ETS. en de vrijwilligerswet. Johan Boelaert Lets-Gent vzw juli Versie 1.1

Transcriptie

1 ETS en de vrijwilligerswet. Johan Boelaert Lets-Gent vzw juli 2010 Versie 1.1

2 Inleiding Veel LETS-groepen vragen zich af of ze voor de leden van hun groep een verzekering moeten afsluiten, wat de aansprakelijkheid is van bestuurders of kernleden, of de familiale verzekering volstaat, enz. In 2005 en 2006 verscheen de wet betreffende de rechten van de vrijwilligers. Voor die wet er kwam, was er weinig regelgeving voor de vrijwilligersorganisaties en was er vooral veel onduidelijkheid over aansprakelijkheid en verzekeringen. De wet betreffende de rechten van de vrijwilligers (verder vrijwilligerswet genoemd) wil vrijwilligers meer bescherming bieden en legt organisaties die met vrijwilligers werken allerhande verplichtingen op. Deze wet is niet beperkt tot de thema s aansprakelijkheid en verzekeringen, maar is ruimer dan dit, de wet behandelt ook de informatieplicht en de kostenvergoedingen. De vrijwilligerswet kan dus gevolgen hebben voor de LETS'ers en de LETS-groepen in Vlaanderen toch als LETS'ers vrijwilligers zijn!? Inderdaad, waar dit voor sommigen vanzelfsprekend is - natuurlijk zijn LETS'ers vrijwilligers, die doen toch van alles voor elkaar voor niks! is het dit voor anderen helemaal niet bij het LETS'en krijg je ruileenheden (stropkes, hartjes, stafkes, ) die je kan inruilen voor een andere dienst, een vergoeding in natura dus. Als LETS'ers vrijwilligers zijn, vallen ze onder de vrijwilligerswet en dan heeft dit gevolgen voor de Vlaamse LETS-groepen èn voor LETS Vlaanderen vzw. Zijn LETS'ers geen vrijwilligers, dan moeten ook hier de nodige conclusies worden uit getrokken. In deze brochure willen we op deze problematiek nader ingaan. In het eerste hoofdstuk wordt aandacht besteed aan de vraag of de vrijwilligerswet meer duidelijkheid biedt over het statuut van de LETS'er en of alle vormen van LETS-groepen wel degelijk onder de vrijwilligerswet vallen. In hoofdstuk twee worden de verschillende aspecten van de vrijwilligerswet behandeld: de informatieplicht, de regelingen voor bepaalde sociale categorieën, het vrijwilligerswerk en het arbeidsrecht voor vreemdelingen en de kostenvergoeding. Het onderwerp aansprakelijkheid en verzekeringen wordt in dit hoofdstuk al ingeleid, maar deze twee onderwerpen worden uitvoerig behandeld in respectievelijk hoofdstukken drie en vier. Vooral het domein van aansprakelijkheid en verzekeringen is bijzonder complex. Achteraan dit dossier staan een bibliografie en een literatuurlijst met publicaties waarin nog meer informatie te vinden is. Met dank aan iedereen die dit dossier heeft nagelezen en correcties en aanvullingen heeft voorgesteld: Leen, Vera, Lucie, Naïma, Liesbeth en Luc.

3 Inhoud 1. Het statuut van de LETS'er en de LETS-groep Het statuut van de LETS'er Het statuut van de LETS-groep Conclusie: het statuut van de LETS'er LETS en de vrijwilligerswet Informatieplicht Aansprakelijkheid en verzekeringen Regelingen voor bepaalde sociale categorieën Arbeidsrecht en vrijwilligerswerk voor vreemdelingen (buiten de Europese Unie) Kostenvergoeding LETS-groepen en de aansprakelijkheidsregeling Moet je LETS-groep zich verzekeren? De aansprakelijkheid volgens de regels van het gemeen recht De aansprakelijkheidsregeling volgens de vrijwilligerswet LETS-groepen en verzekeringen De familiale verzekering Minimale vereisten Een collectieve polis Kan een losse of onafhankelijke feitelijke verenigingen (zonder personeel) een BA-verzekering afsluiten? Een geschikte verzekering vinden De aansprakelijkheid van bestuurders of kernleden Lichamelijke ongevallen Franchise Een controlelijst Conclusies Bibliografie Literatuurlijst Bijlagen Bijlage 1 Modelinhoud voor een degelijke BA-polis vrijwilligerswerk Bijlage 2 Informatienota voor de vrijwilliger... 42

4 LETS en de vrijwilligerswet 4 1. Het statuut van de LETS'er en de LETS-groep 1.1. Het statuut van de LETS'er Al van bij het ontstaan van de LETS-beweging in Vlaanderen is er onduidelijkheid over het statuut van de LETS'er. Ja, hij is een vrijwilliger, want het LETS'en gebeurt buiten elke beroepsactiveit om en voor het LETS'en wordt de LETS'er niet vergoed; neen, hij is geen vrijwilliger, want het LETS'en is niet gratis, belangeloos, voor niets; voor de LETS-activiteit krijgt de LETS'er ruileenheden, iets in natura dus, waarvoor hij dan weer beroep kan doen op iemand anders LETS en de arbeidswetgeving Hugo Wanner besteedde in hoofdstuk vijf van zijn rapport, LETS en juridische knelpunten, (Wanner, 2002) al heel wat aandacht aan de vraag of LETS'ers als vrijwilligers kunnen worden beschouwd. Valt LETS onder het arbeidsovereenkomstenrecht? Is LETS'en arbeid? Voor een arbeidsovereenkomst zoals bedoeld in de wet van 3 juli 1978 zijn volgende drie elementen vereist: het verrichten van arbeid een band van ondergeschiktheid tegenover de werkgever een bepaalde of bepaalbare bezoldiging. (Wanner, 2002, p. 57) Het verrichten van arbeid Bij het LETS'en wordt een prestatie verricht voor iemand anders of voor de groep, er wordt arbeid verricht Een band van ondergeschiktheid Is er een gezagsrelatie tussen de organisatie/persoon die de opdracht geeft voor de arbeid? In de meeste LETS-groepen ondertekent de persoon, die lid wil worden, een huishoudelijk reglement of een afsprakennota, waarin deze zich verbindt tot bepaalde afspraken. Bij het concrete LETS'en gaat het in de meeste gevallen om een LETS'er die bepaalde instructies geeft aan een andere, ook een vorm van een gezagsrelatie. In een brief van de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid, dd. mei , stelt deze dienst een paar vragen die kunnen uitmaken of er een gezagsrelatie aanwezig is: 1 Vanuit Lets-Gent vzw werd aan VSDC vzw gevraagd overheidsinstanties te vragen naar hun standpunt. Deze brief van de RSZ was daar een antwoord op.

5 LETS en de vrijwilligerswet 5 Gezag: het toezicht door de organiserende VZW [ook van toepassing op feitelijke verenigingen] of vennootschap, kan volgens ons ook aanwezig zijn, om een inzicht te krijgen in de werking van de vzw stellen zich heel wat vragen: Bepaalt de vzw de waarde van de prestaties? Houdt de vzw een stand bij van wie welke waarden heeft verdiend/betaald? Bepaalt de vzw wie, waar en wanneer een tegenprestatie levert? Houdt de vzw toezicht op de kwaliteit van de geleverde klussen? Treden zij op als bemiddelaar bij eventuele discussies? Voor de meeste LETS-groepen lijken ons alle vragen, behalve de derde, met ja te kunnen worden beantwoord. Het toezicht van de organisatie op het LETS'en kan dus beschouwd worden als een vorm van gezag Een bepaalde of bepaalbare bezoldiging Bij het LETS'en krijgt de persoon die LETS t een soort punten, ruileenheden (stropkes, hartjes, stafjes ) voor wat hij doet. Met deze ruileenheden kan de LETS'er beroep doen op iemand anders van de groep om een dienst te vragen. Zijn deze ruileenheden een vorm van bezoldiging? Bezoldiging of loon wordt gedefinieerd in de wet van 12 april 1965, artikel 2: Deze wet verstaat onder loon : 1 het loon in geld waarop de werknemer ingevolge zijn dienstbetrekking recht heeft ten laste van de werkgever; 2 de fooien of het bedieningsgeld waarop de werknemer recht heeft ingevolge zijn dienstbetrekking of krachtens het gebruik; 3 de in geld waardeerbare voordelen waarop de werknemer ingevolge zijn dienstbetrekking recht heeft. Hebben we in LETS te maken met de in de derde alinea vermelde de in geld waardeerbare voordelen? In de bovenvermelde brief van de Rijksdienst van Sociale Zekerheid lezen we: Met het geciteerde punt 3 worden de zogenaamde voordelen in natura bedoeld. Waardeerbaar wil zeggen dat de waarde van het voordeel in geld kan uitgedrukt worden (niet dat het moet kunnen verkocht worden). De waarde die de deelnemers aan de prestaties in wederdienst ontvangen zijn in de zin van de loonbeschermingswet zeker waardeerbaar. Het is dus niet uitgesloten dat de tegenwaarde van bepaalde prestaties in wederdienst (ik help u in ruil voor uw hulp bij...) ook aan het begrip loon beantwoorden. In het dossier van Hugo Wanner lezen we: Op basis van deze punten [de LETS-ruileenheden] zal de medewerker in de toekomst immers ook willen genieten van de dienst van een ander lid. In Lets staat helemaal niet vast of dit ooit zal gerealiseerd worden. En het is ook niet afdwingbaar. In geen enkele situatie kan iemand immers gedwongen worden om een dienst te leveren. En buiten de groep zijn de punten zonder enige betekenis. We menen dat dit argumenten zijn tegen de kwalificatie van de punten als loon. (Wanner, 2002, p. 58)

6 LETS en de vrijwilligerswet 6 Als het LETS'en beschouwd kan worden als een vorm van arbeidsovereenkomst, dan zou dit heel wat gevolgen hebben: Behalve de wet op de arbeidsovereenkomsten zelf zijn heel wat andere wetten en regelgeving van toepassing zodra vaststaat dat er een arbeidsovereenkomst is: jaarlijkse vakantie, klein verlet, gelijke beloning man-vrouw, minimum maandloon, ouderschapsverlof enz. Bovendien moet eerst nog bepaald worden over welke soort arbeidsovereenkomst er sprake is, omdat daaraan weer verschillende gevolgen gekoppeld zijn. Denk maar even aan het verschil tussen bedienden en arbeiders. Het werk waarvan sprake bij Lets gaat in elk geval over zeer beperkte taken, zodat het over deeltijdse en tijdelijke overeenkomsten moet gaan. Die daardoor volgens de wet telkens schriftelijk moeten worden opgesteld. Maar het gaat bij Lets om zo beperkte activiteiten, dat de minimaal vereiste arbeidstijd nooit gehaald wordt. De één derde regel stelt dat nooit voor minder dan 1/3 van de normale voltijdse tewerkstelling in het bedrijf of de sector een arbeidsovereenkomst mag afgesloten worden. De spitsvondigheid dat een normale voltijdse activiteit bij Lets ook maar enkele uren per week bedraagt zal hier weinig soelaas bieden. Als dus deze wetgeving op Lets moet worden toegepast, dan kan ze helemaal niet worden nageleefd: de arbeidstijd is ruimschoots te kort, een loon betalen is niet de bedoeling dus een minimumloon betalen is niet mogelijk (inclusief de bijdragen in de sociale zekerheid), de organisatorische en administratieve eisen zijn niet haalbaar, enz. (Wanner, 2002, p. 58) Conclusies Wat betreft de prestatie - het is arbeid en wat betreft de gezagsrelatie valt een LETS'er onder het arbeidsovereenkomstenrecht. Wat betreft de bezoldiging, het loon is dit aan interpretatie onderhevig. De Rijksdienst van Sociale Zekerheid concludeert: Uit wat voorafgaat blijkt dus duidelijk dat een besluit over het statuut van de deelnemende vrijwilligers niet zo evident is. Een concreet dossier lijkt ons onontbeerlijk. Bij de beoordeling zal veel afhangen van de opbouw van het waardesysteem en van het feit in hoeverre de verplichting om wederdienst te leveren bestaat, staan er bijvoorbeeld sancties tegenover wanneer iemand zijn verplichtingen niet nakomt, gaat het om een eenmalige hulpverlening of bestaat er een vast roulement,.... Hugo Wanner s conclusies: In elk geval is duidelijk dat de toepassing van deze wetgeving op de uitwisselingen tussen letsers [sic] in de praktijk onmogelijk is, nog los van het administratief werk dat dit meebrengt voor Lets dat buiten proportie is. (Wanner, 2002, p. 58) Niet elke relatie waarin een activiteit wordt uitgeoefend en waarbij een gezagsverhouding bestaat (werkgever-werknemer) moet aanleiding geven tot het bestaan van een arbeidsovereenkomst en daardoor de toepassing van een hele reeks wetten met betrekking tot de arbeidsvoorwaarden en sociale zekerheid. (Wanner, 2002, p. 60)

7 LETS en de vrijwilligerswet LETS en de vrijwilligerswet Voegt de vrijwilligerswet iets toe aan het bovenstaande? De wet van 3 juli 2005, artikel drie: Voor de toepassing van deze wet wordt verstaan onder: 1 vrijwilligerswerk : elke activiteit : a) die onbezoldigd en onverplicht wordt verricht; b) die verricht wordt ten behoeve van één of meer personen, andere dan degene die de activiteit verricht, van een groep of organisatie of van de samenleving als geheel; c) die ingericht wordt door een organisatie anders dan het familie- of privéverband van degene die de activiteit verricht; d) en die niet door dezelfde persoon en voor dezelfde organisatie wordt verricht in het kader van een arbeidsovereenkomst, een dienstencontract of een statutaire aanstelling; 2 vrijwilliger: elke natuurlijke persoon die een in 1 bedoelde activiteit verricht; Wat betekent dit voor LETS? a) LETS'en wordt onbezoldigd verricht: zie LETS'en wordt onverplicht verricht: niemand is verplicht zich in te schrijven bij een LETS-groep en, eens ingeschreven, is geen enkel lid verplicht te LETS'en! Het is uiteraard wel de bedoeling dat je LETS't waarom zou je je anders inschrijven? maar er staat je geen sanctie te wachten als je een tijd niet LETS t of, na je inschrijving, helemaal niet LETS't. Het ergste wat je kan overkomen is een mail, telefoon of bezoek van een kernlid met de vraag wat er aan de hand is b) Het LETS'en wordt verricht ten behoeve van één of meer personen, [ ] van een groep. Het LETS'en speelt zich meestal af tussen twee leden van de LETS-groep of ter gelegenheid van groepsactiviteiten LETS'en leden voor de groep (catering, muziek, zaal opkuisen enz.) c) Het LETS'en wordt ingericht door een organisatie anders dan het familie- of privéverband van degene die de activiteit verricht, de LETS-groep namelijk. d) LETS'en speelt zich volkomen buiten eender welke arbeidsovereenkomst, een dienstencontract of een statutaire aanstelling af, maar de meeste groepen hebben wel een afsprakennota of huishoudelijk reglement, waarin wordt vastgelegd hoe het LETS'en in de groep verloopt Onbezoldigd? LETS'en voldoet aan alle vereisten van de vrijwilligerswet, op een na: vrijwilligerswerk wordt onbezoldigd verricht, LETS'en ook? In zijn we daar al dieper op ingegaan. De vrijwilligerswet schept niet meer duidelijkheid over deze problematiek, verschaft niet meer informatie, waarop men zich zou kunnen baseren om uit te maken of LETS'ers vrijwilligers zijn of niet.

8 LETS en de vrijwilligerswet Het statuut van de LETS-groep Als we uitgaan van de stelling dat LETS'ers vrijwilligers zijn, blijft de vraag of LETSgroepen wel degelijk het soort organisaties zijn, waarop de vrijwilligerswet van toepassing is. Voor LETS-groepen die het statuut van vzw (vereniging zonder winstbejag) hebben is de wet van 3juli 2005, art. duidelijk: Voor de toepassing van deze wet wordt verstaan onder: [ ] 3 organisatie: elke feitelijke vereniging of private of publieke rechtspersoon zonder winstoogmerk die werkt met vrijwilligers Met private of publieke rechtspersoon wordt bedoeld: een vzw, een stichting, een instelling van openbaar nut, een OCMW, stad, gemeente of provincie. Is de LETS-groep een vzw, dan valt deze onder de vrijwilligerswet. Is de LETS-groep geen vzw, dan is het een feitelijke vereniging, en ook deze vallen onder de vrijwilligerswet, als ze beantwoorden aan de definitie (wet van 11 augustus 2006, art. 2): [ ]waarbij onder feitelijke vereniging wordt verstaan elke vereniging zonder rechtspersoonlijkheid van twee of meer personen die in onderling overleg een activiteit organiseren met het oog op de verwezenlijking van een onbaatzuchtige doelstelling, met uitsluiting van enige winstverdeling onder haar leden en bestuurders, en die een rechtstreekse controle uitoefenen op de werking van de vereniging. Ook als de LETS-groep een feitelijke vereniging is, valt deze onder de vrijwilligerswet. In hoofdstuk 2.2 (Aansprakelijkheid en verzekeringen, blz. 11 ) zullen we zien dat de vrijwilligerswet niet in al zijn aspecten toepasselijk is op àlle LETS-groepen, die feitelijke verenigingen zijn Conclusie: het statuut van de LETS'er Door de vrijwilligerswet is het belangrijker geworden dan vroeger om uit te maken of LETS'ers al dan niet vrijwilligers en, indien dit het geval is, of een LETS-groep onder de vrijwilligerswet valt. Het belang hiervan wordt duidelijker in het schema op de volgende bladzijde. Hebben LETS'ers het statuut van vrijwilligers èn valt de LETS-groep onder de vrijwilligerswet en de aansprakelijkheidsregeling, dan heeft dit verstrekkende gevolgen voor de LETS-groepen in Vlaanderen en voor LETS Vlaanderen vzw. In de volgende hoofdstukken wordt geanalyseerd voor gevolgen dit heeft.

9 Statuut LETS'er Vrijwilliger Geen vrijwilliger LETS-groep is een vzw feitelijke vereniging vzw feitelijke vereniging vzw-wetgeving verbonden aan rechtspersoon (koepel) met personeel los of onafhankelijk zonder personeel vzw-wetgeving geen verplichtingen vrijwilligerswet MET aansprakelijkheidsregeling vrijwilligerswet vrijwilligerswet MET aansprakelijkheidsregeling vrijwilligerswet ZONDER aansprakelijkheidsregeling koepel is aansprakelijk

10 LETS en de vrijwilligerswet LETS en de vrijwilligerswet De vrijwilligerswet behandelt volgende onderwerpen: Informatieplicht Aansprakelijkheid en verzekeringen Regelingen voor bepaalde sociale categorieën Arbeidsrecht en vrijwilligerswerk voor vreemdelingen Kostenvergoeding 2.1. Informatieplicht Welke organisatievorm de LETS-groep ook heeft (vzw of eender welke vorm van feitelijke vereniging), je dient in elk geval de bepalingen van de informatieplicht te vervullen. Vrijwilligerswerk gebeurt uit vrije wil, dat is een van de basisprincipes. Maar aan het woord vrijwillig het woord vrijblijvend koppelen is fout. Vrijwilligerswerk is helemaal niet vrijblijvend, het houdt een engagement in. [ ]Vanaf het ogenblik dat vrijwilliger en organisatie het eens zijn en de vrijwilliger aan de slag gaat, ontstaat er een engagement. De vrijwilliger én de organisatie aanvaarden dan een aantal rechten en plichten ook als ze niet op papier staan. Er gelden spelregels. (Hambach, 2008 herziene versie, p. 53) Waar slaat de informatieplicht op? De wet van 11 augustus 2006: Art. 4. Alvorens de activiteit van een vrijwilliger voor een organisatie een aanvang neemt, informeert de organisatie hem minstens over: a) de onbaatzuchtige doelstelling en het juridisch statuut van de organisatie; indien het gaat om een feitelijke vereniging, de identiteit van de verantwoordelijke(n) van de vereniging; b) het in artikel 6, 1, bedoelde verzekeringscontract dat de organisatie gesloten heeft voor vrijwilligerswerk; indien het gaat om een organisatie die niet burgerlijk aansprakelijk is als bedoeld in artikel 5 voor de schade die een vrijwilliger veroorzaakt, de toepasselijke aansprakelijkheidsregeling voor schade die de vrijwilliger veroorzaakt, en de eventuele dekking van deze aansprakelijkheid door middel van een verzekeringscontract; c) de eventuele dekking, door middel van een verzekeringscontract, van andere aan het vrijwilligerswerk verbonden risico's en, in voorkomend geval, van welke risico's; d) de eventuele betaling van een vergoeding voor vrijwilligerswerk en, in voorkomend geval, de aard van deze vergoeding en de gevallen waarin ze wordt betaald; e) de mogelijkheid dat hij kennis krijgt van geheimen waarop artikel 458 van het Strafwetboek van toepassing is. De in het eerste lid bedoelde informatie kan verstrekt worden op welke wijze ook. De bewijslast berust bij de organisatie.

11 LETS en de vrijwilligerswet 11 De wet legt geen verplichting op om deze spelregels op papier te zetten en te ondertekenen door een of beide partijen maar in geval van betwistingen dient de organisatie wel te bewijzen dat de vrijwilliger de spelregels kent. Daarom werken veel organisaties met een afsprakennota of een huishoudelijk reglement die door de vrijwilliger ondertekend moeten worden alvorens het vrijwilligerswerk aanvangt. Een voorbeeld van een dergelijke afsprakennota vind je in bijlage 2. Alvorens de vrijwilliger aan de slag gaat, dient deze dus volgende informatie te krijgen: De doelstelling van de organisatie: terug te vinden in de statuten voor vzw s of verslagen voor feitelijke verenigingen. Voor feitelijke verenigingen, de naam van minstens één verantwoordelijke. De namen van de bestuurders van vzw s zijn bekend door hun verplichte publicatie in het Staatsblad. Vermelden van het feit dat de vereniging een verzekeringscontract Burgerlijke Aansprakelijkheid heeft afgesloten voor zijn vrijwilligers. Valt de vereniging niet onder de verplichting een dergelijk contract af te sluiten (zie verder), dan dient te worden vermeld of er andere verzekeringen zijn afgesloten, en zo ja, welke. Worden kostenvergoedingen uitbetaald en zo ja, onder welke vorm. De geheimhoudingsplicht, artikel 458 van het strafwetboek: Geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd, en deze bekendmaken buiten het geval dat zij geroepen worden om in rechte (of voor een parlementaire onderzoekscommissie) getuigenis af te leggen en buiten het geval dat de wet hen verplicht die geheimen bekend te maken, worden gestraft met gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden en met geldboete van honderd frank tot vijfhonderd frank. Ook de vrijwilliger dient zich hieraan te houden Aansprakelijkheid en verzekeringen In de wet werden allerhande bepalingen opgenomen, waaraan organisaties, die met vrijwilligers werken, dienen te beantwoorden. Vooral de bepalingen over de aansprakelijkheidsregeling en verzekeringen zijn nieuw èn belangrijk: Vooraleer de vrijwilligerswet er kwam, was de situatie zogenaamd eenvoudig. Er rustte op geen enkele vrijwilligersorganisatie [ ] een specifieke aansprakelijkheidsregeling of verzekeringsplicht voor het vrijwilligerswerk. Daarbij liep de vrijwilliger telkens het risico zelf persoonlijk aansprakelijk gesteld te worden voor zijn fouten of onrechtmatige daden bij het verrichten van het vrijwilligerswerk waarbij schade werd veroorzaakt aan anderen. Dit systeem is nu grondig veranderd! (Hambach, 2008, p. 19)

12 LETS en de vrijwilligerswet 12 Is de LETS-groep een vzw, dan valt deze onder de aansprakelijkheidsregeling. Is de LETS-groep een feitelijke vereniging, dan valt deze slechts onder bepaalde voorwaarden onder de aansprakelijkheidsregeling. De wet van 11 augustus 2006: Art. 5. Behalve in geval van bedrog, zware fout of eerder gewoonlijk dan toevallig voorkomende lichte fout van de vrijwilliger, is deze, behalve als het om schade gaat die hij zichzelf toebrengt, niet burgerlijk aansprakelijk voor de schade die hij veroorzaakt bij het verrichten van vrijwilligerswerk, ingericht door een in artikel 3, 3 bedoelde feitelijke vereniging die één of meer personen tewerkstelt die verbonden zijn door een arbeidsovereenkomst voor werklieden of bedienden, door een in artikel 3, 3 bedoelde rechtspersoon, of door een feitelijke vereniging die op grond van haar specifieke verbondenheid hetzij met de voormelde feitelijke vereniging, hetzij met de voormelde rechtspersoon beschouwd kan worden als een afdeling daarvan. Voor deze schade zijn respectievelijk de feitelijke vereniging, de rechtspersoon of de organisatie waarvan de feitelijke vereniging een afdeling vormt, burgerlijk aansprakelijk. Op straffe van nietigheid mag van de bij het eerste lid bepaalde aansprakelijkheid niet afgewerken [sic] worden in het nadeel van de vrijwilliger. De aansprakelijkheidsregeling is dus van toepassing op: Feitelijke verenigingen die personeel tewerkstellen. Een feitelijke vereniging, die op grond van haar specifieke verbondenheid hetzij met de voormelde feitelijke vereniging, hetzij met de voormelde rechtspersoon beschouwd kan worden als een afdeling daarvan. Het gaat hier om feitelijke verenigingen die deel uitmaken van zogenaamde koepelorganisaties of koepels (Scouts, KAV e.d.) Wanneer zijn feitelijke verenigingen specifiek verbonden aan of deel van een koepel? In de praktijk komt het erop neer dat de meeste feitelijke verenigingen die vallen onder een koepel de volgende kenmerken vertonen: De lokale afdeling wordt door een bestuurslid vertegenwoordigd in de koepelvereniging/federatie; De lokale afdeling geeft aan (beslissing van het bestuur) deel te willen uitmaken van de nationale koepel; De lokale afdeling hanteert dezelfde naamgeving; De werking van de lokale afdeling wordt aangestuurd door een nationale vrijgestelde; De lokale afdeling volgt het inhoudelijk programma zoals nationaal voorgesteld. Dit betekent echter niet dat er lokaal geen verschillen zijn qua invulling maar de hoofdlijnen worden nationaal bepaald. (Informatie van de dienst Maatschappelijke Participatie (Steunpunt Vrijwilligerswerk) van de provincie Oost-Vlaanderen) De aansprakelijkheid voor feitelijke verenigingen, die personeel tewerkstellen, ligt bij de vereniging zelf. Is je LETS-groep een feitelijke vereniging en maakt ze deel uit

13 LETS en de vrijwilligerswet 13 van een koepelorganisatie, dan dient die koepelorganisatie een verzekering af te sluiten, zodat de leden van je LETS-groep verzekerd zijn op het vlak van burgerrechterlijke aansprakelijkheid. Groepen die geen personeel tewerkstellen en niet onder een koepel vallen, dienen zich dus niet te houden aan de aansprakelijkheidsregeling. Samenvattend: LETS-groep is een Vrijwilligerswet Aansprakelijkheidsregeling Vzw X X Losse of onafhankelijke feitelijke vereniging X zonder personeel Feitelijke vereniging verbonden aan X X een rechtspersoon (koepel) Feitelijke vereniging met personeel X X Voor LETS-groepen die tot de organisatievorm losse of onafhankelijke feitelijke vereniging zonder personeel horen de meerderheid van de Vlaamse LETS-groepen, is er dus geen verplichting om zelf enige groepsverzekering af te sluiten. LETS Vlaanderen vzw zou als koepelorganisatie van de Vlaamse LETS-groepen dus burgerlijk aansprakelijk zijn voor de LETS-leden van de groepen. Zoals we echter verder zullen zien is deze aansprakelijkheid eerder beperkt, omdat de wettelijke aansprakelijkheid enkel slaat op de buitencontractuele aansprakelijkheid en het LETS'en valt onder de contractuele aansprakelijkheid. Deze aansprakelijkheidsregeling en de daaruit voortvloeiende verzekeringsplicht behandelen we uitvoeriger in hoofdstukken drie en vier.

14 LETS en de vrijwilligerswet Regelingen voor bepaalde sociale categorieën Voor bepaalde sociale categorieën geldt dat ze aan bepaalde voorwaarden moeten voldoen om vrijwilligerswerk te mogen verrichten. Volgend overzicht is gebaseerd op de brochure: KBS Vrijwilligerswerk, de wet. Praktische vragen en antwoorden, redactie Eva Hambach. Herziene versie zomer Werknemers Regel: Werknemers kunnen in het vrijwilligerswerk stappen waar en wanneer zij dat willen. Ze moeten hun plannen niet voorleggen aan hun werkgever, directie of wie dan ook. Vrijwilligerswerk is een privéaangelegenheid. (Hambach, 2008 herziene versie, p. 12) Formaliteiten: Geen. Uitzondering: Vrijwilligers mogen geen vrijwilligerswerk doen binnen de organisatie, waar ze professioneel tewerkgesteld zijn, tenzij het vrijwilligerswerk grondig en essentieel verschilt van datgene wat ze professioneel doen Ambtenaren Ambtenaren zijn buitenbeentjes omdat ze onder een specifieke regeling vallen: die van de openbare sector en het administratief recht. Voor elke activiteit die een ambtenaar naast het ambt uitoefent, moet hij/zij toestemming vragen. Dat geldt ook voor activiteiten in de privésfeer, zoals vrijwilligerswerk. Te gek? Toestemming vragen voor wat je in de privésfeer doet? De wet op het vrijwilligerswerk zegt er niets over, maar het gaat hier om een controle door de overheid. Zij wil nagaan of haar ambtenaren zich naar behoren gedragen, ook buiten de werkuren, en of ze de waarden van het openbaar ambt niet aantasten. Formaliteiten Geen bijzondere formulieren. In de praktijk zal de ene overste erop staan om zijn/haar fiat te geven, de andere zal het zonder meer toelaten. (Hambach, 2008 herziene versie, p. 13) Onderwijspersoneel Voor onderwijspersoneel is er geen enkel probleem Mensen die een uitkering ontvangen van de RVA Een weigering van de RVA om vrijwilligerswerk te verrichten kan gebaseerd zijn op de vier mogelijke redenen: Men moet beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt de activiteit is geen vrijwilligerswerk; de activiteit moet normaal gedaan worden of zou moeten normaal gedaan worden door een betaalde medewerker; de uitgekeerde vergoedingen vallen niet binnen de grenzen van de vrijwilligerswet.

15 LETS en de vrijwilligerswet 15 Iedereen die een uitkering van de RVA ontvangt, moet de RVA op de hoogte brengen van het feit dat hij/zij vrijwilligerswerk wil doen, zelf al is de uitkering uiterst klein. De wet bevat een versoepeling in vergelijking met vroeger en maakt het de vrijwilliger iets makkelijker. Het is namelijk niet meer aan de werkloze om te bewijzen dat hij/zij effectief vrijwillig aan de slag is, het is aan de RVA om aan te tonen dat het niet om vrijwilligerswerk gaat. In de praktijk zal de RVA dan ook maar moeilijk doen als er bedrog wordt vermoed. (Hambach, 2008 herziene versie, p. 14) Werklozen en bruggepensioneerden Werklozen en bruggepensioneerden kunnen vanaf 7 juli 2010 zonder zorgen LETSen! De RVA gaf aan werklozen en bruggepensioneerden die lid zijn van LETSgroepen, de toelating te LETS'en. De persoon in kwestie dient nog steeds het formulier C45B in te vullen, maar dank zij de algemene toelating wordt de aanvraag automatisch goedgekeurd. Eén beperking, het kan enkel onder de volgende specifieke voorwaarde: met een maximum van 28 uur per week voor de werklozen en de bruggepensioneerden die beschikbaar moeten zijn voor de arbeidsmarkt. Voor bruggepensioneerden geldt dezelfde regeling als voor werklozen. Bruggepensioneerden dienen niet meer beschikbaar te zijn voor de arbeidsmarkt, zodat de reden beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt hier niet van toepassing is. De LETS-groep dient op het aanvraagformulier van het lid het algemene toelatingsnummer in te vullen! Mensen in loopbaanonderbreking Als iemand in loopbaanonderbreking is en van de RVA een uitkering ontvangt (hoe beperkt ook), geldt dezelfde regeling als voor werklozen Mensen die deeltijds werkloos zijn Voor hen geldt dezelfde regeling als voor werklozen Mensen in wachttijd Mensen die zich bij de RVA hebben ingeschreven maar nog geen uitkering ontvangen, mogen zonder enige formaliteit vrijwilligerswerk doen. Vrijwilligers die naar het buitenland trekken nemen best eerst contact op met JINT ( Vanaf het moment dat er een wachtuitkering wordt uitbetaald, vallen ze onder hetzelfde systeem als de werklozen. (Hambach, 2008 herziene versie, p. 16) Mensen die een uitkering ontvangen van het ziekenfonds Deze mensen dienen toelating te vragen aan de adviserend geneesheer. Formulieren voor deze aanvraag kan je krijgen bij je mutualiteit.

16 LETS en de vrijwilligerswet Mensen met een handicap Voor de mensen die een uitkering ontvangen van het FOD Sociale Zekerheid, is er geen vuiltje aan de lucht. Zij kunnen zo in het vrijwilligerswerk stappen. (Hambach, 2008 herziene versie, p. 19) Mensen met een beroepsziekte / na een arbeidsongeval Deze groep mensen krijgt haar inkomsten van het Fonds voor Beroepsziekten of het Fonds voor Arbeidsongevallen. Deze instanties leggen geen voorafgaandelijke toelating of meldingsplicht op. Je kan je dus gewoon inschakelen als vrijwilliger. Theoretisch zou de werkgever in twijfel kunnen trekken of de betrokkene arbeidsongeschikt is omdat hij/zij vrijwillig actief is. Die kans is echter bijna onbestaande. (Hambach, 2008 herziene versie, p. 19) Mensen die een leefloon ontvangen Mensen die een leefloon ontvangen moeten volgens het K.B. ter zake hun maatschappelijk assistent(e) [OCMW] op de hoogte te brengen van het feit dat ze vrijwilligerswerk zullen doen. (Hambach, 2008 herziene versie, p. 19) Gepensioneerden Een gepensioneerde mag zonder probleem vrijwilligerswerk doen Wie een tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden ontvangt Deze personen mogen zonder probleem vrijwilligerswerk doen Jongeren Vrijwilligerswerk mag vanaf de leeftijd van 15 jaar, op voorwaarde dat men in hetzelfde kalenderjaar 16 wordt.

17 LETS en de vrijwilligerswet Arbeidsrecht en vrijwilligerswerk voor vreemdelingen (buiten de Europese Unie) Op de definitieve nieuwe regelgeving omtrent vreemdelingen en vrijwilligerwerk [sic] is het nog even wachten. De basisredenering van de nieuwe wet is alvast dat de wetgeving betreffende buitenlandse werknemers niet van toepassing is op het vrijwilligerswerk, in tegenstelling tot wat in de huidige wetgeving het geval is. De voorwaarden waaronder dit zal gebeuren, moeten nog worden vastgelegd in een Koninklijk Besluit. De criteria moeten zwartwerk onder het mom van vrijwilligerswerk uitsluiten. Zowel de Hoge Raad voor Vrijwilligers als het Vlaamse Minderhedencentrum zal hierover voorstellen formuleren. Zolang het KB er nog niet is, kunnen we enkel voortgaan op de oude en nog steeds geldige regelgeving. De huidige regelgeving: Vrijwilligerswerk voor vreemdelingen valt onder de wet van 30/4/99 betreffende de tewerkstelling van buitenlandse werknemers. Dit betekent dat er verschillende arbeidswetgevingen zijn: vreemdelingen die vrijgesteld zijn van een arbeidskaart (personen met onbeperkt verblijfsrecht of gehuwd met een Belg of EU-onderdaan) mogen vrijwilligerswerk doen vreemdelingen met een arbeidskaart A, B of C mogen geen vrijwilligerwerk [sic] doen. Een arbeidskaart geldt namelijk enkel voor werk in loondienst; asielzoekers mogen geen vrijwilligerswerk doen. Er is wel een specifieke regeling voor gemeenschapsdienst voor de opvangcentra mensen zonder wettige verblijfsvergunning mogen geen vrijwilligerswerk doen. Volgende groepen vreemdelingen kunnen vrijwilligerswerk verrichten: gezinsleden in de eerste graad van Belgen EU- onderdanen Vreemdelingen met een vestigingsvergunning Vreemdelingen met een Identiteitskaart voor vreemdelingen Vreemdelingen met een verblijfsdocument Bewijs van Inschrijving in het vreemdelingenregister zonder verblijfsbeperking (ook erkende vluchtelingen). Inbreuken op deze regels sanctioneren niet de vrijwilliger zelf, wel de organisatie die hem/haar tewerkstelt. Die kan een administratieve boete krijgen van maximum euro, of zelfs van euro als de vrijwilliger illegaal in ons land verblijft. (Hambach, 2008 herziene versie, p. 20)

18 LETS en de vrijwilligerswet In schema gegoten In dit overzicht zie je in één oogopslag wat de wet oplegt en voor welke groepen het een en het ander nog verfijnd moet worden. Het geeft weer in welke mate vrijwilligers specifieke formaliteiten moeten vervullen. Soort vrijwilliger Formaliteiten? Nog uitvoering nodig? Werknemers Nee Nee Ambtenaren Toestemming overste, directie Nee Onderwijspersoneel, ook met statuut van terbeschikkinggestelde Nee Nee Werklozen Meldingsplicht RVA Geregeld bij K.B. Bruggepensioneerden Meldingsplicht RVA Geregeld bij K.B. Mensen in loopbaanonderbreking Meldingsplicht RVA Geregeld bij K.B. Mensen die deeltijds werkloos zijn Meldingsplicht RVA Geregeld bij K.B. Mensen in wachttijd Arbeidsongeschikt: uitkering via het ziekenfonds Mensen met beroepsziekte / na arbeidsongeval Nee, buitenland wel aangifte Toelating adviserend geneesheer Nee Is geregeld Nee Mensen met een leefloon Verwittigen sociaal assistent(e) Geregeld bij K.B. Vreemdelingen (buiten de E.U.) Nog te preciseren Nog verder te regelen Gepensioneerden Nee Nee Jongeren Nee Nee Kinderen Nee, maar niet op systematischealgemene praktijk arbeidsrecht basis inschakelen! Zelfstandigen Nee Nee Zelfstandigen op invaliditeit Ja, toestemming vragen Nee De algemene RVA-toelating om vrijwilligers in te schakelen blijft overeind. (Hambach, 2008 herziene versie, p. 23)

19 LETS en de vrijwilligerswet Kostenvergoeding Aan de vrijwilligers van de vrijwilligersorganisatie, en dus ook van je LETS-groep, mag je een kostenvergoeding uitkeren. Er bestaan twee systemen om kosten te vergoeden: de forfaitaire of vaste kostenvergoeding en de variabele of werkelijke kostenvergoeding. Belangrijk hierbij is het volgende: De organisatie kiest zelf welk systeem ze voor welke vrijwilliger wil gebruiken. Eens een bepaald systeem voor een vrijwilliger gekozen is en gebruikt wordt, mag het andere systeem voor deze vrijwilliger niet meer gebruikt worden gedurende het lopende kalenderjaar. Zelfs als de vrijwilliger in twee of meer organisaties actief is, mag hij niet in de ene kiezen voor de forfaitaire vergoeding en in de andere voor de variabele vergoeding. Je moet de vrijwilliger informeren (in de afsprakennota of het huishoudelijk reglement bv.) over het feit dat hij een onkostenvergoeding zal krijgen en welke vorm deze zal aannemen. Deze informatie is zeker belangrijk als sommige vrijwilligers vergoed worden volgens het ene systeem en anderen volgens het andere: uitleg hierover voorkomt misverstanden. Vanaf het ogenblik dat je de maxima overschrijdt van de forfaitaire regeling of de regels van de reële regeling aan je laars lapt, loop je een groot risico en kan de organisatie beticht worden van fraude, het ontlopen van de verplichtingen inzake de sociale zekerheid, het omzeilen van de arbeidswetgeving en dergelijke meer. (Hambach, 2008 herziene versie) De forfaitaire of vaste kostenvergoeding Je mag aan vrijwilligers jaarlijks een vast bedrag uitbetalen, dat door de organisatie wordt bepaald. Dit bedrag mag (in 2010) niet hoger zijn dan: 30,22 euro per dag 1208,72 per jaar Deze bedragen worden jaarlijks geïndexeerd. De vrijwilliger mag jaarlijks niet meer dan dit bedrag ontvangen, als hij bij verschillende organisaties als vrijwilliger werkt, mag het totaal van de vergoedingen dit bedrag niet overschrijden. Voor dit soort kostenvergoeding dienen door de vrijwilliger geen bewijsstukken te worden voorgelegd. Maar:

20 LETS en de vrijwilligerswet 20 De administratie van de belastingen vraagt dat je een nominatieve lijst bijhoudt van de vrijwilligers waarin per dag de bedragen staan genoteerd. Dat kan gewoon genoteerd worden in een boekje (of schriftje, of op de PC) met de gegevens van de vrijwilligers (naam, adres, datum waarop de vrijwilliger bij actief werd of zijn activiteit stopzette) en waarin je de bedragen noteert en dateert. Krijg je fiscale inspectie, dan zal je de boekhouding moeten tonen, evenals deze lijst. (Hambach, 2008 herziene versie, p. 48) De variabele of werkelijke (reële) kostenvergoeding De vrijwilliger dient bewijsstukken te hebben alvorens recht te hebben op een kostenvergoeding. De maximumbedragen van de forfaitaire vergoedingen gelden hier niet, maar de kosten moeten redelijk en aantoonbaar zijn. De organisatie dient de bewijsstukken bij te houden en te kunnen voorleggen bij inspectie Vervoerskosten Vervoerskosten mogen worden terugbetaald: openbaar vervoer: treinbiljet, bus- of tramticket; auto: de zogenaamde forfaitaire kilometervergoeding : 0,3178 euro/kilometer (van 1 juli 2010 tot 30 juni 2011 jaarlijks geïndexeerd) met een maximum van 2000 km per jaar voor vervoer met de eigen wagen; fiets: een fietsvergoeding: 0,15 euro/kilometer. Deze bedragen gelden tot 30 juni Deze kosten mogen wèl gecombineerd worden met de forfaitaire vergoeding, maar bij de combinatie van de twee bedraagt het maximumbedrag dat mag worden uitbetaald 1842,52 euro.

21 LETS en de vrijwilligerswet LETS-groepen en de aansprakelijkheidsregeling Een paar LETS-voorbeelden: Marita helpt kuisen bij André, maar breekt een kostbare Chinese vaas. Henk wil Bertha helpen met behangen. Hij staat op een ladder, maar door een onhandige beweging van Bertha valt Henk van de ladder en breekt zijn arm. Michaël wil de computer van Lies virusvrij maken, maar wist per ongeluk een paar belangrijke bestanden. En als Joost, een andere LETS-whizzkid, deze bestanden wil proberen terugvinden, wordt het nog erger: de harde schijf crasht! Lisa organiseert een wandeling in een natuurgebied, Bart glijdt uit op een drassig stuk en loopt een gecompliceerde breuk op aan zijn been. Gevolg: 4 weken werkonbekwaam. Tijdens de jaarlijkse LETS-trefdag, glijdt Peter, het zoontje van Traudi, uit op een plas water en bezeert zijn pols. Elise staat op de stoep de ramen te poetsen van Elie, een voorbijganger struikelt over de emmer en loopt een ernstige spierscheuring op. Tijdens een stadswandeling onder leiding van Erik rijdt een auto in op de LETSgroep: twee zwaar- en drie lichtgewonden. Jasmijn biedt zich aan om het stadstuintje van Johan te onderhouden. Ze wiedt onkruid, maar ook een paar orchideeën, die Johan al jaren koestert en waar hij heel erg aan gehecht is. Jos wil fruit plukken bij Karel, maar de ladder van Karel begeeft het en Jos kwetst zich. Net zoals er in het gewone leven van alles kan foutlopen, kan dit ook in vrijwilligersorganisaties en dus ook in LETS-groepen. Een LETS'er kan voorwerpen beschadigen, die al dan niet eigendom zijn van andere LETS'ers of schade berokken aan personen die al dan niet deel uitmaken van de LETS-groep, een LETS er kan struikelen tijdens een wandeling. De vrijwilligerswet heeft een specifieke aansprakelijkheidsregeling uitgewerkt, maar deze gelden enkel voor bepaalde types organisaties, zoals in hoofdstuk 1.2. al werd aangehaald. Wat de aansprakelijkheidsregeling betekent voor de organisaties die eronder vallen, wat de gevolgen zijn voor zij die er niet onder vallen, en wat deze dan best kunnen doen, is het onderwerp van dit hoofdstuk.

22 LETS en de vrijwilligerswet Moet je LETS-groep zich verzekeren? In hoofdstuk 2.2 (blz. 11) kan je zien of je LETS-groep volgens de vrijwilligerswet onder de aansprakelijkheidsregeling valt en of de groep dus een verzekering moet afsluiten. Er werd daar al even op gewezen dat het, zelfs al is de groep een losse of onafhankelijke feitelijke vereniging zonder personeel, sterk aan te raden is een of andere vorm van verzekering af te sluiten. Is een dergelijke feitelijke vereniging niet verzekerd, dan kan deze als geheel aansprakelijk worden gesteld, als er iets fout loopt. Gevolg: mogelijk draait alleen de vrijwilliger die een fout beging en schade aan anderen veroorzaakte op voor de vergoeding, maar het is en blijft ook mogelijk dat de feitelijke vereniging als geheel (dus de individuele leden samen) aansprakelijk gesteld worden! (Hambach, 2008, p. 24) Potje breekt, potje betaalt! In het dagelijkse leven, dat draait op de regels van het gemeen recht, draai je op voor de schade die je veroorzaakt, het principe is dat wie door eigen fout of daad schade veroorzaakt aan anderen, die schade ook moet herstellen of vergoeden. (Hambach, 2008, p. 10) Voor bepaalde groepen mensen, zoals vrijwilligers, kan een specifieke regeling uitgewerkt worden. Schade aan anderen zal dan nog altijd moeten worden vergoed of hersteld, maar niet door degene die de schade veroorzaakte, wel (meestal, niet altijd ) door de organisatie voor wie het vrijwilligerswerk uitgevoerd werd. Alvorens nader in te gaan op de regeling voor vrijwilligers is het belangrijk even stil te staan bij de aansprakelijkheidsregeling volgens de regels van het gemeen recht, in het dagelijks leven dus De aansprakelijkheid volgens de regels van het gemeen recht Het begrip aansprakelijkheid betekent dat een persoon die een fout maakte, onvoorzichtig of nalatig was, verplicht kan worden de schade die daaruit voor anderen voortvloeit te herstellen of te vergoeden. (Hambach, 2008, p. 11) Er bestaan verschillende vormen van aansprakelijkheid: strafrechtelijke en burgerrechtelijke aansprakelijkheid Strafrechtelijke aansprakelijkheid Strafrechtelijke aansprakelijkheid betekent dat iemand juridisch, in een aantal bij wet bepaalde gevallen, ter verantwoording kan geroepen worden als hij/zij een bepaalde wet of rechtsregel geschonden heeft. (Hambach, 2008, p. 12) Het gaat hier niet altijd om gevallen waarbij schade wordt toegebracht aan iemand anders: door het rood rijden, zonder een andere auto aan te rijden en zonder schade te veroorzaken, is wel degelijk strafbaar. In het geval van een strafrechtelijke aansprakelijkheid, bega je een overtreding, wordt deze vastgesteld (door een agent

23 LETS en de vrijwilligerswet 23 bv., die een boete vastlegt), en wordt een straf bepaald, afhankelijk van de ernst van de overtreding. In het geval van een verkeersovertreding dien je ter plaatse de boete te betalen, bij ernstige overtredingen word je voor de rechtbank gedaagd. Bij strafrechtelijke aansprakelijkheid wordt altijd de persoon zelf vervolgd en draait deze op voor de schade. Verzekeringen komen in dergelijke gevallen nooit tussen, behalve eventueel met rechtsbijstand. Ook binnen het vrijwilligerswerk kan de vrijwilliger geen beroep doen op enige verzekering, noch door hemzelf, noch door de organisatie afgesloten, indien de schade valt binnen de strafrechtelijke aansprakelijkheid Burgerrechtelijke aansprakelijkheid Burgerrechtelijke aansprakelijkheid betekent dat iemand juridisch verantwoordelijk gesteld kan worden als zij/hij een fout heeft begaan waardoor schade aan een ander werd berokkend. Dat kan ertoe leiden dat diegene die de fout maakte, juridisch gedwongen wordt de schade van de ander te herstellen of vergoeden. (Hambach, 2008, p. 13) Er is sprake van burgerrechtelijke aansprakelijkheid als aan drie basiselementen voldaan is: 1. je begaat een fout, 2. er is schade, 3. er is een verband tussen fout en schade. Basiselementen burgerrechtelijke aansprakelijkheid 1. iemand maakt een fout (slordigheid, nalatigheid, onvoorzichtigheid) of stelt een onrechtmatige daad... Onrechtmatige daden zijn verkeerde handelingen die gepleegd worden door kinderen beneden de jaren des onderscheids (leeftijd van 6-7 jaar, als kinderen geacht worden het verschil tussen goed en kwaad te kennen) of ook door mensen met een zware mentale handicap die niet (meer)weten wat ze doen. Niet onbelangrijk voor het vrijwilligerswerk met deze doelgroepen: kleine kinderen, gehandicapten en sommige categorieën ouderen. Toetssteen: handelde de betrokkene als goede huisvader? De goede huisvader is een juridisch begrip, dat voornamelijk door de rechters als toetssteen wordt gehanteerd. Om feiten (fouten?) te beoordelen gaat de rechter na of het betrokken individu zich in de concrete omstandigheden van het gebeuren, al dan niet gedragen heeft zoals de goede huisvader het zou gedaan hebben in dezelfde omstandigheden. Het is altijd een beoordeling achteraf, als de schade gevallen is. Voor vrijwilligers en organisaties kan geëvalueerd worden of ze de nodige voorzorgen (goed georganiseerd?) genomen hebben bij de uitwerking van een activiteit en/of ze voldoende toezicht hebben gehouden bij de uitvoering van de opdrachten, opdat niemand in gevaar komt (goed toezicht gehouden?).

24 LETS en de vrijwilligerswet die schade veroorzaakt aan een andere (een schadelijder, in vakjargon een derde )... Een ander is het slachtoffer van de fout, hij/zij die schade lijdt. Schade komt neer op het lijden van een verlies in zijn menszijn, zijn zaken, zijn vermogen, het oplopen van een nadeel. Dit begrip schade is nog voortdurend in evolutie en kan ruim worden geïnterpreteerd. Dat betekent ook dat niet enkel de schade die meteen zichtbaar is moet vergoed worden, maar mogelijk ook verdere en toekomstige schade die voortvloeit uit dat zelfde geval. Het gaat hier zowel om materiële (zaken, goederen, lichamelijk) als immateriële (emotioneel, psychisch,...)schade en waarbij er een oorzakelijk verband bewezen wordt tussen de fout van de ene en de schade van de andere Cruciaal is dat men niet alleen de fout moet bewijzen maar ook dat die fout de te vergoeden schade veroorzaakte Vergeleken met de strafrechtelijke aansprakelijkheid gelden er dus andere criteria om te bepalen of iemand al dan niet (burgerrechtelijk dan wel strafrechtelijk) aansprakelijk gesteld kan/zal worden. Op strafrechtelijk gebied moet niet per definitie schade aan anderen veroorzaakt zijn. (Hambach, 2008, pp ) Vrijwilligers kunnen burgerrechtelijk aansprakelijk worden gesteld, maar door de vrijwilligerswet worden ze beschermd en is het (meestal, niet altijd ) de organisatie die de schade moet vergoeden. Wat betekent het concreet als men burgerrechtelijk aansprakelijk gesteld wordt? Dat betekent dat de (natuurlijke of rechts-) persoon de schade die door haar/hem werd veroorzaakt of waarvoor hij/zij moet instaan, zal moeten vergoeden of herstellen. De hoogte van de vergoeding hangt samen met de aard en de omvang van de schade. Na het klaarmaken van een grote pot soep, zet een medewerker van een buurtrestaurant de pot ongelukkig neer. De pot valt om en de inhoud verbrandt een bezoeker erg. De schade reikt wellicht verder dan de brandwonden alleen; ook revalidatie, nazorg en mogelijk zelfs emotionele en psychische schade, In het kader van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid moet alle (voorzienbare) schade vergoed worden: zowel materiële (aan voorwerpen, materialen, instrumenten, kleding, ) als immateriële schade (emotionele schade, trauma, ), dus zowel schade aan zaken als aan personen, ook verzorging, inkomensverlies,... kunnen/moeten terug betaald worden. Hoe kan men iemand burgerrechtelijk aansprakelijk stellen? Stap 1: bewijzen verzamelen Wie beweert dat zij/hij schade lijdt door de fout van iemand anders, zal dat ook naar behoren moeten (kunnen) bewijzen. Wie een eis tot schadevergoeding wil laten gelden moet aantonen dat er een fout is gebeurd (niet gehandeld als de goede huisvader ), dat er schade is en dat er een oorzakelijk verband bestaat tussen fout en schade.

25 LETS en de vrijwilligerswet 25 Stap 2: aanspreken Wie schade lijdt zal eerst pogen om de andere partij aan te spreken(mondeling, via een schrijven) om tot een overeenkomst over een vergoeding te komen. Indien de zaak niet in der minne geregeld kan worden, kan de schadelijder besluiten verdere juridische stappen te ondernemen. Dan komt de zaak mogelijk voor de rechtbank en oordeelt uiteindelijk de rechter of de aangesprokene aansprakelijk is of gesteld kan worden. (Hambach, 2008, p. 15) Contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid Als er een vorm van verbintenis bestaat tussen twee partijen, spreken we van contractuele aansprakelijkheid. Deze verbintenis kan zowel mondeling als schriftelijk worden afgesloten. Het kan hier gaan om een resultatenverbintenis, waarbij je afspreekt een bepaald resultaat te bereiken door een bepaalde prestatie te leveren (een herstelling, een kamer behangen, informatie geven over een land), of een middelenverbintenis, waarbij je belooft je in te zetten, je best te doen (opdienen op een feestje, voorzichtig zijn met ontleend materiaal). De partijen die hier een rol spelen zijn de contractanten: personen of organisaties. Gaat er iets mis met een contract, waarbij een partij een organisatie is, dan zal (meestal, niet altijd ) de organisatie zelf de schade moeten vergoeden, niet de persoon die, in opdracht van de organisatie, de schade veroorzaakt. De aansprakelijkheid is buitencontractueel, als een persoon schade toebrengt aan een andere, zonder dat er iets is afgesproken, noch mondeling, noch schriftelijk. Elise staat op de stoep de ramen te poetsen van Elie, een voorbijganger struikelt over de emmer en loopt een ernstige spierscheuring op. Tijdens een wandeling met de LETS-groep, leent Jan in de vogelkijkhut de dure verrekijker van iemand die niet tot groep hoort, maar Jan laat hem vallen en de verrekijker is behoorlijk beschadigd. Bij de meeste LETS-groepen ondertekent een nieuw lid een huishoudelijk reglement of een afsprakennota, waarin de voorwaarden voor het LETS'en zijn opgesomd. Bij het concrete LETS'en maakt de ene LETS'er afspraken met de andere over de dienst die gepresteerd wordt. Het LETS'en zelf valt onder de contractuele aansprakelijkheid en het verzekeren hiervan valt niet onder de bepalingen van de vrijwilligerswet. Het afsluiten van een verzekering die ook deze aansprakelijkheid dekt zal dus het onderwerp zijn van onderhandelingen tussen de verzekeringnemer en verzekeraar.