RESULTATEN VAN DE ANALYSE OP ACRYLAMIDE IN PRODUCTEN OP DE NEDERLANDSE MARKT (2)

Transcriptie

1 RESULTATEN VAN DE ANALYSE OP ACRYLAMIDE IN PRODUCTEN OP DE NEDERLANDSE MARKT (2) Dr. ing. E.J.M. Konings Voedsel en Waren Autoriteit/ Keuringsdienst van Waren, regio Zuid Afdeling Signalering Samengestelde Producten, sector Voeding 's-hertogenbosch Datum: 12 november Pagina 0

2 INHOUD Samenvatting 1. Inleiding 3 2. Materiaal en methoden Selectie van producten voor analyse Analyse van acrylamide 3 3. Resultaten Selectie van producten voor analyse Analysereultaten 4 4. Discussie 4 5. Dankwoord 5 6. Referenties 5 Autorisatieformulier Bijlage 1: Brief van Minister Borst aan de Tweede Kamer. Bijlage 2: Analyseresultaten acrylamide in voedingsmiddelen. Bijlage 3: Analyseresultaten van verschillende merken en/of batches voor pepernoten, kruidnoten, café noir koekjes, speculaas, taai taai, snij-/ontbijtkoek en koekjes voor kinderen. Pagina 1

3 SAMENVATTING Begin juli 2002 heeft Minister Borst de eerste resultaten van het onderzoek naar acrylamide in producten op de Nederlandse markt gerapporteerd aan de Tweede Kamer. Tegelijkertijd heeft zij in deze brief vervolgonderzoek aangekondigd. Het eerste onderzoek richtte zich voornamelijk op chips, frites en brood omdat deze producten verantwoordelijk zouden zijn voor de hoogste bijdrage aan de inname van acrylamide via de voeding op basis van resultaten uit Zweden. Het vervolgonderzoek heeft zich in belangrijke mate gericht op andere producten op de Nederlandse markt teneinde een zo nauwkeurig mogelijke schatting te maken van de blootstelling van de bevolking aan acrylamide via de voeding. De resultaten van dit onderzoek worden in dit rapport beschreven. Op basis van een monsternameprotocol werden 95 monsters genomen voor analyse. Deze producten kwamen uit het volledige voedingsmiddelenaanbod op de Nederlandse markt. Van de producten werd een enkelvoudig monster genomen teneinde het gehalte acrylamide te bepalen in het gehele aanbod. Additioneel werden 58 monsters genomen van een aantal merken en/of batchcodes van de volgende producten: pepernoten; kruidnoten; café noir koekjes; speculaas; taai taai; ontbijt-/snijkoek en koekjes voor kinderen. Buiten een aantal aardappel- en graanproducten zoals rösti en ontbijtgranen, waarvan al uit voorgaande rapportage bekend is dat ze hoge gehalten acrylamide kunnen bevatten, is verder acrylamide aangetroffen in pepernoten, kruidnoten, café noir koekjes, speculaas, taai taai, snij- /ontbijtkoek en koekjes voor kinderen. De hoogste gehaltes zijn aangetroffen in pepernoten en ontbijt- /snijkoek; met een gemiddelde gehalte voor respectievelijk 4 en 13 monsters van 1265 µg/kg en 1018 µg/kg. Pagina 2

4 1. INLEIDING Zoals aangegeven in de rapportage 'Resultaten van de analyse op acrylamide in producten op de Nederlandse markt' (1) is in eerste instantie de keuze van de monsters gericht op frites, chips en brood omdat deze producten verantwoordelijk zouden zijn voor de hoogste bijdrage aan de inname van acrylamide via de voeding op basis van resultaten uit Zweden. Minister Borst heeft in een brief aan de Tweede Kamer begin juli 2002 over deze resultaten gerapporteerd en tegelijkertijd vervolgonderzoek aangekondigd (Bijlage 1). In een vervolgonderzoek door de Keuringsdienst van Waren is buiten frites, chips en brood in een groot aantal andere producten op de Nederlandse markt het gehalte acrylamide bepaald teneinde een zo nauwkeurig mogelijke schatting te maken van de blootstelling van de bevolking aan acrylamide via de voeding. De resultaten van dit onderzoek worden in dit rapport beschreven. 2. MATERIAAL EN METHODEN 2.1. Selectie van producten voor analyse De bemonsterde producten zijn onder meer geselecteerd vanwege: 1. Een hoge temperatuur al dan niet tijdens bereiding of voorbewerking van het product omdat dit een belangrijke factor zou zijn bij de vorming van acrylamide. 2. Het gebruik van een zogenaamde 'walstechniek' tijdens het technologisch proces. Hierbij komen hoge temperaturen (ongeveer 100 C) voor. 3. Het gebruik van weipoeders en caseïnaten als ingrediënt. Deze ingrediënten worden ook 'gewalst' tijdens het productieproces. 4. Toepassing van een brandingsproces als bijvoorbeeld koffie, cacao en pinda's. Van de producten wordt een enkelvoudig monster genomen teneinde het gehele aanbod te analyseren op het gehalte acrylamide. Als na bepaling blijkt dat een bepaald product een hoog gehalte acrylamide bevat, dan worden van dat betreffend product meerdere merken en productiecodes onderzocht Analyse van acrylamide Voor analyse van de monsters werd gebruik gemaakt van een LC-MS-MS methode die gebaseerd is op het werk van de Zweedse onderzoekers (2). Voor een aantal producten, als aangegeven in bijlage 2, werden de monsters eerst bereid volgens de aanwijzingen op de verpakking. Na bereiding werden deze en ook andere monsters gehomogeniseerd in een keukenmachine. Een testportie van ongeveer 5 gram werd stevig geschud met een mengsel van 5% methanol in water, waarna het gedurende een uur bij kamertemperatuur bleef staan. Als interne standaard werd voor het schudden een hoeveelheid deuterium-gelabeld acrylamide toegevoegd. Na centrifuge werd een kleine hoeveelheid geïnjecteerd in het LC-MS-MS-systeem. De bepaling werd uitgevoerd bij het signaleringslaboratorium van de VWA/KvW NoordWest te Amsterdam. De rapportagegrens voor de verschillende producten was, afhankelijk van de hoeveelheid monster die in bewerking kon worden genomen, 30 µg/kg of 60 µg/kg. 3. RESULTATEN 3.1. Selectie van producten voor analyse Op basis van een monsternameprotocol werden 95 monsters gekozen voor analyse. Monsters werden genomen uit de volgende productgroepen: aardappelen (11); alcoholische en niet-alcoholische dranken (17); brood (5); gebak en koek (13); graanproducten en bindmiddelen (14); kruiden en specerijen (2); melk- en melkproducten (5); noten, zaden en snacks (11); preparaten (3); samengestelde gerechten (3); suiker, snoep, zoet beleg en zoete sauzen (2); vis (4) en vlees, vleeswaren en gevogelte (5). Additioneel werden 58 monsters genomen van een aantal merken en/of batchcodes van de volgende producten: pepernoten (4); kruidnoten (9); café noir koekjes (9); speculaas (18); taai taai (4); ontbijt-/snijkoek (12) en koekjes voor kinderen (2). Pagina 3

5 3.2. Analyseresultaten De resultaten van de acrylamide-analyses in de diverse producten worden weergegeven in Bijlage 2 en 3. In 70 van de 95 geanalyseerde producten werd geen acrylamide aangetroffen. Buiten een aantal aardappel- en graanproducten zoals rösti en ontbijtgranen, waarvan al uit voorgaande rapportage (1) bekend is dat ze hoge gehalten acrylamide kunnen bevatten, is verder acrylamide aangetroffen in pepernoten, kruidnoten, café noir koekjes, speculaas, taai taai, snij-/ontbijtkoek en koekjes voor kinderen. De hoogste gehaltes zijn aangetroffen in pepernoten en ontbijt-/snijkoek. Het gemiddelde gehalte voor respectievelijk 4 en 13 monsters was 1265 µg/kg en 1018 µg/kg. Een lager acrylamidegehalte kwam voor in kruidnoten (304 µg/kg), café noir koekjes (168 µg/kg), speculaas (161 µg/kg), taai taai (683 µg/kg) en koekjes voor kinderen (283 µg/kg). De toegepaste analysemethode was niet geschikt voor monsters koffie, chocola en sojasaus. Om deze monsters te kunnen analyseren is speciale monstervoorbewerkingsapparatuur noodzakelijk. De 'Swiss Federal Office of Public Health' (SFOPH) heeft de volgende analyseresultaten gepubliceerd (3) voor koffiepoeder: µg/kg poeder (n=5) en 2-3 µg/dl voor koffie zoals die gedronken wordt (n=3). Voor koffie met cichorei werd µg/kg poeder gevonden (n=1). In cacaopoeder werd µg acrylamide per kg aangetroffen (n=1). Recente deelname aan een ringonderzoek voor de analyse van acrylamide in 'crispbread' leverde goede resultaten. De gevonden gehaltes waren binnen de toegelaten grenzen voor de spreiding (Zscore 0,8) (4). 4. DISCUSSIE De beschreven studie geeft informatie over de acrylamidegehaltes in een groot aantal producten op de Nederlandse markt. Opvallend waren grote verschillen in acrylamidegehalten in het aardappelproduct rösti. 2 Merken met een laag gehalte acrylamide (<30 µg/kg) werden bereid in een koekenpan met olijfolie, terwijl het merk met een hoog gehalte (955 µg/kg) was gefrituurd. In de productgroep gebak en koek werden diverse producten aangetroffen met aanzienlijke acrylamidegehalten. Om te onderzoeken of het gevonden gehalte representatief was voor verschillende merken en batches zijn er additioneel een aantal monsters onderzocht. Opvallend was het verschil in het acrylamidegehalte van twee monsters pepernoten van hetzelfde merk, maar met een andere samenstelling. Van het monster met een hoog gehalte (1605 µg/kg) was de ingrediëntendeclaratie respectievelijk glucosestroop, tarwebloem, roggebloem, suiker met een koolhydraat en eiwitgehalte van respectievelijk 83 en 5,5 g/100g. Het eerstgenoemde ingrediënt is het belangrijkste bestanddeel. Van het monster met een laag gehalte (190 µg/kg) was de ingrediëntendeclaratie respectievelijk roggebloem, glucosestroop, water, tarwebloem met een koolhydraat en eiwitgehalte van respectievelijk 70 en 4 g/100g. Eind september 2002 publiceerden onderzoekers in het tijdschrift Nature dat acrylamide gevormd kan worden tijdens een hittebehandeling (185 C) door een Maillard reactie van bepaalde aminozuren (zoals asparagine), in combinatie met reducerende suikers of N-glycosiden (vroege reactieproducten van de Maillard reactie) (5,6). In met name graanproducten als rogge en tarwe komt het aminozuur asparagine in ongeveer gelijke hoeveelheden voor (5). Dit zou samen met het aanwezige glucose bij hoge temperatuur tot acrylamide kunnen vormen. Het verschil in gehalte koolhydraat en eiwit zou de afwijkende acrylamidegehalten kunnen verklaren. Andere landen rapporteerden ook hoge gehaltes voor acrylamide in koekjes. Speculaas en ontbijtkoek is echter een typisch Nederlands product en zal daarom (extra) bijdragen aan de inname van acrylamide via de voeding. Finland meldt voor biscuits acrylamideniveau s van < µg/kg (n=14). Door Zweden werden acrylamidegehalten van < µg/kg gerapporteerd voor 'biscuits and crackers'. Concluderend kan gesteld worden dat naast chips en zoutjes die naar uit voorgaande rapportage (1) bleek, hoge gehalten acrylamide bevatten, ook in ontbijt-/snijkoek en pepernoten hoge niveau s acrylamide voorkomen. Pagina 4

6 5. DANKWOORD De 'Food Teams' en het team 'Handhaving Chemie 1' van Keuringsdienst van Waren regio Zuid worden vriendelijk bedankt voor respectievelijk het verzamelen en voorbewerken van de producten. Martien Spanjer, Maurice Hiemstra en Peter Rensen van Keuringsdienst van Waren regio Noord-West worden vriendelijk bedankt voor het bepalen en leveren van de analyseresultaten. 6. REFERENTIES 1. Konings EJM. Resultaten van de analyse op acrylamide in producten op de Nederlandse markt. Rapport Keuringsdienst van Waren, Dienst Zuid, s-hertogenbosch. Juni Rosén J and Hellenäs K-E. Analysis of acrylamide in cooked foods by liquid chromatography tandem mass. The Analyst, 2002 (in press). 3. Office fédéral de la santé publique. Teneur d'acrylamide mesurée dans divers aliments. (liste non exhausive, état au ). 4. FAPAS Acrylamide Report Mottram DS, Wedzicha BL, Dodson AT. Acrylamide is formed in the Maillard reaction. Nature 2002;419: Stadler RH, Blank I, Natalia V, Robert F, Hau J, Guy PA, Robert M-C, Riediker S. Acrylamide from Maillard reaction products. Nature 2002;419: Pagina 5

7 Bijlage 1: Brief van Minister Borst aan de Tweede Kamer De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG Ons kenmerk Inlichtingen bij Doorkiesnummer Den Haag VGB/VL Onderwerp Bijlage(n) Uw brief Acrylamide in voedingsmiddelen In mijn brief van 26 april j.l. (kamerstuk , nr. 65) heb ik u, mede namens de minister van LNV, geïnformeerd over de bevindingen van een Zweeds onderzoek naar het voorkomen van de stof acrylamide in levensmiddelen. Via deze brief wil ik u informeren over de ontwikkelingen sindsdien. Inleiding Op 24 april 2002 hebben de Zweedse autoriteiten een persconferentie gegeven over de ontdekking door Zweedse onderzoekers van de aanwezigheid van de stof acrylamide in bepaalde voedingsmiddelen. Acrylamide is in proefdieren kankerverwekkend en kan erfelijke mutaties in het DNA veroorzaken. Acrylamide is geclassificeerd als mogelijk carcinogeen voor de mens. Zweedse wetenschappers hebben geconcludeerd dat de aanwezigheid van deze stof in onze voeding mogelijk een deel van de met voeding geassocieerde kankergevallen zou kunnen verklaren. Naar aanleiding van deze berichten hebben mijn collega van LNV en ik de nodige acties ondernomen om duidelijkheid te krijgen over het eventuele risico voor de Nederlandse consument en de oorzaak van het ontstaan van acrylamide. In het vervolg van deze brief bericht ik u over het resultaat van deze acties. Analyse van voedingsmiddelen De Keuringsdienst van Waren heeft gedurende de afgelopen maanden 195 voedingsmiddelen die in Nederland op de markt zijn onderzocht op het voorkomen van acrylamide. Het gaat hier om brood, chips, friet, toast en beschuit. De resultaten bevestigen de bevindingen van het Zweedse onderzoek, namelijk de aanwezigheid van acrylamide in de betreffende voedingsmiddelen. Net als in het Zweedse onderzoek werden de hoogste gehaltes aangetroffen in chips en friet. De spreiding in gehaltes binnen één categorie van producten is echter groot. Inmiddels zijn ook in andere Europese landen, zoals Engeland, Noorwegen, Duitsland en Zwitserland, vergelijkbare resultaten gevonden. Risico voor de volksgezondheid Het RIVM en het RIKILT hebben met behulp van de gegevens van de Keuringsdienst van Waren een risicobeoordeling gemaakt. De gemiddelde inname van acrylamide via de voeding wordt geschat op 0.4 microgram per kilogram lichaamsgewicht per dag. Voor de gemiddelde Nederlandse consument leveren chips en friet samen 80% van de bijdrage aan de blootstelling. Gebaseerd op een toxicologische evaluatie van het Wetenschappelijk Comité voor de Voeding van de Europese Commissie heeft het RIVM berekend dat in Nederland per jaar 110 gevallen van kanker gerelateerd zouden kunnen zijn aan het via de voeding binnenkrijgen van acrylamide. Hierbij wil ik benadrukken dat deze berekening met grote omzichtigheid moet worden bezien. De berekening is gebaseerd op theoretische modellen en is slechts een schatting, die gebaseerd is op aannames en omgeven is met onzekerheden. De huidige stand van de wetenschap laat een nauwkeuriger uitspraak echter niet toe. In Nederland overlijden jaarlijks ongeveer personen aan kanker. Het is al lang bekend dat voeding geassocieerd kan zijn met het ontstaan van bepaalde vormen van kanker. Zoals ik in mijn vorige brief heb uitgelegd, is het zeer waarschijnlijk dat acrylamide al sinds jaar en dag aanwezig is in ons voedsel. Het is dus belangrijk om te realiseren dat het hier niet gaat om extra kankergevallen, maar om reeds bestaande kankergevallen die mogelijk verklaard zouden kunnen worden door het binnenkrijgen van acrylamide via de voeding. Blootstelling aan acrylamide via andere bronnen dan voedsel, zoals roken en cosmetica, zou

8 mogelijk ook kunnen leiden tot een verhoogde kankerincidentie. Omdat deze bijdrage aan de blootstelling niet kwantitatief kan worden vastgesteld vanwege het ontbreken van voldoende gegevens, zijn ze in de risicobeoordeling buiten beschouwing gelaten. Overigens is een Europese richtlijn met betrekking tot de beperking van het acrylamide gehalte in grondstoffen voor cosmetica inmiddels in een vergaand stadium van wetgeving en wordt waarschijnlijk in de loop van dit jaar van kracht. Dit zal tot gevolg hebben dat de blootstelling aan acrylamide via cosmetica wordt teruggebracht tot een verwaarloosbare bijdrage. Vorige week heeft de WHO een expert consultatie gehouden, waarin de kennis inzake de aanwezigheid van acrylamide in levensmiddelen en de mogelijke gevaren voor de volksgezondheid zijn geëvalueerd. De WHO concludeert dat de aanwezigheid van acrylamide in voedsel aandacht verdient. De modellen voor het voorspellen van het kankerrisico van acrylamide zijn echter niet betrouwbaar genoeg om goed onderbouwde conclusies te kunnen trekken. Wel concluderen zowel het RIVM/RIKILT rapport als de WHO dat andere schadelijke effecten voor de gezondheid, zoals een aantasting van het zenuwstelsel, in de huidige situatie niet zullen plaatsvinden. Ontstaan van acrylamide Er bestaat nog geen duidelijkheid over de wijze waarop acrylamide in levensmiddelen gevormd wordt. Uit de resultaten van het Nederlandse onderzoek en het onderzoek in andere landen kan geconcludeerd worden dat acrylamide alleen aanwezig is in levensmiddelen die gedurende langere tijd op hoge temperaturen verhit zijn. In gekookte levensmiddelen wordt geen acrylamide gevonden. De waargenomen gehaltes in diverse producten vertonen een grote variatie. Dit wijst erop dat er een mogelijkheid is om levensmiddelen te bereiden met geringere hoeveelheden acrylamide, maar het is nog niet duidelijk hoe dat moet. Het bedrijfsleven zal op zal op korte termijn onderzoek starten, naar de vorming van acrylamide tijdens de industriële bereiding van levensmiddelen. Over 4 maanden zal hierover weer overleg plaatsvinden. Vervolgacties Onderzoek naar de vorming van acrylamide De komende tijd zal het belangrijkste doel zijn te achterhalen hoe acrylamide ontstaat en hoe het gehalte aan acrylamide in voedingsmiddelen teruggedrongen kan worden. Zoals gezegd zal het bedrijfsleven hier een belangrijke rol in spelen. Ik verwacht dat zij al het mogelijke zal doen om het gehalte in consumentenproducten te minimaliseren. Daarnaast zal ik zelf onderzoek starten om te komen tot aanbevelingen aan de consument over hoe de vorming van acrylamide tijdens de huishoudelijke bereiding van levensmiddelen kan worden verminderd. Internationale samenwerking Het probleem van acrylamide in voeding is geen specifiek Nederlands probleem maar een internationaal probleem. Verschillende landen binnen en buiten Europa hebben al onderzoek laten doen naar de gehaltes van acrylamide in voedingsmiddelen. De Europese Commissie heeft acrylamide inmiddels op de agenda gezet en bespreekt op dit moment met de lidstaten hoe de samenwerking en afstemming tussen de Europese landen vorm gegeven zal worden. Met betrekking tot het onderzoek dat nodig is om te komen tot een nauwkeurigere risicobeoordeling en betrouwbaardere uitspraken over het kankerrisico, zal ik vooral inzetten op deze internationale samenwerking. Voedingsadvies In de huidige voedingsadviezen ligt de nadruk op een gevarieerde voeding, met voldoende groenten en fruit en een beperkte consumptie van vette levensmiddelen. Ik zie daarom evenals de autoriteiten van Zweden en het VK vooralsnog geen rede het voedingsadvies aan te passen. Ik hoop u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. De Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, dr. E. Borst-Eilers

9 Bijlage 2: Analyseresultaten acrylamide in voedingsmiddelen. Productgroep aardappelen Acrylamide µg/kg Aardappelkroketten merk 1 bereid 105 Aardappelkroketten merk 2 bereid 80 Aardappelpureepoeder <30 Aardappelpureepoeder met kaas <30 Aardappelpureepoeder <30 Aardappelschijfjes merk 1 bereid 240 Aardappelschijfjes merk 2 bereid 140 Rösti merk 1 bereid 955 Rösti merk 2 bereid <30 Aardappeltoefjes gefrituurd 1270 Rösti merk 3 bereid <30 Alcoholische en niet-alcoholische dranken Koffielikeur merk 1 <30 Koffielikeur merk 2 <30 Pils <30 Witbier <30 Blond belgisch bier <30 Jonge jenever merk 1 <30 Jonge jenever merk 2 <30 Oude jenever merk 1 <30 Oude jenever merk 2 <30 Fruitontbijt merk 1 smaak 1 <30 Fruitontbijt merk 1 smaak 2 <30 Fruitontbijt merk 1 smaak 3 <30 Fruitontbijt merk 1 smaak 4 <30 Weidrank merk 1 smaak 1 <30 Weidrank merk 1 smaak 2 <30 Weidrank merk 1 smaak 3 <30 Weidrank merk 1 smaak 4 <30 Brood Creamcrackers 80 Knäckebröd goudbruin <30 Knäckebröd sesam 40 Knäckebröd volkoren 320 Extra dun zweeds crispbread 430 Gebak en koek Berliner bol <30 Eenvoudige cake <30 Lange vingers <30 Donuts ongevuld <30 Koek 70 Ontbijtkoek 1320 Roomboterkoekje <30 Koekjes voor kinderen 300

10 Krakeling <30 Speculaas 480 Café noir koekje 235 fruit & granen biscuit 110 Amandel speculaas 80 Graanproducten en bindmiddelen Drinkontbijt <30 Macaroni soort 1 <30 Macaroni soort 2 <30 Havermout <30 Muesli met suiker <30 Muesli zonder suiker <30 Meergranen-granen ontbijt <30 Ontbijtgraanproduct <30 Ontbijtgranen soort Ontbijtgranen soort 2 <30 Ontbijtgranen soort 3 50 Ontbijtgranen soort Ontbijtgranen soort Paneermeel <30 Kruiden en specerijen Juspoeder <30 Juspoeder <30 Melk- en melkproducten Koffiecreamer-poeder <30 Chocolademelk vol <30 Yoghurtdrank <30 Caramelvla <30 Melkpoeder <30 Noten, zaden, snacks Frikandel bereid <30 Kroepoek bereid <30 Kroket bereid <30 Nasibal bereid <30 Bitterbal bereid <30 Dry roasted pinda's <30 Pinda's gezouten merk 1 30 Pinda's gezouten merk 2 <30 Chips merk 1 smaak Chips merk 1 smaak Chips merk 1 smaak Preparaten Afslankpreparaat <30 Zuigelingenvoeding merk 1 <30 Zuigelingenvoeding merk 2 <30

11 Samengestelde gerechten Loempia bereid <30 Pannenkoek bereid <30 Pizza met kaas en tomaat bereid <30 Suiker, snoep, zoet beleg en zoete sauzen Hazelnootpasta <30 Bruine basterdsuiker <30 Vis Lekkerbekje gefrituurd <30 Vissticks bereid <30 Paling gerookt <30 Visburgers bereid <30 Vlees, vleeswaren en gevogelte Hamburger bereid <30 Kip gegrild <30 Kipnuggets bereid <30 Varkenssnitzel bereid <30 Rookworst <30

12 Bijlage 4: Analyseresultaten van verschillende merken en/of batches voor pepernoten, kruidnoten, café noir koekjes, speculaas, taai taai, snij-/ontbijtkoek en koekjes voor kinderen. Pepernoten Merk Merk 2 soort Merk 2 soort Merk 2 soort Kruidnoten Merk Merk Merk Merk Merk Merk Merk Merk Café Noir koekjes Merk 6 < Merk Merk 6 <60 Merk 8 70 Merk Merk 6 < Speculaas Merk 9 70 Merk 9 70 Merk 8 80 Merk Merk 9 90 Merk Merk Merk Merk 8 <60 Merk Merk Merk Merk Merk 8 <60 Merk Merk Merk Merk 8 180

13 Taai taai Merk Merk Merk Merk Ontbijt-/snijkoek Snijkoek merk Snijkoek merk Snijkoek merk Snijkoek merk Snijkoek merk Snijkoek merk Snijkoek merk Snijkoek merk Ontbijtkoek merk biologische ontbijtkoek merk Ontbijtbrood merk Ontbijtbrood merk Koekjes voor kinderen Merk Merk