijkse hygiëne Tekstcorrectie De nieuwe formulering betrekt het ontwikkelingsdoel op het gedrag van de kleuter zelf. Milieueducatie Milieu De Raad opteert ervoor om de ordening zoals in de bestaande ontwikkelingsdoelen te behouden. In tegenstelling tot het secundair onderwijs gaat het hier niet om vakoverschrijdende eindtermen Tonen een houding van zorg en respect voor de natuur 3 Eindtermen wereldoriëntatie - natuur lager onderwijs Voorstel van de overheid Voorstel tot aanpassing Motivering Algemene vaardigheden 1.1. De leerlingen kunnen gericht waarnemen met al hun zintuigen en kunnen waarnemingen op een systematische wijze noteren; kunnen gericht waarnemen met alle zintuigen en kunnen waarnemingen op een systematische wijze noteren; Tekstcorrectie 12

14 1.2 kunnen, onder begeleiding, minstens één natuurlijk verschijnsel dat ze waarnemen via een eenvoudig onderzoekje toetsen aan een hypothese kunnen, onder begeleiding, minstens één natuurlijk verschijnsel dat ze waarnemen via een eenvoudig onderzoek, toetsen aan een hypothese; tekstcorrectie Levende en niet-levende natuur 1.3. kunnen in een beperkte verzameling van organismen gelijkenissen en verschillen ontdekken en op basis van onder meer een natuurwetenschappelijk criterium een eigen ordening aanbrengen en verantwoorden; 1.4. Kennen in hun omgeving twee verschillende biotopen en kunnen er enkele veel voorkomende organismen in herkennen en benoemen 1.5. kunnen bij organismen kenmerken aangeven waaruit blijkt dat ze aangepast zijn aan de instandhouding van het individu en de soort; 1.6. kunnen illustreren dat de mens de aanwezigheid van organismen beïnvloedt en zien de gevolgen van; 1.7. kunnen de wet van eten en gegeten worden illustreren aan de hand van minstens drie met elkaar verbonden kunnen in een beperkte verzameling van organismen en gangbare materialen gelijkenissen en verschillen ontdekken en op basis van onder meer een zintuiglijk verifieerbaar criterium een eigen ordening aanbrengen en verantwoorden kunnen bij organismen kenmerken aangeven die illustreren dat ze aangepast zijn aan hun omgeving. kunnen illustreren dat de mens de aanwezigheid van organismen beïnvloedt; kunnen de wet van eten en gegeten worden illustreren aan de hand van minstens twee met elkaar verbonden Volgens de Raad geeft het woord natuurwetenschappelijk de eindtermen een te zware invulling voor leerlingen op het einde van het lager onderwijs. De Raad is van mening dat de bestaande formulering een te hoog abstractieniveau veronderstelt voor 12-jarigen. De Raad is van oordeel dat het moeilijk haalbaar is voor de meerderheid van de leerlingen van de basisschool om de gevolgen van de mens op de aanwezigheid van organismen te zien. De Raad vraagt om het begrip organisme te verduidelijken. In de natuur zijn er geen enkelvoudige ketens. De aanpassing beoogde om uit te sluiten dat leerplannen enkel werken met enkelvoudige, 13

15 voedselketens; voedselketens; lineaire voedselketens. Om de leerlingen noties mee te geven van de samenhang tussen de ketens, volstaat het om te werken met twee onderling verbonden voedselketens kunnen de functie van belangrijke organen die betrokken zijn bij ademhaling, spijsvertering en transport in het menselijk lichaam verwoorden op een eenvoudige manier; 1.9 kunnen de functie van de zintuigen, het skelet en de spieren op een eenvoudige wijze verwoorden; 1.10 kunnen lichamelijke veranderingen die ze bij zichzelf en leeftijdsgenoten waarnemen, herkennen als normale aspecten van hun ontwikkeling; 1.11 kunnen de weerselementen op een bepaald moment en over een beperkte periode meten, vergelijken en die weersituatie beschrijven; 1.12 kunnen het verband illustreren tussen de leefgewoonten van mensen en het klimaat waarin ze leven; 1.13 kunnen tonen hoe de aarde om de eigen as draait en hoe de aarde, de zon en de maan ten opzichte van elkaar bewegen; kunnen de functie van belangrijke organen die betrokken zijn bij ademhaling, spijsvertering en bloedsomloop in het menselijk lichaam verwoorden op een eenvoudige manier; Kunnen tonen hoe de aarde om de eigen as draait, welk gevolg dit heeft voor het dag- en nachtritme in de eigen omgeving en hoe de aarde, de zon en de maan ten opzichte van elkaar De interpretatie van deze nieuwe formulering roept verwarring op. Aangezien met transport verwezen wordt naar de bloedsomloop, opteert de Raad ervoor dit ook zo te benoemen. De Raad is van oordeel dat leerlingen de eindterm ook moeten kunnen vertalen naar hun eigen leefomgeving. 14

16 1.14 kunnen van courante materialen uit hun omgeving enkele eigenschappen aangeven; 1.15 kunnen illustreren dat een stof van toestand kan veranderen; 1.16 kunnen met enkele voorbeelden aantonen dat energie nodig is voor het functioneren van systemen en kunnen de energiebronnen benoemen; bewegen. Kunnen van courante materialen uit hun omgeving enkele waarneembare eigenschappen aantonen Kunnen met enkele voorbeelden aantonen dat energie nodig is voor het functioneren van levende en nietlevende systemen en kunnen daarvan de energiebronnen benoemen. De Raad vindt dat de eindterm zoals voorgesteld door de overheid te abstract is. De herformulering geeft concreter aan wat bedoeld is. Gezondheidseducatie Gezondheid De Raad opteert ervoor om de ordening zoals in de bestaande eindtermen te behouden. In tegenstelling tot het secundair onderwijs gaat het in het basisonderwijs niet om vakoverschrijdende eindtermen kunnen gezonde levensgewoonten in verband brengen met wat ze weten over het functioneren van het eigen lichaam; 1.18 weten dat bepaalde ziekteverschijnselen of handicaps niet altijd kunnen worden vermeden; 1.19 beseffen dat het nemen van voorzorgen de kans op ziekten en ongevallen vermindert; 1.20 kunnen de hulp inroepen van een volwassene in een noodsituatie en kunnen gezonde en ongezonde levensgewoonten in verband brengen met wat ze weten over het functioneren van het eigen lichaam; weten dat bepaalde ziekteverschijnselen en handicaps niet altijd kunnen worden vermeden; 1.20 kunnen de hulp inroepen van een volwassene in een noodsituatie Het is wenselijk beide aspecten onder de aandacht te brengen. Een handicap sluit ziekte niet uit. Ziekte kan leiden tot een handicap. De nieuwe formulering geeft de relatie tussen ziekte en handicap juister weer. Deze competenties hebben geen band met elkaar. Ze kunnen daarom beter worden opgesplitst in 15

17 kunnen elementaire hulp toedienen bij brandwonden; 1.20bis. kunnen elementaire hulp toedienen bij brandwonden twee eindtermen. Milieu-educatie Milieu De Raad opteert ervoor om de ordening zoals in de bestaande eindtermen te behouden. In tegenstelling tot het secundair onderwijs gaat het in het basisonderwijs niet om vakoverschrijdende eindtermen kunnen bij de verzorging van dieren en planten uit hun omgeving zelfstandig basishandelingen uitvoeren; 1.22* tonen zich in hun gedrag bereid om in de eigen klas en school zorgvuldig om te gaan met papier, water, afval en energie; 1.23 Kunnen met concrete voorbeelden uit hun omgeving illustreren hoe mensen op negatieve, maar ook op positieve wijze omgaan met het milieu; 1.24 Kunnen met concrete voorbeelden uit hun omgeving illustreren dat aan milieuproblemen vaak tegengestelde belangen ten grondslag liggen; 1.25* Tonen respect en zorg voor de natuur vanuit het besef dat de mens voor zijn levensbehoeften afhankelijk is van het natuurlijk leefmilieu tonen zich in hun gedrag bereid om zorgvuldig om te gaan met afval, energie, papier, voedsel en water; Kunnen met concrete voorbeelden uit hun omgeving illustreren hoe mensen op een positieve maar ook op een negatieve wijze omgaan met het milieu; Het is niet nodig te expliciteren in welke contexten de leerling dit gedrag moet vertonen. Het moet een algemene attitude zijn. De opsomming alfabetisch rangschikken. Ook zorgvuldig omgaan met voedsel hoort thuis in deze opsomming. Positieve vooropzetten. 16

18 4 De ontwikkelingsdoelen wereldoriëntatie - techniek voor het kleuteronderwijs 4.1 Algemene bedenking De Raad stelt vast dat de term technisch systeem in twee betekenissen wordt gebruikt (zowel als technisch systeem als dusdanig als technische realisatie). De Vlor vraagt om beide begrippen duidelijk te omschrijven in de memorie van toelichting. De omschrijving die wordt voorgesteld door TOS 21 volstaat hier niet. 4.2 Specifieke bedenkingen bij concrete ontwikkelingsdoelen Voorstellen van de overheid Voorstel tot aanpassing Motivering Kerncomponenten van techniek 2.1. De kleuters kunnen van technische systemen die ze zelf vaak gebruiken, aangeven of ze gemaakt zijn van metaal, steen, hout, glas, papier, textiel of kunststof 2.2. Van een technisch systeem uit hun omgeving aantonen dat verschillende onderdelen ervan in relatie staan tot elkaar in functie van een vooropgesteld doel. Techniek als een menselijke activiteit 2.3. In een eenvoudige situatie nagaan welk technisch systeem best tegemoet komt aan een behoefte; Geen wijziging van de eindterm. Van een eenvoudig technisch systeem uit hun omgeving aantonen dat verschillende onderdelen ervan in relatie staan tot elkaar in functie van een vooropgesteld doel. De betekenis van het woord technisch systeem wordt uitdrukkelijk omschreven in de memorie van toelichting. De Raad vreest dat anders een voor kleuter te hoog competentieniveau wordt gevraagd. 17

19 2.4. Ideeën bedenken voor een ontwerp van een eenvoudig technisch systeem, rekening houdend met al dan niet zelfbepaalde vereisten 2.5. geschikt materiaal en gereedschap kiezen voor het realiseren van een eenvoudig technisch systeem; 2.6. een eenvoudig technisch systeem planmatig realiseren; 2.7. nagaan of een zelfgemaakt technisch systeem beantwoordt aan al dan niet zelf bepaalde vereisten en hoe het, indien nodig, hersteld of verbeterd kan worden; 2.8. zijn bereid hygiënisch, veilig en zorgzaam te werken; 2.9. durven exploreren binnen verschillende toepassingsgebieden uit de wereld van techniek. Techniek en samenleving aangeven dat een technisch systeem dat ze zelf gebruiken nuttig, gevaarlijk en/of schadelijk kan zijn. Ideeën bedenken voor een eenvoudig technisch systeem. een eenvoudig technisch systeem maken, al dan niet aan de hand van een stappenplan. Nagaan of het doel werd bereikt met een zelfgemaakt technisch systeem; Tonen een experimentele en explorerende aanpak om meer te weten te komen over techniek Weten dat een technisch systeem dat ze gebruiken, nuttig, gevaarlijk en/of schadelijk kan zijn. De Raad vreest dat anders een voor kleuter te hoog competentieniveau wordt gevraagd. De Raad vreest dat anders een voor kleuters te hoog competentieniveau wordt gevraagd. Volgens de Raad vereist planmatig realiseren van een systeem een mate van reflectiviteit die niet vanzelfsprekend is voor alle leerlingen. Het is irrealistisch te verwachten dat een grote meerderheid van de leerling kan aangeven hoe en waarom een technisch systeem niet werkt. Het veronderstelt een niveau van reflectiviteit waar de kleuter niet aan toekomt. Afstemming op het bevattingsvermogen van de leerling. De Vlor onderschrijft een brede benadering van techniek waarin verschillende aspecten aan bod komen, onder meer met het oog op een brede studiekeuze. Net als bij gezondheidseducatie opteert de Raad voor de term weten die preciezer aanduidt waarover het gaat. 18

20 5 De eindtermen wereldoriëntatie techniek in het lager onderwijs 5.1 Algemene bedenking De Raad stelt vast dat de term technisch systeem in twee betekenissen wordt gebruikt (zowel als technisch systeem als dusdanig als technische realisatie). De Vlor vraagt om beide begrippen duidelijk te omschrijven in de memorie van toelichting. De omschrijving die wordt vooropgesteld door TOS 21 volstaat hier niet. 5.2 Specifieke bedenkingen bij concrete eindtermen Voorstellen van de overheid Voorstel tot aanpassing Motivering Kerncomponenten van techniek 2.1. De leerlingen kunnen van technische systemen uit hun omgeving zeggen uit welke materialen of grondstoffen ze gemaakt zijn; 2.2. specifieke onderdelen van eenvoudige gebruiksvoorwerpen en van eenvoudige constructies onderzoeken door middel van hanteren, monteren of demonteren; 2.3. onderzoeken hoe het komt dat een zelf gebruikt technisch systeem niet of slecht functioneert; 2.4. illustreren dat sommige technische systemen moeten worden onderhouden; 2.5. illustreren dat technische systemen ontstaan zijn door uitvindingen en hoe ze evolueren door Geen wijziging van de eindterm. De betekenis van het woord technisch systeem wordt wel uitdrukkelijk omschreven in de memorie van toelichting. specifieke functies van onderdelen bij eenvoudige technische systemen onderzoeken door middel van hanteren, monteren of demonteren; Illustreren dat technische systemen evolueren en verbeteren. De Raad stelt vast dat de termen technisch systeem en technische realisatie dooreen worden gebruikt. De twee betekenissen van het begrip technisch systeem zijn nu onvoldoende duidelijk. De Raad vraagt de term technisch systeem steeds consequent wordt gebruikt. Hanteren, monteren en demonteren zijn didactische werkvormen die de overheid niet kan opleggen in eindtermen. De Raad vindt dat deze eindterm beter moet worden afgestemd op het 19

21 innovatie en optimalisering; 2.6. illustreren hoe technische systemen onder meer gebaseerd zijn op kennis over eigenschappen van materialen of over natuurlijke verschijnselen; 2.7. in concrete ervaringen de stappen van het technisch proces aangeven (een behoefte herkennen, oplossingen ontwikkelen, maken, in gebruik nemen, evalueren); 2.8. technische systemen, het technisch proces, hulpmiddelen en keuzen herkennen binnen verschillende toepassingsgebieden uit de wereld van techniek. Techniek als menselijke activiteit 2.9. een probleem, ontstaan vanuit een behoefte, technisch oplossen door verschillende stappen van het technisch proces te doorlopen; de vereisten onderzoeken van het technisch systeem dat ze willen gebruiken of realiseren; 2.11 ideeën genereren voor een ontwerp van een technisch systeem; 2.12 keuzen maken bij het gebruiken of realiseren van een technisch systeem, rekening houdend in concrete ervaringen stappen van het technisch proces herkennen (het probleem stellen, oplossingen ontwikkelen, maken, in gebruik nemen, evalueren); technische systemen herkennen binnen verschillende toepassingsgebieden van techniek; een probleem technisch oplossen door verschillende stappen van het technisch proces te doorlopen; Bepalen aan welke vereisten het technisch systeem dat ze willen gebruiken of realiseren, moeten voldoen; keuzen maken bij het gebruiken of realiseren van een technisch systeem, bevattingsvermogen van de leerlingen. Het garandeert mede een doorgaande leerlijn. De Raad vreest dat anders een voor de leerling te hoog competentieniveau wordt opgelegd. Deze toepassingsgebieden zijn inherent aan wereldoriëntatie en hoeven niet steeds herhaald te worden. De Raad vreest dat anders een voor de leerling te hoog competentieniveau wordt opgelegd. De eindterm moet overeenstemmen met eindterm 2.7 Tekstcorrectie De term behoefte is geschrapt omdat deze ook het begin kan zijn van een technisch 20

22 met de behoefte, met de vereisten en met de beschikbare hulpmiddelen; 2.13 een activiteit stap voor stap uitvoeren, al dan niet aan de hand van een eenvoudige werktekening of handleiding; 2.14 werkwijzen en realisaties vergelijken en over beide een oordeel formuleren aan de hand van criteria; 2.15 technische systemen in verschillende toepassingsgebieden uit de wereld van techniek gebruiken en/of realiseren. 2.16* De leerlingen zijn bereid om hygiënisch, nauwkeurig, veilig en zorgzaam te werken; 2.17* technische systemen te gebruiken voor het doel waarvoor ze gemaakt zijn Techniek en samenleving 2.18 illustreren dat techniek en samenleving elkaar beïnvloeden; 2.19 aan de hand van voorbeelden uit verschillende toepassingsgebieden uit de wereld van techniek aangeven dat technische systemen nuttig, gevaarlijk en/of schadelijk kunnen zijn voor henzelf, voor anderen of voor natuur en milieu. rekening houdend met de vereisten en met de beschikbare hulpmiddelen; een eenvoudige werktekening of handelingleiding stap voor stap uitvoeren; werkwijzen en technische systemen vergelijken en / of evalueren; technische systemen in verschillende toepassingsgebieden gebruiken en/of realiseren. Deze eindterm mag worden geschrapt Illustreren dat technische systemen nuttig, gevaarlijk en/of schadelijk kunnen zijn. proces. De Raad vreest dat anders een voor de leerling te hoog competentieniveau wordt opgelegd. De Raad vreest dat anders een voor de leerling te hoog competentieniveau wordt opgelegd. Het geschrapte zinsdeel is overbodig. De Raad vindt de eindterm te moraliserend en beperkend voor creatief en innovatief handelen van leerlingen. de Raad vindt het woord aangeven te vaag. 21

23 Deel III. Deeladvies van de Raad Secundair onderwijs 1 Algemeen : doorgaande leerlijnen in het secundair onderwijs De Raad gaat ervan uit dat er geen overlappingen zijn tussen de eindtermen voor natuurwetenschappen en andere pakketten. De Raad vindt dat de doelen voor natuurwetenschappen (ook als ze eventueel in andere pakketten voorkomen) in natuurwetenschappen moeten worden opgenomen omdat ze intrinsiek deel uitmaken van de visie op het vak. De Raad vreest dat door de partiële aanpassing van de eindtermen de doorgaande (verticale) leerlijnen van de 1ste naar de tweede graad (en derde graad) onder druk komen te staan. De Raad verwijst hier eveneens naar de vraag naar een planning voor de evaluatie en herziening van eindtermen (zie punt 3) - De eindtermen voor geometrische optica zijn hier een voorbeeld van. Deze behoren niet tot de eindtermen van de eerste graad. En dat is ook terecht omdat de studiebelasting in de eerste graad anders te hoog zou zijn. Maar ook in de tweede graad zijn deze eindtermen nog niet opgenomen. De Vlor vraagt dat dit item opnieuw ter discussie komt bij een eventuele herziening van de eindtermen van de tweede (en derde) graad. De Vlor herinnert in dit verband aan de vraag om een plan en een timing voor herziening van eindtermen. - Een tweede voorbeeld is de samenhang tussen de eindtermen natuurwetenschappen voor de eerste graad en deze voor het TSO in de tweede graad.en derde graad Het is wenselijk om de eindtermen TSO natuurwetenschappen voor de tweede en derde graad meer inhoudelijk te formuleren dan nu het geval is. Maar dit mag geen hypotheek leggen op de eigenheid van bepaalde TSO-opleidingen. 2 Eindtermen en ontwikkelingsdoelen natuurwetenschappen 1 ste graad secundair onderwijs (A-stroom en B-stroom) 2.1 De integratie van natuurwetenschappen De Vlor stemt in met de versterking van een geïntegreerde aanpak voor wetenschappen in de eerste graad van het secundair onderwijs. Dit biedt een aantal aanknopingspunten om de leerinhouden op een levendige en aantrekkelijke manier bij leerlingen aan te brengen. De nadruk op de wisselwerking tussen biologie, fysica en chemie leunt ook aan bij de wetenschappelijke inzichten. De Vlor vindt dat in de toelichting over de kernbegrippen de leerinhouden voor biologie niet genoeg benadrukt worden. De Raad stelt daarom voor om de toelichting bij de kernbegrippen (toelichting, p.4) te laten voorafgaan door de volgende zin : Voor de A-stroom van de eerste graad secundair onderwijs werden leerinhouden geselecteerd op basis van volgende kernbegrippen die zowel voor de levende als voor de niet-levende natuur van toepassing zijn: 22

24 2.2 Geen invullingen van didactische principes De Raad stelt vast dat de uitgangspunten / memorie van toelichting op het einde van deel 2 (bladzijde 5) in de laatste alinea een opsomming geven van principes die inhoudelijk geen funderende doelen zijn maar didactische beschouwingen zijn. Deze horen niet thuis in deze uitgangspunten. Alleen het laatste element (met betrekking tot de maatschappelijke context) is hier relevant (hoewel het best gekoppeld wordt aan een hoger tekstgedeelte). In de afsluitende zin is sprake van authentiek leren. Dit begrip wordt echter niet toegelicht zodat het eerder aanleiding geeft tot verwarring dan tot duidelijkheid. De werkgroep stelt voor om dit hoofdstuk door middel van tekstschrapping en tekstwijziging als volgt af te sluiten: aan de hand van representatieve voorbeelden, het belang van de natuurwetenschappen en de toepassingen ervan voor de samenleving uitleggen en natuurwetenschappelijk kennis plaatsen in een maatschappelijke, culturele en historische context; aan de hand van representatieve voorbeelden, een standpunt innemen en een waardeoordeel uitspreken over wetenschappelijke toepassingen; een houding tegenover natuurwetenschappen aannemen die gebaseerd is op inzicht in haar methoden, in haar ontwikkeling en in haar maatschappelijke impact. Deze funderende doelen moeten het authentiek leren (ervaringsgericht leren, herkenbare contexten, toepassingsgericht leren) voldoende kansen geven en de intrinsieke motivatie voor natuurwetenschappen stimuleren. De Raad wijst er wel op dat er in de uitgangspunten bij natuurwetenschappen punt voorbeelden worden gegeven van de samenhang met andere vakken en dat deze op geen enkele manier mogen gezien worden als dwingend. 2.3 Samenhang met techniek De Vlor onderschrijft het principe dat men moet zoeken naar de samenhang in benadering met techniek en het technische proces (technisch handelen en onderzoeken / exploreren). De tweede zin van de laatste alinea op p. 9 (punt ) van de uitgangspunten is niet correct geformuleerd en geeft aanleiding tot verwarring. IN de formulering zijn ook didactische principes geslopen die hier niet thuishoren. De zin suggereert dat er alleen maar overeenkomsten zouden zijn tussen natuurwetenschappelijk onderzoek en de verschillende componenten van het technisch proces. In werkelijkheid zijn er ook verschillen. Deze zin wordt best geschrapt, te meer omdat de uiteindelijke bedoeling ervan in het vervolg van de alinea vervat zit. In de volgende zin spreekt men foutief van onderzoekend leren terwijl het leren onderzoeken bedoeld wordt. Onderzoekend leren refereert te veel aan pedagogische methodes. 23

25 2.4 Problematiek van eenheden en grootheden De Vlor stelt vast dat een selectie uit de eenheden en grootheden uit de SI-eenhedentabel 5 een bijkomende ondersteuning bieden aan de leraars natuurwetenschappen. Door leerlingen in de eerste graad de correcte notatie van grootheden en eenheden aan te leren, zullen zij het gebruik en de notatie van de eenheden en de grootheden kunnen verderzetten in de tweede en derde graad van het secundair onderwijs. Het is de bedoeling dat de leerlingen vertrouwd geraken met de grootheden en eenheden door het gebruik in contexten en opdrachten. Het is niet de bedoeling om de grootheden en eenheden systematisch in te oefenen maar wel exemplarisch te gebruiken. De tabel kan het beste opgenomen worden in de uitgangspunten / memorie van toelichting. Grootheden Symbool Eenheid symbool massa m kilogram Kg lengte l meter M breedte b hoogte, diepte h dikte d straal r middellijn d afstand x,s oppervlakte A vierkante meter m² volume V kubieke meter liter temperatuur T kelvin θ graden Celsius m³ l K C tijd t seconde S druk p pascal Pa snelheid v m/s m/s kracht F newton N energie E joule J 5 Metrologische reglementering. Tabel tot vaststelling van de wettelijke meeteenheden en van hun veelvouden en delen gehecht aan het Koninklijk Besluit van 14 september 1970 houdende gedeeltelijke inwerkingtreding van de wet van 16 juni 1970 betreffende de meeteenheden, meetstandaarden en tot vaststelling van de standaarden en van de standaarden en regels ter reproductie van deze eenheden. 24