Inhoud. Lijst van schema s, figuren en tabellen 17. Afkortingen 29. Woord Vooraf 33. Dankwoord 35

Transcriptie

1 Lijst van schema s, figuren en tabellen 17 Afkortingen 29 Woord Vooraf 33 Dankwoord 35 Over kleurschakeringen en tinten van armoede en sociale uitsluiting 37 Jan Vranken en Danielle Dierckx 1. Een urgente en evidente invalshoek Over wie gaat het? Bestaat er een draad van Ariadne? Het prisma van de armoede Armoederisico en materiële deprivatie Arbeid, onderwijs en gezondheid Het politieke en publieke draagvlak is fragiel Specifieke groepen in de schijnwerper Armoede en sociale uitsluiting in het tweede decennium Tot slot 51 DEEL I ARMOEDE EN SOCIALE UITSLUITING IN HOOFDSTUK 1 Het DNA van het Vlaamse armoedebeleid 57 Danielle Dierckx en Anneline Geerts 1. Armoede monitoren en beleid plannen Armoede monitoren Beleidsplannen Vlaamse Actieplan Armoedebestrijding (VAPA) Vlaams en Nationaal Hervormingsprogramma Het meten en plannen geanalyseerd 63 5

2 2. Thema s op de agenda Kinderarmoede Activering Andere thema s Toepassing van typologie van interventies Typologie van beleidsvisies Vlaamse Sociale Bescherming Sociaal wonen Tegemoetkoming kandidaat-huurders Wijziging grond- en pandendecreet Besluit 72 HOOFDSTUK 2 Inkomensarmoede in beeld gebracht 73 Jill Coene 1. Inleiding Over inkomen, armoede en ongelijkheid Inkomensarmoede Inkomensverdeling en ongelijkheid Andere armoede-indicatoren Socialezekerheidsuitkeringen en bijstand Schuldenlast De Centrale voor kredieten aan particulieren Budgetbegeleiding en -beheer, schuldbemiddeling en collectieve schuldenregelingen Inkomensbeleid Het Vlaamse niveau De realisatie van de automatische toekenning van rechten Zorgen voor een substantiële automatische huursubsidie voor mensen die te lang op de wachtlijst voor een sociale woning staan De realisatie van een voldoende kwalitatief toegankelijk aanbod van schuldhulpverlening Vlaams Basisdecreet Sociale Bescherming Het federale niveau Automatisch onderzoek naar het recht op IGO voor vervroegd gepensioneerden Verlenging van de pensioenbonus Overmatige schuldenlast Wetsvoorstel collectieve schuldenregeling Welvaartsaanpassingen van de sociale uitkeringen Conclusie 86 Noot 87 6

3 HOOFDSTUK 3 Werk en werkloosheid in onzekere tijden 89 Jill Coene 1. Inleiding Economisch herstel: we klommen uit het dal, maar voor hoe lang? Werk en werkloosheid in Vlaanderen Werkzaamheidsgraad Werkloosheidsgraad Niet-werkende werkzoekenden Aandachtspunten Arbeidsmarktbeleid Het Vlaamse niveau Het federale niveau Win-win-plan Anticrisismaatregelen Verminderde arbeidsongeschiktheid De zesde staatshervorming Conclusie 100 Noten 100 HOOFDSTUK 4 Het Gelijke Onderwijskansendecreet: een breuk in de cirkel? 101 Ides Nicaise 1. Inleiding: kansarme groepen in het Vlaamse onderwijs van de 21ste eeuw Een evaluatie van het Gelijke Onderwijskansendecreet Het recht op inschrijving : een wapen tegen discriminatie en segregatie? De lokale overlegplatforms: van concurrentie naar samenwerking? Financiële ondersteuning van GOK-scholen Komen de middelen terecht bij de juiste doelgroepen? Worden de bijkomende middelen goed gebruikt? Hebben de bijkomende middelen de GOK-doelgroep vooruit geholpen? Besluit en beleidsimplicaties 116 Noten 118 HOOFDSTUK 5 Naar een gezonde geest in een gezond lichaam voor iedereen 119 Jill Coene 1. Inleiding Gezondheid en ongelijkheid: een stand van zaken Gezondheidstoestand en leefstijl Gebruik en toegankelijkheid van gezondheidszorg 123 7

4 3. Mogelijke verklaringen voor de ongelijkheden in gezondheid Wat doet de overheid? Het Vlaamse beleid Federaal beleid Aanbevelingen Besluit 131 Noten 132 HOOFDSTUK 6 Energiearmoede in Vlaanderen: problematiek en beleid belicht 135 Frédéric Huybrechs 1. Inleiding Een definitie van energiearmoede als uitgangspunt Belangrijke elementen van een definitie van energiearmoede Bestaande definities Sleutelelementen Operationele en conceptuele definities Energiearmoede in statistieken De wettelijke en institutionele context Liberalisering Definities in België en Vlaanderen: kwetsbare en beschermde afnemers Rechthebbenden op het sociaal tarief voor gas en elektriciteit (federaal) Definiëring van beschermde consument door het Vlaamse Gewest Rechthebbenden op verwarmingstoelagen (federaal) Maatregelen bij wanbetaling Sociale steunmaatregelen Kritische reflectie Bepaling van de doelgroep Complexiteit en gelijke behandeling Geïntegreerde aanpak en preventie Financiering Conclusie 154 Noten 156 HOOFDSTUK 7 Armoede bij zelfstandigen. Een kwantitatief en kwalitatief beeld 157 Johan Lambrecht & Wouter Broekaert 1. Ten geleide Inkomens van de zelfstandigen in België 157 8

5 2.1 De data Beschrijvende inkomensstatistieken Inkomensverdeling Inkomensanalyse volgens kenmerken Verdeling volgens leeftijd Verdeling volgens geslacht Verdeling volgens sector Verdeling volgens regio Inkomensmigratie Armoede bij zelfstandigen Armoede meten Zelfstandigen onder de armoedegrens Kwalitatief beeld van zelfstandigen in armoede Oorzaken van armoede Gevolgen van armoede Besluit 172 DEEL II HET PRISMA VAN DE ARMOEDE 173 HOOFDSTUK 1 De superdiversiteit van armoede en sociale uitsluiting 177 An Van Haarlem, Jill Coene en Patrick Lusyne 1. Inleiding Migratiegeschiedenis Demografische gegevens Het aantal vreemdelingen Profiel van de vreemdelingen in België Kwetsbaarheid van personen van buitenlandse herkomst op verschillende maatschappelijke domeinen Methodologische aspecten Inkomen en armoederisico Arbeid Onderwijs Wonen Gezondheid Besluit 196 Bijlage 197 Noten 198 9

6 HOOFDSTUK 2 Getekend op verschillende domeinen: deprivatie bij personen van buitenlandse herkomst 199 Jill Coene en Peter Raeymaeckers 1. Inleiding Methode De data en databewerking Keuze van indicatoren Arm of niet? Deprivatie bij personen van buitenlandse herkomst: een beschrijvende analyse Resultaten op basis van EU-SILC Een verfijnde analyse naar nationaliteit: resultaten op basis van de EU-SILC Wie is er arm? Conclusie 210 Bijlagen 212 Noten 213 HOOFDSTUK 3 Mee met de stroom? Regionale verschillen in tewerkstellingskansen van migranten 215 Vincent Corluy, Ive Marx en Gerlinde Verbist 1. Inleiding Data en definities Mogelijke oorzaken voor regionale verschillen Migratiegeschiedenis Menselijk kapitaal Verstedelijkingen sociale netwerken Integratiebeleid Determinanten van de tewerkstellingskloof tussen migranten en autochtonen Conclusie 235 Noten 237 HOOFDSTUK 4 De onderwijspositie en -segregatie naar herkomst 239 François Levrau, Ward Nouwen en Noel Clycq 1. Inleiding De onderwijsachterstand in cijfers Kleuteronderwijs Lager Onderwijs Secundair Onderwijs Hoger Onderwijs

7 3. Theoretische verklaringen Onderwijssegregatie in het Vlaamse onderwijs Tracking en segregatie in het secundair onderwijs Cognitieve effecten van segregatie in het basisonderwijs Oorzaken van absolute segregatie in het basisonderwijs Oorzaken van relatieve segregatie in het basisonderwijs Besluit 260 Noten 261 HOOFDSTUK 5 Gelijkwaardige gezondheid voor migranten en etnisch-culturele minderheden 263 Ilse Derluyn, Vincent Lorant, Marie Dauvrin, Hans Verrept en Isabelle Coune 1. Inleiding Migranten, gezondheid en gezondheidszorg Een nationaal en internationaal kader Aanbevelingen Model Equity, Social Determinants and Public Health Programmes Richtinggevende principes Specifieke aanbevelingen Niveau 1: Context en sociaaleconomische status Niveau 2: Verschillen in blootstelling Niveau 3: Verschillen in kwetsbaarheid Niveau 4: Verschillen in uitkomsten Besluit 282 Noten 283 HOOFDSTUK 6 De gordiaanse knoop van migratie en de (multiculturele) welvaartsstaat 285 Nicolas Van Puymbroeck en Danielle Dierckx 1. Inleiding: socio-economische integratie als dimensie van het integratieproces De gordiaanse knoop van migratie en de (multiculturele) welvaartsstaat De toekenning van sociale rechten aan vreemdelingen De herverdelende (multiculturele) welvaartsstaat Het aanzuigeffect van de inclusieve welvaartsstaat De (in)directe kosten en baten van migratie Migratie en de multiculturele welvaartsstaat verzoenen: hoe tussenkomen in de gordiaanse knoop? Ingrijpen via het migrantenbeleid Ingrijpen via het migratiebeleid 300 Noten

8 HOOFDSTUK 7 De welvaartsstaat: voor wie wel en voor wie niet? 303 Bart Meuleman en Johan Wets 1. Inleiding Migratie, de welvaartsstaat en publieke opinie Welvaartschauvinistische opvattingen: een conceptuele verkenning Data en methode Dataset Afhankelijke variabele Onafhankelijke variabelen Bevindingen Beschrijvende resultaten Verklaringsmodellen voor welvaartschauvinisme Besluit en discussie 315 Bijlage 318 Noten 320 HOOFDSTUK 8 De vorm en inhoud van het Vlaamse integratiebeleid in verandering 321 Nicolas Van Puymbroeck 1. Inleiding De institutionele vormgeving en het inhoudelijk denkkader van het Vlaamse integratiebeleid in drie periodes Een laissez-faire multicultureel integratiebeleid ( ) Van nationaal onthaalbeleid naar Vlaams integratiebeleid ( ) Minimale beleidsinterventie en erkenning van het vrijwillig initiatief ( ) Een interventionistisch multicultureel integratie- en armoedebeleid ( ) Het interventionisme als inhaalbeweging: armoedefondsen en de erkenning van de integratiecentra ( ) Naar een decretale interventie: de rationalisatie van de integratiesector ( ) Een interventionistisch burgerschaps- en diversiteitsbeleid ( ) Inburgering en de transitie naar een nieuw assimilationisme ( ) De institutionele repercussie van een gewijzigd denkkader ( ) Conclusie: De institutionele en ideologische aporie van het nieuwe assimilationisme 340 Noten

9 HOOFDSTUK 9 Naar een divers-sensitieve en empowerende hulpverlening 345 Bea Van Robaeys en Kristel Driessens 1. Inleiding Evoluties in de hulpverlening: steeds meer etnisch-culturele diversiteit in het cliëntenbestand van welzijnsvoorzieningen De toename van etnisch-culturele diversiteit in het cliënteel van het algemeen welzijnswerk De toename van etnisch-culturele diversiteit in het OCMW-cliënteel Een betekenisvolle verschuiving in het cliëntprofiel van voorzieningen Onderzoek over de hulpverlening aan allochtonen Inzoomen op een kwalitatief onderzoek naar gekleurde armoede en hulpverlening Het perspectief van de hulpverleners Het perspectief van de hulpvragers De toekomst: transitie naar een divers-sensitief en empowerend sociaal werk 359 Noten 361 HOOFDSTUK 10 Samenleven met Roma: fictie of realiteit? 363 Elias Hemelsoet 1. Inleiding: een veranderende maatschappelijke context Wie zijn de Roma nu eigenlijk? Orde in de conceptuele verwarring Sporen van een moeilijke geschiedenis De Roma: een multicultuur Een stand van zaken Roma in Europa Roma in Vlaanderen Samenleven met de Roma: beleidsperspectieven Het werkingskader: een Europees beleid Federale en Vlaamse beleidsinitiatieven Lokale beleidsvoering: de case van Gent De maatschappelijke beeldvorming: de Roma als probleem? De Roma: een ordehandhavingsproblematiek De Roma: een cultuurproblematiek De Roma: een armoedeproblematiek De rol van Roma in onze samenleving Een blik vooruit 377 Bijlage 379 Noten

10 HOOFDSTUK 11 Armoede zonder papieren 381 Ides Nicaise, Ingrid Schockaert, Johan Wets en Tine Debosscher 1. Dark numbers Institutioneel kader Sociodemografisch profiel Mensen zonder wettig verblijf (toch) aan het werk Inkomen, armoede en deprivatie Woonsituatie Gezondheid 393 Besluit 394 Noten 395 HOOFDSTUK 12 De onderbenutting van hooggeschoolde immigranten 397 Johan Geets 1. Inleiding Waarom aandacht voor hooggeschoolde immigranten en overkwalificatie? Gehanteerde concepten en data Wie is overgekwalificeerd? Overkwalificatierisico en geslacht Werkzoekend versus adequaat tewerkgesteld Overkwalificatie Welke herkomstgroepen hebben een verhoogd overkwalificatierisico? Werkzoekend versus adequaat tewerkgesteld Overkwalificatie Welke andere determinanten bepalen het overkwalificatierisico? Human capital -variabelen Tewerkstellingsvariabelen Segmentatievariabelen Besluit 412 Noten 416 HOOFDSTUK 13 De mobilisatie van etnische verenigingen rond armoede in Brussel 419 Rebecca Thys 1. Inleiding Data en veldwerk Brusselse politieke context met focus op het integratiebeleid van burgers met een migratieachtergrond Armoede binnen de actieradius van etnische verenigingen in Brussel? Verklaringsmodellen voor de mobilisatiekracht van verenigingen

11 6. Migrantenverenigingen die aan armoedebestrijding doen en een conventionele politieke participatie Besluit: de rol van etnische verenigingen in de mobilisatie rond armoede in de Brusselse context 438 Noten 439 DEEL III BESLUIT & ARMOEDE ONTCIJFERD 441 Armoedebestrijding in het tweede decennium 445 Danielle Dierckx, Jan Vranken, Jill Coene en An Van Haarlem 1. Het zijn harde tijden Gekleurde armoede De armoedesituatie bij personen van buitenlandse herkomst Uitdagingen voor het sociaal werk Verwachtingen ten aanzien van het beleid De harde kern niet vergeten 450 HOOFDSTUK 1 Armoede en sociale uitsluiting ontcijferd 451 An Van Haarlem 1. Armoedemeting: een overzicht Inkomen en armoede Relatieve armoedegrenzen op basis van inkomen EU Statistics on Income and Living Conditions (EU-SILC) in België Hoe situeert België zich in Europa? De wettelijke armoedegrens Het Recht op Maatschappelijke Integratie Het Recht op Maatschappelijke Hulp De Gewaarborgde Gezinsbijslag (GGB) Het Gewaarborgd Inkomen voor Bejaarden (GIB) Inkomensgarantie voor ouderen (IGO) Tegemoetkomingen aan Personen met een Handicap (PH) Inkomensverdeling en -ongelijkheid Inkomensverdeling Inkomensongelijkheid Bestedingen Schulden Armoededomeinen Werkloosheid

12 3.2 Onderwijs Huisvesting Gezondheid Voedselbedeling Sociale Zekerheid Kinderen in armoede Gekleurde armoede 506 Adressen voor meer informatie 509 Bibliografie 515 Personalia