Grenzenloos verbinden en combineren

Transcriptie

1 Grenzenloos verbinden en combineren Dr. Ineke Delies Keywords: Nachhaltige Innovation, Wissenswirtschaft, Grenzenlose Verbindungen, Grenzenlose Kombinationen Resümee Grenzgebiete sind Fundorte für Innovationen. Grenzen sind nicht immer so scharf und deutlich, wie sie sich manchmal vor tun. Die Bewohner verhalten sich wie Grenzgänger und spüren die Möglichkeiten des Cross-overs. Neben Unterschieden sind viele Übereinstimmungen wahrzunehmen. Gerade diese Mischung macht die Grenzüberschreitung attraktiv. Vorausgesetzt man entscheidet sich für die richtigen Partner und man findet sich auf einer Wellenlänge, dann ist eine blühende Kooperation gut möglich. Hauptsache, man verbindet und kombiniert grenzenlos. Das ist das Motto des Lektorats Nachhaltige Innovation in der regionalen Wissenswirtschaft, das zurück zu führen ist auf das Rheinische Modell und sich schon jetzt mit schönen internationalen Verbindungen und Kombinationen schmücken kann. Grenzenloos verbinden en combineren 47

2 1. Inleiding Grensgebieden zijn dynamische gebieden. Grensbewoners hebben een zesde zintuig voor grensoverschrijding en cross-overs. Ze weten dat grenzen fluïde zijn. Er is met name langs de grens een voortdurend heen en weer van mensen. Grenzenloos verbinden en combineren is een rode draad in mijn persoonlijke en professionele leven. Keuze voor Drenthe en Niedersachsen is ook voor het lectoraat niet toevallig, we hebben veel gemeenschappelijk en zijn onderdeel van eenzelfde streek en ontmoeten elkaar vaak. Zo dichtbij en toch zo anders. Desondanks of dankzij die kleurrijke verschillen, bloeit de samenwerking tussen onze nederlandse en duitse lectoraatspartners. Tenminste: als je er dan maar goed je partners kent en kiest, elkaars taal spreekt en interessante partners in ontwikkeling van elkaar willen zijn. We hebben met enkele partners in korte tijd al een gedeeld gedachtengoed ontwikkeld. Onze gezamenlijke onderzoeken en projecten, om te beginnen over het gastprofiel en de duitse vaktaal in multidisciplinaire omgevingen, zijn daar een zichtbaar resultaat en teken van. Daartoe moet je echter grenzenloos verbinden en combineren. Een vaardigheid die van grensgebieden (ook krimpregio s) bloeiende samenlevingen kan maken, zowel sociaal- maatschappelijk als economisch. Daar doen we in ons lectoraat goed ons best voor en dat verbindt ons met de Rijnlandacademie, professioneel en persoonlijk. Hoe, daarover leest u meer in dit hoofdstuk. 2. Dynamische gebieden Grensgebieden zijn dynamische gebieden. Simon Vestdijk vond de rommelranden van de stad dé vindplaats voor poëzie en in ons lectoraat Duurzame innovatie in de regionale kenniseconomie ervaren we ze als broedplaats voor innovaties. Grenzen zijn niet zo scherp als ze zich voordoen. Gelukkig maar, want hierdoor hebben we heel veel nieuwe dingen geleerd van elkaar. En we zijn niet de enigen die dat zo ervaren. Grensbewoners hebben een zesde zintuig voor grensoverschrijding en cross-overs. Ze weten dat grenzen fluïde zijn. Er is met name langs de grens een voortdurend heen en weer van mensen. Men kent en herkent elkaar daar en weet mekaar te vinden. Samen leven, fysieke nabijheid, gedeelde cultuur/natuur en economische ontwikkelingen: allemaal elementen in die gebieden en regio s aaneensmeden tot samenhangende samen-levingen, waarvan de grenzen niet parallel lopen aan lands- of overheidsindelingen. Allerlei sociaal-economische processen spelen aan beide kanten van de landsgrens in gelijke mate of op dezelfde manier, en toch ook weer nét anders. En het mooie is: we lijken niet helemaal op elkaar en dat maakt het interessant. Vanuit ons lectoraat Duurzame innovatie in de regionale kenniseconomie zijn veel contacten met onderwijs en bedrij- 48 Rijnland in de Regio

3 ven in Lingen en Osnabrück. Ook daar zijn we steeds weer verrast over de overeenkomsten, maar ook over de verschillen. Zo dichtbij en toch zo anders, verzuchten we vaak. Desondanks of dankzij die kleurrijke verschillen, bloeit de samenwerking. Tenminste: als je er dan maar goed je partners kiest, dat weer wel. En nieuwsgierig naar elkaar bent, mekaar wat te brengen hebben. Een interessante partner in ontwikkeling willen zijn. Allemaal aspecten die centraal staan in ons lectoraat en dus ook in de samenwerking met onze Duitse partners. 3. De grens als rode draad Grenzenloos verbinden en combineren is een rode draad in mijn persoonlijke en professionele leven. Dit staat zelfs aan de wieg van mijn leven: mijn vader, een Nederlander, komt uit Georgsdorf, Niedersachsen/Duitsland en mijn moeder uit Erica, Drenthe/Nederland. Mijn beide opa s werkten in het veen: de opa van vaders kant had een veenfabriek in Georgsdorf en mijn opa van moeders kant was bedrijfsleider in de vervening op het Amsterdamse veld. Het veen verbindt grenzenloos. En ik ben geboren in Klazienaveen, het combineert ook nog grenzenloos. Ik ken de taal en de gebruiken van dit grensgebied. Ik heb er zó vaak gelogeerd, vind heidelandschappen prachtig, veen de heerlijkste geur én ik ben (niet meer) bang voor witte wieven. Mijn vader heeft op de Duitse lagere school gezeten en zijn hele leven voelde hij zich onzeker over de beheersing van het Nederlands. Vaak hadden we het over: hoe zeg je ook alweer, hoe schrijf je precies. En misschien heb ik daar ook wel mijn enorme nieuwsgierigheid naar andere dingen aan te danken en gevoel voor taal. Want als er iets belangrijk is, is dat je geïnteresseerd bent in de ander en elkaars taal verstaat. Letterlijk en figuurlijk. Verderop meer hierover. Professioneel is dat grenzenloos verbinden en combineren ook nooit uit mijn leven weg is geweest. Ik had als directielid van het Alfa-college innovaties en externe contacten in portefeuille. Zonder verbinden en combineren kom je daar niet ver mee. De titel van mijn proefschrift luidt: Verbindingskracht & Combinatievermogen, die is gekozen omdat deze woorden de essentie weergeven van succesvolle strategische allianties tussen beroepsonderwijs en bedrijfsleven. Dit empirisch onderzoek werd vervolgens de basis voor mijn dubbellectoraat. Mijn inaugurale rede bij de start van het lectoraat had als titel: Verbinden en Combineren en ging over de combinatie tussen MBO en HBO en hun gezamenlijke verbindingen met het regionale bedrijfsleven in multidisciplinaire en multilevel ketens. In de regio, om te beginnen in de grensregio tussen Emmen/ Hoogeveen/Hardenberg in Nederland en Meppen/Lingen/Osnabrück in Duitsland. Grenzenloos verbinden en combineren 49

4 Precies ook de speerpunten in de Rijnlandacademie, die door beide beroepsonderwijsinstellingen ROC Alfa-college en Stenden Hogeschool, ook opdrachtgevers van mijn lectoraat, samen is opgericht. De opdracht van het lectoraat is drieledig: 1. richt regionale innovatieketens in tussen beroepsonderwijs en bedrijfsleven op actuele sociaal-economische thema s in de regionale kenniseconomie (dat werden er twee: De oudere mens die langer thuis blijft wonen/zorg&wonen en De toerist die langer in de regio blijft en vaker terugkomt/vrijetijd) 2. onderzoek en ontwikkel dit in projecten, verbindt die innovaties zo ook met het onderwijs; 3. en doe aan transfer naar andere regio s, om te beginnen naar de Euregio rondom Osnabrück. Dus we verbinden en combineren voortdurend grenzenloos MBO met HBO en beiden met bedrijven uit allerlei branches, en Nederland met Duitsland. Dat doen we al enkele jaren met 18 kenniskringleden, 16 opleidingen, een stuk of 40 docenten, tientallen studenten en ongeveer 70 bedrijven. In 2 multidiciplinaire ketens rondom combinaties van Zorg&Wonen&Vrije Tijd. Die combinaties maken is mooi en inspirerend werk, maar daar ben je zeer kwetsbaar als je elkaars taal niet spreekt en omgeving niet kent. Ook in dit geval zijn we grensbewoners, die een zesde zintuig hebben voor grensoverschrijding en cross-overs. We weten dat grenzen fluïde zijn, die steken we regelmatig over. Maar we wonen maar op één plek: bij het Alfa-college of bij de Stenden hogeschool (hoewel er al sommigen zijn met twee woningen, zoals de lector die haar woning heeft in beide onderwijsinstellingen). Die plek moet een welkome plaats zijn voor grensoverstekers; we moeten allemaal feeling krijgen voor de kansen aan beide grenskanten voor hen die we opleiden en hun werkveld. En de Rijnlandacademie helpt daar zeer bij. 4. Keuze voor Drenthe en Niedersachsen niet toevallig De keuze voor deze regio s is niet toevallig natuurlijk. Bij beide regio s zijn de lectoraatsthema s Zorg&Wonen en Toerisme actueel en hot. Vergrijzing en Healthy Ageing bijvoorbeeld zijn aan beide kanten van de grens aan de orde en toeristisch zouden we veel meer aan elkaar kunnen hebben als we beter op elkaar afgestemd waren. Er is nogal wat grensoverschrijdend arbeidsverkeer, de parkeerplaats van Stenden Emmen staat voor minstens één derde gevuld met Duitse auto s en auto s uit Duitsland, Duitse studenten gaan graag naar Stenden Emmen en Alfa-college Hoogeveen/Hardenberg. Bedrijfsleven-partners van ons lectoraat uit Drenthe hebben vaak partners aan de andere kant van de grens en we hebben al enkele succesvolle gecombineerde onderwijspro- 50 Rijnland in de Regio

5 jecten samen. Het grensgebied van Zuidoost-Drenthe is voor ons van groot belang, nog een zaak die we delen met de Rijnlandacademie. 5. Gedeeld gedachtengoed Het gedachtengoed van de Rijnlandacademie is ons zeer na en is mede gebaseerd op dat van dit lectoraat. Dat één van de twee projectleiders, Cigdem Zantingh, kenniskringlid van ons is en projectleider van enkele zeer geslaagde lectoraatsonderzoeken en -projecten, kan niemand verbazen. Zij kent het bedrijfsleven ook in Duitsland goed (en de bedrijven kennen haar) en, dat verbindt zeer. Cigdem is net als ik een grensganger, ze kent de Duitse cultuur van binnen uit, heeft in Berlijn gewoond en gestudeerd, heeft zakelijke contacten met ondernemers, is zeer nieuwsgierig en een sociaal wonderkind. Ze is tweetalig, spreekt vloeiend Duits en Nederlands, en een echte ambassadeur van het beroepsonderwijs. Ze heeft al heel wat mensen de grens over gehaald en weet als geen ander wat grenzenloos verbinden en combineren betekent. 6. Onderzoek en projecten Het was dan ook niet vreemd dat ons allereerste onderzoeksproject vaktaal Duits betrof. We onderzochten en ontwikkelden het leren van Duitse vaktaal in multidisciplinaire ketens al doende leren op de werkplek. De partner was het DierenPark Emmen, die aan zag komen dat ze zich meer moesten richten op de Duitse gast. Ze wisten zich onvoldoende goed voorbereid om die bezoekers goed te kunnen bedienen, want een groot deel van hun werknemers beheerste de Duitse taal niet voldoende om met de Duitse gasten te communiceren over hun vak, dieren en de dierentuin. Zo konden ze zeker de gasten niet aan zich binden. Cigdem deed met studenten, collega-docenten en dierentuinmedewerkers haar onderzoek en projecten overal in die dierentuin, we zagen haar vaak in het nieuws komen, dan weer met een enorme vlinder op haar hoofd, dan weer bij de leeuwen en zelfs met een python om haar nek. Duitse vaktaal leren in lerende netwerken met collega s uit allerlei disciplines op het werk zelf en zien of je zo de veranderende doelgroep goed bedient, een mooie start van onze reeks projecten en onderzoeken. En daar ontdekten we dat meer bedrijven graag gasten en klanten uit Duitsland willen hebben, maar ze ook niet kunnen bedienen omdat ze hun taal niet spreken en hun profiel niet kennen.. We merkten trouwens toen al, in 2010, dat iedereen sprak over Nederlands-Duitse samenwerking opzetten en bijna geen bedrijf of organisatie dat daadwerkelijk voor elkaar kon krijgen. We zagen ook dat Duitsers Nederland niet op hun netvlies hebben. Onbekend maakt onbemind, geldt voor beide Grenzenloos verbinden en combineren 51

6 partijen. We spraken elkaars taal niet en kenden elkaar onvoldoende, we werkten letterlijk niet samen. Ons lectoraat is in 2011 begonnen met een dynamische en duurzaam gebleken samenwerking met Duitse partners uit het bedrijfsleven (vooral uit Toerisme, Hotel en Vrije Tijd-branche en Geoparken), uit overheden (gemeentes Lingen, Meppen en vooral Osnabrück en het Bundesland Niedersachsen) en het onderwijs (met name Hochschule Osnabrück). We hebben ondertussen samen een kleine multidisiciplinaire keten in Osnabrück en diverse succesvolle projecten, zoals het Family Event (combi van Geopark De Hondsrug en Geopark Terra Vita met lokale ondernemers in horeca, marketing, natuur/ cultuur) voor families uit Drenthe en Niedersachsen die bij elkaar op vakantie gaan, simpel gezegd en het langjarige project Community of Practice Toerisme met minstens 30 bedrijven (voorlopers en volgers) uit ons grensgebied. Diverse studenten lopen er stage en doen ter plekke onderzoek. In 2013/2014 is de samenwerking uitgebreid met combi s tussen Zorg&Wonen&Vrije Tijd. We gaan samen met prof. dr. ing. Arens-Fischer, directeur van de faculteit Duaal leren en werken van de Hochschule Osnabrück, een Nederlands-Duits onderzoeksconsortium inrichten op Healthy Lifestyle, bijvoorbeeld Gezondheidstoerisme en de toepassing van Domotica op de combi-gebieden Zorg&Verblijf, en we hebben plannen om samen enkele Nederlands-Duitse lerende netwerken in te richten tussen publiekprivate partijen uit de grensregio s. We wisselen kennis uit en werken met name samen met de duale opleidingen van de campus Lingen. Mooie grenzenloze verbindingen en combinaties. 7. Zo dichtbij en toch zo anders Wat we ook hier merken, is: zo dichtbij en zo anders. Want de Duitse benadering van verbindingen en combinaties is toch anders dan de Nederlandse. Zijn wij vooral gericht op multidisciplinair werken en ontwikkelen in comakership ook tussen MBO en HBO, zij zijn vooral monodisciplinair georiënteerd en comakership vindt met name plaats tussen HBO en bedrijven. Hebben wij netwerken ook buiten onze eigen onderwijspartners en regio, zijn zij meer regionaal gefocused. En ook hier zijn we blij mee, want dat geeft leven in de brouwerij en maakt dat we interessant zijn voor elkaar. De Duitse partners gaan hun zeer grote ervaring met lerende netwerken en informeel leren op de werkplek inbrengen, wij die van multidisicplinaire samenwerking en combi s van Zorg&Wonen&Vrije Tijd en Healthy Ageing. 52 Rijnland in de Regio

7 8. Verwantschap Rijnlandacademie en lectoraat Duurzame innovatie in de regionale kenniseconomie Waar is die nauwe verwantschap tussen de Rijnlandacademie en dit lectoraat inhoudelijk dan eigenlijk op gestoeld? Zoals al eerder gezegd: vooral de gedeelde grens en de grenzenloos grote kansen die dat biedt voor wederzijdse grensbewoners, maar ook de manier waarop die kansen door samenwerking en kennisdeling worden benut en we elkaar als partner in ontwikkeling zien. En het besef dat de kenniseconomie zich uitstrekt over onze landsgrenzen heen en we samen en van elkaar veel kunnen leren. Centraal staat het samenwerkingsformat van het lectoraat, dat we ook hier toepassen. Dat format hebben we in de afgelopen jaren samen met het bedrijfsleven ontworpen, getest en onderzocht al doende lerend en klein beginnende. Het is een voorwaarde en middel om tot succesvolle regionale allianties tussen beroepsonderwijs en bedrijfsleven te komen en samen (innovatief) sterker te worden door uitwisseling van kennis, scholing en mensen die grensoverschrijdend kunnen werken. Het samenwerkingsformat voor duurzame (en succesvolle) samenwerking tussen beroepsonderwijs en bedrijfsleven in de regio: Multidisciplinair Multilevel Regionale clusters rond sociaal-economische thema s Complementaire ketens, geen supply-chains Comakership van meet af aan op alle organisatieniveaus Partners die elkaar rechtstreeks kennen en vertrouwen Leren van elkaar, al doende leren, reallife Klein beginnen met Voorlopers en Volgers Nabijheid (letterlijk en figuurlijk) Docentenstages en gastcolleges Onderzoek en onderwijs Ontwikkelen en aanbieden nieuwe combi s Leren&Werken op de werkplek in bedrijf De allerbelangrijkste verbinding is de manier waarop we partners van elkaar willen zijn. We kennen elkaar persoonlijk, hebben gedeelde belangen (naast onze eigen) en zijn Grenzenloos verbinden en combineren 53

8 interessante partners in ontwikkeling van elkaar. We zijn nieuwsgierig naar elkaar en hebben plezier in de verbinding. Met name innovatievraagstukken in de regionale kenniseconomie staan centraal. Het Rijnlandse model staat ons daar als voorbeeld voor ogen, zowel bij de Rijnlandacademie als bij het lectoraat. Het draait in dit model om samenwerkingsbereidheid tussen overheden, onderwijs en bedrijfsleven, gedeeld eigenaarschap, netwerken en al doende leren. Het marktdenken staat niet direct voorop. Er is ruimte voor experimenten, ook als ze niet direct de potentie en het verdienmodel hebben van Silicon Valley. Er wordt meer uitgegaan van vertrouwen dan van concurrentie. Dat spreekt ons aan. Heerlijk, laat de witte wieven maar komen, waar vandaan dan ook. We verbinden ons er grenzenloos mee. Over de auteur Dr. Ineke Delies is lector Duurzame innovatie in de regionale kenniseconomie, het dubbellectoraat van Stenden Hogeschool en ROC Alfa-college. Ineke Delies promoveerde in 2009 op een proefschrift over succesfactoren van strategische kennisallianties tussen beroepsonderwijs en bedrijfsleven bij de faculteit Economie van de Rijksuniversiteit Groningen. Voordien was ze werkzaam in verschillende directiefuncties bij het ROC Alfa-college met als portefeuille: sectorvorming en vernieuwing, onderwijsinnovatie, externe contacten en kennisinnovatie en strategische allianties met bedrijfsleven.vanaf mei 2014 is Ineke Delies tevens programmaleider Healthy Lifestyle van Het Healthy Ageing Network Northern Netherlands (HANNN). Publicaties: Delies, I. (2009). Verbindingskracht & combinatievermogen: Een empirisch onderzoek naar kennisallianties tussen beroepsonderwijs (ROC) en bedrijfsleven. Haren: Ineke Delies. Geraadpleegd via: Delies, I.(2009). Verbinden en combineren: Inaugurale rede van Ineke Delies, uitgesproken bij haar inauguratie als lector Duurzame innovatie in de regionale kenniseconomie aan Stenden hogeschool en ROC Alfa-college op 7 mei Geraadpleegd via: lector%20ineke%20delies.pdf 54 Rijnland in de Regio

9 Delies, I. ( 2012).The future of sustainable innovation in the regional knowledge economy. Good relations important for innovation. In: GPS. Global Positioning of the School of Leisure and Tourism Management. From data collection to scenario planning. Leeuwarden: Stenden University. Delies, I. (2013). Economische slagkracht Duits grensgebied baat bij ketenbenadering. In: F. Bosker (Red.), Internationaal Ondernemen. Leeuwarden: KSI, Research Centre School of Business Stenden hogeschool. Zantingh, C. (2010, oktober). Hoe leg je in het Duits uit dat de bezoeker linksaf bij de vlindertuin komt. Talent: Magazine van het Alfa-college Groningen. Wat speelt er in het lectoraat op dit moment langs de grens: Community of Practice Toerisme van IK Drenthe uitgebreid met een Community in Osnabrück, rondom veranderende gastprofielen en werkomgevingen Project Family Event met Geoparken De Hondsrug en Terra Vita, toerismeverbanden en studenten van beide hogescholen en Alfa-college: families uit Drenthe en Osnabrück delen hun vakantie met elkaar Project Landesgartenschau Papenburg met Marketing Drenthe en regiomarketing en Drentse en Papenburgse bedrijven Koppeling lectoraat en Geoparken De Hondsrug en Terra Vita: verbinden van beide geopark-academies aan lerende netwerken lectoraat Ontwikkelen van uitbreiding Hunenweg Nederland en Duitsland ism Geoparken Nederlands-Duitse onderzoeks- en stagesamenwerking en uitwisseling van ruim 20 HBO- en MBO-studenten Toerisme en Leisure van Hochschule Osnabrück en Stenden/Alfa Project E233, Grensoverschrijdende netwerken Toerisme en Logistiek: EDR-project samen met Gerhard Roelfes en de stedenkring Zuidoost-Drenthe/Twente-Noordwest-Duitsland: duoproject van kenniskringleden Steffen Fokkema (Stenden hogeschool) en Marijn Molema (Windesheim) PhD kenniskringlid Steffen Fokkema bij de Universiteit van Amsterdam en de VU op inter- en intrastedelijke samenwerking toerisme/mkb en overheden Grenzenloos verbinden en combineren 55

10 tussen grenssteden en economische impact. Betrokken steden: Emmen & Lingen/Meppen/Osnabrück en Enschede/Münster 18 holes project: nieuwe, multidisciplinaire arrangementen tussen golfbanen in Drenthe en mogelijk ook Emsland/Osnabrück Healthy Lifestyle Hospitality: Reeds functionerende Innovatiewerkplaats Centre of Expertise Healthy Ageing in Drenthe verbinden met Osnabrück en later wellicht ook Rostock en Griefswald Twee Letters of Intent tussen de beide professorships van prof. dr. ing. W. Arens Fischer van de Hochschule Osnabruck en van dr. I. Delies van de Stenden hogeschool en ROC Alfa-college tot nauwe Duits-Nederlandse samenwerking op het gebied van onderzoek, innovatie en onderwijs met betrekking tot enerzijds Learning networks education-industries en anderzijds: Healthy Lifestyle and applied Technology Zie voor verdere informatie ook de beide websites van het lectoraat: en 56 Rijnland in de Regio