Nummer 3 Jaargang 4 September Nieuwe voorzitter Forum Visitatorum Fransien Croon-de Boer

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Nummer 3 Jaargang 4 September 2013. Nieuwe voorzitter Forum Visitatorum Fransien Croon-de Boer"

Transcriptie

1 interne Nummer 3 Jaargang 4 September 2013 geneeskunde Magazine voor de internist Nieuwe voorzitter Forum Visitatorum Fransien Croon-de Boer Rapport Contouren Capaciteitsplanning Interview met Margriet Schneider en Joris Meegdes AIOS en de farmaceutische industrie Zes prikkelende stellingen Hoogleraar, internist en afdelingshoofd Interview met Stefan Sleijfer Nederlandse Internisten Vereniging Kracht in diversiteit.

2 INTERVIEW 4 Prof. Stefan Sleijfer Prof. Stefan Sleijfer is sinds 2011 hoogleraar Translationele Medische Oncologie in het Erasmus MC in Rotterdam. Zijn focus ligt met name op het verder toepassen van personalized medicine in de oncologische praktijk. We zijn er nog lang niet, maar het begint wel te komen. InHoud Nieuw visitatiemodel 10 Interview met Fransien Croon-de Boer, internist in het Ikazia Ziekenhuis en nieuwe voorzitter van het Forum Visitatorum AIOS en de farmaceutische 12 industrie AIOS Claire den Hoedt, opleider Rene van den Dorpel en Paul Wouters (Nefarma) in gesprek over regels voor contact met de farmaceutische industrie Pilotproject 20 Verbeteren dienst overdracht Suzanne Geerlings, Maarten van Aken en Marjolein Wendker-van Wattum vertellen hun ervaringen met de pilot van het doorbraakproject Verbeteren dienstoverdracht ZORG IN LEVENSFASEN Pijler 3 uit het Visiedocument 8 STRATEGISCH PLAN Reacties uit het veld op de 11 ambities van de NIV 16 rubrieken uit het buitenland 18 Elske Hoornenborg is werkzaam in Nickerie, Suriname JNIV 23, 24, 25 Een foto-impressie van het JNIVbeachvolleybaltoernooi Interne Geneeskunde voor dummies (2): patiëntveiligheid Nieuwe leden van het JNIV-bestuur stellen zich voor Medisch nieuws 29, 34 Medische wetenswaardigheden De medicus in het theater 30 Dokter Faust Een medicus en het pact met de duivel (1) Historie 32 Hemofilie: een volwassen kinderziekte Yvo Smulders 36 De doeloorzaak RAPPORT CONTOUREN CAPACITEITS- PLANNING Op weg naar een betere behoefteraming 26 interne geneeskunde

3 HOOPVOL Ik was er dit jaar toch weer verbaasd over hoe heerlijk de zomer is. Verbaasd dat het echt mogelijk is dat er een drietal maanden niet wordt vergaderd. Weliswaar moet je natuurlijk meer dienst doen om de afwezigheden van collega s op te vangen. Maar dat ik niet driemaal per week naar mijn domus secundus of naar ons eigen auditorium hoef om te vergaderen, geeft toch wel een onterecht(?) gevoel van grote rust. Vlak voor de zomer heeft Frank de Grave namens de Wetenschappelijke Verenigingen (WV s) en de Orde van Medisch Specialisten (OMS) in Den Haag het onderhandelingsakkoord medisch specialistische zorg 2014 t/m 2017 gesloten met VWS, Zorgverzekeraars Nederland en andere partijen, dat geeft natuurlijk ook opluchting. Het is goed om te zien hoe de samenwerking tussen WV s en OMS steeds meer vruchten begint af te werpen. Naast het onderhandelingsakkoord zijn er ook mooie resultaten van de Raad Opleiding en Kwaliteit. De wijze waarop gezamenlijk wordt opgetrokken om de ernstige consequenties van de besparingen op het Opleidingsfonds op te vangen, stemt hoopvol voor de toekomst. Van de voorzitter Dan is er nog het voorgenomen besluit van de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) dat internisten ouderengeneeskunde dezelfde DOT-boom als de klinisch geriaters mogen gebruiken. Dit zou een groot winstpunt zijn. Spoedig hoort u hierover meer. Het is in de spreekkamer natuurlijk moeilijk om bij te houden wat er allemaal op verenigingsgebied speelt. Daarom ben ik zo vrij om u onze agenda voor het komend najaar te presenteren: inhoud onderhandelingsakkoord; de tweede pilot van het Snapper-instituut met de bijbehorende discussie over de rol die dit instituut vanaf 2014 zal krijgen in het nascholingscurriculum van de internist; discussie over de federatie van de Wetenschappelijke Verenigingen; organisatie van het overkoepelende kwaliteitsinstituut; onderhandelingen met de longartsen over de boom pneumonie; verstandig kiezen ; gezond geneesmiddelengebruik de samenwerking met de voorzitters van de deelspecialistische verenigingen. Ten slotte zullen er ook nog veel onderwerpen zijn die we nu nog niet voorzien, maar die toch heel belangrijk zullen worden. Gelukkig is er voor de afleiding natuurlijk weer ons tijdschrift, waarin nog veel meer onderwerpen worden belicht. Frank Bosch, voorzitter NIV colofon Interne Geneeskunde, magazine voor de internist 4 e jaargang, nummer 3, september 2013 Redactie: Johanneke Portielje (hoofdredacteur), Hans Ablij, Evert-Jan de Kruijf, Anne-Els van de Logt, Bas Oude Elberink, Marina Kapteyn- Brus Redactie-adres: Van Zuiden Communications B.V. kapteyn@ vanzuidencommunications.nl Vormgeving en DTP: HGPDESiGN Alphen aan den Rijn Uitgever: Van Zuiden Communications B.V. Postbus CC Alphen aan den Rijn ISSN X NIV, 2013 Website NIV: interne geneeskunde

4 4 interne geneeskunde

5 Dit is het tweede artikel in een serie interviews met collega-internisten die recent hoogleraar zijn geworden. Zij vertellen over hun passie voor het vak, over onderzoek en over de missie die zij hebben. INTERVIEW Personalized medicine is stip aan de horizon Stefan Sleijfer is hoogleraar, staflid en ad interim afdelingshoofd Interne Oncologie Stefan Sleijfer (1970) is sinds 2011 hoogleraar Translationele Medische Oncologie in het Erasmus MC in Rotterdam. Zijn focus ligt met name op het verder toepassen van personalized medicine in de oncologische praktijk. We zijn er nog lang niet, maar het begint wel te komen. De jonge Sleijfer lijkt nauwelijks op het standaardbeeld van een professor. Hij is al sinds 2004 staflid van de afdeling Interne Oncologie van het Erasmus MC en sinds april 2013 ad interim afdelingshoofd. Dat laatste was niet iets wat ik op deze leeftijd al ambieerde. Ik had het niet erg gevonden als het later op mijn pad was gekomen. Maar prof. Jaap Verweij, het vorige afdelingshoofd, nam plaats in de Raad van Bestuur van het Erasmus MC, dus er moest een nieuw afdelingshoofd komen. Zo kan je carrière soms ineens snel gaan. En ik moet zeggen, het is wel heel erg leuk. Boeiend Het is zelfs een beetje toeval dat Sleijfer in de oncologie is terechtgekomen, laat hij weten. Geschiedenis vind ik ook leuk, en economie, en biologie Ik had net zo goed andere keuzes kunnen maken. Ook binnen het medische vak heb ik een brede belangstelling. Ik had ook in de hematologie of endocrinologie wel mijn weg gevonden. Maar helemaal toevallig is zijn keuze voor de geneeskunde niet geweest: zijn vader was hoogleraar Interne Iemand moet het op zich nemen om een bedrag te hangen aan een dure behandeling Oncologie in Groningen en lange tijd daar de enige internist-oncoloog. In zijn tijd werd cisplatin geïntroduceerd voor testiscarcinoom. Cisplatin werd toen voor elke kuur ingevlogen uit Amerika en ging vaak gepaard met ernstige bijwerkingen. Mijn vader was toen de enige deskundige in Groningen en had feitelijk continu dienst, zeven dagen per week. Op zaterdag ging hij eerst met mij mee naar voetbal, en daarna ging ik met hem mee naar het ziekenhuis. Die ervaringen hebben ongetwijfeld een rol gespeeld bij mijn keuze. Voorspellen Sleijfers belangrijkste klinische onderzoeksgebieden zijn de behandeling van wekedelensarcomen en de identificatie van prognostische factoren bij een groot aantal andere tumoren. Op grond van tumorkarakteristieken is steeds beter te voorspellen of een TEKST: KEES VERMEER FOTO S: BART VERSTEEG interne geneeskunde

6 CURRICULUM VITAE Naam: Stefan Sleijfer Leeftijd: 42 jaar Opleidingen: - Artsexamen in 1996 aan de RU Groningen - Opleiding Interne Geneeskunde en Interne Oncologie in het Erasmus MC en Sint Franciscus Gasthuis, Rotterdam - Registratie als internist-oncoloog in 2004 Promotie: Groningen, 1997 Proefschrift: Clinical and laboratory studies on chemo-resistance and sensitivity, and the role of TNF. Loopbaan: : benoeming tot staflid Interne Oncologie, Erasmus MC, Rotterdam : benoeming tot bijzonder hoogleraar Translationele Medische Oncologie, Erasmus MC, Rotterdam : benoeming tot afdelingshoofd a.i. Interne Oncologie, Erasmus MC, Rotterdam : bestuurslid EORTC : voorzitter Translational Research Advisory Committee, EORTC : bestuurslid Borstkanker Onderzoeks Groep (BOOG) heden: bestuurslid Vereniging Trustfonds Erasmus Universiteit Rotterdam heden: lid Wetenschappelijke Raad van het KWF, tevens vicevoorzitter van de commissie Translationeel en Toegepast Onderzoek heden: coördinator onderzoekslijn Translational Cancer Genomics and Proteomics afdeling Interne Oncologie, Erasmus MC, samen met prof. dr. John Foekens Huidige functie: Afdelingshoofd a.i. Interne Oncologie, Erasmus MC, Rotterdam patiënt wel of niet op een therapie gaat reageren. Hij zoekt biomarkers niet alleen in solide tumoren zelf, maar brengt ook kenmerken in kaart van circulerende tumorcellen in het bloed. Een tumor is een uiterst dynamisch geheel, dus bepaalde kenmerken van een tumor kunnen binnen een paar dagen heel anders zijn. Dat komt niet alleen door genetische instabiliteit van de tumor, maar ook door de druk van gegeven behandelingen, waardoor je als het ware bepaalde klonen uitselecteert. Eigenlijk zou je dus steeds opnieuw een biopt moeten nemen tijdens de behandeling, maar dat is erg belastend voor patiënten. Daarom proberen we circulerende tumorcellen uit het bloed te halen en te karakteriseren. Daar gaan we denk ik in de toekomst naar toe: het monitoren van een patiënt door regelmatig bloedsamples te nemen en de therapie aan te passen aan de hand van de kenmerken van de tumor gemeten in het bloed. Het speerpunt van Sleijfers leerstoel is het vertalen van wetenschappelijke bevindingen naar de kliniek. Niet alleen binnen zijn eigen ziekenhuis, maar ook naar andere centra. In nationaal verband noemt Sleijfer met name het Center for Personalized Cancer Treatment (CPCT), dat sinds 2010 bestaat. Het is een samenwerking tussen het Erasmus MC, het Nederlandse Kanker Instituut-Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis en het UMC Utrecht. Binnen het CPCT onderzoeken we onder meer nieuwe medicijnen in fase 1-studies. Dat doen we vooral met patiënten die worden geselecteerd op basis van het genetisch profiel in biopten van tumoren. Verder onderzoeken we de relatie tussen de genetische profielen van tumoren en het wel of niet reageren op therapieën die al in de dagelijkse praktijk worden gegeven. Door vooraf een biopt van de tumor te karakteriseren, hopen we beter te kunnen voorspellen wie wel en wie niet gunstig gaat reageren op behandeling. Netwerken Niet alleen de grote centra, maar ook algemene ziekenhuizen nemen steeds meer deel aan netwerken, verklaart Sleijfer. De rol van de UMC s is het doen van onderzoek en daarmee werken aan innovatie. Op een gegeven moment kun je dan een vernieuwing uitrollen naar de algemene ziekenhuizen. Maar ook in een eerder stadium werken veel algemene ziekenhuizen mee aan onderzoek. In de regio 6 interne geneeskunde

7 Rotterdam is er een netwerk voor het onderzoek naar circulerende tumorcellen met het Ikazia, IJsselland en het Sint Franciscus Gasthuis. Zij vragen hun patiënten om mee te werken en sturen vervolgens bloed naar ons. Wij karakteriseren dat en houden de databases bij. Momenteel is dus met name de personalized medicine de belangrijkste ontwikkeling in de oncologie. De stip aan de horizon, zoals Sleijfer het noemt. We zijn er nog lang niet, maar het begint wel te komen. Tot recent keken we alleen bij het mammacarcinoom naar bepaalde kenmerken, zoals expressie van hormoonreceptor of HER2, en gaven op basis daarvan wel of niet een bepaalde therapie. Inmiddels hebben we een lijstje met al zo n 10 karakteristieken van diverse tumoren die we gebruiken bij de beslissing om wel of niet te gaan behandelen. Die lijst zal zich de komende jaren verder uitbreiden. We krijgen steeds meer inzicht in de tumorbiologie en de moleculaire mechanismen die een rol spelen in de verschillende kankersoorten. Tevens doen we onderzoek naar de optimale dosis voor de individuele patiënt. Ook dat hoort bij personalized medicine. Gevolgen In de toekomst zullen dus vaker tumorkarakteristieken worden gebruikt om vast te stellen welke behandeling en welke dosis bij een patiënt passen. Dat heeft waarschijnlijk wel gevolgen voor het gebruik van de beschikbare geneesmiddelen: die kunnen mogelijk worden ingezet bij vergelijkbare karakteristieken, ook als het bijvoorbeeld bij de ene patiënt gaat om borstkanker en bij de andere patiënt om nierkanker. We zouden dan een product dat is geregistreerd voor nierkanker kunnen gebruiken bij een patiënt met borstkanker, terwijl het niet voor borstkanker is geregistreerd. Ik hoop dat dat in de toekomst mogelijk wordt. Het vraagt wel aanpassingen in bijvoorbeeld het registratietraject. Het gaat vaak om dure geneesmiddelen met soms ernstige bijwerkingen, dus we zullen moeten aantonen dat het zinnig is om zo n middel aan andere patiëntgroepen te geven. Dat vergt investering in onderzoek, maar uiteindelijk hopen we toch kosten te kunnen besparen. Want hopelijk weten we dan in de toekomst ook beter welke patiënten we het middel níet hoeven te geven. Bedrag Bij deze ontwikkelingen is goed overleg nodig tussen betrokken partijen, waarin ook de zorgverzekeraars een belangrijke rol spelen. Zij beheren immers het geld, en Sleijfer vindt het hun rol om na te denken hoe dat wordt besteed. Dat is vaak wel een lastige discussie. Hoeveel is het waard om een kankerpatiënt met een duur middel een jaar langer te laten leven? Iemand moet de rol op zich nemen om daar een bedrag aan te hangen. Overigens vind ik het wel vreemd dat verzekeraars geld geven voor allerlei behandelingen waarvan de meerwaarde niet is bewezen, zoals homeopathie. Als ik dat zie dan vraag ik me oprecht af of zij hun rol wel Er werken al algemene ziekenhuizen mee aan het onderzoek met circulerende tumorcellen Mijn vader ging met mij mee naar voetbal, en daarna ging ik met hem mee naar het ziekenhuis goed kunnen oppakken. In Groot- Brittannië wordt volgens Sleijfer een heel duidelijke grens getrokken voor de kosten van een behandeling. In Nederland gaan we daar nog iets soepeler mee om, maar het is niet te vermijden dat dat verandert. Zo hebben we voor de behandeling van uitgezaaide prostaatkanker waarschijnlijk binnenkort drie dure geneesmiddelen, die kosten zo n 5000 euro per maand. Daarvan zullen we er in de toekomst waarschijnlijk per patiënt in de loop van de behandeling wel twee of drie gaan geven. Dat zijn hoge kosten, en daar moeten we wel iets op gaan vinden. Als onderzoekers kunnen wij daaraan bijdragen met betere voorspellende profielen. Aan de andere kant zullen we als maatschappij moeten vaststellen hoeveel dat dan waard is. Mooi en dankbaar Oncologie is een zwaar maar mooi vak, besluit Sleijfer. Het streven is altijd om bij patiënten snel het behandeldoel vast te stellen: curatie of palliatie. In beide gevallen kun je vaak nog veel betekenen voor de patiënt. En soms zie je heel bijzondere dingen. Zo heeft onze afdeling een voortrekkersrol gespeeld bij de introductie van imatinib bij GIST. De mediane overleving is gestegen van negen maanden naar vijf jaar. Dat zijn echt doorbraken. Maar een groot deel van onze patiëntenpopulatie zit in een palliatieftraject. Het is mooi en dankbaar om die mensen te begeleiden. In de oncologie is aan de ene kant vaak zware chemotherapie nodig, aan de andere kant een goed gesprek. Dat is een uitermate breed spectrum, waarin je je weg moet gaan vinden. interne geneeskunde

8 TEKST: HANS ABLIJ BEELD: SHUTTERSTOCK VISIEDOCUMENT Zorg in levensfasen Pijler 3 uit het Visiedocument 8 interne geneeskunde

9 In oktober 2012 verscheen het rapport Visiedocument Medisch Specialist 2015, geschreven in opdracht van de Orde van Medisch Specialisten en de wetenschappelijke verenigingen. Een min of meer strategisch document waarin voor het eerst de medisch specialist samen optrekt en zich proactief opstelt in de discussies rond de gezondheidszorg in het algemeen en de specialistische gezondheidszorg in het bijzonder. Het document rust op vier pijlers, waarvan de eerste twee pijlers, Transparante zorg en Zorg in samenhang in de vorige nummers aan bod zijn gekomen. In dit nummer zal de derde pijler, Zorg in levensfasen, worden toegelicht. De oudere patiënt met multimorbiditeit: de regie De groei van het aantal ouderen met een complexe zorgvraag is de laatste decennia toegenomen en zal de komende jaren blijven toenemen. Dit heeft grote gevolgen voor de almaar toenemende zorgvraag binnen de eerste lijn, maar ook binnen de tweede lijn. De medisch specialist zal dus een actieve rol moeten spelen bij het oplossen van de vraagstukken en problemen die ontstaan. Niet alleen op medisch-technisch gebied, maar ook op organisatorisch niveau. De medisch-specialistische kennis is onbevattelijk geworden en daarmee, onvermijdelijk, versnipperd over steeds meer subspecialismen. Een goede ontwikkeling, maar ook één met grote nadelige gevolgen. Deze versnippering is namelijk ten koste gegaan van de integrale zorg die juist bij de oudere patiënt zo belangrijk is. De internist in zijn/haar algemeenheid kan en moet zich hierin een cruciale rol toeeigenen, want de interne geneeskunde is bij uitstek het specialisme dat de regierol kan opvullen. Deze regierol hoeft niet per se ingevuld te worden door de internist-ouderengeneeskunde of de klinisch geriater. De vergrijzing is wellicht een goede aanleiding om de algemeen internist in ere te herstellen, voordat deze uit ons collectief geheugen wordt gewist. Hier ligt dus een taak voor de opleiding binnen de interne geneeskunde. Maar ook de internisten met een bepaald aandachtsgebied kunnen een rol spelen bij specifieke klinische problemen bij de oudere patiënt. Van groot belang is wel een goede samenwerking tussen de eerste en tweede lijn. Het imperatief van de technologie en medisch handelen: wat is zinnige zorg? Wat zinnige zorg is voor een 50-jarige hoeft geen zinnige zorg te zijn voor een 80-jarige patiënt. En de ene (hoog) bejaarde patiënt is niet gelijk aan de andere (hoog)bejaarde patiënt. Bij de beslissing om wel of niet een bepaalde behandeling te starten spelen vele factoren een rol: de actuele gezondheidstoestand, de levensverwachting, de wensen van de patiënt, de wensen van de familie van de patiënt(!) en het arsenaal aan behandelingsmogelijkheden. We bevinden ons al gauw in het spanningsveld van wat technologisch mogelijk is en de beslissing om wel het imperatief of niet van deze technologische mogelijkheden gebruik te maken. Dat kan zijn van het voorschrijven van een pilletje tot het starten van zware chemotherapie. Deze beslissing wordt binnen de spreekkamer tussen de behandelend arts en de patiënt, en eventueel familie, genomen. De medisch specialist heeft dus min of meer het monopolie op de behandelbeslissing. De versnippering van de medische kennis gaat ten koste van de integrale zorg die juist bij de oudere patiënt zo nodig is GENERALIST De heer Van Dinther is een 84-jarige oud-bestuurder die vijf medisch specialisten bezocht, om uiteenlopende redenen: een arteriitis temporalis, een afsluiting van zijn a. poplitea, een sensibele polyneuropathie die hem rolstoelgebonden maakt, een recidiverende blefaritis, osteoporotische wervelinzakkingen en boezemfibrilleren met een snelle kamervolgfrequentie. Nadat het hem opgevallen was dat hij voor veel (chronische) controles na vijf minuten weer buitenstond, bedacht hij dat er nu toch echt een generalist ingeschakeld moest worden die ook kon inschatten wanneer er de hulp van een collega-medisch specialist ingeroepen diende te worden. Hij is inmiddels 88 jaar en is opgelucht dat hij wat ruimte in zijn agenda heeft gekregen. Natuurlijk wordt het behandelplan in samenspraak met de patiënt en familie opgesteld, maar de kennis, en daardoor de overdracht van deze kennis aan patiënt en familie, is de crux tot de beslissing om wel of niet te behandelen. Hierbij spelen enkele zeer bepalende zaken een rol: (i) het multidisciplinaire overleg tussen de medisch specialisten bijvoorbeeld bij kanker -; (ii) het overleg tussen de medisch specialist en de huisarts; (iii) eerlijke en open informatie naar patiënt en familie toe over de te verwachten winst in levenskwaliteit van de behandeling. Het is niet uitgesloten dat in de toekomst ook de kosten van de behandeling ter sprake zullen komen. Tijdens de opleiding tot medisch specialist draait vrijwel alles om de almaar toenemende medische kennis van het menselijk lichaam en wat er allemaal fout kan gaan, tot op atomair niveau. En vervolgens wat we allemaal kunnen doen om deze fouten te herstellen; behandelen dus. Maar in de Eed van Hippocrates is ook opgenomen dat we de patiënt geen schade mogen berokkenen. Aan dat laatste moet meer aandacht worden geschonken, zowel binnen de opleiding alsook bij de gevestigde medische disciplines. interne geneeskunde

10 TEKST: DANIEL DRESDEN BEELDEN: IKAZIA ZIEKENHUIS INTERVIEW Het nieuwe visitatiemodel belicht door de voorzitter van het Forum Dr. Fransien Croon-de Boer, internist-hematoloog in het Ikazia Ziekenhuis te Rotterdam, is sinds november vorig jaar voorzitter van het Forum Visitatorum van de NIV. In die hoedanigheid is zij betrokken bij het ontwikkelen van het nieuwe kwaliteitsvisitatiemodel voor maatschappen en vakgroepen. Het nieuwe model zal in 2014 worden ingevoerd. Vanaf dat moment worden alle klinieken op de nieuwe wijze gevisiteerd. In het oude systeem moest een maatschap of vakgroep een enorme papierberg naar de visitatiecommissie sturen, aldus Croon. Dat gaf een hoop cijfers waar niet zoveel mee gebeurde, en waardoor niet per se een goede indruk over de zorgkwaliteit ontstond. Er was behoefte aan een zo objectief mogelijk systeem, waarmee de visitatie uiteindelijk digitaal kan plaatsvinden. In het nieuwe visitatiemodel, dat medio vorig jaar is opgesteld, is het normendocument aangepast en gemoderniseerd. Op hetzelfde moment werd de Leidraad voor de waarderingssystematiek van alle wetenschappelijke verenigingen ontwikkeld, om zo objectief mogelijk te beoordelen of een maatschap aan de kwaliteitsnormen voldoet. De systematiek maakt gebruik van een vijfpuntsbeoordelingsschaal op basis van de normen. De vragenlijsten worden door de vakgroep/maatschap, maar deels ook door samenwerkingspartners ingevuld. Hierdoor heb je als visitatiecommissie een veel betere 360 view, voordat je überhaupt begint, noemt ze als voordeel van dit nieuwe model. Daarnaast kan de Team Climate Inventory (TCI), een digitale vragenlijst, worden ingevuld door alle vakgroepleden. De pilots wijzen uit dat deze rapporten een aardig beeld kunnen geven van het teamklimaat en eventuele pijnpunten. Door dit nieuwe systeem worden de specialisten gestimuleerd continu met hun eigen functioneren bezig te blijven. Er wordt tijdens de visitatie een spiegel voorgehouden: indien niet aan bepaalde nomen wordt voldaan, wordt terugrapportage gevraagd. De TCI wordt na 2,5 jaar herhaald, waarbij een plan van aanpak voor de verbeterpunten aantoonbaar moet zijn. Naar aanleiding van de eerste pilots volgens het nieuwe visitatiemodel zijn inmiddels enkele aanpassingen gedaan in het normendocument. Eigen vlees keuren Een veelgehoord nadeel van dit nieuwe visitatiemodel is dat geen externe controle plaatsvindt, en dat een sfeer van de slager die zijn eigen vlees keurt zou kunnen ontstaan. Je merkt dat er steeds meer druk is vanuit de media, zorgverzekeraars en overheid, reageert de Rotterdamse internist. Er moet meer openheid en transparantie komen. Daar zijn we ook mee bezig. Dit gebeurt als wetenschappelijke verenigingen op ongeveer dezelfde manier en zo objectief mogelijk visiteren. Een reden van visitatie door vakgenoten is het feit dat sommige zaken zo vakspecifiek zijn, dat dit niet gecontroleerd kan worden door een extern bureau. Croon suggereert een gecombineerde visitatie door een gespecialiseerd bureau samen met vakgenoten te doen, net als de algehele ziekenhuisvisitatie door het Nederlands Instituut voor Accreditatie in de Zorg (NIAZ). Tijdens de visitaties wordt veel tijd besteed aan het rondje door het ziekenhuis. Dan spreek je mensen veel spontaner op de werkvloer en leer je waar pijnpunten liggen. Croon ziet dit als de rationale achter deze werkwijze. Anders spreek je alleen teamleiders die hun praatje al hebben voorbereid. De vakgroep moet tijdens de visitatie inzichtelijk maken dat ze aan de normen voldoen. Als voorzitter van het Forum Visitatorum wil Croon onder andere het nieuwe kwaliteitsvisitatiesysteem verder ontwikkelen. We streven er naar het systeem zo objectief mogelijk te maken. We stimuleren iedereen om continu kritisch naar zichzelf te kijken, zodat er een continuüm van kwaliteitsverbetering ontstaat. We zijn nu aan het inventariseren hoe we de academische centra kunnen visiteren, met ons nieuwe model of aangepast, met behulp van rapporten van bijvoorbeeld het NIAZ. In principe start dat ook in De aanpassingen in het normendocument gebeuren nu nog steeds; de pilots worden afgerond in september. In mei 2014 moeten alle klinieken aan het nieuwe normendocument voldoen. Bron: Orde van Medisch Specialisten. Waarderingssystematiek voor de kwaliteitsvisitaties Croon-de Boer, voorzitter van het Forum Visitatorum: Met het nieuwe visitatiemodel willen we iedereen stimuleren kritisch naar zichzelf te blijven kijken, zodat er een continuüm van kwaliteitsverbetering ontstaat. 10 interne geneeskunde

11 interne geneeskunde

12 TEKST: MIRJAM BEDAF BEELDEN: BART VERSTEEG JNIV AIOS en de farmaceutische industrie Als arts moet je door de reclameboodschap heen kunnen kijken Er bestaat momenteel geen onderwijs dat AIOS voorbereidt op contact met de farmaceutische industrie. Toch zullen ze zeker na hun opleiding regelmatig met deze industrietak te maken krijgen. We legden een opleider, een AIOS en een vertegenwoordiger van de farmaceutische industrie een aantal prikkelende stellingen voor. Stelling 1. Wat een internist voorschrijft, wordt in belangrijke mate bepaald door de farmaceutische industrie Paul Wouters: Dat hoop ik niet. Ik denk dat elke arts zich moet baseren op de richtlijnen van de beroepsgroep. Ze moeten daarvan kunnen afwijken als dat in de dialoog met de patiënt naar voren komt. Ik denk niet dat een arts zich de les moet laten lezen door de farmaceutische industrie. René van den Dorpel: Wat wordt voorgeschreven, wordt vooral bepaald door richtlijnen, het ziekenhuisformularium en ervaring. Dus niet door de farmaceutische industrie. Daarnaast speelt de persoonlijke ervaring met Een farmaceutisch bedrijf is een bedrijf met commerciële doeleinden. Dat moet je goed in je achterhoofd houden. een bepaalde firma een rol, maar is naar mijn idee niet doorslaggevend. Claire den Hoedt: Als AIOS schrijf je snel voor wat je opleider voorschrijft. Je merkt dat alle opleiders hun eigen voorkeuren hebben en dat berust volgens mij vooral op hun ervaring. Het is verder belangrijk om naar kosten van medicijnen te kijken en ik vraag me af of dat op dit moment al voldoende wordt gedaan. Stelling 2. Elke vorm van reclame door de farmaceutische industrie zou moeten worden verboden Paul Wouters: Daar ben ik het volstrekt mee oneens. Geneesmiddelenfabrikanten zijn commerciële bedrijven en moeten 12 interne geneeskunde

13 bekendheid geven aan hun nieuwe geneesmiddelen. Het is wel goed dat we in Europa hebben afgesproken dat reclame gericht op patiënten niet mag. De patiënt beslist niet, dus dat is goed te verdedigen, maar reclame gericht op artsen moet kunnen blijven. René van den Dorpel: Ik vind reclame door farmaceuten prima. Een farmaceutisch bedrijf is inderdaad een bedrijf met commerciële doeleinden. Dat is tegelijkertijd wel iets wat je goed in je achterhoofd moet houden. Ik geloof namelijk ook niet alles wat mijn autoverkoper zegt. De afgelopen jaren is de rol van artsenbezoekers absoluut veranderd, in positieve zin. Meer dan voorheen ligt nu de nadruk op informatie, vroeger meer op verkoop. Claire den Hoedt: Als arts moet je inderdaad door de reclameboodschap heen kunnen kijken. Middelen moeten echter wel naamsbekendheid krijgen, dus ik ben het met mijn opleider eens dat er reclame mag worden gemaakt. Anders komt het product niet aan de man, en komt het niet bij de patiënt terecht. Het is gelukkig niet meer zo dat je op reis gaat op kosten van de farmaceutische industrie. Dat soort acties is gelukkig aan banden gelegd. Maar zodra je ergens komt, ligt er wel een pen en een notitieblokje van een bepaald bedrijf. Ik vraag me dan af Wat wordt voorgeschreven, wordt vooral bepaald door richtlijnen, het ziekenhuisformularium en ervaring wat dat bijdraagt. Het gaat tenslotte om de inhoudelijke boodschap. Stelling 3. De farmaceutische industrie moet geen rol spelen in het opleiden van AIOS Claire den Hoedt: Eens. Een opleiding moet onafhankelijk zijn. Er zijn genoeg andere bronnen van informatie. Je moet wel in aanraking komen met de farmaceutische industrie, gewoonweg omdat je na je opleiding wel contact met de industrie zult hebben. René van den Dorpel: Dat vind ik ook. Ik zie geen rol voor de farmaceutische industrie in de artsenopleiding. Ze komen af en toe wel in contact met AIOS en ik vind dat een goede zaak. Ook omdat AIOS dan leren dat je niet alles moet geloven wat er wordt gezegd. Zolang ze maar doorhebben wanneer objectiviteit wordt ingeruild voor een commerciële boodschap. Als het gaat om het onderwijs voor internisten in opleiding: dat moet gewoon uit neutrale informatie bestaan. Scholing door een geneesmiddelenfabrikant zie ik daarom niet gebeuren. Dat is nadrukkelijk niet de bedoeling. Stelling 4. De artsenbezoekers presenteren geselecteerde literatuur waarin hun product als beste uit de bus komt. Vaak gaat het om enkele tienden procentjes verbetering ten opzichte van een product uit dezelfde groep. De volgende artsenbezoeker doet precies hetzelfde. Ergernis dus. René van den Dorpel: Ergernis vanwege het tijdsbeslag is wat te sterk uitgedrukt, je kunt tenslotte je eigen agenda beheren. Maar als een artsenbezoeker met een me-too middel komt en zegt: Deze pilletjes zijn net een millimetertje kleiner en ovaal in plaats van rond. Tja, daar doen we het niet voor. Maar als een medicijn van twee keer per dag innemen naar één keer per dag gaat, vind ik dat wel weer relevant voor mijn patiënten. Claire den Hoedt: Ik denk dat er bij artsen wel ergernis is als er in één geneesmiddelengroep elke keer weer interne geneeskunde

14 De gesprekspartners René van den Dorpel is internist-nefroloog en opleider in het Maasstad Ziekenhuis in Rotterdam. Claire den Hoedt is tweedejaars AIOS Interne Geneeskunde in het Maasstad Ziekenhuis in Rotterdam. Vanaf het begin van haar opleiding is ze betrokken bij het JNIV-bestuur. Eind vorig jaar rondde ze haar promotieonderzoek naar hemodialyse en hemodiafiltratie af. Paul Wouters is hoofd communicatie en woordvoerder van Nefarma, de brancheorganisatie van farmaceutische bedrijven die zich richten op onderzoek en ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen. De afgelopen jaren is de rol van artsenbezoeker absoluut veranderd, in positieve zin. nieuwe geneesmiddelen worden ontwikkeld. Dan heeft een artsenbezoeker een grafiek waarop amper een relevant effect te zien is. Ik kan me voorstellen dat ze zich dan afvragen: heb ik hier mijn tijd aan zitten verdoen? Om naar één procent verschil te kijken? Paul Wouters: Ik denk dat onze sector daar iets anders in staat. Soms zijn kleine stapjes in de ogen van voorschrijvers en zeker ook zorgverzekeraars niet relevant, terwijl we merken dat het voor patiënten wel grote stappen zijn. Als bedrijf vind je natuurlijk jouw middel net iets beter. Dat is onderdeel van de competentiestrijd en de concurrentiestrijd van bedrijven, en in mijn ogen is dat nodig om verder te komen. Stelling 5. Ook de artsenbezoekers moeten zich de toenemende kosten in de gezondheidszorg realiseren. De mensen gebruiken te veel pillen. Hier is de farmacie debet aan. René van den Dorpel: Hier heeft de farmacie weinig mee te maken. Daaraan zijn we zelf debet. We hebben de behandeldoelen voor patiënten niet altijd goed voor ogen. Soms vraag ik me af of patiënten werkelijk meer dan 10, 15 verschillende soorten medicijnen nodig hebben. Polyfarmacie is zeker bij oudere mensen een serieus probleem. Er zou in de opleiding ook meer aandacht voor moeten komen. Je zou er eigenlijk een sport van moeten maken om bij elke patiënt die je ziet met één middel te stoppen. Paul Wouters: We hebben met elkaar wel een verantwoordelijkheid op dat vlak. Kwantiteit mag nooit een leidraad zijn. Ook voor farmaceutische bedrijven niet. Claire den Hoedt: Met een medicijn stoppen is veel moeilijker dan ermee starten. Soms weet je eigenlijk niet meer precies wat de indicatie was en dan laat je het medicijn wellicht uit gemakzucht op het lijstje staan. Daar zijn zeker mogelijkheden voor verbetering. Stelling 6. Artsen hebben een taak in het beschermen van de samenleving tegen onnodige medicijnen in het kader van volksgezondheid en kostenbeteugeling René van den Dorpel: Als een patiënt onnodige medicijnen slikt, laat de voorschrijver een steekje vallen. Wij hebben als voorschrijvers de taak de hele medicatielijst te zien en daar ook kritisch naar te kijken. Het is gemakkelijker om een pilletje te geven dan om de patiënt te vertellen dat hij moet afvallen en zijn leefstijl moet veranderen. Paul Wouters: Daar ben ik het mee eens. Overigens hebben artsen naar mijn mening ook de taak om te kijken of er sprake is van ondermedicatie. In de eerste lijn komt ondermedicatie bij diabetes mellitus bijvoorbeeld nogal eens voor. Conclusie Samengevat zitten AIOS, opleider en farmaceutische industrie redelijk op één lijn. En dat is een goede zaak, voor alle partijen maar in het bijzonder voor patiënten. Het is wel belangrijk dat AIOS kritisch leren kijken naar informatie van de farmaceutische industrie en dat na hun opleiding blijven doen. Hiervoor is bij uitstek een rol voor de opleider weggelegd. 14 interne geneeskunde

15 Behandelbeperkingen en zinnige zorg in ziekenhuis Rijnstate Betere zorg bieden aan patiënten, efficiëntere inzet van personeel en middelen en zinloos medisch handelen voorkomen. Een voorbeeld van dat laatste: een patiënt met een hart-/ ademstilstand wordt tegen zijn wil gereanimeerd en belandt op de afdeling Intensive Care. De patiënt heeft laten vastleggen in zijn dossier dat hij niet behandeld wil worden bij hart-/ ademstilstand. Toch gebeurt het. Hoe kan dit? En beter nog, hoe kan worden voorkomen dat onnodig medische handelingen worden verricht? Een werkgroep in het Rijnstate Ziekenhuis meent hierop een antwoord gevonden te hebben. Tot 1 februari 2012 werden afspraken tussen patiënten en hun zorgverleners over behandelbeperkingen vastgelegd op een speciaal registratieformulier dat in het papieren dossier werd gevoegd. Sinds een jaar worden afspraken over behandelbeperkingen elektronisch vastgelegd in een speciaal ontwikkelde module in het Elektronisch Patiënten Dossier. Dit biedt een aantal voordelen: Voor de patiënt Samen met behandelaar praat de patiënt al in een vroeg stadium van zijn ziekte over de behandelingen die hij wel of niet wil. Op basis van goede voorlichting door de arts kan de patiënt dan een bewuste keuze maken ten aanzien van wel of niet gewenste behandelingen. In de module dient overigens altijd iets te worden ingevuld. De wens van de patiënt is richtinggevend. Een eenmaal gemaakte keuze kan altijd worden herzien, aanpassingen blijven mogelijk. Voor de behandelaar In acute situaties is het te allen tijde voor iedereen duidelijk welke behandelingen wel en welke niet gewenst zijn. Bij ontslag uit het ziekenhuis wordt de registratie van de behandelbeperkingen ook meegedeeld aan de huisarts. BEST PRACTICE Voor de zorginstelling De onnodige inzet van medisch personeel en middelen kan worden teruggebracht en de kwaliteit van de zorg verder worden verbeterd. Figuur 1. Een voorbeeld van een ingevuld document voor behandelbeperking Welke behandelbeperkingen laat de patiënt vastleggen in zijn EPD? Een heel bekende is het niet reanimeren na een hart-/ademstilstand. Een patiënt kan vooraf kenbaar hebben gemaakt in bepaalde situaties niet meer te willen worden vervoerd naar de Intensive Care of de afdeling Cardiologie. Ligt een patiënt eenmaal op Intensive Care, dan kan hij aangeven dat hij wel of niet invasief wordt beademd. Patiënten kunnen reden hebben om af te zien van het ontvangen van bepaalde bloedproducten of antibiotica, ingegeven door bijvoorbeeld religieuze motieven. Dat geldt ook voor het wel of niet ontvangen van voeding of vocht via i.v. of sonde. Wel of niet opereren onder bepaalde omstandigheden? Wel of geen cardiostimulantia ontvangen. Wel of geen dialyse als de nieren slechter worden. Voorlichting Goede voorlichting aan de patiënt is uiteraard heel belangrijk. In patiënteninformatie zoals folders en filmpjes is dan ook behoorlijk geïnvesteerd, aldus Frank Bosch, internist-intensivist in het Rijnstate en de drijvende kracht achter dit project. We willen bereiken dat patiënten nadenken en een weloverwogen keuze maken als het gaat om eventuele beperkingen in hun behandelingen. Ook collega-behandelaars kregen voorlichting. We hebben een bijeenkomst georganiseerd en door middel van e-learning konden zij zich de benodigde werkwijze eigen maken. Resultaten? Een van de meetpunten is het aantal ingevulde formulieren in het EPD. In augustus 2012 was de eerste meting na de start in februari 2012 veelbelovend. Nu na een jaar is het percentage ingevulde documenten ongeveer 90%. In het Rijnstate Ziekenhuis is het aantal meldingen van onterechte reanimaties inmiddels aanzienlijk gedaald. Nadere informatie over deze best practice: TEKST: MARINA KAPTEYN-BRUS BEELD: Rijnstate Ziekenhuis Arnhem interne geneeskunde

16 TEKST STRATEGISCH PLAN: NIV BEELDEN: SHUTTERSTOCK NIV HET STRATEGISCH PLAN De NIV heeft haar beleidsplannen voor de komende twee jaren kort en bondig samengevat in 11 ambities. De redactie vroeg bij collega s uit het veld een reactie op de diverse ambities. Ambitie 1 De NIV behartigt de belangen van alle internisten. Voor een goede gezondheidszorg in Nederland is het van groot belang dat wij in staat worden gesteld om effectieve en doelmatige zorg te verlenen. Daarbij hoort een passende beloning. Marjolijn Verstegen, beleidsadviseur beroepsbelangen: Met de invoering van de integrale tarieven per 2015 verdwijnen alle zekerheden voor medisch specialisten en ziekenhuizen. Dit biedt echter ook kansen, omdat bijvoorbeeld nieuwe samenwerkingsvormen tot stand kunnen komen. Het is belangrijk dat internisten nu hun positie in het ziekenhuis gaan bepalen en opeisen. De NIV zal de internisten hier zo mogelijk in adviseren en bijstaan. Ambitie 2 De kracht van de internist zit in de diversiteit (breedte en diepte) van de handelingen, de diversiteit van de opleiding en de diversiteit van de differentiaties. De internist profileert zich en stelt zich op als regisseur van het zorgproces. Het is dan ook van wezenlijk belang dat de NIV goede werkafspraken maakt en overlegstructuren creëert met haar deelspecialistische verenigingen. Uiteindelijk zal overleg met deze verenigingen als een formeel gremium zijn ingebed binnen de NIV met wederzijdse rechten en plichten. Hans Gelderblom, internist: De Nederlandse Vereniging voor Medische Oncologie (NVMO) is van mening dat de brede opleiding van de internist-oncoloog waarin de kennis over de comorbiditeit en moleculaire pathologie, farmacotherapie, palliatie en zorg voor de oudere kankerpatiënt prominent aan bod komt, hem of haar het meest geschikt maakt als voorschrijver van systemische antikankertherapie en vaak ook als regisseur van het zorgproces. Binding met het moedervak interne geneeskunde via regulier overleg met de NIV is dus vanzelfsprekend. Ambitie 3 Om de kwaliteit te verbeteren en de kosten te beheersen is valide en betrouwbare spiegelinformatie nodig. De NIV neemt de regie bij het opstellen en implementeren van richtlijnen en daarbij behorende kwaliteitsindicatoren. Jeroen Schouten, internist: Het ontwikkelen van kwaliteitsregistraties is van groot belang om informatie over de belangrijkste domeinen van internistisch handelen zo betrouwbaar mogelijk te verzamelen én te presenteren aan ons zelf en aan al onze zorgpartners. De ruggengraat van een kwaliteitsregistratie blijft de richtlijn. Kwaliteitsindicatoren maken een integraal onderdeel uit van een kwaliteitsregistratie. Het uitvragen van indicatoren buiten een registratie om is onwenselijk. Internisten moeten inhoudelijk eigenaar blijven van kwaliteitsregistraties en de gegevensverzameling moet zo enkelvoudig mogelijk blijven. Ambitie 4 Om de kwaliteit en doelmatigheid van zorg te garanderen in het kader van recente en toekomstige ontwikkelingen m.b.t. nieuwe beroepen, die raakvlakken hebben met de interne geneeskunde, worden met deze nieuwe beroepsbeoefenaren afspraken gemaakt. Deze afspraken betreffen het definiëren van eenduidige kwaliteitsnormen, verantwoordelijkheidsverdeling en randvoorwaarden voor de te leveren zorg. Hiervoor creëert de NIV een formeel overleggremium met deze nieuwe beroepsbeoefenaren die handelingen verrichten op het terrein van de interne geneeskunde, zoals physician assistants, verpleegkundig specialisten en ziekenhuisartsen. Wim van Dorp, internist-nefroloog: Inmiddels zijn in vele ziekenhuizen physician assistants, verpleegkundig specialisten en binnenkort ook ziekenhuisartsen werkzaam. Gezien de aantallen in opleiding zal hun aantal in de toekomst verder toenemen. Voor de interne geneeskunde kan dit een verrijking zijn doordat taken bij anderen kunnen worden ondergebracht. Hierdoor is meer tijd beschikbaar voor de specialistische zorg. Anderzijds ontstaat er een potentiële bedreiging van de kwaliteit door versplintering van de zorg en onduidelijkheid voor patiënten. Door het maken van afspraken en goede inbedding, met onder andere plaatsbepaling van de nieuwe beroepsgroepen t.o.v. bijvoorbeeld artsassistenten, zal de kwaliteit van de zorg verder toe kunnen nemen. Ambitie 5 Inzetten op een betere samenwerking tussen de bestaande lijnen kan een bijdrage leveren aan de kwaliteit en doelmatigheid van zorg. De NIV overlegt met andere partijen hoe de zorg voor 16 interne geneeskunde

17 patiënten optimaal georganiseerd kan worden. Nel Geelhoed-Duijvestijn, internist: Het respecteren en accepteren van ieders competenties moet het uitgangspunt zijn van de samenwerking. Huisartsen en specialisten worden echter ook geacht ondernemers te zijn en vanzelfsprekend betekent dit adequate financiering. Verzekeraars willen nu met regionale bekostiging de samenwerking afdwingen. Het zou de NIV sieren als er zelf intiatieven genomen worden om hierin pro actief te zijn, bijvoorbeeld door middel van proefregio s. Ambitie 6 De patiënt van de toekomst is steeds vaker een patiënt met multimorbiditeit. De NIV zal een voortrekkersrol op zich nemen t.a.v. het behandelplan voor deze patiënt. Van de patiënten met multimorbiditeit is een groot deel de oudere patiënt (vergrijzing). Ten aanzien van deze oudere patiënt zal de NIV in de tweede lijn samen met de NVKG de regierol op zich nemen. Sophia de Rooij, internist: De kwetsbare oudere patiënt die met vijf ziekten, 14 medicijnen en acht leefregels het ziekenhuis bezoekt heeft vooral behoefte aan een medisch specialist die hem helpt overzicht te behouden bij zijn behandelingen en die hem helpt na te denken over het gewenste doel van zijn behandeling: behandelen van ziekte, behouden van functioneren of berusten in en streven naar optimale kwaliteit van de (palliatieve) zorg. Vooral daar waar de richtlijnen nog onvoldoende richting bieden, is een internist-ouderengeneeskunde of geriater de aangewezen specialist om de kwetsbare oudere patiënt te helpen zijn koers te behouden of weloverwogen bij te sturen. Ambitie 7 In richtlijnen en in de opleiding van de interne geneeskunde moet meer aandacht zijn voor patiënt relevante uitkomstmaten en de rol en invloed hiervan op de behandelkeuze. Johanneke Portielje, internistoncoloog: Het lijkt vanzelfsprekend dat er in de opleiding veel aandacht moet zijn voor patiëntrelevante uitkomstmaten ( PROM s). Dit zijn immers de uitkomsten van onze behandelingen, bezien vanuit het belangrijkste perspectief, namelijk dat van de patiënt. PROM s gaan onder andere over gezondheidsperceptie, functioneren en beperkingen, geestelijke gezondheid en welbevinden. Toch bespreken wij de effectiviteit van onze behandelingen nu vaak uitsluitend in termen van klassieke klinische uitkomstmaten zoals fysiologisch herstel of overleving. Het systematisch in kaart brengen en bespreken van PROM s moet dus onderdeel van de dagelijkse praktijk worden. Voor onze richtlijnen varen we graag op evidence en hoewel PROM s en kwaliteit van leven onderzoek nu erg in de belangstelling staan ontbreken voor veel gangbare behandelingen data over dit type uitkomsten zodat het vaak moeilijk is om tot heldere aanbevelingen te komen. Ambitie 8 De NIV stimuleert het principe van life long learning en wil hier onder meer vorm aan geven door het opzetten van het zogenaamde Snapperinstituut. Hierin is expliciet aandacht voor de CanMeds-competenties in de volle breedte en niet alleen voor de competentie medisch handelen. Yvo Smulders, internist: Iederéén leert life-long, maar het NIV-idee is dat de inhoud van wat je leert niet helemaal vrijblijvend zou hoeven zijn. Dat valt te billijken: je kunt jezelf nu onderdompelen in nascholing over 7 e -lijns-chemotherapie bij Ewingsarcoom en/of een geheel eigen invulling geven aan congresbezoek. Mag de NIV daar een beetje in sturen? Natuurlijk! Alleen: die competenties, dat blijft lastig. Vooralsnog focust het Snapperprogramma op medische kennis, met de nadruk op veiligheid/acute situaties. O ja, en kun je niet communiceren, dan valt dat in de cursusopzet snel op. Ambitie 9 Om er voor te zorgen dat de toekomstige en huidige internisten de zorg kunnen leveren waar in de toekomst behoefte aan is, adviseert de NIV over zowel de instroom in de opleidingen interne geneeskunde als in de differentiaties. Suthesh Sivapalaratnam, AIOS, lid van de JNIV: De weg van medisch student naar specialist vergt veel tijd, energie en geld. Om jonge klaren niet in de werkloosheid te laten belanden is het van belang een beeld te hebben van de toekomstige capaciteit per differentiatie. Zolang het onmogelijk is om exacte voorspellingen te doen en omdat AIOS wat ons betreft zeggenschap moeten hebben over hun differentiatiekeuze, is de rol van de NIV puur adviserend. Ambitie 10 De NIV gaat een verdere samenwerking zoeken en investeren in relaties met externe partijen zoals patiëntenorganisaties, VWS, koepelorganisaties en zorgverzekeraars. Tevens zal geïnvesteerd worden in het plaatsnemen in externe overleggremia. Bas Oude Elberink, bureau directeur NIV: De afgelopen jaren stapelen de ontwikkelingen in de gezondheidszorg zich in een razend tempo op. De NIV als organisatie kan hier niet altijd alleen op reageren en in opereren, ondanks dat we een grote wetenschappelijke vereniging zijn. Het is daarom van wezenlijk belang dat we strategische partners zoeken en daar mee aan tafel zitten om zaken voor elkaar te krijgen. Daar zijn we al mee bezig maar daar kunnen ook zeker nog stappen in worden gezet. Ambitie 11 De NIV realiseert zich dat beleidsmakers, zorgverleners en patiënten in de toekomst landsgrenzen en landelijke afspraken voor de zorg niet meer automatisch zullen hanteren. Een krachtige Europese vereniging voor de interne geneeskunde is daarom om meerdere redenen in het belang van de NIV. Om die reden kiest de NIV voor een voortrekkersrol in Europa. Kim Bunthof, JNIV-bestuurslid: Europa heeft de toekomst. Vooralsnog is er in Europa in de interne geneeskunde een (te) grote variatie in het werk en de opleiding om een krachtig front te vormen. De European Federation of Internal Medicine (EFIM) heeft tot doel de samenwerking op wetenschappelijk gebied te stimuleren en de opleiding te harmoniseren. Door als NIV meer betrokken te raken bij de EFIM kunnen we een voortrekkersrol spelen binnen internistisch Europa. interne geneeskunde

18 UIT HET BUITENLAND Standplaats N I C K TEKST EN BEELDEN: ELSKE HOORNENBORG e R I e 18 interne geneeskunde

19 Van: Elske Hoornenborg, internist-infectioloog Standplaats: Nickerie, Suriname Periode: Oktober 2012-heden Sinds 1 oktober 2012 werkt internist-infectioloog Elske Hoornenborg samen met haar man Foke van Delft (MDL-arts), in het Drs L. Mungra Streekziekenhuis in Nickerie, Suriname. Ze wonen met hun twee dochters Lieve (7) en Bente (5) in het rijstdistrict in het noordwesten van Suriname. Je hebt de keuze gemaakt om in het buitenland te wonen en werken. Waarom heb je die keuze gemaakt? Het waren verhitte discussies aan onze keukentafel, 10 jaar geleden. Ik was net terug van twee missies met Artsen zonder Grenzen, Foke had een tropen-coschap in Kenia achter de rug. Solliciteren voor de opleiding tot specialist of niet? We maakten een afspraak: we gaan in opleiding maar daarna gaan we weer weg naar andere landen, onze kennis en vaardigheden elders gebruiken. Het kostte ons niet veel moeite om ons aan deze belofte te houden. In Suriname werden we aangenaam verrast door een vriendelijke multiculturele samenleving. Nickerie ligt in het noordwesten van Suriname, tegen de grens met Guyana aan. Het is de enige grote plaats buiten de regio van de hoofdstad Paramaribo, vandaar dat het streekziekenhuis in Nickerie een belangrijke rol speelt in de gezondheidszorg van deze regio. De centrale markt in Nieuw Nickerie Kun je iets vertellen over jouw werkzaamheden? Ik doe poli, grote visite, dagelijks visite op de medium care en zaalsupervisie. Daarnaast heb ik, samen met een speciaal aangenomen verpleegkundige, de infectiepreventie opgezet. Het probleem van multiresistentie valt nog mee omdat Suriname een vrij beperkt geneesmiddelenformularium hanteert. Echter, dat betekent ook dat er weinig mogelijkheden zijn voor behandeling van patiënten met een infectie met een multiresistente verwekker. Dit is een extra reden om overdracht te voorkomen. Kun je aangeven in welk opzicht het vak internist overeenkomt of juist verschilt met Nederland. Zijn er zaken waar wij in Nederland van kunnen leren? In Suriname is de gezondheidszorg nog voornamelijk gericht op curatie, hoewel er gelukkig steeds meer aandacht is voor preventie. In de praktijk doe ik hier veel meer verschillende dingen dan in Nederland. Naast de gewone interne ziekten doe ik hier acute cardiologie en neurologie (acute myocardinfarcten of cerebrovasculaire accidenten, vaak al onder de 45 jaar), soms acute psychiatrie, dialyse (veel diabetische nefropathie), intensive care zorg als de patiënt te instabiel is voor overplaatsing, etc. Dat verschilt van de Nederlandse situatie waarin er voor een algemeen internist bijna geen plaats meer is. Het beperkte aanbod aan geneesmiddelen is iets waar Nederland van zou kunnen leren: kostenbesparing door alleen de goedkoopste in een klasse te vergoeden, uniformiteit in voorschrijven, geen last van post-marketing ontdekte bijwerkingen van nieuwe medicijnen, etc. Wat ik persoonlijk heb geleerd is om wat relaxter te zijn. In Suriname zegt men: Nederland heeft de klok, maar Suriname heeft de tijd. Het Drs. L. Mungra Streekziekenhuis in Nickerie Hoe zie je je eigen toekomst voor de komende drie tot vijf jaar? Hoe bijzonder we het in Nickerie ook vinden, en hoe nuttig ons werk ook is, we zullen na een jaar toch weer naar Nederland vertrekken. Een belangrijke reden is dat we het intercollegiale contact, de overlegcultuur en de feedback missen. Maar we gaan vast nog een keer terug naar Switi Sranang (Mooi Suriname). Op medische missie in het inheemse dorp Apoera interne geneeskunde

20 TEKST: DANIEL DRESDEN BEELDEN: NIV NIV Pilotproject voor het verbeteren van dienstoverdrachten De NIV heeft een pilot doorbraakproject Verbeteren dienstoverdrachten georganiseerd in samenwerking met het CBO. Drie deelnemers vertellen over hun ervaringen met dit project. Aan het woord zijn Suzanne Geerlings, internist in het AMC, Maarten van Aken, internist in het HagaZiekenhuis, en Marjolein Wendker-van Wattum, AIOS interne geneeskunde in het Deventer Ziekenhuis. Internationaal wordt het verbeteren van overdrachten gezien als één van de belangrijkste manieren om de patiëntveiligheid te verbeteren. De World Health Organization (WHO) heeft het benoemd als een van de vijf speerpunten voor patiëntveiligheid. De Joint Commission Center for Transforming Healthcare heeft een doorbraakproject gedaan in samenwerking met 10 ziekenhuizen in Amerika om overdrachten te verbeteren. Omdat de De gedachte bij AMC by Night is dat bij de voorbereiding van de overdracht proactief moet worden gedacht methodologie nog niet beschikbaar is voor de Nederlandse praktijk, hebben de NIV-commissies Patiëntveiligheid en Kwaliteit het initiatief genomen voor een pilot doorbraakproject. Dit project is bedoeld om de bestaande nationale en internationale kennis en ervaring te bundelen en te testen in de Nederlandse praktijk. Zes vakgroepen interne geneeskunde hebben met arts-assistenten en verpleegkundigen actief deelgenomen aan dit project (zie tekst in kader). In het project is onder meer gebruikgemaakt van de ervaringen van het AMC met het programma AMC by night. De voorzitter van de commissie Kwaliteit, Suzanne Geerlings, is één van de roergangers op de afdeling Interne Geneeskunde van zowel het AMC als het NIV-project. Maarten van Aken geeft aan dat elk ziekenhuis zijn eigen aandachtspunten voor het verbeteren van dienstoverdrachten naar voren kon brengen. Verbeterde overdrachten Twee derde deel van de werkweek voltrekt zich buiten kantoortijden. Tijdens de avonden, nachten en weekenden blijken patiënten meer risico s te lopen. Daarom is in het project AMC by night het verbeteren van de overdracht naar de avond- en weekenddiensten gekozen als één van de speerpunten. De gedachte is dat bij de voorbereiding van de overdracht proactief moet worden gedacht. Gerichte instructies, zoals een checklist voor de visite op vrijdag om vragen op zaterdag en zondag te beperken, werden verplicht gesteld. Vage omschrijvingen zoals langslopen bij de patiënt werden verboden. Als deze patiënt vanavond koorts krijgt, dan moet je dit antibioticum starten, noemt Geerlings als voorbeeld van dit verplicht gestelde als-dan-beleid. Op die manier hoeft een dienstdoende die 20 interne geneeskunde

Samenvatting Beleidsplan Kwaliteit 2015-2017

Samenvatting Beleidsplan Kwaliteit 2015-2017 Samenvatting Beleidsplan Kwaliteit 2015-2017 Inleiding De Nederlandse Vereniging voor Urologie (NVU) heeft als doel kwaliteitsverbetering te bewerkstelligen bij iedere uroloog ten gunste van iedere patiënt.

Nadere informatie

NVAG 16012014 Prof. Dr Marie Louise Essink-Bot en drs Marielle Jambroes MPH

NVAG 16012014 Prof. Dr Marie Louise Essink-Bot en drs Marielle Jambroes MPH NVAG 16012014 Prof. Dr Marie Louise Essink-Bot en drs Marielle Jambroes MPH Slide 5 Ik ga u een stukje van mijn oratie laten zien, die ik op 11-12-13 heb uitgesproken. Voor degenen die daar ook waren,

Nadere informatie

Mijn 7 grootste inzichten in ICT in de zorg uit de afgelopen 15 jaar

Mijn 7 grootste inzichten in ICT in de zorg uit de afgelopen 15 jaar Mijn 7 grootste inzichten in ICT in de zorg uit de afgelopen 15 jaar Gebaseerd op ervaringen die ik opdeed in meer dan 10 verschillende ziekenhuizen Mirjan van der Meijden Zorginformatisering Vooraf In

Nadere informatie

vereniging innovatieve geneesmiddelen Nederland Focus op farma

vereniging innovatieve geneesmiddelen Nederland Focus op farma vereniging innovatieve geneesmiddelen Nederland Focus op farma Nefarma 2011 Redactie: Elise de Kruijf Vormgeving: zonder boter, Hoofddorp Fotografie: Bart Versteeg, Den Haag Bert Verhoeff/Hollandse Hoogte

Nadere informatie

Cruciale Schakel in de Zorg

Cruciale Schakel in de Zorg Strategische visie 2018-2022 Cruciale Schakel in de Zorg De internist als regiebehandelaar, nu en in de toekomst Nederlandse Internisten Vereniging 01 02 03 04 Inhoud p.3 00 De rol van de internist p.11

Nadere informatie

PEMBROLIZUMAB: VRAGEN EN ANTWOORDEN

PEMBROLIZUMAB: VRAGEN EN ANTWOORDEN PEMBROLIZUMAB: VRAGEN EN ANTWOORDEN Na nivolumab is er nu een tweede immunotherapie voor longkanker beschikbaar: pembrolizumab (merknaam: Keytruda ). Na de registratie van het medicijn heeft het een aantal

Nadere informatie

Informatiebrief GRAFITI-studie

Informatiebrief GRAFITI-studie Informatiebrief GRAFITI-studie Titel van het onderzoek GRAFITI-studie: onderzoek naar de groei van agressieve fibromatose. Geachte heer/mevrouw, Wij vragen u vriendelijk om mee te doen aan een medisch-wetenschappelijk

Nadere informatie

Gedragscode. Gewoon goed doen

Gedragscode. Gewoon goed doen Gedragscode Gewoon goed doen 2 Inhoudsopgave pagina 1. Missie, ambitie en kernwaarden 4 2. Gewoon goed doen 5 3. Waarom een gedragscode? 6 4. Omgaan met de patiënt/klant: respectvol en gastvrij 7 5. Professioneel

Nadere informatie

18 december 2013. 1 van 10. Op vakantie na een niertransplantatie; NP online enquête

18 december 2013. 1 van 10. Op vakantie na een niertransplantatie; NP online enquête Op vakantie na een niertransplantatie; NP online enquête Nierpatiënten Perspectief online is een internetpanel voor mensen met een nierziekte*, naasten van nierpatiënten en nierdonoren. Zij kunnen via

Nadere informatie

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 30 juni 2011 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 30 juni 2011 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter, > Retouradres Postbus 20350 2500 EH Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag www.rijksoverheid.nl Bijlage(n)

Nadere informatie

Welkom bij Centrum Jeugd. Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden

Welkom bij Centrum Jeugd. Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden Welkom bij Centrum Jeugd Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden Welkom bij Centrum Jeugd Je gaat deelnemen aan een van de behandelingen bij Centrum Jeugd van GGz Breburg. De behandelaren

Nadere informatie

Strategische agenda pag. 3 Onze missie pag. 3 Onze koers pag. 5 Onze speerpunten pag. 6 Onze kerntaken

Strategische agenda pag. 3 Onze missie pag. 3 Onze koers pag. 5 Onze speerpunten pag. 6 Onze kerntaken Strategische agenda 2018-2020 pag. 3 Onze missie pag. 3 Onze koers pag. 5 Onze speerpunten pag. 6 Onze kerntaken Onze missie Wij staan voor goede en betaalbare zorg voor alle inwoners van Nederland. Onze

Nadere informatie

Hoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli?

Hoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli? INTERVIEW d.d. 28 december 2009 Coeliakiepoli Op het interview-wenslijstje van Nynke en Zara staat Dr. Luisa Mearin. Zij is kinderarts MDL in het LUMC te Leiden en heeft als eerste met haar collega s in

Nadere informatie

Onderzoek naar de nazorg bij dikke darmkanker door de huisarts of de chirurg en het gebruik van een persoonlijke interactieve website (I CARE studie).

Onderzoek naar de nazorg bij dikke darmkanker door de huisarts of de chirurg en het gebruik van een persoonlijke interactieve website (I CARE studie). Onderzoek naar de nazorg bij dikke darmkanker door de huisarts of de chirurg en het gebruik van een persoonlijke interactieve website (I CARE studie). Verbetert de zorg na de behandeling van dikke darmkanker

Nadere informatie

Overdracht en samenwerking 1 e en 2 e lijns diëtisten bij de dieetbehandeling van ondervoede patiënten.

Overdracht en samenwerking 1 e en 2 e lijns diëtisten bij de dieetbehandeling van ondervoede patiënten. Overdracht en samenwerking 1 e en 2 e lijns diëtisten bij de dieetbehandeling van ondervoede patiënten. Inleiding Ziekte gerelateerde ondervoeding is nog steeds een groot probleem binnen de Nederlandse

Nadere informatie

Niet reanimeren en andere behandelbeperkingen

Niet reanimeren en andere behandelbeperkingen Niet reanimeren en andere behandelbeperkingen In deze folder leest u over de behandelbeperkingen die u kunt afspreken met uw arts. Bekende voorbeelden van een behandelbeperking zijn niet reanimeren en

Nadere informatie

Van wens naar werkelijkheid. Dr. Ada ter Maten-Speksnijder, februari 2018

Van wens naar werkelijkheid. Dr. Ada ter Maten-Speksnijder, februari 2018 Van wens naar werkelijkheid Dr. Ada ter Maten-Speksnijder, februari 2018 Is onze wens/droom/ambitie al werkelijkheid? 2 Nieuwe rollen NIEUWE AMBITIES Advanced practitioner Verpleegkundig specialist Master

Nadere informatie

Geneesmiddelen tegen kanker, duur(zaam)?

Geneesmiddelen tegen kanker, duur(zaam)? Geneesmiddelen tegen kanker, duur(zaam)? voorjaarssymposium verpleegkundig specialisten oncologie, 24 maart 2016 Doorn Prof. dr. ir. Koos van der Hoeven Hoofd Afdeling Medische Oncologie Disclosure belangen

Nadere informatie

Verkorte titel: de effecten van budesonide op de bijwerkingen van cabazitaxel bij patiënten met prostaatkanker

Verkorte titel: de effecten van budesonide op de bijwerkingen van cabazitaxel bij patiënten met prostaatkanker PATIËNTENINFORMATIE EN TOESTEMMINGSVERKLARING SUBSTUDIE BEHOREND BIJ HET ONDERZOEK: Fase II onderzoek bij patiënten met prostaatkanker naar de effecten van budesonide op cabazitaxel (Jevatana ): een gerandomiseerd,

Nadere informatie

Niet reanimeren en andere behandelbeperkingen

Niet reanimeren en andere behandelbeperkingen Niet reanimeren en andere behandelbeperkingen Niet reanimeren en andere behandelbeperkingen Deze folder informeert u over de behandelbeperkingen die u kunt afspreken met uw arts. U kunt hierbij bijvoorbeeld

Nadere informatie

CoRPS. 'Cancer survivorship' onderzoek in Zuid Oost Nederland: van epidemiologische bevindingen naar interventies

CoRPS. 'Cancer survivorship' onderzoek in Zuid Oost Nederland: van epidemiologische bevindingen naar interventies 'Cancer survivorship' onderzoek in Zuid Oost Nederland: van epidemiologische bevindingen naar interventies Center of Research on Psychology in Somatic diseases Lonneke van de Poll Franse, Integraal Kankercentrum

Nadere informatie

Niet reanimeren en andere behandelbeperkingen

Niet reanimeren en andere behandelbeperkingen Niet reanimeren en andere behandelbeperkingen In deze folder leest u over de behandelbeperkingen die u kunt afspreken met uw arts. Bekende voorbeelden van een behandelbeperking zijn niet reanimeren en

Nadere informatie

RESULTATEN PATIENTEN ENQUETE 2015. Hoe vaak heeft u in de afgelopen 6 maanden contact (spreekuur, huisbezoek, telefonisch consult) gehad met de HAPEC?

RESULTATEN PATIENTEN ENQUETE 2015. Hoe vaak heeft u in de afgelopen 6 maanden contact (spreekuur, huisbezoek, telefonisch consult) gehad met de HAPEC? RESULTATEN PATIENTEN ENQUETE 2015 Hoe vaak heeft u in de afgelopen 6 maanden contact (spreekuur, huisbezoek, telefonisch consult) gehad met de HAPEC? Gemiddeld 5 x Vind u dat u altijd door een arts geholpen

Nadere informatie

MOSAIC studie Informatiebrief voor cases

MOSAIC studie Informatiebrief voor cases 1 MOSAIC studie Informatiebrief voor cases Informatiebrief betreffende het onderzoek (MOSAIC studie): de gevolgen van acute hepatitis C virus infectie bij HIV positieve en HIV negatieve mannen die seks

Nadere informatie

1 Inleiding 9. 2 De fundamenten van het zorgstelsel 11. 3 De structuren in de zorg 25. 4 De aanspraak op zorg 31. 5 De financiering van de zorg 47

1 Inleiding 9. 2 De fundamenten van het zorgstelsel 11. 3 De structuren in de zorg 25. 4 De aanspraak op zorg 31. 5 De financiering van de zorg 47 Voorwoord Wie wil begrijpen hoe het Nederlandse zorgstelsel functioneert en op zoek gaat naar informatie, dreigt er al snel in te verdrinken. Waar te beginnen? Dat geldt ook voor de regels die op de zorg

Nadere informatie

EXPERTS MEET THE. Seminars voor financials in de zorg WWW.BAKERTILLYBERK.NL/FINANCE4CARE DE ZORG: ANDERS DENKEN VOOR EFFICIËNTERE ZORG

EXPERTS MEET THE. Seminars voor financials in de zorg WWW.BAKERTILLYBERK.NL/FINANCE4CARE DE ZORG: ANDERS DENKEN VOOR EFFICIËNTERE ZORG MEET THE EXPERTS KENNISMAKING MET LEAN IN DE ZORG: ANDERS DENKEN VOOR EFFICIËNTERE ZORG DOOR DR. VINCENT WIEGEL OP 16 OKTOBER 2014 VERBINDENDE CONTROL DOOR MR. DR. HARRIE AARDEMA OP 6 NOVEMBER 2014 INKOOP

Nadere informatie

Kwaliteitsnormen. Blaascarcinoom

Kwaliteitsnormen. Blaascarcinoom Kwaliteitsnormen Blaascarcinoom Versie 6 September 2018 Achtergrond herziening 2017 De NVU heeft eind 2010 de eerste kwaliteitsnormen blaascarcinoom openbaar gemaakt en deze in 2012 en 2014 herzien. Sinds

Nadere informatie

RESULTATEN NATIONALE PIJNMETING: PIJNPATIENTEN SIGNALEREN ERNSTIG GEBREK AAN ERKENNING EN GOEDE ZORG

RESULTATEN NATIONALE PIJNMETING: PIJNPATIENTEN SIGNALEREN ERNSTIG GEBREK AAN ERKENNING EN GOEDE ZORG Verslag bijeenkomst 21 januari 2011 Erasmus MC RESULTATEN NATIONALE PIJNMETING: PIJNPATIENTEN SIGNALEREN ERNSTIG GEBREK AAN ERKENNING EN GOEDE ZORG Partners Mijnpijn.nl vinden dat chronische pijn prioriteit

Nadere informatie

Praten over behandelwensen en -grenzen

Praten over behandelwensen en -grenzen Praten over behandelwensen en -grenzen Praten over behandelwensen en -grenzen Informatie voor patiënten en familie Inleiding Als patiënt komt u in het UMC Utrecht met een bepaalde behandelwens. Meestal

Nadere informatie

INDIVIDUELE PROFILERING

INDIVIDUELE PROFILERING INDIVIDUELE PROFILERING EN ACTUELE THEMA S IN DE MEDISCHE VERVOLGOPLEIDING Op weg naar de specialist van de toekomst Inhoudsopgave 2 1. Inleiding 4 1.1 Gezondheidszorg in verandering 4 1.2 Vakoverstijgende

Nadere informatie

STAPPENPLAN BIJ HET MODEL STUURYSTEEM DECUBITUS (PROJECT DECUBITUSZORG IN DE DAGELIJKSE PRAKTIJK; DOOR STUREN STEEDS BETER)

STAPPENPLAN BIJ HET MODEL STUURYSTEEM DECUBITUS (PROJECT DECUBITUSZORG IN DE DAGELIJKSE PRAKTIJK; DOOR STUREN STEEDS BETER) STAPPENPLAN BIJ HET MODEL STUURYSTEEM DECUBITUS (PROJECT DECUBITUSZORG IN DE DAGELIJKSE PRAKTIJK; DOOR STUREN STEEDS BETER) Juni 2004 INLEIDING Voor u ligt een stappenplan dat gebaseerd is op de CBO-richtlijn

Nadere informatie

OP ZOEK NAAR DE VERBINDING TUSSEN PRAKTIJK, ONDERZOEK EN ONDERWIJS

OP ZOEK NAAR DE VERBINDING TUSSEN PRAKTIJK, ONDERZOEK EN ONDERWIJS OP ZOEK NAAR DE VERBINDING TUSSEN PRAKTIJK, ONDERZOEK EN ONDERWIJS Susanne Smorenburg, programmamanager Ben Sajetcentrum Marjon van Rijn, docent / onderzoeker HvA / AMC Symposium HBO-V van de Toekomst

Nadere informatie

Kanker en diabetes 19-11-2012. Introductie. Co-morbiditeit. Kanker en comorbiditeit. Kanker en diabetes

Kanker en diabetes 19-11-2012. Introductie. Co-morbiditeit. Kanker en comorbiditeit. Kanker en diabetes Kanker en diabetes Introductie Kanker en comorbiditeit Landelijk Overleg Oncologie Verpleegkundigen 8 november 2012 M. Zanders, arts-onderzoeker IKZ Kanker en diabetes Casuïstiek Dillemma s in de praktijk

Nadere informatie

Strategisch beleidsplan 2010-2015. Slingeland Ziekenhuis

Strategisch beleidsplan 2010-2015. Slingeland Ziekenhuis Strategisch beleidsplan 2010-2015 Slingeland Ziekenhuis Voorwoord Voor u ligt de verkorte uitgave van het Strategisch Beleidsplan 2010-2015 van ons ziekenhuis. Deze uitgave is speciaal voor u als medewerker

Nadere informatie

Oncologische zorg bij ouderen

Oncologische zorg bij ouderen Oncologische zorg bij ouderen Balanceren tussen over- en onderbehandeling Johanneke Portielje, HagaZiekenhuis Kring ouderenzorg AMC & partners 12 juni 2013 mamma carcinoom

Nadere informatie

Project CanBetter. Patiëntveiligheid. Doelmatigheid. Ouderenzorg. Medisch Leiderschap 01-04-2014 2

Project CanBetter. Patiëntveiligheid. Doelmatigheid. Ouderenzorg. Medisch Leiderschap 01-04-2014 2 Medisch Leiderschap Prof.dr. Margriet Schneider Loes Nissen, aios MDL Jessica Vogel, Bedrijfsleider MDL Judith Voogt, student geneeskunde, onderzoeker V & V Project CanBetter Patiëntveiligheid Doelmatigheid

Nadere informatie

Symposium Grenzen aan de betaalbaarheid van de zorg 6 september 2013

Symposium Grenzen aan de betaalbaarheid van de zorg 6 september 2013 Symposium Grenzen aan de betaalbaarheid van de zorg 6 september 2013 VERONIQUE ESMAN DIRECTEUR CURATIEVE ZORG MINISTERIE VAN VWS WE MOGEN BEST TROTS ZIJN Commonwealth Fund 2010 In vergelijking met 7 westerse

Nadere informatie

Visitatie van de opleiding informatie voor aios

Visitatie van de opleiding informatie voor aios Visitatie van de opleiding informatie voor aios introductie Visitatie van de opleiding: informatie voor aios Kwaliteit staat bij de medische vervolgopleidingen hoog in het vaandel. Om de kwaliteit te bewaken

Nadere informatie

Manoevreren in de driehoeksverhouding naasten, patiënten en zorgverleners. Cilia Linssen, ICISZ

Manoevreren in de driehoeksverhouding naasten, patiënten en zorgverleners. Cilia Linssen, ICISZ Manoevreren in de driehoeksverhouding naasten, patiënten en zorgverleners Cilia Linssen, ICISZ Meneer van Dam heeft het koud Workshop Reflectie op ervaring als naaste Patronen rond naasten van de palliatieve

Nadere informatie

Visie op verpleegkundige professionaliteit

Visie op verpleegkundige professionaliteit Visie op verpleegkundige professionaliteit Verpleegkundige professionaliteit en trots Verpleegkundigen zijn van cruciaal belang voor het leveren van kwalitatief hoogstaande zorg in het MCL. De afgelopen

Nadere informatie

Samen Beter. Op weg naar 2020

Samen Beter. Op weg naar 2020 Samen Beter Op weg naar 2020 Ambitie BovenIJ ziekenhuis 2020 Op weg naar 2020 wil het BovenIJ ziekenhuis met en voor alle bewoners van Amsterdam-Noord e.o. bijdragen aan een betere gezondheid en een betere

Nadere informatie

Informatie over het Expertisecentrum Interne Geneeskunde in oprichting. -November Snapper-instituut. Primum non-nocere

Informatie over het Expertisecentrum Interne Geneeskunde in oprichting. -November Snapper-instituut. Primum non-nocere Informatie over het Expertisecentrum Interne Geneeskunde in oprichting -November 2011- Snapper-instituut Primum non-nocere 1 Achtergrond Ten aanzien van de huidige mogelijkheden van bij -en nascholingen

Nadere informatie

Steun voor mensen met kanker aan:

Steun voor mensen met kanker aan: vereniging voor mensen met blaas- of nierkanker Steun voor mensen met kanker aan: blaas nier nierbekken urineleider plasbuis Steun voor u Steeds meer mensen worden geconfronteerd met blaas- of nierkanker.

Nadere informatie

Niet elke patiënt kan en wil de regie nemen, maar een patiënt moet wel de keuze hebben

Niet elke patiënt kan en wil de regie nemen, maar een patiënt moet wel de keuze hebben Tekst: Annemaret Bouwman Fotografie: Ingrid Alberti NPCF beschrijft visie op persoonlijk gezondheidsdossier Niet elke patiënt kan en wil de regie nemen, maar een patiënt moet wel de keuze hebben Patiëntenfederatie

Nadere informatie

Meldactie Integrale bekostiging Resultaten. Januari/februari 2012

Meldactie Integrale bekostiging Resultaten. Januari/februari 2012 Meldactie Integrale bekostiging Resultaten Januari/februari 2012 Voor deze meldactie zijn met name patiënten uitgenodigd die te maken hebben met Diabetes, COPD of met (risico op) een hart en vaataandoening.

Nadere informatie

Pilot nieuwe functie: Het concept ziekenhuisarts Het belang van generalisten in het ziekenhuis. Abe Meininger UMCG

Pilot nieuwe functie: Het concept ziekenhuisarts Het belang van generalisten in het ziekenhuis. Abe Meininger UMCG Pilot nieuwe functie: Het concept ziekenhuisarts Het belang van generalisten in het ziekenhuis Abe Meininger UMCG Vergrijzing, multimorbiditeit en chronische zorg Zorgcomplexiteit neemt toe Te hoge kosten,

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 30 november 2015 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 30 november 2015 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter, > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340

Nadere informatie

Nazorg bij kanker; de rol van de eerste lijn. Hans Nortier 24-01-2013

Nazorg bij kanker; de rol van de eerste lijn. Hans Nortier 24-01-2013 Nazorg bij kanker; de rol van de eerste lijn Hans Nortier Nazorg Nazorg is een essentieel onderdeel van individuele patiëntenzorg na behandeling voor kanker Nazorg behelst voorlichting, begeleiding, ingaan

Nadere informatie

POP. Persoonlijk ontwikkelingsplan. Robin van Heijningen

POP. Persoonlijk ontwikkelingsplan. Robin van Heijningen 1 POP Persoonlijk ontwikkelingsplan Robin van Heijningen 2 POP Persoonlijk ontwikkelingsplan Robin van Heijningen Hillegom 17 oktober 2013 Schoonderbeek Installatietechniek 3 Persoonlijk ontwikkelingsplan

Nadere informatie

GENEESMIDDELEN Veel gestelde vragen en antwoorden. Augustus 2008

GENEESMIDDELEN Veel gestelde vragen en antwoorden. Augustus 2008 GENEESMIDDELEN Veel gestelde vragen en antwoorden Augustus 2008 Toelichting: De vragen zijn ingedeeld in drie onderdelen: -1- vergoedingen voor geneesmiddelen, -2- preferentiebeleid van zorgverzekeraars,

Nadere informatie

Vroeg opsporen en voorkomen achteruitgang chronische nierschade

Vroeg opsporen en voorkomen achteruitgang chronische nierschade Factsheet Nieren en nierschade deel 5 Vroeg opsporen en voorkomen achteruitgang chronische nierschade In Nederland hebben 1,7 miljoen mensen chronische nierschade. Dit is in veel gevallen het gevolg van

Nadere informatie

The Symphony triple A study

The Symphony triple A study Patiënten informatie en toestemmingsverklaring The Symphony triple A study USING SYMPHONY AS AN ADJUNCT TO HISTOPATHOLOGIC PARAMETERS WHEN THE DOCTOR IS AMBIVALENT ABOUT THE ADMINISTRATION AND TYPE OF

Nadere informatie

Proefpersoneninformatie voor deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek

Proefpersoneninformatie voor deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek Proefpersoneninformatie voor deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek Titel van het onderzoek: Sneller behandelen van patiënten met een acute beroerte door een volgsysteem met directe visuele feedback

Nadere informatie

Het Palliatief Advies Team. De verpleegkundig specialist centraal en transmuraal 1 september 2015

Het Palliatief Advies Team. De verpleegkundig specialist centraal en transmuraal 1 september 2015 Het Palliatief Advies Team De verpleegkundig specialist centraal en transmuraal 1 september 2015 2011 nieuw ziekenhuis en starten PAT Waarom? Hoe? Met wie? Waarom een PAT Stervensfase in het ziekenhuis

Nadere informatie

PATIËNTINFORMATIE STUDIE NAAR HET EFFECT VAN INTRA ARTERIËLE

PATIËNTINFORMATIE STUDIE NAAR HET EFFECT VAN INTRA ARTERIËLE PATIËNTINFORMATIE STUDIE NAAR HET EFFECT VAN INTRA ARTERIËLE BEHANDELING OP DE GEZONDHEIDSTOESTAND BIJ EEN HERSENINFARCT Geachte heer / mevrouw, Wij vragen u vriendelijk om mee te doen aan een medisch

Nadere informatie

Voorbeeld adviesrapport MedValue

Voorbeeld adviesrapport MedValue Voorbeeld adviesrapport MedValue (de werkelijke naam van de innovatie en het ziektebeeld zijn verwijderd omdat anders bedrijfsgevoelige informatie van de klant openbaar wordt) Dit onafhankelijke advies

Nadere informatie

Zelfmanagement, gedeelde zorg of ontzorgen. Congres Chronische zorg Jacques Loomans (ZB NH) Jeanny Engels (Vilans) 29 juni 2012

Zelfmanagement, gedeelde zorg of ontzorgen. Congres Chronische zorg Jacques Loomans (ZB NH) Jeanny Engels (Vilans) 29 juni 2012 Zelfmanagement, gedeelde zorg of ontzorgen. Congres Chronische zorg Jacques Loomans (ZB NH) Jeanny Engels (Vilans) 29 juni 2012 Programma Inleiding Inleefoefening zelfmanagement met nabespreking Rol patiëntenverenigingen

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 20 december 2013 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 20 december 2013 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter, > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Rijnstraat 50 2515 XP DEN HAAG T 070 340 79 11 F 070 340 78

Nadere informatie

Goede zorg van groot belang. Nederlanders staan open voor private investeringen

Goede zorg van groot belang. Nederlanders staan open voor private investeringen Goede zorg van groot belang Nederlanders staan open voor private investeringen Index 1. Inleiding p. 3. Huidige en toekomstige gezondheidszorg in Nederland p. 6 3. Houding ten aanzien van private investeerders

Nadere informatie

Beroepscode doktersassistent. Nederlandse Vereniging van Doktersassistenten

Beroepscode doktersassistent. Nederlandse Vereniging van Doktersassistenten Beroepscode doktersassistent Nederlandse Vereniging van Doktersassistenten Beroepscode Doktersassistent Wat is een beroepscode? Een beroepscode bevat ethische en praktische normen en waarden van het beroep.

Nadere informatie

Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W

Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W 1 Naam student: Studentnummer: Datum: Naam leercoach: Inleiding Voor jou ligt het meetinstrument ondernemende houding. Met dit meetinstrument

Nadere informatie

WAARDE VAN ADVIES - 2013 DE WAARDE VAN ADVIES VAN INTERMEDIAIRS. Avéro Achmea P13628

WAARDE VAN ADVIES - 2013 DE WAARDE VAN ADVIES VAN INTERMEDIAIRS. Avéro Achmea P13628 WAARDE VAN ADVIES - 2013 DE WAARDE VAN ADVIES VAN INTERMEDIAIRS P13628 INHOUDSOPGAVE KARAKTERISTIEKEN CONCLUSIE WAARDE VAN ADVIES KARAKTERISTIEKEN ONDERZOEKSOPZET CONCLUSIE CONCLUSIES DE WAARDE VAN ADVIES

Nadere informatie

Dedicated schakeljaar oncologie

Dedicated schakeljaar oncologie Dedicated schakeljaar oncologie Henk Schreuder MD PhD, gynaecoloog-oncoloog en Iris van Dam MD PhD, radiotherapeut UMC Utrecht Cancer center 2 maart2018 Inhoud Achtergrond Dedicated Schakeljaar Onderwijscyclus

Nadere informatie

Versie 26april 2016 (EvA/BC/2016/FAQ-list)

Versie 26april 2016 (EvA/BC/2016/FAQ-list) Veelgestelde vragen Jeugdgezondheidszorg In deze lijst met veelgestelde vragen vindt u antwoorden op vragen rondom privacy, inzage van dossiers, etc. Staat uw vraag er niet tussen of zijn de antwoorden

Nadere informatie

Verzekeringen & erfelijkheid

Verzekeringen & erfelijkheid Verzekeringen & erfelijkheid U wilt een levens- of arbeidsongeschiktheidsverzekering afsluiten? Hier vindt u de www.bpv.nl antwoorden op veelgestelde vragen over erfelijkheid en het aanvragen van een verzekering.

Nadere informatie

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Inspectie voor de Gezondheidszorg Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport > Retouradres Postbus 2680 3500 GR Utrecht OMS, NVZ St. Jacobsstraat 16 3511 OS Utrecht Postbus 2680 3500 GR Utrecht T

Nadere informatie

Samen komen we verder. Draag bij aan onderzoek naar kanker, steun stichting VUmc CCA

Samen komen we verder. Draag bij aan onderzoek naar kanker, steun stichting VUmc CCA Samen komen we verder Draag bij aan onderzoek naar kanker, steun stichting VUmc CCA Uw bijdrage zorgt voor vooruitgang Juan Garcia, onderzoeker bij VUmc CCA: Ik studeerde geneeskunde omdat ik mensen wilde

Nadere informatie

Vragen Medisch Specialist ambitie, vertrouwen, samenwerken

Vragen Medisch Specialist ambitie, vertrouwen, samenwerken Vragen Medisch Specialist 2025 ambitie, vertrouwen, samenwerken 2 Visiedocument Medisch Specialist 2025 Colofon Het Visiedocument Medisch Specialist 2025 is een uitgave van de Federatie Medisch Specialisten

Nadere informatie

Generalistisch werkende artsen palliatieve geneeskunde in en vanuit het ziekenhuis. Jan Lavrijsen Maaike Veldhuizen Marlie Spijkers

Generalistisch werkende artsen palliatieve geneeskunde in en vanuit het ziekenhuis. Jan Lavrijsen Maaike Veldhuizen Marlie Spijkers Generalistisch werkende artsen palliatieve geneeskunde in en vanuit het ziekenhuis Jan Lavrijsen Maaike Veldhuizen Marlie Spijkers Disclosure belangen sprekers (potentiële) belangenverstrengeling Voor

Nadere informatie

VRAGEN EN ANTWOORDEN over de elektronische uitwisseling van medische gegevens

VRAGEN EN ANTWOORDEN over de elektronische uitwisseling van medische gegevens VRAGEN EN ANTWOORDEN over de elektronische uitwisseling van medische gegevens Wat? In december 2011 zijn de organisaties van huisartsen(posten), apothekers en ziekenhuizen met de NPCF tot een akkoord gekomen

Nadere informatie

Integraal of Huisartsgeneeskundig?

Integraal of Huisartsgeneeskundig? Integraal of Huisartsgeneeskundig? Blik op zorg-ict vanuit vier verschillende kanten Bas Leerink 7 april 2017 Verantwoording Vanuit 4 verschillende rollen/gezichtspunten 4 ontwikkelingen die van invloed

Nadere informatie

Project SO 2020 Medisch handelen Professionaliteit Kennis en wetenschap Samenwerking O et patiënt ppelijk unicatie m and Com elen

Project SO 2020 Medisch handelen Professionaliteit Kennis en wetenschap Samenwerking O et patiënt ppelijk unicatie m and Com elen Project SO 2020 Medisch handelen Professionaliteit Samenwerking Communicatie met patiënt Maatschappelijk handelen Kennis en wetenschap Organisatie Project SO 2020 Project SO 2020 De ouderenzorg is in

Nadere informatie

INTRAPROFESSIONEEL LEREN MET ARTS-ASSISTENTEN BINNEN DE KINDZORG ONTWIKKELING VAN EEN TOOLBOX

INTRAPROFESSIONEEL LEREN MET ARTS-ASSISTENTEN BINNEN DE KINDZORG ONTWIKKELING VAN EEN TOOLBOX INTRAPROFESSIONEEL LEREN MET ARTS-ASSISTENTEN BINNEN DE KINDZORG ONTWIKKELING VAN EEN TOOLBOX O. PROJECTOPZET Algemene gegevens Instelling: Radboudumc Amalia Kinderziekenhuis Titel initiatief: Intraprofessioneel

Nadere informatie

ZiN en kwaliteitsbeleid

ZiN en kwaliteitsbeleid ZiN en kwaliteitsbeleid Ineen Werkconferentie kwaliteit 24 april 2014 Prof Niek J de Wit, huisarts Lid advies commissie kwaliteit achtergrond Agenda Organisatie ZiN Visie op kwaliteit Kwaliteitsregister

Nadere informatie

RAPPORTAGE WACHTKAMERINTERVIEWS

RAPPORTAGE WACHTKAMERINTERVIEWS RAPPORTAGE WACHTKAMERINTERVIEWS Huisartsenpraktijk Dalfsen ARGO BV 2014 Rapportage wachtkamerinterview Inleiding Onder de cliënten van huisartsenpraktijk Dalfsen zijn de afgelopen 2 jaren tevredenheidsonderzoeken

Nadere informatie

Waardegedreven en persoonsgerichte zorg: zorg die verder reikt

Waardegedreven en persoonsgerichte zorg: zorg die verder reikt SRZ-congres Veiligheid & Kwaliteit Waardegedreven en persoonsgerichte zorg: zorg die verder reikt Datum Locatie Doelgroep Dagvoorzitter Donderdag 7 december 2017 van 15.00 20.00 uur Erasmus Paviljoen Rotterdam

Nadere informatie

NFU-master. Kwaliteit en Veiligheid in de Patiëntenzorg

NFU-master. Kwaliteit en Veiligheid in de Patiëntenzorg NFU-master Kwaliteit en Veiligheid in de Patiëntenzorg 2016-2018 De master Kwaliteit en Veiligheid in de Patiëntenzorg De zorg heeft initiatiefnemers en leiders in kwaliteit en veiligheid van zorg nodig.

Nadere informatie

Proefpersoneninformatie voor deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek

Proefpersoneninformatie voor deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek Proefpersoneninformatie voor deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek Titel van het onderzoek: Sneller behandelen van patiënten met een acute beroerte door een volgsysteem met directe visuele feedback

Nadere informatie

SAMENVATTING. Samenvatting

SAMENVATTING. Samenvatting SAMENVATTING. 167 Met de komst van verpleegkundigen gespecialiseerd in palliatieve zorg, die naast de huisarts en verpleegkundigen van de thuiszorg, thuiswonende patiënten bezoeken om te zorgen dat patiënten

Nadere informatie

Dure Geneesmiddelen. Nieuwe Ecosystemen. Sjoerd de Blok (voorzitter RvB) Pieter Boermans (ziekenhuisapotheker) MC IJsselmeerziekenhuizen, Lelystad

Dure Geneesmiddelen. Nieuwe Ecosystemen. Sjoerd de Blok (voorzitter RvB) Pieter Boermans (ziekenhuisapotheker) MC IJsselmeerziekenhuizen, Lelystad Dure Geneesmiddelen Nieuwe Ecosystemen Sjoerd de Blok (voorzitter RvB) Pieter Boermans (ziekenhuisapotheker) MC IJsselmeerziekenhuizen, Lelystad Houten, 11 oktober 2018 Hippocrates (moet alles wat kan?)

Nadere informatie

Kerndocument Uitwerking van de Toekomstvisie Farmaceutische Patiëntenzorg 2020

Kerndocument Uitwerking van de Toekomstvisie Farmaceutische Patiëntenzorg 2020 Kerndocument Uitwerking van de Toekomstvisie Farmaceutische Patiëntenzorg 2020 Voor vandaag. En morgen. Inhoudsopgave Voorwoord 4 1. Missie Farmaceutische Patiëntenzorg 2020 5 2 Visie Farmaceutische Patiëntenzorg

Nadere informatie

De patiënt wil één aanspreekpunt, de huisarts lagere. werkdruk en de verzekeraar goede zorg voor het geld.

De patiënt wil één aanspreekpunt, de huisarts lagere. werkdruk en de verzekeraar goede zorg voor het geld. Discussie zorgverleners over ontwikkeling eerstelijns spoedzorg : De patiënt wil één aanspreekpunt, de huisarts lagere werkdruk en de verzekeraar goede zorg voor het geld. De inwoner van Noord-Nederland

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Samenvatting 167 Dit proefschrift gaat over patiëntenparticipatie bij medische besluitvorming in de laatste levensfase van oncologie patiënten. Wanneer patiënten niet meer kunnen genezen,

Nadere informatie

Uitkomsten evaluatie module sociale infrastructuur

Uitkomsten evaluatie module sociale infrastructuur Uitkomsten evaluatie module sociale infrastructuur Maart 2017 Begin 2017 zijn enquêtes uitgezet bij (A) gemeenten uit de kernwerkgebieden van Menzis, (B) zorgaanbieders die gecontracteerd zijn voor de

Nadere informatie

1 Leren op de werkplek

1 Leren op de werkplek 1 Leren op de werkplek Wat is leren op de werkplek? Om dit te verduidelijken onderscheiden we in dit hoofdstuk twee vormen van leren: formeel en informeel leren. Ook laten we zien welke vormen van leren

Nadere informatie

Multidisciplinair samenwerken op de spoedeisende hulp: Betere kansen met SEH-artsen?

Multidisciplinair samenwerken op de spoedeisende hulp: Betere kansen met SEH-artsen? Multidisciplinair samenwerken op de spoedeisende hulp: Betere kansen met SEH-artsen? Mw. drs. C.D. Kathan (RHO, Rijksuniversiteit Groningen), Dr. J.D. Meeuwis (Chirurg, opleider spoedeisende geneeskunde

Nadere informatie

Speech. Dames en heren, excellenties,

Speech. Dames en heren, excellenties, Speech Door minister Schippers van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, op de conferentie over antimicrobiële resistentie op 9 en 10 februari in Amsterdam. Dames en heren, excellenties, Welkom in onze hoofdstad

Nadere informatie

Onderwerp: Achmea Voorschrijf Flits 1 Het voorschrijven van generieke statines

Onderwerp: Achmea Voorschrijf Flits 1 Het voorschrijven van generieke statines & GEZONDHEID Achmea divisie Zorg & Gezondheid, Postbus 19, 3800 HA Amersfoort Storkstraat 12 3833 LB Leusden www.achmeazorg.nl Aan: Raad van Bestuur Datum: Juli 2014 : Onderwerp: Achmea Voorschrijf Flits

Nadere informatie

Aardverschuiving in de chronische zorg, diseasemanagement een kans!

Aardverschuiving in de chronische zorg, diseasemanagement een kans! Aardverschuiving in de chronische zorg, diseasemanagement een kans! Eric Koster Clustercoördinator chronische ziekten en screeningen, directie Publieke Gezondheid Lid kernteam Inhoud 1. Aanleiding 2. Aanpak

Nadere informatie

Onderzoek naar de beste behandeling van epilepsie-achtige hersenactiviteit na reanimatie

Onderzoek naar de beste behandeling van epilepsie-achtige hersenactiviteit na reanimatie TELSTAR: Treatment of ELectroencephalographic STatus epilepticus After cardiopulmonary Resuscitation (ABR 46296) Onderzoek naar de beste behandeling van epilepsie-achtige hersenactiviteit na reanimatie

Nadere informatie

Farmacogenetica en bijwerkingen Personalised medicine: een huisartsen visie op farmacogenetica

Farmacogenetica en bijwerkingen Personalised medicine: een huisartsen visie op farmacogenetica Farmacogenetica en bijwerkingen Personalised medicine: een huisartsen visie op farmacogenetica Symposium 25 jaar Lareb Dr. Isa Houwink, Huisarts en Postdoc onderzoeker Afdeling Klinische genetica, Sectie

Nadere informatie

Evaluatie Back to Basics: De Nieuwe Koers

Evaluatie Back to Basics: De Nieuwe Koers Evaluatie Back to Basics: De Nieuwe Koers nderzoek uitgevoerd in opdracht van: Gemeente Goirle DIMENSUS beleidsonderzoek April 2012 Projectnummer 488 Het onderzoek De gemeente Goirle is eind april 2010

Nadere informatie

Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Symposium LifeLines, Groningen (UMCG), 1 oktober 2012

Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Symposium LifeLines, Groningen (UMCG), 1 oktober 2012 Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Symposium LifeLines, Groningen (UMCG), 1 oktober 2012 Dames en heren, [Inleiding] Ik vind het wel leuk, maar ook een beetje spannend. Maar moet

Nadere informatie

Toespraak Frank de Grave, voorzitter FMS, bij het congres Medisch Specialistische Zorg in de Rode Hoed in Amsterdam, 7 oktober 2015

Toespraak Frank de Grave, voorzitter FMS, bij het congres Medisch Specialistische Zorg in de Rode Hoed in Amsterdam, 7 oktober 2015 Toespraak Frank de Grave, voorzitter FMS, bij het congres Medisch Specialistische Zorg in de Rode Hoed in Amsterdam, 7 oktober 2015 Dames en heren, We vieren vandaag het derde lustrum van het symposium

Nadere informatie

Post-hbo opleiding seksuologie

Post-hbo opleiding seksuologie Post-hbo opleiding seksuologie mensenkennis Plezierige overdracht, de docent spreekt uit ervaring en brengt veiligheid en openheid in de groep door haar respectvolle wijze van benaderen. Top! Post-hbo

Nadere informatie

Debat nut en noodzaak van wetenschap in de opleiding

Debat nut en noodzaak van wetenschap in de opleiding Debat nut en noodzaak van wetenschap in de opleiding Wim Timens, hoogleraar Pathologie UMCG, lid raad W&I FMS: inleider debat Vicky Soomers, AIOS Interne Geneeskunde Oncologie RadboudMC, bestuurslid DJS:

Nadere informatie