Migratiesaldo-nul in de Nationale landschappen

Transcriptie

1 Migratiesaldo-nul in de Nationale landschappen In opdracht van Milieudefensie Johan van Iersel Annet Bogaerts maart 2009 Rapportnummer: RIGO Research en Advies BV De Ruyterkade AC Amsterdam telefoon telefax

2

3 MIGRATIESALDO-NUL IN DE NATIONALE LANDSCHAPPEN 1 Migratiesaldo-nul in de Nationale Landschappen Milieudefensie heeft RIGO gevraagd nader te onderzoeken hoe het staat met de huishoudenontwikkeling in de Nationale Landschappen. Centrale vraag hierbij is hoeveel woningen er gebouwd mogen worden, uitgaande van migratiesaldo-nul. RIGO heeft hiertoe een eigen landsdekkende prognose opgesteld, die uitgaat van het migratiesaldo-nulprincipe. Voor wat betreft de landelijke totalen is aangesloten op de prognose van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). 1 In deze notitie geven we een beeld van de cijfermatige uitkomsten van deze exercitie en zetten we de uitkomsten af tegen de regionale prognose van de CBS en het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) op basis van het PEARL-model. 2 Het CBS en het PBL baseren zich bij het opstellen van de prognoses op nieuwbouwplannen in de verschillende regio s en gemeenten. Als het goed is, dan klinkt in deze plannen het migratiesaldo-nul beleid door. In dat geval zijn er weinig tot geen verschillen tussen de prognose van het CBS/PBL en die van RIGO. Als er wel verschillen worden geconstateerd is er reden voor alertheid. De regionale prognose van het CBS/PBL is een toonaangevende prognose in Nederland en wordt door vele instanties (zoals lokale overheden en corporaties) gebruikt om inzicht te krijgen in geprognosticeerde huishoudenontwikkelingen. Men gebruikt deze prognose ook vaak om een nieuwbouwprogramma te onderbouwen. Als in de prognose van het CBS/PBL en dus de onderliggende nieuwbouwplannen het migratiesaldo-nulbeleid niet doorklinkt, dan bestaat er dus een reëel gevaar dat er in het betreffende landschap te veel gebouwd gaat worden. In de Nota Ruimte zijn niet alle Nationale Landschappen exact afgebakend. Dit is overgelaten aan de provincies. Inmiddels zijn de landschappen overigens wel vrijwel allemaal afgebakend. Alleen de landschappen Middag-Humsterland, Hoesche Waard en Groene Woud zijn nog niet exact begrensd (zie ook kaart 1). voetnoot 1 2 De landelijke totalen komen dus overeen met de CBS-prognose (2007) zoals gedownload van CBS-statline in september Hiermee wordt ook het effect van de buitenlandse migratie meegenomen. Deze dateert uit 2007 maar begin dit jaar zijn enkele wijzigingen doorgevoerd. Gewerkt is met de versie die in september 2008 via CBS-statline te downloaden was.

4 2 MIGRATIESALDO-NUL IN DE NATIONALE LANDSCHAPPEN kaart 1 Nationale landschappen Bron: VROM (datum laatste wijziging ).

5 MIGRATIESALDO-NUL IN DE NATIONALE LANDSCHAPPEN 3 Migratiesaldo-nul in de Nota Ruimte Op 17 januari 2006 heeft een meerderheid van de Eerste Kamer ingestemd met de Nota Ruimte. Kleinere gemeenten in het landelijke gebied krijgen in de Nota meer ruimte om voor de eigen bevolking te kunnen bouwen. Hiermee wordt beoogd verschraling van het voorzieningenaanbod op het platteland en gedwongen vertrek uit de woongemeenten door bijvoorbeeld starters en ouderen te voorkomen. De woningbouw in landelijke gemeenten wordt begrensd door het migratiesaldonulbeleid. Deze gemeenten krijgen de mogelijkheid om zoveel woningen te kunnen laten bouwen als overeenkomt met hun natuurlijke bevolkingsaanwas, gedefinieerd als het aantal woningen dat nodig is wanneer het saldo van alle verhuisbewegingen op nul wordt gesteld. Belangrijk in deze zinsnede uit de Nota is dat eruit blijkt dat bouwen voor de eigen natuurlijke bevolkingsaanwas de centrale doelstelling is. Het migratiesaldonulbeleid is hiervan een afgeleide en geen doel op zichzelf. In de Nota Ruimte heeft het Rijk twintig Nationale Landschappen aangewezen (zie kaart 1). Het stempel Nationaal Landschap betekent dat het Rijk het betreffende gebied ziet als een gebied met internationaal zeldzame of unieke en nationaal kenmerkende landschapskwaliteiten, en in samenhang daarmee bijzondere natuurlijke en recreatieve kwaliteiten. Deze kwaliteiten moeten duurzaam worden beheerd en waar mogelijk worden versterkt. Binnen de Nationale Landschappen is ruimte voor ten hoogste de eigen bevolkingsgroei. Hier is dus het migratiesaldo-nulbeleid van toepassing op het landschap als geheel en niet alleen voor de afzonderlijke gemeenten. Indien er in de ene gemeente een positief saldo wordt gerealiseerd, zal dit dus moeten worden gecompenseerd door een negatief saldo in een andere gemeente. Op basis van dit uitgangspunt moeten provincies en gemeenten afspraken maken over de omvang en locatie van woningbouw. Het Groene Hart Het Groene Hart is het enige Nationale Landschap waarvan het Rijk de geografische grenzen in de Nota heeft vastgelegd. In PKB-kaart 9 en in kaart VII van de uitvoeringsagenda zijn de exacte grenzen van het Groene Hart weergegeven. Voor dit Landschap weten we dus 100% zeker dat het CBS/PBL bij haar prognoses van dezelfde begrenzing is uitgegaan als RIGO. De verschillen tussen het CBS/PBL en RIGO zijn dan ook ondanks de verschillende benaderingswijzen zeer beperkt. In tabel 1 is te zien dat als alleen wordt gekeken naar die gemeenten waarvan het grondgebied voor minimaal 90% in het Groene Hart ligt, het verschil beperkt blijft tot 400 huishoudens (c.q. woningen). Deze gemeenten tezamen bedekken in totaal 80% van het Groene Hart. Als ook de gemeenten met meer dan 50% van het grondgebied in het Groene Hart worden meegeteld, dan bedraagt de dekkingsgraad 89%. De overige 11% van het Groene Hart ligt in gemeenten als Amsterdam, waarvan de demografische prognose moeilijk aan het Groene Hart te koppelen is.

6 4 MIGRATIESALDO-NUL IN DE NATIONALE LANDSCHAPPEN kaart 2 Verschil huishoudengroei CBS/PBL Migratiesaldo-nul, Bron: RIGO, CBS/PBL, Ministerie van VROM

7 MIGRATIESALDO-NUL IN DE NATIONALE LANDSCHAPPEN 5 De tabel laat tevens zien welke gemeenten volgens het CBS/PBL minder of meer gaan bouwen dan migratiesaldo-nul. Zo zal volgens de CBS/PBL-prognose De Ronde Venen 600 woningen meer bouwen dan volgens het migratiesaldo-nulprincipe en buurgemeente Nieuwkoop 600 woningen minder. In kaart 2 is te zien voor welke gemeenten het CBS/PBL uitgaat van een opvangfunctie en welke juist niet. Het is zoals gezegd aan de (gezamenlijke) provincies om dit soort onderlinge uitwisselingen tussen gemeenten te coördineren. tabel 1 De huishoudenontwikkeling in het Groene Hart volgens het CBS/PBL en volgens migratiesaldo-nul (RIGO)* GROENE HART % grondgebied 2007 in landschap CBS/PBL Migratiesaldo nul Verschil CBS/PBL - Migratiesaldo nul ABCOUDE 100% ALPHEN AAN DEN RIJN 100% BERGAMBACHT 100% BODEGRAVEN 100% BOSKOOP 100% JACOBSWOUDE 100% LIESVELD 100% LOENEN 100% OUDEWATER 100% REEUWIJK 100% SCHOONHOVEN 100% VLIST 100% ZEDERIK 100% MONTFOORT 100% NIEUW-LEKKERLAND 100% ALKEMADE 100% GRAAFSTROOM 100% NIEUWKOOP 100% DE RONDE VENEN 100% WOERDEN 100% BREUKELEN 100% GIESSENLANDEN 100% OUDERKERK 100% LOPIK 100% LEERDAM 100% VIANEN 100% NEDERLEK 99% RIJNWOUDE 99% WEESP 93% WIJDEMEREN 93% GOUDA 90% ZOETERWOUDE 89% ALBLASSERDAM 81% OUDER-AMSTEL 81% MAARSSEN 69% IJSSELSTEIN 68% WADDINXVEEN 60% DE BILT 60% MUIDEN 60% ZEVENHUIZEN-MOERKAPELLE 59% LEIDERDORP 52% > 90% (dekkingsgraad = 80%) % totaal (dekkingsgraad = 89%) * Celwaarden zijn afgerond op 100-tallen, berekeningen zijn uitgevoerd op niet afgeronde celwaarden. Hierdoor kan de optelsom afwijken van de som van afzonderlijke cellen. Anders dan bij de andere Landschappen is voor het Groene Hart bij RIGO bekend hoeveel woningen de beleidsmakers in het Groene Hart willen gaan bouwen. Dit aantal is bestuurlijk vastgelegd op woningen in de periode tot Zowel de CBS/PBL prognose als de RIGO migratiesaldo-nulprognose laten zien dat dit aantal veel en veel te hoog is.

8 6 MIGRATIESALDO-NUL IN DE NATIONALE LANDSCHAPPEN Als alleen wordt gekeken naar de gemeenten waarvan minimaal 90% van het grondgebied in het Groene Hart ligt, dan is slechts een bouwopgave van woningen te verantwoorden. En zelfs als gemeenten als Zevenhuizen-Moerkapelle en De Bilt worden meegeteld, is een bouwopgave van hoger dan niet te verantwoorden. tabel 2 De huishoudenontwikkeling in Middag-Humsterland, Noordelijke Wouden, Drentsche Aa, IJsseldelta, Noordoost-Twente, Winterswijk, Rivierengebied, Arkemheen-Eemland, Stelling van Amsterdam, Zuidwest-Zeeland en de Gelderse Poort volgens het CBS/PBL en volgens migratiesaldo-nul (RIGO)* % grondgebied in landschap CBS/PBL Migratiesaldo nul Verschil CBS/PBL - Migratiesaldo nul MIDDAG-HUMSTERLAND (dekkingsgraad = 33%) WINSUM 60% NOORDELIJKE WOUDEN (dekkingsgraad = 30%) ACHTKARSPELEN 73% DRENTSCHE AA (dekkingsgraad = 58%) AA EN HUNZE 66% IJSSELDELTA (dekkingsgraad 79%) ZWARTEWATERLAND 68% KAMPEN 60% Totaal NOORDOOST-TWENTE (dekkingsgraad = 98%) DINKELLAND 100% TUBBERGEN 100% LOSSER 100% Totaal WINTERSWIJK (dekkingsgraad = 64%) WINTERSWIJK 100% RIVIERENGEBIED (dekkingsgraad = 63%) BUREN 97% WIJK BIJ DUURSTEDE 89% BUNNIK 55% Totaal ARKEMHEEN-EEMLAND (dekkingsgraad = 44%) BUNSCHOTEN 100% EEMNES 71% Totaal STELLING VAN AMSTERDAM (dekkingsgraad = 22%) WEESP 58% UITGEEST 53% ABCOUDE 50% Totaal ZUIDWEST-ZEELAND (dekkingsgraad = 96%) VEERE 100% SLUIS 99% BORSELE 66% MIDDELBURG 53% Totaal GELDERSE POORT (dekkingsgraad = 75%) MILLINGEN AAN DE RIJN 100% UBBERGEN 99% GROESBEEK 98% RIJNWAARDEN 98% Totaal * Celwaarden zijn afgerond op 100-tallen, berekeningen zijn uitgevoerd op niet afgeronde celwaarden. Hierdoor kan de optelsom afwijken van de som van afzonderlijke cellen. De overige Nationale Landschappen Voor alle overige Landschappen liet het Rijk het in de Nota Ruimte aan de provincies over om de Landschappen geografisch af te bakenen. Zoals gezegd is dat inmiddels grotendeels gebeurd. De provincies hebben net als het Rijk bij het Groene Hart zich bij het afbakenen van de landschappen niet laten leiden door gemeen-

9 MIGRATIESALDO-NUL IN DE NATIONALE LANDSCHAPPEN 7 tegrenzen. Dit maakt het voor de toekomst lastig het migratiesaldo-nulbeleid exact te monitoren. Demografische gegevens als vestiging en vertrek worden immers op gemeentelijk niveau geregistreerd. In dit onderzoek is gewerkt met het aandeel van het grondoppervlak dat binnen de gemeente ligt. Is dit 100%, dan is zeker dat het migratiesaldo-nulbeleid voor de betreffende gemeente opgaat. In alle andere gevallen kan het zijn dat de door het CBS/PBL verwachte nieuwbouw buiten het betreffende Landschap plaatsvindt. In tabel 2, tabel 3 en tabel 4 staat voor alle Landschappen de huishoudenontwikkeling weergegeven volgens het CBS/PBL en volgens migratiesaldo-nul. Hierbij staan alleen die gemeenten weergegeven waarvan meer dan 50% van het grondgebied in een Nationaal Landschap ligt. Ook is aangegeven wat de dekkingsgraad is: het aandeel van het Nationale Landschap dat in de betreffende gemeenten ligt. tabel 3 De huishoudenontwikkeling in Hoekse Waard, Veluwe en Laag Holland volgens het CBS/PBL en volgens migratiesaldo-nul (RIGO)* % grondgebied in landschap CBS/PBL Migratiesaldo nul Verschil CBS/PBL - Migratiesaldo nul HOEKSCHE WAARD (dekkingsgraad = 99%) STRIJEN 100% CROMSTRIJEN 97% OUD-BEIJERLAND 97% KORENDIJK 95% BINNENMAAS 86% Totaal VELUWE (dekkingsgraad = 66%) NUNSPEET 100% OLDEBROEK 100% ELBURG 100% HEERDE 99% EPE 98% RENKUM 98% HATTEM 97% ROZENDAAL 97% RHEDEN 92% APELDOORN 82% BRUMMEN 80% ERMELO 74% VOORST 72% EDE 65% HARDERWIJK 62% ARNHEM 56% > 90% (dekkingsgraad = 44%) % Totaal LAAG HOLLAND (dekkingsgraad = 91%) GRAFT-DE RIJP 100% BEEMSTER 100% SCHERMER 100% LANDSMEER 100% ZEEVANG 100% OOSTZAAN 95% WORMERLAND 95% WATERLAND 84% UITGEEST 68% CASTRICUM 66% ZAANSTAD 51% > 90% (dekkingsgraad = 61%) % Totaal * Celwaarden zijn afgerond op 100-tallen, berekeningen zijn uitgevoerd op niet afgeronde celwaarden. Hierdoor kan de optelsom afwijken van de som van afzonderlijke cellen.

10 8 MIGRATIESALDO-NUL IN DE NATIONALE LANDSCHAPPEN kaart 3 Verschil huishoudengroei CBS/PBL Migratiesaldo-nul, Bron: RIGO, CBS/PBL, Ministerie van VROM

11 MIGRATIESALDO-NUL IN DE NATIONALE LANDSCHAPPEN 9 tabel 4 De huishoudenontwikkeling in Zuidwest Friesland, Groene Woud, Zuid Limburg en de Nieuwe Hollandse Waterlinievolgens het CBS/PBL en volgens migratiesaldo-nul (RIGO)* % grondgebied in landschap CBS/PBL Migratiesaldo nul Verschil CBS/PBL - Migratiesaldo nul ZUIDWEST FRIESLAND (dekkingsgraad = 84%) NYEFURD 100% GAASTERLAN-SLEAT 100% WYMBRITSERADIEL 80% WUNSERADIEL 50% Totaal GROENE WOUD (dekkingsgraad = 86%) BOXTEL 95% OISTERWIJK 93% BEST 84% OIRSCHOT 73% HAAREN 65% SINT-OEDENRODE 62% SCHIJNDEL 59% > 90% (dekkingsgraad = 32%) % Totaal ZUID LIMBURG (dekkingsgraad = 86%) VALKENBURG AAN DE GEUL 100% VOERENDAAL 100% GULPEN-WITTEM 100% MARGRATEN 100% SCHINNEN 100% VAALS 100% SIMPELVELD 100% ONDERBANKEN 100% NUTH 99% BEEK 83% MEERSSEN 81% EIJSDEN 59% STEIN 50% > 90% (dekkingsgraad = 71%) % Totaal NIEUWE HOLLANDSCHE WATERLINIE (dek.gr. = 45%) WIJDEMEREN 92% MAARSSEN 79% LINGEWAAL 75% WEESP 62% CULEMBORG 61% NAARDEN 61% MUIDEN 59% Totaal * Celwaarden zijn afgerond op 100-tallen, berekeningen zijn uitgevoerd op niet afgeronde celwaarden. Hierdoor kan de optelsom afwijken van de som van afzonderlijke cellen. Conclusies In kaart 3 staat het verschil tussen de relatieve groei volgens het CBS/PBL en volgens migratiesaldo-nul per gemeente aangegeven. Grofweg laten de Nationale Landschappen zich indelen in drie groepen: Landschappen waar er weinig (of negatieve) verschillen zijn tussen het CBS/PBL en het migratiesaldo-nulscenario. Als in deze Landschappen de in de CBS/PBL-prognose aangenomen nieuwbouwaantallen worden gerealiseerd, handelt men dus in overeenstemming met migratiesaldo-nul. Het gaat hier om de Landschappen: Middag-Humsterland, IJsseldelta, Rivierengebied, Hoekse Waard, Noordelijke Wouden en Zuidwest Friesland.

12 10 MIGRATIESALDO-NUL IN DE NATIONALE LANDSCHAPPEN Landschappen waar het CBS/PBL hoger uitkomt dan migratiesaldo-nul. Voor deze Landschappen geldt dat in de nieuwbouwplannen die CBS/PBL hanteert het migratiesaldo-nulbeleid nog niet doorklinkt. Vooral voor deze Landschappen geldt dat dus dat aanpassing van het nieuwbouwbeleid gewenst is. Het gaat hier om de Landschappen: Noordoost-Twente, Winterswijk, Arkemheen- Eemland, Gelderse Poort, Veluwe, Laag Holland, Groene Woud en (in mindere mate) Zuid-Limburg. Landschappen waarover twijfel bestaat omdat de afbakening van het Landschap nauwelijks aansluit op de gemeentegrenzen. Het gaat hier om de Landschappen: Drentsche Aa, Stelling van Amsterdam, Zuidwest-Zeeland en de Nieuwe Hollandse waterlinie. Het landschap Graafschap is zelf dusdanig verspreid over verschillende gemeenten dat het niet in de tabellen staat weergegeven. Vooral in de tweede groep landschappen is het gevaar aanwezig dat er meer woningbouw wordt gepland dan benodigd voor de eigen bevolkingsaanwas. Het is hierbij op zijn minst onhandig dat een vooraanstaande prognose als die van het CBS/PBL deze nieuwbouwplannen in haar prognoses als uitgangspunt neemt. Het gevaar bestaat nu dat gemeentebesturen de CBS/PBL-prognose gebruiken om hun nieuwbouwplannen te rechtvaardigen. Het is dan ook te hopen dat in de nieuwe prognose van CBS/PBL die in 2009 uitkomt wel rekening wordt gehouden met het beleid omtrent de Nationale Landschappen. Het Groene Hart is een geval apart. Zowel het CBS/PBL als RIGO komt op een huishoudengroei van rond de over de periode Desalniettemin is de uitbreidingsopgave bestuurlijk vastgesteld op woningen. Een aantal dat bekeken vanuit het migratiesaldo-nulbeleid voor de Nationale Landschappen veel te hoog is.