Verslaving: ziekte, behandeling, nazorg en re-integratie

Transcriptie

1 Verslaving: ziekte, behandeling, nazorg en re-integratie Bron afbeelding: Wat is verslaving Verslaving is een progressief chronische ziekte waarbij erfelijke, biologische, psychologische en sociale factoren een rol spelen. Verslaving gaat gepaard met verandering in bepaalde hersengedeelten en een veranderde gevoeligheid voor bepaalde neurotransmitters. Een definitie van verslaving is volgens het DSM IV-classificatiesysteem te omschrijven in 11 criteria: Vaker en in grotere hoeveelheden gebruiken dan het plan was. Mislukte pogingen om te minderen of te stoppen. Gebruik en herstel van gebruik kosten veel tijd. Sterk verlangen om te gebruiken (dwangmatige obsessie). Door gebruik tekortschieten op het werk, school of thuis. Blijven gebruiken ondanks dat het problemen meebrengt op het relationele vlak. Door gebruik opgeven van hobby s, sociale activiteiten of werk. Voortdurend gebruik, zelfs wanneer je daardoor in gevaar komt. Voortdurend gebruik ondanks weet hebben dat het gebruik lichamelijke of psychische problemen met zich mee brengt of verergert. Grotere hoeveelheden nodig hebben om het effect nog te voelen oftewel tolerantie. Het optreden van onthoudingsverschijnselen, die minder hevig zijn door meer van de stof te gebruiken. In de zin van de wet zijn verslaafden echter niet ziek. Daarmee komen de juridische en medische terminologie ( ziekte versus stoornis ) niet overeen. Verslaving is een ziekte, die niet veel afwijkt van andere ziektes, al is de 'verslavingsziekte' wel omgeven met ambivalente gevoelens: de zieke wil er vanaf, maar ook weer niet. Precies die tegenstrijdige gevoelens maken dat er zo vaak verzet ontstaat als verslaving als ziekte getypeerd wordt. Verslaving is vergelijkbaar met andere ernstige ziekten. De ziekte behoort, evenals hart- en vaatziekten, tot de belangrijkste doodsoorzaken in de westerse maatschappij. De focus in deze notitie ligt op alcohol- en drugsverslaving. Bij andere verslavingen (zoals internet-, gok-, game-, seks, koop- en eetverslaving) gaat het om relatief kleine aantallen, hoewel de gok- en gameverslaving onder met name jongeren opmerkelijk toeneemt. 1

2 Veelal bestaat het vooroordeel dat als je sterk genoeg bent, je het gebruik van alcohol en drugs kunt beperken. Het tegendeel is waar. Het zijn namelijk niet alleen maatschappelijk zwakke of ongemotiveerde mensen die verslaafd kunnen zijn, maar ook mensen met bovenmodale inkomens. Naar schatting is 10% van alle managers in Nederland in meer of mindere mate verslaafd aan alcohol en/of drugs. Het feit dat verslaving in alle sociaal-economische lagen van de maatschappij voorkomt, bevestigt daarmee dat verslaving een ziekte is en geen zwakte. Ambulante en klinische behandeling alcohol- en drugsverslaafden Verslaving is een ziekte die als er een doel is naar herstel kan worden omgebogen. Dat doel is onthouding van alle alcohol en drugs én maatschappelijk herstel in al zijn facetten. De behandeling van verslaafden kan ambulant zijn in de vorm van gesprekken bij een gespecialiseerde instelling. Dat betekent dat een verslaafde frequent de instelling bezoekt voor individuele of groepstherapie of voor een cursus of training. Als de verslaving ernstig en langdurig is en er thuis niet meer genoeg structuur, zorg en begeleiding is, is ook intensievere hulp in de vorm van een opname mogelijk. Het is ook mogelijk om alleen overdag behandeld te worden. Uniek in de ambulante en klinische behandeling is de combinatie van een gedragstherapeutische en ervaringsdeskundige benadering. Bij de behandeling werken bijvoorbeeld psychologen en ervaringsdeskundige (ex)verslaafden samen in het behandelprogramma. Kosten verslaving Overmatig gebruik van alcohol en drugs heeft een slechtere gezondheid, agressie, geweld, schooluitval en ziekteverzuim tot gevolg. Dat blijkt uit onderzoek van de World Health Organization (WHO). Uit Nederlandse statistieken van 2012 blijkt dat alcohol- en drugsverslaving onze maatschappij ruim 3,1 miljard Euro kost. Dat zijn (extra) kosten voor onder meer misdrijven, overtredingen, gezondheidszorg en voor arbeid, zoals verzuim, productiviteitsverlies, uitkeringen e.d. De cijfers tonen ook aan dat 77% van de verslaafden een betaalde baan heeft en dat 45% van de verslaafden meer verzuimd dan niet-verslaafde werknemers. Waarschijnlijk zijn de maatschappelijke kosten nog hoger dan de hier genoemde 3,1 miljard. De kosten van door alcohol veroorzaakte kankers zijn niet meegerekend. Ook de door alcohol veroorzaakte verkeersongevallen zijn niet meegerekend. Rijkswaterstaat schat de laatste op 1,7 miljard Euro. Verslaving in de werksituatie Overmatig gebruik van alcohol en drugs is van grote invloed op het directe en indirecte verzuim. Probleemgebruikers verzuimen aantoonbaar meer. Het betreft behalve direct verzuim ook indirect verzuim. Bij de eerste gaat het om: - Regelmatig een dag afwezig; - langer ziek (verminderde weerstand); - eerder naar huis gaan; - te laat komen; - volledig verzuim (burn-out); Praktijkvoorbeelden van indirect verzuim zijn: - Minder presteren; - inefficiënt werken; - fouten en ongelukken; - verslechterde werksfeer; 2

3 - tijdsdruk op het management. Eerder is al aangegeven dat 45% van de verslaafde werknemers meer verzuimd. Symptomen van verslavingsgedrag inzake verzuim zijn: Vaak afspraken afzeggen en/of wijzigen; te laat komen; frequent kort ziekteverzuim en dan vooral op maandag; zonder toestemming afwezig zijn; onduidelijke tijdsbesteding. Behalve verzuim speelt ook productiviteitsverlies een rol in de werksituatie. Werknemers met een dwangmatige obsessie door verslaving zijn 30 tot 70% van de tijd met hun obsessie bezig. Behandeling en kosten De maatschappelijke voordelen van een effectieve verslavingsbehandeling wegen duidelijk op tegen de kosten die verslaving in de maatschappij met zich meebrengt. Terwijl die kosten op 3,1 miljard Euro worden geraamd, bedragen de kosten voor verslavingszorg in 2011 ongeveer 480 miljoen Euro. Kortom: een doelgerichte verslavingsbehandeling is daarmee kosteneffectief. Maar welke behandelingen zijn nu het meest succesvol? Ten eerste is het van belang om te investeren in begeleiding van in herstel zijnde verslaafden. Bij de juiste coaching levert dat voordeel op en het voorkomt terugval in middelengebruik. Verder is herstel mogelijk door bepaalde herstelmethodieken toe te passen. Een bekende methodiek is de 12-stappen methode die in de Verenigde Staten al geruime tijd voldoende resultaten oplevert. De methode biedt mensen een veilige omgeving om los van hun dagelijkse leven en problemen te werken aan ontwikkeling van zichzelf. Het 12-stappenplan houdt rekening met de complexe aard van verslavingen, die verschillende oorzaken kennen en alle aspecten van het leven en de persoon in kwestie (en diens omgeving) raken. Het is een longitudinale methode, die gedurende de behandeling, maar ook daarna in de nazorg en het verdere leven van de verslaafde op de agenda behoort te staan. Ook werkt groepstherapie uitzonderlijk goed bij verslavingen. Mensen herkennen hun eigen problematiek en obstakels bij anderen en zien hoe die de verslaving stukje bij beetje te overwinnen. Hierdoor beseffen dat ook zij zelf de kracht in zich dragen om hetzelfde te doen en de verslaving achter zich kunnen laten. Nazorg Behandelprogramma s zonder nazorg hebben negatieve gevolgen voor het effect van de behandeling. De juiste nazorg kan leiden tot verhoging van de behandelkosten, maar zonder die nazorg is de kans op terugval van een verslaafde in middelengebruik vele malen groter, wat weer hoge maatschappelijke kosten veroorzaakt. Nazorg kan verschillende doelen en vormen hebben. Het kan gericht zijn op maatschappelijk herstel en/of op terugvalpreventie. Steeds vaker spreken we van vervolgzorg om te benadrukken dat na een periode van ontwenning en behandeling het zorgtraject nog niet af is. Het concept herstel omvat meer dan alleen een geslaagde ambulante of klinische behandeling. Bij goede verslavingszorg behoort nazorg, uitgaande van het persoonlijk en maatschappelijk herstel van de verslaafde. Ervaringsdeskundigen Het inschakelen van ervaringsdeskundigen in de behandeling is vooral in het nazorgtraject van grote waarde. Die ervaringsdeskundigheid is van grote waarde, mits deze gekoppeld is aan cleantijd en 3

4 kwalificaties. Dat wil zeggen dat de ervaringsdeskundige een bepaalde vastgestelde periode niet meer gebruikt ( clean of abstinent is) en kwalificaties als kennis van verslaving, behandelmethoden en een zekere mate van mensenkennis heeft. Andere kwalificaties en voordelen van het inschakelen van ervaringsdeskundigen zijn: Ervaringsdeskundigen kunnen bijdragen aan het herstelproces van cliënten omdat zij in staat zijn op basis van gedeelde herinneringen, herinneringen van het lichaam snel toegang te hebben tot de gevoelswereld en achtergrond van cliënten. Ervaringsdeskundigen kunnen fungeren als rolmodel voor cliënten doordat zij een herstelproces hebben doorgemaakt. Zij bieden hoop! Medewerkers met ervaringsdeskundigheid brengen unieke competenties in en kunnen medewerkers coachen en scholen op het terrein van herstelondersteuning. Inzet van ervaringskennis kan bijdragen aan het verminderen van stigma s, bijvoorbeeld door informatievoorziening, voorlichting en scholing en door de voorbeeldfunctie die ervaringsdeskundigen kunnen hebben. Ervaringsdeskundigen hebben ervaringskennis over wat het betekent om psychische problemen te hebben, welke handvatten, oplossingen en strategieën wel en niet werken, welke steun belangrijk is, welke begeleiding en behandeling aansluit of herstel bevorderend is. Ook kennen ze van binnenuit het gevoel dat anderen vooroordelen en beelden van hen hebben die niet kloppen en wat dat betekent voor hun zelfbeeld. Zij hebben adequate en minder adequate strategieën ontwikkeld om daar mee om te gaan. Ervaringsdeskundigen beseffen wat de gevolgen van psychische problemen voor hun sociale leven kunnen zijn en hebben zelf vaak belemmeringen ondervonden om te participeren in leven, leren en werken. Re-integratie Re-integratie is onlosmakelijk verbonden met nazorg. Volgens het Amerikaanse Ministerie van Volksgezondheid en Human Services betekent een succesvolle behandeling van een alcohol- en drugsverslaving de (hernieuwde) mogelijkheid om een stabiel gezinsleven te behouden, plezier en succes in het werk te hebben en gewaardeerd te worden in de sociale en werkomgeving. Bij die re-integratie hoort ook de begeleiding naar (betaald) werk of terugkeer bij het bestaande werk. Bij de re-integratie kan een goed en concreet uit te voeren plan van aanpak ondersteunend zijn. Verslaafden zijn zichzelf tijdens hun middelengebruik helemaal kwijtgeraakt. Een noodzakelijke stap om verder te komen is dan te gaan ontdekken (of herontdekken) wie je bent. Er moet een nieuw fundament gelegd worden en vervolgens kan iemand zijn haar (werkzame) leven weer op gaan bouwen. Een belangrijk onderdeel van ieder plan is dus om nieuwe inzichten te verkrijgen. Vaak neemt zo n proces langere tijd in beslag, maar er kan wel tijdens een reintegratietraject een aanzet toe gegeven worden. Daarom is het erg belangrijk een goede analyse te maken van de talenten, competenties en ook de valkuilen van de verslaafde. De persoon in kwestie moet weer gaan ervaren wie hij of zij is, en vervolgens kan hij in een later stadium daarover in contact treden met werkgevers en collega s. Aandacht en tijd voor dit proces levert op de langere termijn een beter resultaat op. Als iemand na uitval of ziekte te snel aan de slag gaat, is de kans op terugval groot. Aan de hand van gesprekken wordt getracht bewustwording op gang te brengen. Van veel dingen zijn we ons immers niet bewust. Door je bewust te worden wat je drijft en wat echt belangrijk voor je is, ontstaat beweging en kan iemand uiteindelijk op succesvolle wijze weer zijn/haar weg gaan vinden op de arbeidsmarkt. Aldus wordt een profiel opgesteld wat in de toekomst weer richting en houvast geeft. Gesprekken over drijfveren kunnen gaan over ambitie, (zelf)vertrouwen, status, erkenning, passie, en vooral ook de plaats die het herstel in het geheel inneemt. Vanuit het geheel kan gekeken worden of iemands gedrag consistent is met de doelen die hij/ zij wil behalen. Als iemand aan de slag gaat met een kwaliteit of passie, ontwikkelt zich een weg en nieuwe mogelijkheden. Sommige mensen blijven er over praten en aan denken. Geen daadwerkelijke actie ondernemen leidt meestal niet tot een gewenst resultaat. 4

5 Als een verslaafde bij het bedrijf wil blijven waar hij heeft gewerkt, kan er ondersteuning nodig zijn om het proces van terugkeer goed te begeleiden. Verslaafden hebben nogal eens te kampen met een gevoel van schaamte naar de werkgever. Ze vinden het moeilijk om goed te communiceren over het onderwerp verslaving. Ze hebben het doorlopende gevoel dat er iets goed gemaakt moet worden. Ze hebben het gevoel dat ze zo snel mogelijk moeten starten en direct zoveel mogelijk uren moeten draaien. Ze zeggen ja terwijl ze eigenlijk nee bedoelen. Het duidelijk krijgen van verwachtingen en doelen over en weer, is een belangrijke zaak. Een aantal ondersteunende gesprekken om dit proces goed te doen verlopen kan veel narigheid voorkomen. Ruischcoaching Recovery & Re-integratie: nazorg en re-integratie Ruischcoaching is een re-integratiebedrijf met als missie om verslaafden, na de behandeling, te helpen met hun maatschappelijk herstel. Onderzoek heeft aangetoond dat er, voornamelijk in de eerste 18 maanden, nog veel instabiliteit is. Na die 18 maanden worden de kansen op langdurig herstel aanzienlijk groter. Eenmaal in herstel moet er nog veel opgebouwd worden. Alle levensgebieden zijn aangetast. Er zijn o.a. vragen op sociaal, relationeel, financieel, emotioneel en spiritueel gebied. De draagkracht is niet groot en het acceptatieproces is ingewikkeld. Goede ondersteuning is van cruciaal belang. Iedere persoon is anders en vraagt om een andere aanpak. Geen traject verloopt hetzelfde. Ruischcoaching gebruikt verschillende technieken die passen bij de persoon. Het bedrijf is bekend met technieken, zoals oplossingsgericht coachen, NLP, TA, systematisch werken, motiverende technieken en verschillende gesprekstechnieken (sturend / inzicht gevend). De coaches zijn gekwalificeerd en ervaringsdeskundig. Zij weten waarom het gaat. Daardoor kunnen juist zij het gesprek voeren met degene die aan de ziekte verslaving lijdt. Zij kunnen de ontkenning en het taboe doorbreken. Uit de praktijk blijkt dat deze ervaringsdeskundige aanpak van kritiek belang is voor het welslagen ervan. Ruischcoaching Recovery & Re-integratie: praktische informatie Ruischcoaching is gespecialiseerd in alle vormen van verslaving en informeert organisaties en individuen over de ziekte verslaving, de behandeling en het verdere perspectief. Ruischcoaching biedt voorlichting, cursussen, workshops en coachtrajecten over verslaving en re-integratie. Aan de hand van een analyse gaat een coach van Ruischcoaching met de individuele cliënt ontdekken wat de unieke kwaliteiten, talenten en passies zijn. Daarnaast wordt zichtbaar hoe de cliënt gekomen is tot waar hij/zij nu is. Wat zijn persoonlijke thema's, patronen en valkuilen? Vervolgens wordt er een verbinding gelegd naar de actuele vraagstelling en gewenste loopbaansituatie. De volgende vragen staan daarbij centraal: - Waar loop je werkelijk warm voor? - Wat zou je willen gaan veranderen? - Welke kwaliteiten wil je in de toekomst gaan ontwikkelen? - Wat wil ik nou écht? - Welke baan past nou het beste bij de persoon die ik ben? - Hoe kan ik mijn kwaliteiten en talenten nou het beste inzetten? Daarbij kijkt de Ruischcoaching ook naar wat een cliënt mogelijk tegenhoudt, en welke overtuigingen daaraan ten grondslag liggen. Het doel is in contact te komen met datgene wat een cliënt werkelijk inspireert en dat vervolgens te verbinden met wensen en mogelijkheden in de werk- en privésituatie. Het resultaat is een concreet plan van aanpak om werk en leven meer in overeenstemming te brengen met de persoon. Afhankelijk van de ziekte)geschiedenis en situatie van een cliënt, kan Ruischcoaching een 'coachingtraject op maat' maken. Daarnaast biedt Ruischcoaching een coaching on the job -traject 5

6 aan. Een individuele klant kan tevreden zijn met het werk dat hij/zij doet en het leven dat hij/zij leidt, maar toch vastlopen in bepaalde aspecten ervan. In dat geval kan het helpen om de zaken vanuit een nieuw perspectief te bekijken. Dan blijkt er ineens veel meer mogelijk dan misschien in eerste instantie gedacht. Een dergelijk coachingtraject kan bijvoorbeeld gaan over: - Persoonlijke effectiviteit. - Preventie burn-out/ stress. - Balans werk/ privé. - Optimaal benutten van aanwezig potentieel. - Functioneringsvragen, eventueel outplacement. Ruischcoaching begeleidt ook bij re-integratie van mensen met een ZW-, WIA- of Wajonguitkering of mensen die nog in dienstverband zijn. Als een werknemer door ziekte (tijdelijk) is uitgevallen, spelen er vaak nog andere dingen die om een oplossing vragen voor dat er weer sprake is van werkhervatting. Er kan behoefte zijn aan reflectie op wat er gebeurd is of aan hulp bij andere zaken die er spelen. Coaching kan helpen kracht te vinden en zelfvertrouwen te krijgen. Ook kan Ruischcoaching een bemiddelende rol op zich nemen bij de verschillende partijen. Bronnen: Verslavingszorg in beeld : alcohol en drugs / Zorginstituut Nederland (i.o.v. Ministerie van VWS), 2014 Prevalentie, zorgaanbod, effectiviteit en trends in de verslavingszorg / Trimbos Instituut, 2014 De kosteneffectiviteit van interventies, gericht op verslaving aan alcohol en middelen / RIVM, Ervaringsdeskundigheid in de praktijk / M. van de Scheur; A. Goedendorp. - Christelijke Hogeschool Ede, Instituut Academie Sociale Studies - Maatschappelijk Werk & Dienstverlening, 2012 Verslaving en werk / STECR, expertisecentrum participatie (STECR Werkwijzer) Nationale Drug Monitoring, Jaarbericht 2010 De maatschappelijke kosten en schade van alcoholgebruik / Nederlands Instituut voort Alcoholbeleid (STAP), 2010 (Factsheet) Verslaving. In: Deviant 82 (16 september 2014) Preventie en behandeling alcoholverslaving ( Verslaving: de ziekte van het niet meer kunnen stoppen ( 6