Individuele verschillen in steroïd respons bij astmatische kinderen: de rol van het FCER2 gen
|
|
- Koenraad van de Velde
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 FE Individuele verschillen in steroïd respons bij astmatische kinderen: de rol van het FCER2 gen Samenvatting De T2206C FCER2 variant werd al eerder geassocieerd met IgE levels, astma exacerbaties en een verlaagde expressie van het FCER2 gen in kinderen die inhalatie corticosteroïden (ICS) gebruikten en deelnamen aan een klinische trial. Deze bevinding was tot nu toe niet gerepliceerd. In de huidige studie hebben wij de eerder gevonden associatie met exacerbaties getoetst en als aanvulling op deze eerdere studie hebben wij ook de associatie tussen de FCER2 T2206C variant en astma symptoom scores en medicatie gebruik bestudeerd. Om de invloed van de FCER2 variant op astma exacerbaties (gemeten door middel van astmagerelateerde ziekenhuisopnames of eerste hulp bezoeken) te onderzoeken hebben wij gebruik gemaakt van twee datasets. We hebben gegevens uit de PACMAN-cohort studie (Universiteit Utrecht, Nederland) en de BREATHE studie (University of Dundee, Schotland) gebruikt. De T2206C variant was geassocieerd met een verhoogd risico op astmagerelateerde ziekenhuisbezoeken in kinderen die ICS gebruikten (OR: 1.91, 95%BI: ). De FCER2 variant was ook geassocieerd met een verhoogde kans op ongecontroleerd astma (gemeten met behulp van de gevalideerde ACQ vragenlijst) (OR: 2.64, 95%BI: ) en een verhoogd risico op astma symptomen in het afgelopen jaar (p < 0.05). Daarnaast vonden wij een associatie met een verhoogde dagelijkse steroïden dosering (OR: 2.46, 95%BI: ). Met deze studie hebben wij de resultaten, de associatie met exacerbaties, uit de eerdere klinische trial gerepliceerd en daarnaast lieten wij een associatie zien met astma symptomen en een verhoogde dagelijkse dosering ICS. Onze resultaten
2 wekken de suggestie dat het FCER2 gen een interessante farmacogenetische marker zou kunnen zijn. Achtergrond Inhalatie corticosteroïden (ICS) zijn eerste keus in de behandeling van astma om luchtwegontsteking te verminderen en longfunctie te verbeteren [1]. Ondanks de effectiviteit van ICS bij het merendeel van de astma patiënten, verschilt de individuele respons op behandeling [2] en reageert een deel van de patiënten onvoldoende op behandeling met ICS [3 4]. Onvoldoende reageren op medicamenteuze behandeling kan verschillende oorzaken hebben. Eén daarvan kunnen genetische verschillen zijn. De lage-affiniteit IgE-receptor (CD23), coderend voor het Fc-fragment van IgE (FCER2 gen) speelt een belangrijke rol bij de regulatie van de IgE respons in astma [5]. Activatie van de receptor heeft down-regulatie van de IgE respons tot gevolg. Eerdere studies hebben aangetoond dat corticosteroïden de expressie van FCER2 en CD23 receptor functie beïnvloeden [6], daarom zou het een aanknopingspunt voor nieuwe therapeutische interventies kunnen zijn. In een eerdere studie lieten Tantisira et al. [7] zien dat genetische variatie in het FCER2 gen geassocieerd was met behandeluitkomst bij kinderen die ICS gebruikten. Dragers van de FCER2 T2206C (rs ) variant hadden vaker astma exacerbaties. Omdat er ten tijde van deze studie geen geschikt replicatie cohort beschikbaar was konden deze resultaten niet gerepliceerd worden. Het doel van onze studie was om de eerdere associatie met astma exacerbaties te repliceren en daarnaast bestudeerden wij ook de associatie tussen astma symptomen en astma medicatie gebruik en variatie in het FCER2 gen. Methoden
3 Voor deze studie hebben wij gegevens gebruikt uit twee studies. We hebben 386 kinderen (4-12 jaar) die astmamedicatie gebruikten en deelnamen aan de PACMANstudie (Pharmacogenetics of Asthma medication in Children: Medication with ANtiinflammatory effects) geïncludeerd [8] en daarnaast hebben we kinderen en jongvolwassenen (3-22 jaar) met astma (n = 939) die deelnamen aan de BREATHE studie geselecteerd [9 10]. Van alle kinderen waren speekselmonsters verzameld (voor DNA isolatie) en hadden we gegevens omtrent exacerbaties. Alle deelnemers waren van Noord-Europese afkomst en gebruikten ICS. Omdat we een relatief zeldzame uitkomst bestudeerden (ernstige astma exacerbaties) hebben we de gegevens van de twee studies gecombineerd. De volgende definitie werd gehanteerd voor ernstige astma exacerbaties: (1) astmagerelateerde ziekenhuis bezoeken (EHBO bezoek of ziekenhuisopname) of (2) een kuur met orale steroïden. Daarnaast hebben we in de PACMAN-studie astma symptomen en astma controle [11 12] als uitkomst voor behandelrespons bestudeerd. In de BREATHE studie hebben we medicatie gebruik (dagelijks bronchodilator gebruik (SABA) en een hoge dagelijkse dosering ICS (>400 mcg/dag, dit is meer dan geadviseerd in de BTS richtlijnen)) als uitkomstmaat voor behandelrespons gedefinieerd. DNA isolatie werd uitgevoerd volgens het protocol van de fabrikant [13]. Voor het genotyperen van de rs SNP (FCER2 T2206C variant) werd gebruik gemaakt van een TaqMan- assay (Applied Biosystems, Foster City, California, US). De genotype verdeling van de FCER2 SNP was in Hardy Weinberg equilibrium (>0.05) en genotype call rates waren > 97%. Onze primaire analyse betrof het testen van de associatie tussen het FCER2 genotype (homozygote T2206C variant allel dragers vs. alle andere T2206C genotypes). Resultaten
4 De karakteristieken van de beide studie populaties zijn weergegeven in tabel 1. In beide groepen, zijn ongeveer 60% van de deelnemers jongens. Deelnemers van de PACMAN-studie cohort hadden vaker eczeem (69.3% vs. 53.1%) en allergische rhinitis (48.4% vs. 22.6%) vergeleken met deelnemers van de BREATHE studie. De genotype verdeling was vergelijkbaar voor de twee cohorten; in beide groepen was ongeveer 8% van de deelnemers homozygoot dragen van de FCER2 T2206C variant. Voor zowel de PACMAN als de BREATHE studie was er een trend richting een verhoogd risico op ziekenhuisbezoeken voor dragers van twee FCER2 variant allelen. Gegevens van de twee studies werden gecombineerd en de T2206C variant bleek geassocieerd te zijn met een verhoogd risico op ernstige astma exacerbaties (astma-gerelateerde ziekenhuis bezoeken) (OR: 1.91, 95% BI: ). We vonden geen associatie met het gebruik van orale steroïden (p = 0.89) (Tabel 2). In de PACMAN-studie was de T2206C FCER2 variant geassocieerd met een verhoogde kans op ongecontroleerd astma (OR: 2.64, 95% BI: ). Ook hadden homozygote dragers van het variant allel hadden een verhoogde kans op piepen (OR: 3.43, 95% BI: ), kortademigheid (OR: 2.64, 95% BI: ) hoesten (OR: 3.22, 95% BI: ) en nachtelijke symptomen tijdens het afgelopen jaar (OR: % BI: ). In de BREATHE studie was de T2206C variant geassocieerd met een hoge dagelijkse dosis ICS (OR: 2.46, 95% BI: ) (Tabel 4). Discussie We hebben aangetoond dat de FCER2 T2206C variant geassocieerd is met een verhoogde kans op astmagerelateerde ziekenhuisbezoeken bij kinderen die ICS gebruikten. In een eerdere studie lieten Tantisira en collega's [7] al zien dat het T2206C FCER2 genotype geassocieerd was met een verhoogde kans op ernstige exacerbaties in een 4-jarige periode bij kinderen die deelnamen aan de CAMP trial.
5 Tot nu toe was deze bevinding nog niet gerepliceerd, omdat er geen geschikte replicatie populatie beschikbaar was. Met de huidige studie waren wij in staat om deze eerdere bevinding te repliceren in een onafhankelijk cohort ICS gebruikers. Daarbij hebben wij ook aangetoond dat homozygote dragers van het variant allel een hogere risico hadden op het krijgen van astma symptomen vergeleken met dragers van de andere genotypen. Astma symptomen zijn een van de belangrijkste klinische parameters die door de (huis)arts gebruikt worden voor de behandeling van de ziekte en zouden daarom ook een bruikbaar eindpunt kunnen zijn voor farmacogenetische studies [14 15]. Helaas hadden wij geen gegevens omtrent symptomen voor de BREATHE studie, maar we vonden wel dat de T2206C variant geassocieerd was met een hogere dagelijkse ICS dosering voor kinderen in de BREATHE studie. We hebben aangetoond dat de FCER2 T2206C variant geassocieerd is met ernstige astma exacerbaties, astma symptomen en de dagelijkse ICS dosering bij astmatische kinderen die ICS gebruiken. De relatief hoge allel frequentie van de T2206C variant gecombineerd met de associaties met verschillende astma uitkomsten (symptomen, exacerbaties en medicatie gebruik) maken dat deze farmacogenetische marker ook interessant zou kunnen zijn voor de praktijk. Helaas zijn er nog niet veel behandelalternatieven wanneer ICS onvoldoende werkzaam zijn. Maar vroege identificatie van patiënten die onvoldoende op behandeling reageren kan de astma mortaliteit reduceren door deze patiënten in een vroeg stadium door te sturen naar een specialist of therapie met leukotriene antagonisten te starten. Daarnaast is recent aangetoond dat anti-ige therapie (omalizumab) astma controle kan verbeteren bij patiënten die niet goed reageren op de standaard behandeling met ICS [16 17]. Farmaocogenetica kan daarnaast bijdragen aan de identificatie van nieuwe aangrijpingspunten voor behandeling. In een vervolgstudie zullen we genetische variatie in genen betrokken bij de ontstekingscascade en genen in het corticosteroidreceptor-complex bestuderen in relatie tot ICS behandelrespons. De eerste analyses
6 waarbij we in totaal 48 SNPs in verschillende genen die allemaal deel uitmaken van het corticosteroid-receptor complex, de plek waar het medicijn in het lichaam bindt zodat het zijn werking kan uitvoeren, bestudeerd hebben liet geen significante associaties zien. Geen van de door ons bestudeerde SNPs in deze genen voldeed aan de Bonferroni gecorrigeerde p-waarde van 2.08*10-4 (48 testen). De meest significante associatie vonden we tussen astma exacerbaties en een variant in het NR3C1 gen, coderend voor de corticosteroid receptor (rs ), (OR: 2.1, 95% BI: , p = 0.002). Op dit moment zijn we nog bezig met de inclusie van de PACMAN studie en zullen de analyses herhaald worden als we het streefaantal van 1000 patiënten geincludeerd hebben. Daarnaast worden ook patiënten uit de BREATHE studie (Schotland) gegenotypeerd zodat de data uiteindelijk samen geanalyseerd kan worden (meta-analyse).
7 Tabellen Tabel 1. Basis karakteristieken studie populaties PACMAN cohort (n = 386) BREATHE cohort (n = 939) Kind karakteristieken Gemiddelde leeftijd (SD) 8.4 (2.5) 10.0 (3.9) Mannelijk geslacht, % Atopisch eczeem, % Allergische rhinitis,% Astma exacerbatie afgelopen 12 maanden / 6 maanden EHBO bezoek / Ziekenhuis opname Orale steroiden
8 Tabel 2. FCER2 variant risico op exacerbaties Uitkomst Ruwe P Gecorrigeerde P OR (95% BI) OR (95% BI)* Orale steroiden 1.17 ( ) Ziekenhuisbezoek** 2.00 ( ) ( ) ( ) * OR voor homozygoot T2206C mutant allele vergeleken met alle andere T2206C genotypen, gecorrigeerd voor leeftijd, geslacht en BTS behandel stap. ** Astmagerelateerd EHBO bezoek of ziekenhuisopname.
9 Tabel 3. FCER2 variant risico op ongecontroleerd astma PACMAN Uitkomst Ruwe P Gecorrigeerde P OR (95% BI) OR (95% BI)* Afgelopen week Ongecontroleerd astma 2.30 ( ) ( ) 0.05 (ACQ) Afgelopen jaar Piepen 3.32 ( ) Kortademigheid 2.50 ( ) Hoesten 3.29 ( ) Slaap verstoringen 2.94 ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) Beperkingen in dagelijkse activiteiten ( ) ( ) Extra medicatiegebruik 2.33 ( ) ( ) 0.06 * OR voor homozygoot T2206C mutant allele vergeleken met alle andere T2206C genotypen, gecorrigeerd voor leeftijd, geslacht en BTS behandel stap.
10 Tabel 4. FCER2 variant en astma medicatie gebruik BREATHE Uitkomst* Ruwe P Gecorrigeerde P OR (95% BI) OR (95% BI)* Dagelijks SABA gebruik ( ) ( ) Hoge dagelijkse ICS dosis*** ( ) ( ) * Tijdens de afgelopen 6 maanden. ** OR voor homozygoot T2206C mutant allel vergeleken met alle andere T2206C genotypen, gecorrigeerd voor leeftijd, geslacht en BTS behandel stap. *** Meer dan geadviseerd in behandel richtlijnen.
11 Referenties 1. Global Initiative for asthma: Global Strategy for Asthma Management and Prevention Report (updated 2009), Drazen JM, Silverman EK, Lee TH. Heterogeneity of therapeutic responses in asthma. Br Med Bull 2000;56(4): Bateman ED, Harrison TW, Quirce S, Reddel HK, Buhl R, Humbert M, et al. Overall asthma control achieved with budesonide/formoterol maintenance and reliever therapy for patients on different treatment steps. Respir Res 2011;12(1): Koster ES, Wijga A, Koppelman GH, Postma DS, Brunekreef B, de Jongste J, et al. Uncontrolled asthma at age 8: the importance of parental perception towards medication. Pediatr Allergy Immunol Acharya M, Borland G, Edkins AL, Maclellan LM, Matheson J, Ozanne BW, et al. CD23/FcepsilonRII: molecular multi-tasking. Clin Exp Immunol 2010;162(1): Fischer A, Konig W. Regulation of CD23 expression, soluble CD23 release and immunoglobulin synthesis of peripheral blood lymphocytes by glucocorticoids. Immunology 1990;71(4): Tantisira KG, Silverman ES, Mariani TJ, Xu J, Richter BG, Klanderman BJ, et al. FCER2: A pharmacogenetic basis for severe exacerbations in children with asthma. J Allergy Clin Immunol 2007;120(6): Koster ES, Raaijmakers JA, Koppelman GH, Postma DS, van der Ent CK, Koenderman L, et al. Pharmacogenetics of anti-inflammatory treatment in children with asthma: rationale and design of the PACMAN cohort. Pharmacogenomics 2009;10(8): Palmer CN, Lipworth BJ, Lee S, Ismail T, Macgregor DF, Mukhopadhyay S. Arginine-16 beta2 adrenoceptor genotype predisposes to exacerbations in young asthmatics taking regular salmeterol. Thorax 2006;61(11):940-4.
12 10. Tavendale R, Macgregor DF, Mukhopadhyay S, Palmer CN. A polymorphism controlling ORMDL3 expression is associated with asthma that is poorly controlled by current medications. J Allergy Clin Immunol 2008;121(4): Juniper EF, Bousquet J, Abetz L, Bateman ED. Identifying 'well-controlled' and 'not well-controlled' asthma using the Asthma Control Questionnaire. Respir Med 2006;100(4): Juniper EF, Gruffydd-Jones K, Ward S, Svensson K. Asthma control questionnaire in children validation, measurement properties, interpretation. Eur Respir J Sahota A, Brooks AI, Tischfield JA. Preparing DNA from saliva for genotyping. CSH Protoc 2007;2007:pdb prot Levy ML, Thomas M, Small I, Pearce L, Pinnock H, Stephenson P. Summary of the 2008 BTS/SIGN British Guideline on the management of asthma. Prim Care Respir J 2009;18 Suppl 1:S Bindels PJE, van der Wouden JC, Ponsioen BP, Brand PL, Salome PL, van Hensbergen W, et al. NHG-Standaard Astma bij kinderen. Huisarts & Wetenschap 2006;49(11): Busse WW, Morgan WJ, Gergen PJ, Mitchell HE, Gern JE, Liu AH, et al. Randomized trial of omalizumab (anti-ige) for asthma in inner-city children. N Engl J Med 2011;364(11): Costello RW, Long DA, Gaine S, Mc Donnell T, Gilmartin JJ, Lane SJ. Therapy with omalizumab for patients with severe allergic asthma improves asthma control and reduces overall healthcare costs. Ir J Med Sci 2011.
Het genotype adrb2 Arg 16 verhoogt de kans op astmaexacerbaties bij kinderen die langwerkende beta-2-agonisten gebruiken: resultaten van de
x O O R S P R O N K E L I J K A R T I K E L Het genotype adrb2 Arg 16 verhoogt de kans op astmaexacerbaties bij kinderen die langwerkende beta-2-agonisten gebruiken: resultaten van de pacman-cohortstudie
Nadere informatieAstma; moeilijk of ernstig?! Marianne van Nieuwamerongen Physician Assistant longziekten
Astma; moeilijk of ernstig?! Marianne van Nieuwamerongen Physician Assistant longziekten Astma Chronische ontstekingsreactie van de luchtwegen die samengaat met de neiging van het luchtwegsysteem om sneller
Nadere informatieWat is astma eigenlijk? 5 stellingen
Leerdoelen Kennis over: Moeilijk behandelbaar astma Wim Oomen & Regien Kievits 2017 Wat is astma nu precies? Reflectie over astma-zorg in eigen praktijk Verschil tussen moeilijk behandelbaar en ernstig
Nadere informatieFactsheet Astma-/COPD-Monitor April 2007
Factsheet Astma-/COPD-Monitor April 7 Deze factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding worden gebruikt (M. Heijmans, Meer dan helft astmapatiënten heeft ziekte niet onder
Nadere informatieAstma controle, is er ruimte voor verbetering? Hoe goed behandelen we kinderen en volwassenen met astma in Nederland?
Astma controle, is er ruimte voor verbetering? Walter Balemans, kinderlongarts Antonius ziekenhuis, Nieuwegein CAHAG conferentie, januari 2017 Gewetensvraag Hoe goed behandelen we kinderen en volwassenen
Nadere informatieSamenwerking tussen de huisarts en tweedelijns zorg
1 Samenwerking tussen de huisarts en tweedelijns zorg Een beschrijving van de astma/copd dienst in Groningen, de patiënten populatie en crosssectionele verschillen 1 Metting EI, 1 Riemersma RA 1, Boetje
Nadere informatieSAMENVATTING SAMENVATTING
HbA 1c ontstaat door de versuikering van hemoglobine, het belangrijkste bestanddeel van rode bloedcellen. In het bloed bindt een glucosemolecuul (niet-enzymatisch) met een aminozuur van de β-keten van
Nadere informatieHuisarts en longarts ernstig astma
Huisarts en longarts ernstig astma lentebries 6 maart 2019 Els JM Weersink, Pulmonologist Department of pulmonology Location AMC Amsterdam University Medical Centers The Netherlands Casus mevrouw 60 jaar
Nadere informatieNurse versus physician-led care for the management of asthma
TRAM onderzoek Nurse versus physician-led care for the management of asthma Maarten C Kuethe1, Anja A P H Vaessen-Verberne1, Roy G Elbers2, Wim MC Van Aalderen3 1. Paediatrics, AMPHIA Hospital, Breda,
Nadere informatieAstma monitoring & E-health anno 2012. TRENDS XXII, Garderen
Astma monitoring & E-health anno 2012 TRENDS XXII, Garderen Eric de Groot, ISALA Zwolle Rijn Jöbsis, MUMC + Maastricht Leerdoelen monitoring astma Mate van astmacontrole staat centraal Eén ideaal instrument
Nadere informatieWat is astma? Wat is astma? Basis Cursus Astma bij Kinderen. Dilemma s bij behandeling van kinderen met astma
Basis Cursus Astma bij Kinderen Wat is astma? Anneke Landstra Mariëlle Pijnenburg Maarten Kuethe Wim van Aalderen Wat is Normale luchtweg Matig/ernstig astma gezond fataal astma Dilemma s bij behandeling
Nadere informatieBijlage II. Wetenschappelijke conclusies en redenen voor de wijziging van de voorwaarden van de vergunningen voor het in de handel brengen
Bijlage II Wetenschappelijke conclusies en redenen voor de wijziging van de voorwaarden van de vergunningen voor het in de handel brengen 5 Wetenschappelijke conclusies Algehele samenvatting van de wetenschappelijke
Nadere informatieSamenvatting Samenvatting Bij patiënten die met antikanker geneesmiddelen worden behandeld wordt een grote interindividuele variabiliteit gezien in de antitumor werking en de bijwerkingen. Naast klinische
Nadere informatieConflict van belangen
Steroïden en luchtwegverwijders: aparte inhalers of één langwerkend combinatiepreparaat? - een studieprotocol - Baretta H.J. 1, Metting E.I. 1, van Boven J.F. 1, Flokstra-de Blok B.M.J. 1, van der Molen
Nadere informatieSamenvatting (Summary in Dutch)
Samenvatting (Summary in Dutch) Zowel beleidsmakers en zorgverleners als het algemene publiek zijn zich meer en meer bewust van de essentiële rol van kwaliteitsmeting en - verbetering in het verlenen van
Nadere informatieVerbetering van therapietrouw. Peter W de Leeuw Afd. Interne Geneeskunde Academisch Ziekenhuis Maastricht
Verbetering van therapietrouw Peter W de Leeuw Afd. Interne Geneeskunde Academisch Ziekenhuis Maastricht Therapietrouw bij hypertensie Vrouw, 47 jaar, bloeddruk 184/102 mm Hg Diagnose: Essentiële hypertensie
Nadere informatieDisclosure belangen spreker
Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder
Nadere informatieCHAPTER 9. Samenvatting
CHAPTER 9 Samenvatting Samenvatting 143 Samenvatting Ondanks dat de kwaliteit van de antistollingsbehandeling met vitamine K antagonisten door de jaren heen is verbeterd, bestaat er nog steeds het risico
Nadere informatieSamenvatting. J. Nachtegaal, S.E. Kramer, J.M. Festen (Amsterdam)
Samenvatting Associatie tussen gehoorverlies en psychosociale gezondheid bij 18 tot 70 jarigen: eerste resultaten van de Nationale Longitudinale Studie naar Horen (NL-SH). J. Nachtegaal, S.E. Kramer, J.M.
Nadere informatieAstma monitoring & E-health anno 2013. TRENDS XXIII, Garderen
Astma monitoring & E-health anno 2013 TRENDS XXIII, Garderen Eric de Groot, ISALA Zwolle Rijn Jöbsis, MUMC + Maastricht Leerdoelen monitoring astma Mate van astmacontrole staat centraal Eén ideaal instrument
Nadere informatieAstma bij Kinderen. Adembenemend 2015 Hans Berg, Regien Kievits
Astma bij Kinderen Adembenemend 2015 Hans Berg, Regien Kievits Wat wil je weten? Astma is meest voorkomende chronische ziekte bij kinderen Prevalentie: 8 10 % van alle kinderen Standaarden: NHG- en Zorgstandaard
Nadere informatieZelfmanagementondersteuning of regelmatige controles bij COPD patiënten in de huisartspraktijk? Een gerandomiseerd gecontroleerd experiment
Zelfmanagementondersteuning of regelmatige controles bij COPD patiënten in de huisartspraktijk? Een gerandomiseerd gecontroleerd experiment British Medical Journal 2012; 345: e7642. Erik Bischoff, huisarts
Nadere informatieChapter 10 Samenvatting
Chapter 10 Samenvatting Chapter 10 De laatste jaren is de mortaliteit bij patiënten met psychotische aandoeningen gestegen terwijl deze in de algemene populatie per leeftijdscategorie is gedaald. Een belangrijke
Nadere informatieRespiratoire virussen en astma. Dr François Vermeulen Kinderlongziekten Gasthuisberg - UZ Leuven
Respiratoire virussen en astma Dr François Vermeulen Kinderlongziekten Gasthuisberg - UZ Leuven Plan Wheezing phenotypes Virussen als oorzaak van episodes van wheezing Virussen als oorzaak van astma Behandeling
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/43602 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Fenema, E.M. van Title: Treatment quality in times of ROM Issue Date: 2016-09-15
Nadere informatieGoed leven met astma
Goed leven met astma Tips kunnen op geen enkele manier professioneel medisch advies, zorgen of aandacht vervangen. Als u twijfelt of het advies op u van toepassing is, praat dan met uw gezondheidszorgbeoefenaar.
Nadere informatieLAN zorgstandaarden en NHG standaarden astma 2013 implementeren? Inkopen?
LAN zorgstandaarden en NHG standaarden astma 2013 implementeren? Inkopen? 24-1-2013 Jean Muris, huisarts, Kaderarts astma/copd Hoofd Huisartsopleiding Maastricht jean.muris@maastrichtuniversity.nl Astma
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Reumatoïde artritis (RA) komt in ongeveer 1 procent van de algemene populatie voor ongeacht etnische achtergrond. Kenmerkend voor deze immunologische ziekte is de aanwezigheid van een symmetrische ontsteking
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Dit proefschrift richt zich op statinetherapie in type 2 diabetespatiënten; hiervan zijn verschillende aspecten onderzocht. In Deel I worden de effecten van statines op LDLcholesterol en cardiovasculaire
Nadere informatieHet piepende kind. Nascholing huisartsen. 20 mei 2014. Annejet Plaisier. kinderarts
Het piepende kind Nascholing huisartsen 20 mei 2014 Annejet Plaisier kinderarts Incidentie van wheezing bij kinderen 18 16 Kinderen in % 14 12 10 8 6 4 2 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 MAS-90 Leeftijd
Nadere informatieAstma Controle en ziektelast Paul de Vries
Astma Controle en ziektelast Paul de Vries S&B 20-2 en 21-3-2017 Belangenverstrengeling Cohaesie Haringvliet Cahag Doel Inzicht in relatie astmacontrole en ziektelast Wat te doen bij onvoldoende controle?
Nadere informatieNederlandse samenvatting. (summary in Dutch)
(summary in Dutch) Type 2 diabetes is een chronische ziekte, waarvan het voorkomen wereldwijd fors toeneemt. De ziekte wordt gekarakteriseerd door chronisch verhoogde glucose spiegels, wat op den duur
Nadere informatieFysieke fitheid, vermoeidheid en fysieke training bij sarcoïdose patiënten
Fysieke fitheid, vermoeidheid en fysieke training bij sarcoïdose patiënten 5 april 2017 Sarcoïdose ontsporing afweersyteem ophoping afweercellen: granulomen overal in lichaam: longen, lymfesysteem, huid,
Nadere informatieCHAPTER 12. Samenvatting
CHAPTER 12 Samenvatting Samenvatting 177 In hoofdstuk 1 wordt een toegenomen overleving gerapporteerd van zeer vroeggeboren kinderen, gerelateerd aan enkele nieuwe interventies in de perinatologie. Uitkomsten
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur
Nadere informatieCognitive behavioral therapy for treatment of anxiety and depressive symptoms in pregnancy: a randomized controlled trial
Cognitive behavioral therapy for treatment of anxiety and depressive symptoms in pregnancy: a randomized controlled trial dr. T. Verbeek arts-epidemioloog Afd. Huisartsgeneeskunde en Epidemiologie 22 januari
Nadere informatieChapter 9. Nederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Type 2 diabetes mellitus komt vaak binnen families voor en is een multifactoriële aandoening, d.w.z. dat meerdere erfelijke factoren samen met omgevingsfactoren een rol spelen
Nadere informatieAcetylcysteine bij ouderen met COPD. Reduceert acetylsteine exacerbaties?
Home no. 3 Juni 2018 Eerdere edities Verenso.nl Acetylcysteine bij ouderen met COPD. Reduceert acetylsteine exacerbaties? Critical Appraisal of Topics Mariëlle Winters mariellewinters@gmail.com Aanleiding
Nadere informatieAllergische Rhinitis en Astma Wat zijn zinvolle preventiemaatregelen? WDH Marjo van de Ven
Allergische Rhinitis en Astma Wat zijn zinvolle preventiemaatregelen? WDH 5-10-10 Marjo van de Ven Primaire preventie: Inhoud Vermijden van sensibilisatie Secundaire preventie: Zijn allergeenvermijdende
Nadere informatiewaardoor een beroerte kan worden gezien als een chronische aandoening.
amenvatting Elk jaar krijgen in Nederland zo n 45.000 mensen een beroerte, ook wel CVA (Cerebro Vasculair Accident) genoemd. Ongeveer 60% van hen keert na opname in het ziekenhuis of revalidatiecentrum
Nadere informatieSummary Samenvatting Dankwoord Curriculum Vitae
Summary Samenvatting Dankwoord Curriculum Vitae 9 SAMENVATTING Hoofdstuk 1 bevat een korte inleiding over het diagnostische proces en er worden twee van de meest gebruikte diagnostische beeldvormende
Nadere informatieCasusschetsen astma/copd
Casusschetsen astma/copd 7 augustus 2000 Casusschets 1 Mevr. N, is een 26 jarige adipeuze Surinaamse vrouw die sinds 1994 in Nederland woonachtig is. Sinds haar komst naar Nederland heeft zij in wisselende
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra
Nadere informatieHet Verband Tussen Negatieve Levensgebeurtenissen, 5-HTTLPR en Reactieve. Agressie. Pien S. Martens. Open Universiteit Heerlen
REACTIEVE AGRESSIE Het Verband Tussen Negatieve Levensgebeurtenissen, 5-HTTLPR en Reactieve Agressie Pien S. Martens Open Universiteit Heerlen Naam student: Pien Sophie Martens Studentnummer: 850945172
Nadere informatieSamen in de lucht. Het kind met de piepende ademhaling. Guido Bothof, kinderarts i.o.
Samen in de lucht Het kind met de piepende ademhaling Guido Bothof, kinderarts i.o. Wat is een piepende ademhaling? - Ouders gebruiken piepen o.a. om moeite met ademhaling en hoorbare ademhaling aan te
Nadere informatieRegionaal formularium astma / COPD
Regionaal formularium astma / COPD Dr. V. van der Meer, huisarts / kaderarts astma COPD Drs. R. Roelofsen, huisarts / kaderarts i.o. astma COPD Welk middel en device kiest u? Mw. A, 40 jaar Astma, nieuw
Nadere informatieAllergische Rhinitis; Een preventieve behandelkans die we niet mogen laten liggen!!
Allergische Rhinitis; Een preventieve behandelkans die we niet mogen laten liggen!! 1 2 4 The Sneeze Wat is een inhalatieallergie Een inhalatieallergie is een reactie van het menselijk afweersysteem (het
Nadere informatieEen 49-jarige laborante met ademhalingsklachten. Gert-Jan Braunstahl, Rotterdam Shane Hanon, Brussel
Een 49-jarige laborante met ademhalingsklachten Gert-Jan Braunstahl, Rotterdam Shane Hanon, Brussel 49-jarige vrouw Bezoek spoedgevallendienst omwille van aanval van dyspnee en hoest, opgetreden op het
Nadere informatieNonrespons en ernstige klachten bij OCD: richtlijnen herzien? Else de Haan PhD Lidewij Wolters PhD Amsterdam, the Netherlands
Nonrespons en ernstige klachten bij OCD: richtlijnen herzien? Else de Haan PhD Lidewij Wolters PhD Amsterdam, the Netherlands Behandeling OCS bij kinderen Cognitieve gedragstherapie (CGT) Combinatie CGT
Nadere informatieOnderzoek naar luchtwegklachten bij omwonenden van veehouderijen
Onderzoek naar luchtwegklachten bij omwonenden van veehouderijen Floor Borlée, Joris IJzermans, Christel van Dijk, Dick Heederik, Lidwien Smit Institute for Risk Assessment Sciences (IRAS), Universiteit
Nadere informatieCover Page. Author: Kruis, Annemarije Title: The effectiveness of integrated disease management in COPD patients Issue Date:
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/29980 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Kruis, Annemarije Title: The effectiveness of integrated disease management in
Nadere informatieResultaten VGO en gerelateerde studies: inzichten in de relatie veehouderij en gezondheid? Dick Heederik IRAS Universiteit Utrecht
Resultaten VGO en gerelateerde studies: inzichten in de relatie veehouderij en gezondheid? Dick Heederik IRAS Universiteit Utrecht VGO studie Geen aanwijzingen voor meer ziekte door zoönoseverwekkers of
Nadere informatieSamenvatting en Discussie
101 102 Pregnancy-related thrombosis and fetal loss in women with thrombophilia Samenvatting Zwangerschap en puerperium zijn onafhankelijke risicofactoren voor veneuze trombose. Veneuze trombose is een
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/66121 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Voskamp, P.W.M. Title: Prepare; before starting dialysis : outcomes in patients
Nadere informatieWat doet kinderarts, longarts?
Astma van jong tot oud. Dr. R. Aalbers, longarts Martini Ziekenhuis, groningen Patient 1 Man, 49 jaar. Leraar. Nooit gerookt. Geen dieren. Bij H.A. bekend sinds 36 ste jaar met inspanningsastma. Vermijdt
Nadere informatieChapter 9. Nederlandse Samenvatting (Dutch Summary)
Chapter 9 Nederlandse Samenvatting (Dutch Summary) 10 13 14 15 16 17 18 19 20 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 Chapter 9 122 Dutch Summary Nederlandse Samenvatting Reumatoïde artritis
Nadere informatieCover Page. The following handle holds various files of this Leiden University dissertation:
Cover Page The following handle holds various files of this Leiden University dissertation: http://hdl.handle.net/1887/59477 Author: Hillger, J.M. Title: Take it personal! Genetic differences in G protein-coupled
Nadere informatieDisclosure belangen spreker
Effectiveness of case management in the reduction of COPD re-admissions: results of a pilot study Annelies E. van Eeden, Ingrid van de Poll, Gertrud van Vulpen, Tim Roldaan, Wies Wagenaar, Melinde Boland,
Nadere informatieIBOM-2. Het effect van Medicatiereview en begeleiding van patiënten na verblijf in het ziekenhuis
IBOM-2 Het effect van Medicatiereview en begeleiding van patiënten na verblijf in het ziekenhuis Abeer Ahmad Ruth Mast Giel Nijpels Jacqueline Dekker Piet Kostense Jacqueline Hugtenburg Afdelingen Klinische
Nadere informatiePiepjes en Pufjes. 8 september 2014
Piepjes en Pufjes 8 september 2014 NHG standaard: Astma bij kinderen Patrick Bindels Huisarts Praktijk Buitenhof Hoofd afdeling Huisartsgeneeskunde Erasmus MC Rotterdam Nieuwe ontwikkelingen bij astma
Nadere informatieCardiovasculaire medicatie: gezondheidswinst versus valrisico
Cardiovasculaire medicatie: gezondheidswinst versus valrisico Geeske Peeters Susan Tett Samantha Hollingworth Danijela Gnijdic Sarah Hilmer Annette Dobson Ruth Hubbard Richtlijn Acuut Coronair Syndroom
Nadere informatieRunning head: WERKZAAMHEID CLIËNTGERICHTE SPELTHERAPIE 1. Werkzaamheid van Cliëntgerichte Speltherapie bij Kinderen met Internaliserende
Running head: WERKZAAMHEID CLIËNTGERICHTE SPELTHERAPIE 1 Werkzaamheid van Cliëntgerichte Speltherapie bij Kinderen met Internaliserende Problematiek: De Mediërende Invloed van de Ouder-Therapeut Alliantie
Nadere informatieDubbeldiagnose. Paul Bresser, longarts Anaïs van Essen-Rubingh, huisarts
Dubbeldiagnose Paul Bresser, longarts Anaïs van Essen-Rubingh, huisarts Quiz 1 COPD is een aandoening van Jonge mensen Oudere mensen Beiden Quiz 2 Astma is een aandoening van Jonge mensen Oudere mensen
Nadere informatie17/04/2013. 1. Epidemiologische studies. Children should not be treated as miniature men and women Abraham Jacobi
Aanpak en interpretatie van een epidemiologische studie Aanpak en interpretatie van een epidemiologische studie Katia Verhamme, MD, PhD Epidemioloog OLV Ziekenhuis-Aalst Erasmus MC Rotterdam 20 april 2013
Nadere informatieDisclosure belangen spreker
Relatie tussen patiëntkenmerken en inhalatietechniek bij astma en COPD patiënten CAHAG conferentie 19 januari 2017 M.T. Lieshout, E.I. Metting, P. Hagedoorn, S. Schokker, E. Van Heijst, T. Klemmeier, M.R.
Nadere informatieHet belang van ondersteuning van mensen uit de naaste omgeving voor mensen met astma of COPD Geeke Waverijn & Monique Heijmans
Deze factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding (Het belang van ondersteuning van mensen uit de naaste omgeving voor mensen met astma of, Geeke Waverijn & Monique Heijmans,
Nadere informatieMoeilijk behandelbaar astma
Moeilijk behandelbaar astma Werkcollege 3.4 Levensfase 27 september 11-12.30 lokaal 16 Gerard Koppelman, Bart Rottier, Beatrix Children s Hospital Moeilijk behandelbaar astma Werkcollege 3.4 Levensfase
Nadere informatieHet voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis
Samenvatting Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis Hoofdstuk 1 bevat de algemene inleiding van dit proefschrift. Dit hoofdstuk
Nadere informatieWorkshop OVERDIAGNOSTIEK EN OVERBEHANDELING Astma & COPD
IMPLEMENTATIE VAN ASTMA EN COPD IN DE HUISARTSENPRAKTIJK DISCLOSURE BELANGEN SPREKERS: - Ingrid Looijmans: geen belangenverstrengeling 16 & 17 februari 2017 KADERHUISARTS SCHAKEL TUSSEN WETENSCHAP EN PRAKTIJK
Nadere informatieAanwezig zijn huisartsen en hun praktijkondersteuner, een longarts, longverpleegkundige van het ziekenhuis, kaderarts astma/copd van zorggroep ELZHA.
Notulen Transmuraal overleg Haga Ziekenhuis 8 oktober 2018 Inleiding: Het doel van dit overleg is het verder verhogen van de kwaliteit van astma/copd zorg door o.a. bespreken van actualiteiten, casuïstiek
Nadere informatieAmyotrophic Lateral Sclerosis: risk factors in the genome and exposome
Perry van Doormaal Promotie 21 november 2017, UMC Utrecht Titel proefschrift: Samenvatting in het Nederlands In dit proefschrift wordt het onderzoek beschreven naar genetische factoren en omgevingsfactoren
Nadere informatieBasaal Plus. Wat te doen als langwerkende insuline toegevoegd aan orale medicatie niet meer afdoende is? Duodagen april 2011
Basaal Plus Wat te doen als langwerkende insuline toegevoegd aan orale medicatie niet meer afdoende is? Duodagen april 2011 2 Toetsvragen Bij Insuline Resistentie bestaat er een afname in vrije vetzuur
Nadere informatieFarmacotherapeutisch rapport omalizumab (Xolair )
26033562 versie CFH 23-5-06 omalizumab (Xolair ) Farmacotherapeutisch rapport omalizumab (Xolair ) 1. Samenvatting De Commissie Farmaceutische Hulp heeft een farmacotherapeutisch rapport vastgesteld voor
Nadere informatieStudie type Populatie Patiënten kenmerken Interventie Controle Dataverzameling
Evidence tabel bij ADHD in kinderen en adolescenten (studies naar adolescenten met ADHD en ) Auteurs, Gray et al., 2011 Thurstone et al., 2010 Mate van bewijs A2 A2 Studie type Populatie Patiënten kenmerken
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/66111 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Streit, S.R. Title: Perspectives on treating hypertension in old age : the burden
Nadere informatieBehandeling van een trigger finger. Loes van Boxmeer & Emma Wassenaar
Behandeling van een trigger finger Loes van Boxmeer & Emma Wassenaar Overzicht Inleiding PICO Zoekstrategie & Flowchart Artikelen Chirurgie Anatomie Open vs percutaan Conclusie Inleiding Klinische symptomen
Nadere informatiehoofdstuk 1 doelstellingen hoofdstuk 2 diagnosen
Dit proefschrift gaat over moeheid bij mensen die dit als belangrijkste klacht presenteren tijdens een bezoek aan de huisarts. In hoofdstuk 1 wordt het onderwerp moeheid in de huisartspraktijk kort geïntroduceerd,
Nadere informatieImmuun Activatie in Relatie tot Manische Symptomen in Depressieve Patiënten. Karlijn Becking MD-PhD student, UMCG
Immuun Activatie in Relatie tot Manische Symptomen in Depressieve Patiënten Karlijn Becking MD-PhD student, UMCG Introductie Disbalans Pro-inflammatoire staat Destabilisatie Gevoeligheid voor stress Monocyt
Nadere informatieNieuwe medicatie voor astma / COPD
Nieuwe medicatie voor astma / COPD Waarom nieuwe middelen? Betere werkzaamheid Mindere bijwerkingen Minder frequente toedieningen Nieuw inhalatie-apparaat Goedkoper Met de tijd meegaan; wil niet achter
Nadere informatieChapter 11. Samenvatting
Chapter 11 Samenvatting 11. Samenvatting Hoge plasmaspiegels van von Willebrand factor (VWF) en stollingsfactor VIII (FVIII) zijn geassocieerd met een verhoogd risico op het krijgen van zowel arteriële
Nadere informatieWijzigingen in de Samenvatting van de Productkenmerken en Bijsluiter, voorgesteld door het Europees Geneesmiddelenbureau
BIJLAGE II Wijzigingen in de Samenvatting van de Productkenmerken en Bijsluiter, voorgesteld door het Europees Geneesmiddelenbureau Deze Samenvatting van de Productkenmerken en Bijsluiter zijn het resultaat
Nadere informatieAstma. Chronos, 14 juni 2016. Regien Kievits, kaderarts astma/copd
Astma Chronos, 14 juni 2016 Regien Kievits, kaderarts astma/copd Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen / Zie hieronder Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven
Nadere informatieVeel vrouwen gebruiken medicijnen tijdens hun zwangerschap. Van veel van deze medicijnen zijn de mogelijke teratogene effecten vaak nog niet goed beke
107 Veel vrouwen gebruiken medicijnen tijdens hun zwangerschap. Van veel van deze medicijnen zijn de mogelijke teratogene effecten vaak nog niet goed bekend. Onderzoek naar welke medicijnen gebruikt worden
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING 213 Primaire ciliaire dyskinesie (PCD) is een zeldzame erfelijke aandoening waarbij de trilharen die de luchtwegen bekleden niet goed werken. Trilharen hebben als functie om het
Nadere informatiePositieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen
Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen Positive, Negative and Depressive Subclinical Psychotic
Nadere informatieHooggebergtebehandeling bij ernstig. astma ACHTERGROND. 24 nummer Longziekten
Hooggebergtebehandeling bij ernstig astma Met medewerking van: Dr. Lous Rijssenbeek, longarts Nederlands Astmacentrum Davos 24 nummer 2-2019 Longziekten Els van den Brink Samenvatting De hooggebergtebehandeling
Nadere informatiedat lage maximum concentraties (piekspiegels) van pyrazinamide, rifampicine en isoniazide leidden tot resistentie-ontwikkeling van de bacterie.
S AMENVATTING 128 Samenvatting Tuberculose (TB of TBC) is een ernstige infectieziekte veroorzaakt door de bacterie Mycobacterium tuberculosis. Wereldwijd ontwikkelen jaarlijks 9 miljoen mensen TB en overlijden
Nadere informatiePharmacogenetic testing: why and when?
Pharmacogenetic testing: why and when? Teun van Gelder Afdelingen Interne Geneeskunde en Apotheek Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam Klinische Farmacologie Pharmacotherapy in special populations Children,
Nadere informatieAstmadiagnose bij kinderen
Lydia Pieters, Susanne Vijverberg, Jan Raaijmakers, Kors van der Ent, Anke-Hilse Maitland-van der Zee Onderzoek Astmadiagnose bij kinderen Samenvatting Pieters LE, Vijverberg SJH, Raaijmakers JAM, Van
Nadere informatiePoint-of-care INR monitoring in patiënten op vitamine K antagonisten. Jossi Biedermann Erasmus MC Star-MDC
Point-of-care INR monitoring in patiënten op vitamine K antagonisten Jossi Biedermann Erasmus MC Star-MDC Patiënten behandeld met VKA in Nederland Federatie Nederlandse Trombosediensten: Samenvatting medisch
Nadere informatieMarlies Peters. Workshop Vermoeidheid
Marlies Peters Workshop Vermoeidheid De ene vermoeidheid is de andere niet Deze vermoeidheid is er plotseling, niet gerelateerd aan geleverde inspanning De vermoeidheid wordt als (zeer) extreem ervaren
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 178 Nederlandse samenvatting Concentratieproblemen en hyperactiviteit zijn veelvoorkomende problemen op de kinderleeftijd; de diagnose ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder)
Nadere informatiehoofdstuk 1 hoofdstuk 2 hoofdstuk 3
200 SAMENVATTING Dikkedarmkanker is één van de voornaamste oorzaken van kanker-gerelateerde sterfte in geïndustrialiseerde landen. Als de darmtumor in een vroeg stadium wordt ontdekt, is genezing meestal
Nadere informatieINVLOED VAN CHRONISCHE PIJN OP ERVAREN SOCIALE STEUN. De Invloed van Chronische Pijn en de Modererende Invloed van Geslacht op de Ervaren
De Invloed van Chronische Pijn en de Modererende Invloed van Geslacht op de Ervaren Sociale Steun The Effect of Chronic Pain and the Moderating Effect of Gender on Perceived Social Support Studentnummer:
Nadere informatieOnderzoeksgroep Neurodegeneratieve Hersenziekten
WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK NAAR DE ROL VAN GENETICA IN JONGDEMENTIE: FAMILIES, MUTATIES EN GENETISCHE TESTEN. Christine Van Broeckhoven Neurodegeneratieve Hersenziekten Groep, Department Moleculaire Genetica,
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Kinderen met astma die daar regelmatig klachten van hebben, krijgen vaak het advies van een arts om dagelijks medicijnen te gebruiken. Die medicijnen zijn meestal corticosteroïden
Nadere informatieWat is nieuw in longfunctie? Jan Willem van den Berg Longarts
Wat is nieuw in longfunctie? Jan Willem van den Berg Longarts Oude situatie Referenties dateren uit de jaren 50-60 Groep mijnwerkers en staalarbeiders (ECCS) Vrouwen niet als referentie geïncludeerd (globaal
Nadere informatieB-vitaminen ter preventie van fracturen en de vermindering van het fysiek functioneren
SAMENVATTING Samenvatting B-vitaminen ter preventie van fracturen en de vermindering van het fysiek functioneren Door de stijgende levensverwachting zal het aantal osteoporotische fracturen toenemen. Osteoporotische
Nadere informatieConflict van belangen
Validering van de 1-week papierenversie en 1-week smartphoneapplicatie van de Control of Allergic Rhinitis and Asthma Test (CARAT) de Jong C. 1, Baretta H. 1, van der Molen T. 1, de Kroon J. 1, van Heijst
Nadere informatieThomas ontmoet een zebra Voorleesboekje voor een kind met allergie
1 Siemens Healthcare Diagnostics, de toonaangevende onderneming voor klinische diagnose, streeft er naar om artsen informatie te verschaffen die onmisbaar is voor accurate diagnoses en de nauwkeurige behandeling
Nadere informatie