Perioperatieve voeding: wat is hot en nieuw? Elles Steenhagen, diëtist lid CHIODAZ
|
|
- Nathalie van der Wal
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Perioperatieve voeding: wat is hot en nieuw? Elles Steenhagen, diëtist lid CHIODAZ
2 Dé chirurgische patiënt bestaat niet! Evidence-based aanbevelingen algemene praktijkvoering wat betreft voedingszorg voor de chirurgische patiënt. Raadpleeg zo nodig ziektespecifieke (inter-)nationale richtlijnen.
3 Inhoud Wat ooit was! Huidige stand van zaken perioperatieve voeding oncologische patiënt Miller KR. et al. JPEN 2013 Toekomstig onderzoek Take home message
4 Perioperatief (voedings)beleid: wat ooit was! Geen screening op risico ondervoeding Langdurig pre- en postoperatief vasten Standaard darmvoorbereidingen Langdurig maaghevel in situ Starten voeding na eerste darmgeluiden / flatus Postoperatief standaard opbouwen in consistentie Helder vloeibaar dieet Bedrust, langzame mobilisatie Voeden voorbij de operatienaad
5 Ondervoeding chirurgische patiënt Studie Leandro-Merhi 2014 N = 388, zeer gevarieerde chirurgische populatie 16% ondervoed (BMI + antropometrie) bij opname Relatie met duur ziekenhuisopname, gebruik medicatie Kans op ondervoeding hoog bij: Ouderen (> 70 jaar) Kanker Aandoening maagdarmkanaal Leandro-Merhi VA, de Aquino JL. Determinants of malnutrition and post-operative complications in hospitalized surgical patients. J Health Popul Nutr 2014 Sep;32(3):400-10
6 Ondervoeding bij kanker - prevalentie Varieert van 5 tot 80%, afhankelijk van type tumor en het stadium van ziekte Hoog risicogroepen voor ondervoeding: tumoren in: hoofdhalsgebied; slokdarm; maag; pancreas; colon/rectum; long; ovarium Bij > 50% van patiënten met kanker treedt gewichtsverlies op
7 Ondervoeding bij kanker - definitie Ondervoeding kan worden beschouwd als een voedingstoestand waarbij sprake is van een tekort of disbalans van energie, eiwit en/of andere nutriënten, die leidt tot meetbare nadelige effecten op de lichaamsomvang en lichaamssamenstelling, op het functioneren en op klinische resultaten [Stratton, 2003].
8 Het anorexia-cachexiesyndroom
9 Stadia van anorexie-cachexiesyndroom Fearon K, et al. Definition and classification of cancer cachexia: an international consensus. Lancet Oncol May;12(5):
10 Kwetsbare ouderen Patiënten met kanker: 60% > 65 jaar 40% > 70jaar
11 Kwetsbare ouderen: definitie Kwetsbaarheid bij ouderen is een proces van het opeenstapelen van lichamelijke, psychische en / of sociale tekorten in het functioneren dat de kans vergroot op negatieve gezondheidsuitkomsten (beperking van functioneren, opname of overlijden). (Sociaal en Cultureel Planbureau, Den Haag, februari 2011)
12 Wat maakt ouderen kwetsbaar? Fysiologische veranderingen lichaamswater (10-15%), spiermassa (primary / agerelated sarcopenia), vetmassa (sarcopenic obesity) Reservecapaciteit organen Regelsystemen sneller uit het lood Ziekte presentatie verandert: soms minder, soms anders Bijwerkingen medicatie atypisch Meerdere ziekten tegelijkertijd Vaker geheugenproblemen en / of achteruitgang functionaliteit Polyfarmacie
13 Oud, maar niet out! Verhoogde kwetsbaarheid (frailty) Ziekenhuisopname leidt bij 30-60% tot functieverlies Ondervoeding, acute verwardheid, vallen > langere opnameduur en verminderd herstel Sarcopenie: belangrijke voorspeller van verhoogde kwetsbaarheid UMC Utrecht: Geplande operaties bij patiënten > 70 jaar: consult preoperatieve screeningspoli Geriatrie Doel: voorkomen van complicaties en functieverlies
14 Cachexia - sarcopenia Argilés JM, Busguets S, Stemmler B, Lopez-Soriano FJ. Cachexia and sarcopenia: mechanisms and potential targets for intervention. Curr Opin Pharmacol 2015 Jun;22:100-6
15 Gevolgen ondervoeding Evans DC, et al. Nutrition Optimization Prior to Surgery. Nutr Clin Pract 2014 Feb;29(1):10-21 Jie B, et al. Impact of preoperatieve nutritional support on clinical outcome in abdominal surgical patients at nutritional risk. Nutrition 2012;28(10):
16 Chirurgische stress respons Verstoring van de homeostase: Hyperinflammatie Oxidatieve stress Verzwakt immuunsysteem Insuline resistentie Afbraak spiermassa, verhoogde ruststofwisseling Afhankelijk van mate van complexiteit / techniek operatie (open ~ laparoscopisch) en morbiditeit Risico op infecties Verhoogd risico op ondervoeding
17 Afbraak spiermassa door operatie
18 Motto! CBO Richtlijn Perioperatief voedingsbeleid, 2007 USA, 2011
19 Preoperatief screenen op / behandelen van ondervoeding
20 Hervoeden preoperatief Nederland¹: Met kunstvoeding tenminste 7-10 dagen voorafgaand aan operatie Enterale voedingsinterventie heeft de voorkeur boven parenterale voeding Vroeg beginnen met parenterale voeding is beter dan laat gestarte enterale voeding Europa²: met bij voorkeur enterale voeding 7-14 dagen voorafgaand aan operatie USA³: voedingsinterventie bij (risico op) ondervoeding, geen uitspraak over soort en duur voeding ¹ CBO Richtlijn Perioperatief voedingsbeleid, 2007 ² ESPEN Guidelines on Enteral Nutrition: Surgery including Organ Transplantation, 2006 ³ ASPEN Guidelines: Nutrition screening, assessment, and intervention in adults, 2011
21 Hervoeden preoperatief Van energie-inname naar energie- én eiwitinname conform behoefte Energiebehoefte: veelal verhoogd¹, van inschatten naar meten van ruststofwisseling Eiwitbehoefte: verhoogd: 1,2-1,5 gram eiwit/kg Goede verdeling eiwitinname over de dag Focus op prehabilitatie ² Hervoeden preoperatief + Stoppen met roken + Stoppen met alcohol + Fysieke training: behoud vetvrije massa / spiermassa 1. De Vos-Geelen J, et al. The Energy balance in cancer cachexia revisited. Curr Opin Clin Nutr Metab Care Nov;17(6): Carli F, et al. Curr Opin Clin Nutr Metab Care, Carli F. Can J Anesth 2015;62:
22 Meten ruststofwisseling - lichaamssamenstelling - spierkracht Indirecte calorimetrie Handknijpkracht BODPOD Bioelektrische impedantie
23 Bioelektrische impedantie - Phase Angle (PA) Bij vochtproblemen: uitkomsten meting lichaamssamenstelling minder betrouwbaar Andere toepassingsmogelijkheid = PA PA = natuurkundige eigenschap van weefsel, wordt door diverse factoren beïnvloed, biologische betekenis onbekend Afname PA bij: Verlies lichaamsmassa, ondervoeding Afname integriteit celmembranen Ziekte Ouderdom PA heeft voorspellende waarde voor verloop
24 Phase Angle (PA) Lage PA pre-ok: associatie met slechte voedingstoestand, meer complicaties, toename opnameduur PA onafhankelijke voorspeller bij kankerpatiënten Waardes <5º worden als risicofactor gezien Behoefte aan populatie-specifieke waarden Grundmann O, et al. The value of bioelectrical impedance analysis and phase angle in the evaluation of malnutrition and quality of life in cancer patients-a comprehensive review. Eur J Clin Nutr 2015Dec;69(12): Norman K, et al. The bioimpedance phase angle predicts low muscle strength, impaired quality of life, and increased mortality in older patients with cancer. J Am Med Dir Assoc 2015 Feb;16(2):173.e17-22 Gupta D 2004, 2008, 2009
25 Nuchter beleid
26 Nuchter beleid Prepare the body for surgery in a fed state! 2 uur nuchter voor heldere dranken en 6 uur voor vaste voeding 4 uur nuchter voor borstvoeding, 6 uur voor flesvoeding Overweeg koolhydraatrijke drank tot 2 uur (50 g KH/400 ml) voor operatie > minder insulineresistentie, dorst, honger, onrust, zwakte en concentratiestoornissen NB Preoperatief vasten > depletie glycogeen voorraad > afbraak vetvrije massa (spiermassa) CBO Richtlijn Perioperatief voedingsbeleid, 2007 European Society of Anaesthesiology, Guideline Perioperative fasting in adults and children. Eur J Anaesthesiol 2011;28: Gustafsson UO, Ljungqvist O. Perioperative nutritional management in digestive tract surgery. Curr Opin Clin Metab Care 2011;14:
27 Intraoperatief voeden Voeden gedurende de operatie: Nog niet veel ervaring / onderzoek Tot op heden alleen bij brandwond en niet-gi trauma patiënten Ervaring met parenteraal, minder met enteraal Veilig Verhoogde energie/eiwit-inname, minder wondinfecties, toename serum albumine
28 Postoperatieve voeding Spoedoperatie: bij voorkeur preoperatief of binnen 48 uur postoperatief voedingstoestand in kaart brengen voor bepalen optimale voedingsinterventie¹ Pre/peroperatief nadenken over toedieningsweg voeding postoperatief Vroeg voeden = binnen uur starten Maaghevel z.s.m verwijderen ¹French (SFNEP/SFAR) clinical guidelines on perioperative nutrition, J of Visceral Surg 2012, 149:e325-e336 CBO Richtlijn Perioperatief voedingsbeleid, 2007 ESPEN Guidelines on Enteral Nutrition: Surgery including Organ Transplantation, 2006 ASPEN Guidelines for the Use of Parenteral en Enteral Nutrition in Adult and Pediatric Patients, 2002 McClave SA, et al. Summary Points and Consensus Recommendations From the North American Surgical Nutrition Summit. ASPEN. JPEN 2013; 37:99S-105S
29 Postoperatieve voeding Behoefte: Energie: veelal verhoogd, van inschatten naar meten van ruststofwisseling Eiwit: verhoogd, 1,2-1,5 gram eiwit/kg lichaamsgewicht/dag Binnen 6 uur postoperatief: start orale intake Oraal: fast track / ERAS protocol Sondevoeding: indien orale voeding niet mogelijk / niet adequaat is; geen consensus wat betreft timing Voor bereiken optimale voeding: Opbouwsnelheid voeding Tot ml maagretentie = veilig¹ ² Prokinetica Postpylorisch voeden ¹ McClave SA, et al. SCCM, ASPEN guidelines JPEN 2009;33(3): ² Dhaliwal R, et al. Canadian critical vare nutrition guidelines in 2013 Nutr Clin Pract 2014;29(1):29-43
30 Indicaties sondevoeding chirurgie internationale guidelines ESPEN: ASPEN:
31 Martinedale RG, et al. Perioperative Nutrition: What is the Current Landscape? JPEN 2013 Sep;37(5 Suppl):5S-20S
32 ERAS evidence-based protocol Doel o.a.: optimale voedingsinterventie mogelijk maken door het behouden van metabolische controle en het voorkomen (beperken) van katabolie. Steenhagen E. Enhanced Recovery After Surgery: it s time to change practice! Nutr Clin Pract Feb;31(1):18-29
33 ERAS protocol - invloed op herstel Kehlet and Wilmore, Am J Surg 2004
34 ERAS richtlijnen Steenhagen E. Enhanced Recovery After Surgery: it s time to change practice! Nutr Clin Pract Feb;31(1):18-29
35 Immunonutritie Met immunonutritie wordt medische voeding aangeduid, die bestaat uit een combinatie van de basisvoedingsstoffen aangevuld met stoffen die een positieve invloed zouden kunnen hebben op het immuunsysteem (minder infecties en een betere wondgenezing) zoals glutamine, arginine, nucleotiden en omega-3 vetzuren.¹ Perioperatieve immunonutritie lijkt mogelijk morbiditeit en ziekenhuisopnameduur te verminderen bij patiënten met gastro-intestinale kanker die ondervoed zijn. ² ³ Nadeel huidige studies: controle arm niet isonitrogeen, kleine studies, heterogene populaties Meer onderzoek is nodig om de fysiologische werking te doorgronden, de juiste timing, hoeveelheid en soort immuun-ingrediënten te kunnen adviseren.² ³ Richtlijn Immunonutritie bij Intensive Care patiënten, Tepaske 2007 Gustafsson UO, Ljungqvist O. Perioperative nutritional management in digestive tract surgery. Curr Opin Clin Nutr Metab Care 2011;14(5): Braga M, et al. Clinical Evidence for Pharmaconutrition in Major Elective Surgery. JPEN 2013; 37 Supplement 1:66S 72S Evans DC, et al. Nutrition Optimization Prior to Surgery. Nutr Clin Pract 2014 Feb;29(1):10-21
36 Toekomstig onderzoek Hoe patiënten te identificeren die het meeste baat hebben bij preoperatieve voedingsinterventie / prehabilitatie Lichaamsgewicht versus lichaamssamenstelling (spiermassa) Spiermassa versus spierkracht Betekenis Phase Angle Beste combinatie dagelijkse eiwit (aminozuren) inname en fysieke training voor behoud en herstel vetvrije massa / spiermassa Vitaminen status perioperatieve periode Koolhydraatrijke drank met immuunmodulerende voedingstoffen Immunonutritie Nutrigenomics (voeding & genetica): gepersonaliseerde voedingszorg
37 Take home massage Screen routinematig vroegtijdig op (risico op) ondervoeding vanaf diagnostiekfase Goede voedingstoestand belangrijk tijdlijn: preoperatief tot en met postoperatief / lange termijn Goed gevoed onder het mes: hervoeden kost 1-2 weken Voeding vraagt om multidisciplinaire geprotocolleerde aanpak Combineer voeding met lichaamsbeweging voor behoud vetvrije massa / spiermassa > pre- en posthabilitatie Let op energie- én eiwitinname Nooit meer nuchter! Vroeg voeden = binnen uur postoperatief
38 Dank voor jullie aandacht! Zijn er nog vragen? Diëtetiek UMC Utrecht
The RIGHT food is the best medicine
The RIGHT food is the best medicine Nutritie Support Team : Dr G..Lambrecht, E. Museeuw, N. Baillieul Dienst gastro-enterologie: Dr. G. Deboever Dr. G. Lambrecht Dr. M. Cool Inhoud Ondervoeding Voedingsbeleid
Nadere informatieBerekening energiebehoefte en meting lichaamssamenstelling bij ALS, zinvol? Dea Schröder, Coby Wijnen, Ilse Batten 2016
70 kg Berekening energiebehoefte en meting lichaamssamenstelling bij ALS, zinvol? Dea Schröder, Coby Wijnen, Ilse Batten 2016 Voedingstoestand Daling van het gewicht (BMI) en ALSFRS-R gerelateerd, wijst
Nadere informatieVoeding bij kankerpatiënten
Voeding bij kankerpatiënten Overzicht ESPEN aanbevelingen Arends J. et al., 2016 Volledige tekst zie www.espen.org/education/espen-guidelines > ESPEN guidelines on nutrition in cancer patients Hoofdstuk
Nadere informatieKwetsbaarheid bij ouderen is een proces van het opeenstapelen van lichamelijke, psychische en/of sociale tekorten in het functioneren dat de kans
1 Kwetsbaarheid bij ouderen is een proces van het opeenstapelen van lichamelijke, psychische en/of sociale tekorten in het functioneren dat de kans vergoot op negatieve gezondheidsuitkomsten (functiebeperkingen,opname
Nadere informatie27/09/2018. Casus. Impact van chirurgie. Impact van voeding. thv spijsverteringsstelsel postoperatief voedingsbeleid. anesthesie herstel
Ingrijpen op de foregut : wat als het begin van het eetkanaal verstoord wordt? Perspectief van de diëtist Floor Wynants - Eveline Vanhalewyck Competentiecentrum klinische voeding Voeding Chirurgie Impact
Nadere informatiePostoperatief opklimmende voeding
1 Postoperatief opklimmende voeding Wetenschappelijke evidentie en praktijk Kelly Van Gasse Klinische diëtiste 2 Inhoudsopgave ERAS Preoperatief beleid Factoren die: De gastro-intestinale functies bepalen
Nadere informatieBasisvoedingszorg: terug naar de essentie. Bart Geurden RN, PhD
Basisvoedingszorg: terug naar de essentie Bart Geurden RN, PhD INHOUD Inleiding Het ideale voedingsbeleid Barrières Toekomst Inleiding Definitie Ondervoeding is een voedingstoestand waarbij een tekort
Nadere informatieVoedingbijhoofdhals-en slokdarmkanker: Wanneer aanvullende voeding opstarten?
Voedingbijhoofdhals-en slokdarmkanker: Wanneer aanvullende voeding opstarten? Peter Schepens Diëtist Oncologie AZ Sint-Lucas Brugge Inhoud 1. Belang van screening op de voedingstoestand van de patiënt
Nadere informatie8.2 Ondervoeding. 72 Inspectie voor de Gezondheidszorg
8.2 Ondervoeding Het probleem van ziektegerelateerde ondervoeding in ziekenhuizen is al jaren bekend. De prevalentie is hoog (20-40 procent bij volwassenen en kinderen) en zonder systematische screening
Nadere informatieVERPLEEGKUNDIGE ZORG. 3.2 Ondervoeding
3.2 Ondervoeding Het probleem van ziektegerelateerde ondervoeding in ziekenhuizen is al jaren bekend. De prevalentie is hoog (20-40 procent bij volwassenen en kinderen) en zonder systematische screening
Nadere informatieBetter in, better out, goede voeding voor en na een operatie bij ouderen. zaterdag 15 maart 2014, Marion Theuws
Better in, better out, goede voeding voor en na een operatie bij ouderen zaterdag 15 maart 2014, Marion Theuws Wie werkt er samen met een diëtist? Wie houdt rekening met voeding bij de behandeling? Slaat
Nadere informatieOndervoeding. 1.1 Begrippen
1 Ondervoeding Wanneer is er sprake van ondervoeding? Welke soorten ondervoeding zijn er? En wat is eraan te doen? Voor een antwoord op deze en andere vragen volgt eerst een uiteenzetting van de diverse
Nadere informatieVoeding en beweging bij patiënten tijdens en na de behandeling Martine Sealy, MSc, RD
Voeding en beweging bij patiënten tijdens en na de behandeling Martine Sealy, MSc, RD Onderzoeker Lectoraat Healthy Ageing, Allied Health Care and Nursing Disclosure belangen spreker: M. Sealy Geen (potentiële)
Nadere informatieHoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 112
111 Ondervoeding is gedefinieerd als een subacute of acute voedingstoestand waarbij een combinatie van onvoldoende voedingsinname en ontstekingsactiviteit heeft geleid tot een afname van de spier- en vetmassa
Nadere informatieWELKOM! 1 vrijdag 7 oktober 2016
WELKOM! 1 Programma 18.00 Voeding op leeftijd Aspecten van voeding en metabolisme op oudere leeftijd Ingrid Gisbertz, MDL arts voedingsteam 18.20 Als gewoon eten niet meer lukt; indicaties en procedure
Nadere informatieLaatste inzichten over voeding bij kanker. Dr. Sandra Beijer, diëtist / senior onderzoeker Integraal Kankercentrum Nederland
Laatste inzichten over voeding bij kanker Dr. Sandra Beijer, diëtist / senior onderzoeker Integraal Kankercentrum Nederland Een paar vragen. Hoe vaak komt ondervoeding bij kanker voor? Bij welke tumoren
Nadere informatieStudent login: DDJVCRAI
https://socrative.com/ Student login: DDJVCRAI Malnutritie bij ouderen An Gers diëtiste, docent voeding Thomas More campus Turnhout Er zullen in België in 2050 drie keer meer tachtigjarigen zijn vergeleken
Nadere informatieSlokdarmresectie - Fit aan de Start. Feike Kingma Arts-onderzoeker Chirurgie, UMC Utrecht
Slokdarmresectie - Fit aan de Start Feike Kingma Arts-onderzoeker Chirurgie, UMC Utrecht Slokdarmkanker Slokdarmkanker zit vrijwel altijd in de thoracale slokdarm Jaarlijks aantal nieuwe gevallen per 100.000
Nadere informatieScreening en behandeling van ondervoeding: een MUST voor verpleegkundigen
Screening en behandeling van ondervoeding: een MUST voor verpleegkundigen Renaldo Secchi 3 juni 2010 Inhoud Introductie Wat is ondervoeding? Gevolgen van ondervoeding? Prevalentie van ondervoeding Voeding
Nadere informatieA Behandelt u patiënten met voetwonden? ja nee* B Is de uitkomst van patiënten met diabetische ja nee voetwond(en) geregistreerd?
Inclusiecriteria: Patiënten geclassificeerd met de Texasclassificatie. Per patiënt wordt de wond met de ernstigste graad aan enig been geteld, mocht er sprake zijn van een recidief nadat de wond volledig
Nadere informatieDiscussie Van onderzoek naar praktijk: Wat heb je nodig aan onderzoeken om de praktijk te veranderen? Wesley Visser Sigrid Amstelveen
Discussie Van onderzoek naar praktijk: Wat heb je nodig aan onderzoeken om de praktijk te veranderen? Wesley Visser Sigrid Amstelveen Inhoud Stellingen / Discussie Casus Behandelplan Level of evidence
Nadere informatieDr. Harriët Jager, diëtist-onderzoeker UMCG
Nutritional assessment and body composition Dr. Harriët Jager, diëtist-onderzoeker UMCG Inhoud Nutritional Assessment: wat, waarom, hoe? Methoden body composition Aanbevelingen voor de praktijk Ziektegerelateerde
Nadere informatie19/10/2017. Overview. 1. Inleiding. 1. Inleiding 2. Zin en onzin van diëten 3. Voedingsinterventie 4. Casus Gust. Vele studies met zelfde besluit
Sarcopenie: In beweging Kathleen Gerits, diëtiste Competentiecentrum klinische voeding Overview 1. Inleiding 1. Inleiding Vele studies met zelfde besluit Beweging Voeding algemene richtlijnen: Adequate
Nadere informatieOndervoeding bij ouderen
Ondervoeding bij ouderen Dr. Harriët Jager-Wittenaar Senior onderzoeker Lectoraat Transparante Zorgverlening Hanzehogeschool Groningen Leeruitkomsten Aan het einde van deze workshop: Kunt u ondervoeding
Nadere informatieEffect van voeding en malnutritie op sarcopenie. symposium 'Voeding bij de geriatrische zorgvrager'
Effect van voeding en malnutritie op sarcopenie symposium 'Voeding bij de geriatrische zorgvrager' Stany Perkisas 30/04/2019 Wat moet je straks wijzer zijn? Waarom sarcopenie op een voedingssymposium?
Nadere informatieBeademen: kan het nog beter? De rol van voeding
Refereeravond Multidisciplinaire route naar detubatie Beademen: kan het nog beter? De rol van voeding 17 juni 2014, Geertje Raemakers-van Driel, diëtist Inleiding doel voeden op IC eiwitstofwisseling,
Nadere informatieMacronutrienten. Micronutrienten. Meting energiegebruik: Indirecte calorimetrie Dubbel gelabeld water techniek. O en 2 H isotopen
Ondervoeding en ziekte Ondervoeding in Nederland? Annemie Schols Gewichtsverlies Gewicht Lichaamssamenstelling vet lipiden Bioelectrische impedantie energie balans Verlies vetmassa water DEXA scan voedselinname
Nadere informatieVoeding bij longkanker
Welkom Voeding bij longkanker Joyce Uitbeijerse Diëtist DPS Dieetkunde 15 juni 2017 Inhoud Ondervoeding Anorexie-cachexie syndroom Energie- en eiwitbehoefte bij longkanker Voedingsgerelateerde klachten
Nadere informatieVoeding bij kanker. Rolverdeling diëtist, patiënt en verpleegkundige. Multidisciplinaire Zorg: Samen Werken. Liesbeth Haverkort MSc - 10 januari 2014
Voeding bij kanker Rolverdeling diëtist, patiënt en verpleegkundige Multidisciplinaire Zorg: Samen Werken Liesbeth Haverkort MSc - 10 januari 2014 Rolverdeling en interactie patiënt - diëtist - verpleegkundige
Nadere informatieSarcopenie in obesitas en na bariatrische chirurgie. Prof. Dominique Hansen, PhD, FESC
Sarcopenie in obesitas en na bariatrische chirurgie Prof. Dominique Hansen, PhD, FESC Prevalentie van obesitas Prevalentie van obesitas Sarcopenie in obesitas Biolo G, et al. Clin Nutr 2014; 33; 737 Wat
Nadere informatieSpier en voedingstoestand
Spier en voedingstoestand - Het belang van spiermassa bij de behandeling van ondervoeding - De processen in het lichaam van een ondervoede patiënt en de mogelijke voedingsinterventies. - Oorzaak Gevolg
Nadere informatieWorkshop Verlies van spiermassa bij kanker
Workshop Verlies van spiermassa bij kanker Jacqueline Langius Hoofddocent Voeding & Diëtetiek, Haagse Hogeschool Diëtistonderzoeker VU medisch centrum Inhoud Verlies van spiermassa bij kanker Diagnostiek
Nadere informatieEpidemiologie van ondervoeding en cachexie bij kankerpatiënten
Epidemiologie van ondervoeding en cachexie bij kankerpatiënten Criem Marie-Cathérine Onco-diëtiste Oncologisch centrum 08 december 2012 Oncologie: een probleem? Kanker Incidentie, n= Mortaliteit, n= Man/Vrouw
Nadere informatieKWETSBARE OUDEREN IN HET ZIEKENHUIS HOE VOORKOMEN WE COMPLICATIES?
KWETSBARE OUDEREN IN HET ZIEKENHUIS HOE VOORKOMEN WE COMPLICATIES? E. Meulen, klinisch geriater Inhoud van dit praatje Casus Wat maakt de oudere patiënt kwetsbaar? Het inschatten van kwetsbaarheid Terug
Nadere informatieMalnutritie. Screening en Behandeling. Bart Geurden, RN, PhD
Malnutritie Screening en Behandeling Bart Geurden, RN, PhD INHOUD 1. Inleiding en probleemstelling 2. Definitie van malnutritie 3. Komt dit vaak voor: prevalentie 4. Wat zijn oorzaken en gevolgen van malnutritie
Nadere informatieOesophaguscarcinoom curatief behandeltraject Wat moet je (w)eten?
Oesophaguscarcinoom curatief behandeltraject Wat moet je (w)eten? Elles Steenhagen, diëtist Inhoud Take home message! Voeding gedurende curatief behandeltraject: Diagnostiek fase Neo-adjuvante chemoradiatie
Nadere informatieKanker en Voeding. een Alpe D HuZes/KWF leerstoel. Ellen Kampman, 14 mei 2014
Kanker en Voeding een Alpe D HuZes/KWF leerstoel Ellen Kampman, 14 mei 2014 Wat is gezonde voeding? Koffie verhoogt het risico op kanker Koffie verhoogt het risico op kanker Wat moet je eten als je kanker
Nadere informatieKanker cachexie. een multifactorieel syndroom dat een multidisciplinaire aanpak vereist
Kanker cachexie een multifactorieel syndroom dat een multidisciplinaire aanpak vereist Milou Beelen Sportarts MUMC+/oncologische revalidatie Arts-onderzoeker Humane Biologie/NUTRIM Disclosure (potentiële)
Nadere informatieParenterale voeding bij oncologisch behandelingen. Verspreid gedachtengoed. Richtlijnen parenterale voeding 5/05/2009. Apr. L. De Pourcq UZ Leuven
Parenterale voeding bij oncologisch behandelingen Apr. L. De Pourcq UZ Leuven Verspreid gedachtengoed Parenterale voeding : Kan nodig zijn bij misselijkheid en braken want dan kan je niet langs de mond
Nadere informatieOndervoeding bij ouderen
Ondervoeding bij ouderen Marian de van der Schueren, PhD Hogeschool van Arnhem en Nijmegen VU medisch centrum Stuurgroep Ondervoeding Levensverwachting voor 50% van het cohort Christensen K et al, The
Nadere informatieIND N I D CA C T A IE E TPN
Indicaties en contra-indicaties TPN Life Long Learning ESPEN VVKVM Sabeth De Waele 14-06-2007 Indicaties en contra-indicaties TPN 1. DEFINITIE A. ALGEMEEN B. TPN 3. CONTRA-INDICATIE 4. BESLUIT 1. DEFINITIE
Nadere informatieCasus oudere vrouw met COPD
Casus oudere vrouw met COPD Een casus: Mevrouw de Wit 73 jarige vrouw 2003 tot 2005 herhaalde heupfracturen, kunstheup links Osteoporose Sinds een aantal jaren COPD gold 3, matige ziektelast Echtgenoot
Nadere informatieFrailty en ondervoeding doet (veel) vallen
www.hhzhlier.be 1 h.-hartziekenhuis vzw Frailty en ondervoeding doet (veel) vallen Ann Gryp, Hoofdverpleegkundige geriatrie Frailty Frailty heeft te maken met kwetsbaarheid. Frailty zegt iets over de ernst
Nadere informatieFast Track Het ontwikkelen van een database: orthopedie TKA en THA.
Fast Track Het ontwikkelen van een database: orthopedie TKA en THA. Isala Anouk Spijkerman & Marieke Hollewand 24 september 2014 Introductie Veel voorkomende operaties in Nederland: Totale knie prothese:
Nadere informatieDe NVD heet je van harte welkom bij deze sessie!
De NVD heet je van harte welkom bij deze sessie! Onderzoeksresultaten ondervoeding op de revalidatie afdeling in het verpleeghuis Judith van Zwienen Hoe is het allemaal begonnen Eerste DV&V award Aanleiding
Nadere informatieNutrition Platform for Chronic Care
i Nutrition Platform for Chronic Care Nutrition Platform for Chronic Care woensdag 15 juni 2016 2 Nutrition Platform for Chronic Care woensdag 15 juni 2016 3 Nutrition Platform for Chronic Care woensdag
Nadere informatieDe oudere patiënt met kanker. Drs. Diny van Harten, Beleidsmedewerker Geriatrie Maart 2016
De oudere patiënt met kanker Drs. Diny van Harten, Beleidsmedewerker Geriatrie Maart 2016 Kanker en ouderen (1) Stijging van het aantal 80 plussers van 4% (2009) naar 10% (2050). Bijna 60% van de maligniteiten
Nadere informatieIt takes two to tango
It takes two to tango Voeding & leefstijl bij kanker 19 november 2016 Ilse Kavak-Scholten Inhoud Kanker Ondervoeding Kankercachexie Voedingsadviezen Beweging Feiten en fabels Rol fitnessprofessional Take
Nadere informatieAanpak van ondervoeding bij kanker: screening, sonde- en bijvoeding. Sanne Mouha Competentiecentrum klinische voeding
Aanpak van ondervoeding bij kanker: screening, sonde- en bijvoeding Sanne Mouha Competentiecentrum klinische voeding Inhoud Inleiding Screening Aanpak na screening Energie-en eiwitrijke voeding Drinkvoeding
Nadere informatieFACTS. Nieuws. Nieuwe aanbevelingen in Espen 1 en Aspen 2 richtlijnen. P1 Nieuwe aanbevelingen in Espen en Aspen richtlijnen
FACTS 5 e jaargang winter 2016 P1 Nieuwe aanbevelingen in Espen en Aspen richtlijnen P3 Inzet van Novasource Gi Control bij ernstige maagen darmproblemen P5 Screening op ondervoeding bij ouderen P6 Novasource
Nadere informatiePreoperatieve screening, wat levert het de patiënt op?
Preoperatieve screening, wat levert het de patiënt op? Lieke Corpelijn, MSc, NP Department HPB surgery, MUMC+ Christel van Beijsterveld, MSc, PT Department physical therapy, MUMC+ Department epidemiology,
Nadere informatieOndervoeding bij COPD
Ondervoeding bij COPD Anke Kalisvaart voor Paula van Melick Ziekenhuis Rivierenland Tiel De Lage Korn, Buren Agenda Prevalentie Criteria van ondervoeding bij COPD Definities van lichaamssamenstelling Oorzaken
Nadere informatieOndervoeding bij ouderen
Ondervoeding bij ouderen Caroline Boomkamp Klinisch geriater Bernhoven Inhoud Definities Screening en assessment Prevalentie Oorzaken Gevolgen Behandeling van ondervoeding Definitie geriatrische patiënt
Nadere informatieVoeding en beweging bij kanker; it takes two to tango
Voeding en beweging bij kanker; it takes two to tango ASTRID HORSTMAN NUTRICIA RESEARCH 13 SEPTEMBER 2016 Met toestemming van Van Loon SPIERADAPTATIE SARCOPENIE - CACHEXIE Met toestemming van Van Loon
Nadere informatieDisclosure belangen spreker
Disclosure belangen spreker Wondzorg Symposium 14 oktober 2014 (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of
Nadere informatieVUmc Basispresentatie
Sarcopenie Sarcopenie en ondervoeding Vorm van ondervoeding Gekarakteriseerd door verlies van spiermassa en spierkracht Risico op verminderd fysiek functioneren en een verminderde kwaliteit van leven Marian
Nadere informatieVoorstellen. Wanneer naar de diëtist?
Voorstellen COPD Nut van goede voeding Aafke Hermsen, diëtist Karin Janssen-van Hemmen, kaderhuisarts astma/copd i.o. Agenda owanneer naar de diëtist? olichaamssamenstelling ogewichtsverandering onut van
Nadere informatieVroege herkenning en behandeling van ondervoeding in het ziekenhuis
Vroege herkenning en behandeling van ondervoeding in het ziekenhuis Uitgangspunten: Vroege herkenning: - binnen 24 uur na opname - hoogrisicopatiënten tijdens polikliniekbezoek Snelle en optimale behandeling
Nadere informatieAnesthesiologisch beleid bij heupfracturen. Vrijdagochtendkrans 26/09/2014 Sarah Cornelis DrP Van Loon
Anesthesiologisch beleid bij heupfracturen Vrijdagochtendkrans 26/09/2014 Sarah Cornelis DrP Van Loon Anesthesie en heupfracturen Inleiding Pre-operatieveaandachtspunten Pre-operatiefmanagement Intra-operatief
Nadere informatieTabel 6. Overzicht van gevalideerde (screenings)instrumenten voor (risico op) ondervoeding
Tabel 6. Overzicht van gevalideerde (screenings)instrumenten voor (risico op) ondervoeding Screeningsinstrument + ontwikkelaar Onderdelen Setting waarin gevalideerd Validiteit Benodigde tijd Subjective
Nadere informatieVoeding: een onderdeel bij de oncologische behandeling. Paulien Voogt Verpleegkundig specialist intensieve zorg voedingszorg
Voeding: een onderdeel bij de oncologische behandeling Paulien Voogt Verpleegkundig specialist intensieve zorg voedingszorg Onderwerpen Kort voorstel Waarom voeding een onderdeel is van je oncologische
Nadere informatieObesitas bij ortopedische ingrepen: challenge of contra-indicatie? Co-assistent: Philippe Leire Promotor: Dr. A. Kumar
Obesitas bij ortopedische ingrepen: challenge of contra-indicatie? Co-assistent: Philippe Leire Promotor: Dr. A. Kumar Kaart toenemende demografie obesitas The influence of obesity on total joint arthroplasty.
Nadere informatieOndervoeding bij Ouderen 14/11/2013. S. Lonterman; Klinisch Geriater
Ondervoeding bij Ouderen 14/11/2013 Inhoud Presentatie Definitie Ondervoeding Verschillende schalen Ouderen Centrum & Ondervoeding HagaZiekenhuis & Ondervoeding Eigen Onderzoek Voedingsgebied Supplementen
Nadere informatiePatiënteninformatiedossier (PID) COLONCARE. onderdeel. Operatie volgens ERAS. COLONCARE Operatie volgens ERAS
Patiënteninformatiedossier (PID) COLONCARE onderdeel Operatie volgens ERAS COLONCARE Operatie volgens ERAS Inhoudsopgave Algemeen... 3... 3 Vóór de operatie... 4 Dag van operatie... 4 Na de operatie...
Nadere informatieCitation for published version (APA): Haverkort, E. B. (2014). The value of nutritional assessment in major abdominal surgery
UvA-DARE (Digital Academic Repository) The value of nutritional assessment in major abdominal surgery Haverkort, E.B. Link to publication Citation for published version (APA): Haverkort, E. B. (2014).
Nadere informatieFrailty en (Nier-)Transplantatie. Robert A. Pol, chirurg
Frailty en (Nier-)Transplantatie Robert A. Pol, chirurg Komt een patiënt bij de dokter 45-jarige man Type I DM (sinds zijn 20 e ) Kreatinine klaring 20ml/min Toenemend vermoeid Wie vind dit een geschikte
Nadere informatieUpdate literatuur Voedingaspecten bij ALS. Coby Wijnen, diëtist
Update literatuur Voedingaspecten bij ALS Coby Wijnen, diëtist Miller s Practice Parameter I Miller Neurol 2009 Miller s Practice Parameter II Evidence based aanbevelingen - bij onvoldoende voedselintake:
Nadere informatieWat betekent ondervoeding?
Wat betekent ondervoeding? Wat u moet weten Ondervoeding is een veelvoorkomend fenomeen, maar wordt nochtans vaak over het hoofd gezien, vooral bij ouderen. Het kan in de thuissituatie voorkomen, maar
Nadere informatieGeriatrische screening / CGA binnen de zorg voor oudere kankerpatiënten: stand van zaken. Cindy Kenis. Geriatrisch Oncologisch Verpleegkundige
Cindy Kenis Geriatrisch Oncologisch Verpleegkundige UZ Leuven, België Geriatrische screening / CGA binnen de zorg voor oudere kankerpatiënten: stand van zaken Introductie (1) Definitie Comprehensive Geriatric
Nadere informatieWORKSHOP DIGESTIEVE ONCOLOGIE TONGEREN ONCONUTRITIE. Dr. Guy Lambrecht NUTRITIETEAM AZ DAMIAAN
WORKSHOP DIGESTIEVE ONCOLOGIE TONGEREN ONCONUTRITIE Dr. Guy Lambrecht NUTRITIETEAM AZ DAMIAAN PERFORMANTIE VAN MKG REGISTRATIE VERBETEREN DEFINITIE MALNUTRITIE geen eenduidige definitie 2 essentiële componenten
Nadere informatieVoeding bij kanker. Elles Steenhagen, diëtist Oncologische Gastro-Intestinale Chirurgie
Voeding bij kanker Elles Steenhagen, diëtist Oncologische Gastro-Intestinale Chirurgie e.steenhagen@umcutrecht.nl Doel van de presentatie Kennis van (onder)voeding bij kanker tijdens en na de behandeling
Nadere informatieERAS & GASTROINTESTINALE HEELKUNDE
ERAS & GASTROINTESTINALE HEELKUNDE q COLORECTALE HEELKUNDE q IMPACT LAPAROSCOPIE DR. RIK VERROKEN, DIENSTHOOFD ABDOMINALE HEELKUNDE AZ NIKOLAAS 21 NOVEMBER 2015 COLORECTALE HEELKUNDE IMPACT OP FAST TRACK
Nadere informatieLichaamssamenstelling van Intensive Care patiënten. Willem Looijaard
Lichaamssamenstelling van Intensive Care patiënten Willem Looijaard Disclosures Baxter Fresenius-Kabi 2 Dhr. X. Datum Spier 13 / 03 156,7 cm 2 21 / 03 154,2 cm 2 31 / 03 146,8 cm 2 05 / 04 136,3 cm 2 20
Nadere informatieVluchteling en ondervoed
Vluchteling en ondervoed Herkennen en behandelen Marianne Zwolsman Dietist kindergeneeskunde UMCG Wat bespreken we Ondervoeding wereldwijd Vormen van malnutritie Vluchteling in Nederland Herkennen van
Nadere informatieWat is het doel van voedingsscreening? Voedingsscreening:
Proces Voedingszorg Screening Behandeling Monitoring SNAQ / MUST / PG-SGA SF Risico op ondervoeding Behoefte Inname Plan Monitoring Evaluatie + Aanpassing Patiënten Nutritional assessment triage Van screening
Nadere informatieVoedingsadviezen bij orthopedische ingrepen. Dr. D Souza Ranjini
Voedingsadviezen bij orthopedische ingrepen Dr. D Souza Ranjini Dag van de Geriatrie: orthogeriatrie 02.10.14 13.10.14 20.10.14 Wat staat patiënt te doen wat betreft voeding pre- en postoperatief Pre-operatief
Nadere informatieImplementatie van GLIM criteria en Sarcopenie richtlijn in de praktijk. Heidi Zweers
Implementatie van GLIM criteria en Sarcopenie richtlijn in de praktijk Heidi Zweers Disclosure-slide Geen belangenverstrengeling te melden CV Lid van NAP PhD student voeding bij Mitochondriële ziekten
Nadere informatieKwetsbare ouderen lekker goed gevoed. NVZ Themaconferentie kwetsbare ouderen Nancy Janssen, diëtist Ziekenhuis Gelderse Vallei
Kwetsbare ouderen lekker goed gevoed NVZ Themaconferentie kwetsbare ouderen Nancy Janssen, diëtist Ziekenhuis Gelderse Vallei 2016-06-23 VMS kwetsbare ouderen Screeningsbundel voor een vroegtijdige herkenning
Nadere informatieVoeding voor gezondheidswinst
Voeding voor gezondheidswinst Voeding voor patiënten is méér dan nutriënten 2 feb 2017, Dr. Nicole de Roos Voedingsproblemen? Die gaan wel weer over... Voedingsproblemen? Die pakken we aan! We zijn meer
Nadere informatieVoeding & kanker: feiten & fabels
Voeding & kanker: feiten & fabels Stichting Invitee Veenendaal 12 februari 2019 ellen.kampman@wur.nl Vragen? De vragen op voedingenkankerinfo.nl Is aangebrande en verkoolde voeding kankerverwekkend? Is
Nadere informatieTijdelijke verwardheid (delier) Ondervoeding Vallen Fysieke beperkingen
Kwetsbare ouderen Het Van Weel Bethesda ziekenhuis zet zich extra in voor de zorg aan ouderen van 70 jaar en ouder. Het ziekenhuis volgt een landelijk Veiligheidsprogramma (VMS) gericht op Kwetsbare Ouderen.
Nadere informatiePatiënteninformatiedossier (PID) COLONCARE. onderdeel. Voeding. COLONCARE Voeding
Patiënteninformatiedossier (PID) COLONCARE onderdeel COLONCARE Inhoudsopgave Algemeen... 3 Vóór de operatie... 3 Dag van operatie... 4 Afspraken over eten en drinken... 4 Na de operatie... 6 2 bij de behandeling
Nadere informatieROL VAN DE DIËTISTE IN HET ONCOLOGISCH PROCES. Gebracht door Nadieh Verhoest
ROL VAN DE DIËTISTE IN HET ONCOLOGISCH PROCES Gebracht door Nadieh Verhoest Programma Nationaal kankerplan Kankercachexie Voedingsplan bij cachexie Andere voedingsrichtlijnen Nationaal kankerplan L. Onkelinx
Nadere informatie11/6/2006. Oorzaken. Screening in de Geriatrie. Ondervoeding is frequent. Dienst BMI Albumine <3.5 g% Prof Dr M.Vandewoude G 15-40 16-60
11/6/006 Screening in de Geriatrie Prof Dr M.Vandewoude Universitair Centrum Geriatrie Ondervoeding is frequent Dienst BMI Albumine
Nadere informatieHet stellen van functionele doelen bij patiënten na een totale knie artroplastiek wat zijn de consequenties?
Het stellen van functionele doelen bij patiënten na een totale knie artroplastiek wat zijn de consequenties? G. van der Sluis, J. Elings, S. Bausch-Goldbohm, R. Bimmel, F. Galindo-Garre, N. van Meeteren
Nadere informatieDe NVD heet je van harte welkom bij deze sessie!
De NVD heet je van harte welkom bij deze sessie! Angela Fleming en Yvonne Verhulst, Ter Gooi Diëtistendagen 2016 4 De meerwaarde van de diëtist bij de behandeling van de klinische COPD patiënt. Angela
Nadere informatieAan het einde van deze workshop weet u: Welke voedingsaspecten belangrijk zij bij de behandeling en preventie van wonden. Wat de gevolgen zijn van de
(potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder Andere relatie, namelijk
Nadere informatie19/10/2017 CONFLICT OF INTEREST INHOUD
CONFLICT OF INTEREST Er is een financiëel contract met Fresenius Kabi nv/sa (Schelle) voor het voorbereiden, geven en verspreiden van deze presentatie. INHOUD Inleiding oncologie prevalentie oorzaak gevolg
Nadere informatieDE IMPACT VAN BEWEGEN EN VOEDING OP SPIERMASSA EN FYSIEK FUNCTIONEREN VAN OUDEREN. Dr. Ir. Michael Tieland
DE IMPACT VAN BEWEGEN EN VOEDING OP SPIERMASSA EN FYSIEK FUNCTIONEREN VAN OUDEREN Dr. Ir. Michael Tieland 1 DISCLOSURE BELANGEN (potentiële) belangenverstrengeling Geen Veroudering Spiermassa & Kracht
Nadere informatiePreoperatief verminderde eetlust en voedingstoestand hangen samen met een langere periode van onvoldoende voedselinname na een grote buikoperatie
Preoperatief verminderde eetlust en voedingstoestand hangen samen met een langere periode van onvoldoende voedselinname na een grote buikoperatie J. Nieuwhof, diëtist, dr. R. Lindeboom, epidemioloog*,
Nadere informatieDelier na cardiochirurgie Kiki Stolzenbach AIOS Anesthesiologie
Delier na cardiochirurgie 03-08-2017 Kiki Stolzenbach AIOS Anesthesiologie Epidemiologie Incidentie 5-55% Meestal eerste uiting tussen dag 1-3 postoperatief O Neal et al Can J Anesth 2017, Cereghetti et
Nadere informatie1 op de Voeding en borstkanker. Vragen? 1 op de 8 vrouwen krijgt borstkanker
Voeding en borstkanker Vragen? Haaglanden MC 18 oktober 2018 ellen.kampman@wur.nl 1 op de 8 vrouwen krijgt borstkanker 1 op de 3 In 2017 Incidentie: ~ 110.000 Prevalentie: ~450.000 1 op de 20 is erfelijk
Nadere informatieTITEL. Vroege enterale voeding vermindert postopera5eve ileus en naadlekkage na grote rectumchirurgie
TITEL Vroege enterale voeding vermindert postopera5eve ileus en naadlekkage na grote rectumchirurgie Fanny Heesakkers, Petra Boelens, Misha Luyer, Arnout Roos, Kevin van Barneveld, Ignace de Hingh, Grard
Nadere informatieSymposium Onderzoeksresultaten
Symposium Onderzoeksresultaten 2016-2017 Frailty - Onderzoek naar kwetsbaarheid van ouderen in de GGZ zorg. Voorlopige resultaten dr. Hans Barf docent HBO Verpleegkunde, onderzoeker lectoraat Zorg & Innovatie
Nadere informatieVroege herkenning en behandeling van ondervoeding in Nederlandse Verpleegen Verzorgingshuizen ACHTERGRONDINFORMATIE
Vroege herkenning en behandeling van ondervoeding in Nederlandse Verpleegen Verzorgingshuizen ACHTERGRONDINFORMATIE December 2008 INLEIDING Uit de LPZ meting van 2007 blijkt dat in verpleeg- en verzorgingshuizen
Nadere informatieKoorts. Diagnostische valkuilen bij de oudere patiënt
Koorts Diagnostische valkuilen bij de oudere patiënt Koorts Sinds de Oudheid weet men dat verhoogde lichaamstemperatuur een teken van ziekte kan zijn Vanaf 16-17 e eeuw worden thermometers ontwikkeld 1868
Nadere informatieOuderen en ondervoeding
Ouderen en ondervoeding Rens Henquet, Kaderarts ouderengeneeskunde Angela van Liempd, Huisarts/medisch directeur RCH Ellen Mathijssen, Diëtist De Wever Inleiding Casus Ondervoeding in de huisartsen praktijk,
Nadere informatie