Inhoud. Effecten van 24 uurs economie op de gezondheid Thema avond deskundigheidsbevordering NVAB 23 januari 2012.

Transcriptie

1 Effecten van 24 uurs economie op de gezondheid Thema avond deskundigheidsbevordering NVAB Anneke Goudswaard Inhoud Gezondheidseffecten van onregelmatige werk- en rusttijden Maatregelen om deze gezondheidseffecten te beperken Roosterbezwaarlijkheidstool Voorbeelden van interventies 2 1

2 Vooraf: 24 uurs economie (NEA, 2010) man vrouw avond en/of nacht weekend 3 Wat zijn gezonde werktijden? 4 2

3 Wat zijn gezonde roosters? 5 Waaruit bestaan gezonde roosters: 1 Balans werk privé Verstoord sociaal leven gezondheid verstoring biologische klok Slaap- en slaapverstoring Lichaamstemperatuur Hartslag Hormonen Ademhaling Stofwisseling Spijsvertering Organisatie en inhoud van het werk Roosters Zeggenschap over roosters Maag-darmstoornissen Hart & vaatziekten Diabetes Borstkanker (?) Autonomie Fysieke belasting Werkdruk Individuele verschillen Leefstijl (eten, bewegen) Leeftijd Ochtend/avond mens 6 3

4 Maatregelen: integrale aanpak Tips, bv voor slapen Integraal gezondheids management Balans werk privé Aanpassen roosters Gezondheid Individuele begeleiding Roosters Bewustwording Aanpassen werkprocessen Aanpassen werkinhoud Organisatie en inhoud van het werk Zeggenschap over roosters Dialoog Ruimte voor individuele verschillen Arbeidsvoorwaarden Individuele verschillen Trainingen 7 Sportvoorzieningen Voedingsadvies Aanpak: TNO rooserbezwaarlijkheidstool 11 4

5 Gezonde en productieve werktijden: welke elementen zijn van belang? 12 Arbeidstijden (TNO Roosterbezwaarlijkheidtool) (16 kenmerken) (aantal/aaneengesloten) nachtdiensten (halve) weekenden (aantal) opkomsten voor 7 uur (lengte van de) dienstreeks aantal dagen vrij tussen reeksen duur van de (dag/avond, nacht) dienst rotatierichting en rotatiesnelheid (aantal) avonddiensten regelmaat en voorspelbaarheid pauzetijd Zeggenschap en autonomie (TNO Aanpak Zelfroosteren) betrokkenheid bij de ontwikkeling van het rooster individuele zeggenschap over het rooster Overige werkkenmerken (Alert TNO age and load experttool) Physieke belasting Fysische factoren Psycho-sociale belasting Perceptueel-cognitieve belasting Werknemerskenmerken individuele belastbaarheid leeftijd geslacht leefstijl privé-situatie TNO Roosterbezwaarlijkheidstool Basis: Wetenschap: kennis over relatie tussen werktijden en gezondheid Praktijk: beleving van werknemers t.a.v. bezwaarlijke werktijden Opzet/inhoud: Invoer: roostercyclus en enkele roosterkenmerken Output: stoplichtmodel met 16 roosterkenmerken 13 5

6 Invoervoorbeeld: Corus 14 Stoplicht voorbeeld: Corus (nieuw) 15 6

7 Roosterkenmerken ATW grens Tool (groen) Tool (rood) 1. Aantal nachtdiensten Maximaal 140 per jaar 0 >60 2. Aantal nachtdienst op rij - <=2 op rij 1, >=4 3. Aantal vroege opkomsten (voor 7.00 uur) - 0 >60 4. Lengte dienstreeks - 3,4 >6 5,6 Rotatiesnelheid en richting 7. Aantal rustdagen na reeks - Voorwaarts, snel Achterwaarts, langzaam 14 uur na nachtdienst; 46 uur na 3 of meer nachtdiensten; 36 uur wekelijkse rust Min 1 na 3 dgn Min 2 na 4-5 dgn Min 3 na 6 dgn 8. Avonddiensten - 0 >60 9. Hele weekenden min 13 zondagen vrij >34,6 vrij <17,3 vrij 10. Halve weekenden - <1/3e vd weekenden >2/3e vd weekenden 11,12 Aantal verschillende diensten en regelmaat - regelmatig onregelmatig 13. Consignatiediensten max 14 van 28 dagen; max 13 uur per dag werk; gemiddelde arbeidstijd 40 of 45 uur Afhankelijk van aantal, tijdstip, duur 14. Lengte dienst max 12 Max 9 > Lengte nachtdienst Max 10 uur Max 8 >9 16. Pauzes ½ uur of ¾ uur idem 16 TNO Roosterbezwaarlijkheidstool Toepassing: Evaluatie van bestaande roosters, vergelijking Ontwikkeling van nieuwe roosters, scenario s Bewustwording van bezwaarlijke aspecten werktijden Dialoog binnen organisaties over bezwaarlijke werktijden Voorbeelden: Vergelijking tussen 12 uurs- en 8 uursdiensten bij het Nederlands Loodswezen Ontwikkeling en evaluatie van een gezonder rooster bij de technische dienst van de KLM (inclusief voor- en nameting proefrooster) Vergelijking tussen 2-, 3- en 4-ploegendienst bij Impress (productiebedrijf) (inclusief medewerkers onderzoek) Bewustwording van de bezwaarlijke aspecten in de roosters van oudere werknemers bij Rijkswaterstaat (inclusief onderzoek onder sluismeesters en weginspecteurs) 17 7

8 Praktijk: KLM 18 Hoe kom je tot roosters die voor werknemers en bedrijf geschikt zijn? 19 8

9 Leeftijdbewust personeelsbeleid (TNO onderzoek 2007) Waar: KLM Engineering & maintenance, Hangar 11, ca. 500 werknemers, waarvan ca. 400 in ploegendienst. Aanleiding: toenemende vergrijzing binnen de KLM Actie: diagnose, plan van aanpak en formuleren van prioriteiten levensfasebewust personeelsbeleid Bevindingen: Ervaren fysieke belasting Ervaren mentale belasting, in combinatie met belasting door werktijden (nachtarbeid, 39/40 urige werkweek) Prioriteit 1: aanpassing van het rooster 20 Roosterproject: procesgang Roosterwerkgroep 1. voorlichting over gezonde roosters 2. brainstorm over uitgangspunten en doelen nieuw rooster 3. brainstorm over roostervarianten 4. selectie van enkele varianten 5. keuze van 1 variant voor pilot Paralelle activiteiten Communicatie met hoofdkantoor Checken van roostervarianten op CAO-inbreuken Onderzoek oude en nieuwe rooster: Kleine groep vrijwilligers (18 personen, 13 personen) Metingen oude rooster: 11/ Metingen proefrooster: 03/

10 Uitgangspunten voor een nieuw rooster Gezondheid voorop: ergonomische vuistregels volgen: liefst voorwaarts roterend, kortcyclisch, minder opkomsten per jaar, evenwichtige verdeling van weekenden, lagere bezetting in de nacht Bedrijfsdrukte volgen, maar niet tot in detail (deel van het werk herplannen) Ploegbinding belangrijk (dus geen zelfroosteren) CAO volgen: 40 urige werkweek, naast slim inzetten van ER/ATV dagen (niet sparen voor later) 22 Voorbeeld. KLM KLM nieuw: combinatie kort cyclisch voorwaarts roterend en dag/avonddiensten, adv ingeroosterd KLM oud: lang cyclisch, adv niet ingeroosterd 27 10

11 Voorbeeld KLM: onderzoeksresultaten Kleine groep vrijwilligers (ambassadeurs) Proefrooster positief voor slaapkwaliteit, vermoeidheid en prestaties: slaapkwaliteit (GSQS) voor alle diensten beter slaapefficientie voor beide roosters vergelijkbaar (actiwatch) slaperigheid (KSS) en vermoeidheid (SPFS) voor alle diensten lager (effect lijkt sterker voor 40+ers) mentale prestaties (VigTrack) beter of vergelijkbaar met oude rooster (verschil is het sterkst in de avonddienst) Ook beleving van het proefrooster overwegend positief: geen significante verschillen in werk-privé balans hogere algemene roostertevredenheid (vragenlijst KLM HS) minder slaapklachten (vragenlijst KLM HS) betere herstelmogelijkheden (vragenlijst KLM HS) beter humeur (vragenlijst KLM HS) 28 Praktijk: RWS 33 11

12 Project levensfasebewust werken bij RWS Aanleiding: Langer werken onafwendbaar; In 2014 zijn 1 op 3 = 55 plus en 1 op 7= 60 plus 20 % medewerkers werkt in roosters Knelpunten in operationele diensten: Taken zijn maatschappelijk belangrijk, risicodragend en essentieel Loyaliteit hoog, trots groot >> mobiliteit laag Gouden kooi agv arbeidsvoorwaarden Taakverzwaring (vooral mentaal) Onderzoek naar betekenis van vergrijzing Methode Talent-View: Kleinschaligheid Openheid en vertrouwen Wederzijds inzicht (meten = weten) Gezamenlijke verantwoordelijkheid 35 12

13 Onderzoek duurzaam roosteren: sluismeesters en weginspecteurs Onregelmatig werken in top 5 bezwaarlijke factoren 55+ers Wat zijn bezwaarlijke aspecten van de roosters (objectief en subjectief)? Hoe kunnen medewerkers gezond ouder worden in roosterdienst? Voorbeeld. Rijkswaterstaat Sluismeesters Volkerak Weginspecteurs met bereikbaarheidsdienst 38 13

14 Voorbeeld Rijkswaterstaat: bezwaarlijke aspecten van de roosters Objectief (TNO Roosterbezwaarlijkheidstool): Nachtdiensten, vroege opkomsten, avond- en weekenddiensten Bereikbaarheidsdiensten Gebrek aan regelmaat Lengte van de reeks en gemiddelde werkweek Subjectief (vragenlijst onder 50-plussers): Nachtdiensten vs. vroege opkomsten: individuele verschillen Bereikbaarheidsdiensten: serieus nemen als roosterdienst Onvoldoende hersteltijd: leeftijdseffect Gebrek aan regelmaat Onvoldoende zeggenschap (ondanks ruilen) Behoefte aan diversiteit en maatwerk 39 Zeggenschap over de roosters: Individueel roosteren 43 14

15 Mate van diversiteit Wat is zelfroosteren? ik zou graag willen werken op tijden dat mijn kinderen thuis zijn 44 Vormen van flexibel roosteren in Nederland Zelfroosteren Matching Repeterend rooster Intekenrooster Voorkeurrooster Mate van zeggenschap 46 15

16 Succesfactoren bij invoeren zelfroosteren Begin daar waar het roosterproces goed gaat (o.m. personeelscapaciteit op orde, openstaan voor verandering bij medewerkers) Zorg voor goed inzicht in het werkaanbod Er moet wel wat te kiezen zijn! Benoem win-win voor werkgever en medewerkers Zorgvuldige communicatie Duidelijke afspraken, spelregels Actieve medewerkersparticipatie Coach en train leidinggevenden Experimenteerruimte 47 Zelfroosteren: acceptatie bij medewerkers? Mogelijke reacties van medewerkers: ik ga toch zeker niet het werk van m n baas doen? komt de ORT te vervallen? dan krijg ik zeker telkens de resterende diensten toegewezen en m n collega gaat er met de mooiste diensten vandoor ik kan er niet meer van op aan dat ik aangevraagde diensten ook krijg/.. dat ik aangevraagde verlofdagen ook krijg ik vind het alleen eerlijk als iedereen evenveel vroege of lange diensten krijgt 48 16

17 Contactgegevens Tel