Alexander de Grote en de hellenistische rijken

Transcriptie

1 11 Alexander de Grote en de hellenistische rijken cultureel socio-economisch politiek De Griekse poleis hebben zich in een onderlinge strijd verzwakt (zie les 10). De Macedoniërs profiteren daarvan en veroveren in de 4e eeuw v.c. Hellas. Alexander de Grote verovert nadien nog meer gebieden. Hij regeert daardoor over een van de grootste wereldrijken uit de geschiedenis. Op welke manier probeert Alexander de Grote zijn rijk te besturen? Welke rol speelt de Helleense cultuur in het rijk? Wat gebeurt er na de dood van Alexander met het rijk? 800 v.c. KLASSIEKE OUDHEID 359 v.c. regering PHILIPPOS II van Macedonië Philippos II verovert Hellas 338 v.c. Philippos II vermoord 336 v.c. regering ALEXANDER DE GROTE 323 v.c Philippos II van Macedonië verenigt het verdeelde Griekenland Na de Peloponnesische oorlogen is de macht van Athene gebroken. Sparta wil graag de leider van Hellas zijn, maar heel wat poleis zijn daar niet tevreden mee. De Perzen zetten de poleis tegen elkaar op: ze hopen zo Hellas in handen te krijgen. Maar het loopt anders dan verwacht... Ten noorden van Griekenland ligt het koninkrijk Macedonië. Hun koning Philippos II ( v.c.) is een bewonderaar van de Griekse cultuur en van het militaire Sparta. Het is zijn droom een machtig rijk uit te bouwen. Hij verslaat de verbonden legers van Thebe en Athene en neemt heel Hellas in. Hij sticht een nieuw bondgenootschap: de Korinthische bond. Alle Griekse poleis moeten zich daarbij aansluiten en Macedonië als leider aanvaarden. Op politiek vlak blijven ze zelfstandig. Enkel Sparta is vrijgesteld van het lidmaatschap. De koning plant vervolgens een aanval op Perzië, maar wordt in 336 v.c. vermoord. Zijn zoon Alexander volgt hem op. Opdracht 1 Lees de tekst en beantwoord de vragen. Volgens de legenden was Alexander als kind al zonder angst en moedig. Op zijn twaalfde temde hij het prachtige paard Bucephalus, waarop tot dan toe niemand kon rijden. Hij was ook leergierig. Naar men zegt, sliep hij met een kopie van de Ilias van Homeros onder zijn hoofdkussen. Hij had verschillende leraars, waaronder de beroemde Atheense filosoof Aristoteles. Alexander was weetgierig en hield van lezen. De Ilias van Homerus hield hij voor het handboek van krijgskunde en dapperheid. Toen hij zich in Azië bevond, waar andere boeken niet te krijgen waren, liet hij zich Griekse werken opsturen: Philistus, Euripides (...) C De Griekse stadstaten 87

2 Aanvankelijk liep hij hoog op met Aristoteles, ja hij hield van hem, zoals hijzelf zei, evenzeer als van zijn vader: van deze heb ik het leven ontvangen, zei hij, maar Aristoteles leerde mij wel te leven. Uit: Plutarchus, Levens: Alexander De Griek Plutarchus (47-120) schreef biografieën van beroemde Grieken en Romeinen. Hij toonde in zijn boeken vooral de deugd en moed van beroemde mannen. - Wie was Aristoteles? - Wat heeft Alexander vooral van Aristoteles geleerd? - Bewijs dat de Ilias een van Alexanders lievelingsboeken was. - Waaruit blijkt dat Alexander zeer veel van de Grieken afwist? - Vat het karakter van Alexander in twee woorden samen. - Geef twee redenen waarom de tekst van Plutarchus misschien niet helemaal correct is. 2 Alexander de Grote verovert een wereldrijk Samen met de leden van de Korinthische bond en het Macedonische leger valt Alexander in 334 v.c. Perzië binnen. Hij verovert dit enorme rijk, met de hoofdstad Persepolis, in minder dan vier jaar. Koning Darius wordt vermoord door een van zijn eigen legeraanvoerders. Alexander de Grote roept zichzelf uit tot zijn opvolger. Hij droomt van de wereldheerschappij en rukt verder op naar Indië. Zijn leger steekt wel de Indus over, maar weigert daarna nog verder te trekken. Sommige soldaten zijn al jaren van huis. Alexander beslist daarom om terug te keren. In Babylon wordt hij ziek en sterft hij (323 v.c.). 88 LES 11 Alexander de Grote en de hellenistische rijken

3 Opdracht 2 Het wereldrijk van Alexander - Noem vijf hedendaagse landen die geheel of gedeeltelijk in het rijk van Alexander liggen. Gebruik een atlas. - Je begrijpt dat het moeilijk is om zo n rijk te besturen. Je kunt niet regelmatig van de ene hoek naar de andere reizen. Tel het aantal steden dat Alexander gesticht heeft. - Waarom zou hij dat gedaan hebben? - Waar stierf Alexander? In welk jaar? - Hoe lang heeft hij over de verovering van zijn wereldrijk gedaan? C De Griekse stadstaten 89

4 Opdracht 3 Coöperatief groepswerk: Ik, Alexander... RONDE 1 1 Jij kruipt nu samen met een paar klasgenoten in de huid van Alexander de Grote. Het Perzische Rijk is enorm groot. Er leven heel wat volkeren met een eigen cultuur (taal, godsdienst, gewoontes ). Hoe zou jij het rijk besturen? Welke beslissingen zou jij in zijn plaats nemen op het vlak van bestuur, handel, cultuur? Vergeet niet dat je in de 4e eeuw v.c. leeft! 2 Let goed op dat je heel aandachtig luistert naar de voorstellen van je groep. Nadien moet je die ideeën uitleggen aan een andere groep. Groep A: Politiek en oorlogvoering - Wat doe je met de overwonnen edellieden en rijken in het veroverde gebied? - Wat doe je met de overwonnen koning? - Wat doe je met overwonnen soldaten? - Hoe controleer je of je wetten in alle delen van je rijk worden gevolgd? - Hoe pak je opstanden in het rijk aan? Groep B: Economie - Hoe raak je aan geld? - Welk voordeel kun jij als koning uit de handel halen? - Welk voordeel kun jij als koning uit de nijverheid halen? - Hoe kun je de handel bevorderen? - Hoe kun je de nijverheid bevorderen? Groep C: Cultuur - Wat doe je met andere godsdiensten? - In je rijk worden verschillende talen gesproken. Welke nadelen heeft dat? - Wat doe je met andere talen? - Hoe kun je de verschillende culturen dichter bij elkaar brengen? - Hoe kun je je eigen cultuur over het hele rijk verspreiden? RONDE 2 3 De leden van elke groep gaan nu elk afzonderlijk naar een nieuw groepje. De nieuwe groepjes bestaan uit drie personen, afkomstig uit groep A, B en C. 4 De leden van de nieuwe groepen leggen nu alle voorstellen over politiek en oorlogvoering, economie en cultuur aan elkaar uit. 5 Vergelijk jullie ideeën met de oplossingen van Alexander. Gebruik daarbij de tekst en de bronnen van deze les. Noteer jullie bevindingen in de tabel. 90 LES 11 Alexander de Grote en de hellenistische rijken

5 Het idee van jouw groep Alexanders oplossing Politiek en oorlogvoering - - Een wereldrijk besturen Economie - - Handel bevorderen Perzië helleniseren Cultuur De hellenistische politiek van Alexander Ondanks zijn opvoeding in de democratische polis Athene kiest Alexander voor een heel andere politiek. Net zoals de Perzische koning regeert hij als een goddelijke alleenheerser over zijn wereldrijk. Om de culturele eenheid in zijn rijk te bevorderen, probeert hij Perzië te vergrieksen (= hellenisme). Hij laat groepen Grieken naar Perzië verhuizen. Hij maakt van het Grieks de officiële taal voor ambtenaren, wetenschappers, handelaars en soldaten. Daarvoor organiseert hij o.a. taallessen voor Perzen. Perzische soldaten krijgen les in Griekse gevechtstechnieken. Ook het aanmoedigen van huwelijken tussen Griekse en Macedonische militairen en Perzische vrouwen moet het hellenisme bevorderen. Op heel wat plaatsen in zijn rijk sticht hij nieuwe steden die meestal de naam Alexandrië krijgen. Alexandrië in Egypte groeit later uit tot een van de belangrijkste steden van de Oudheid. Samen met de eenheidstaal bevorderen die steden de handel. Om de handel te vergemakkelijken, voert hij in heel zijn rijk de Attische (Atheense) munt in. Opdracht 4 Huwelijk Alexander niet het enige (327 v.c.) Op de dag van het huwelijk tussen Alexander en de Bactrische prinses Roxane zijn in het hele rijk nog talloze andere Macedonische edelen getrouwd met Perzische bruiden. Dat gebeurde op uitdrukkelijk verzoek van de koning, die ook hiermee de grotere eenheid tussen de volkeren in zijn rijk wil bevorderen. Ook in de directe omgeving van de koning hebben een aantal jongere Macedonische edelen op de dag van het huwelijk van Alexander en Roxane een Perzische vrouw tot bruid genomen. Uit: Histokrant nr Waar ligt Bactriana? Kijk op de kaart bij opdracht 2. Wat zou de hedendaagse nationaliteit van prinses Roxane zijn? C De Griekse stadstaten 91

6 - Welke bedoeling had Alexander met het sluiten van gemengde huwelijken tussen edelen van verschillende volkeren? - Bewijs dat Alexander het voorbeeld geeft. 4 Het rijk valt uit elkaar Alexander sterft te snel om het rijk goed te kunnen organiseren. Zijn generaals, de Diadochen, bestrijden elkaar en het rijk valt uiteen in verschillende kleinere koninkrijken: de hellenistische rijken. Die rijken maken een economische en culturele bloei mee. Toch profiteren enkel de rijkste mensen van die hellenistische bloei. De gewone bevolking betaalt zware belastingen en beschikt over een zeer klein inkomen. De vermenging van verschillende volkeren mislukt. Bovendien bestrijden de koninkrijken elkaar. Vanaf de 2e eeuw v.c. worden ze stuk voor stuk veroverd door andere volkeren, zoals de Romeinen en de Parthen. Opdracht 5 De hellenistische Rijken of Diadochenrijken ca. 301 v.c. - Vergelijk deze kaart met die van opdracht 2. Wat is er veranderd? - Hoeveel tijd verloopt er tussen de situatie op beide kaarten? 92 LES 11 Alexander de Grote en de hellenistische rijken

7 Opdracht 6 De Slag bij Issos (333 v.c.; mozaïek dat bestaat uit 1,5 miljoen gekleurde steentjes. Omstreeks 100 v.c. gemaakt. Bewaard in het Archeologisch museum van Napels (Italië). Afkomstig van het Huis van de Faun in Pompei. Diende daar als versiering. Lengte: 5,82 meter. Breedte: 3,13 meter.) Alexander (links afgebeeld) valt met zijn ruiterij de Perzen aan. De Perzische koning Darius III (in het midden) slaat met zijn strijdwagen op de vlucht. - Wat is een mozaïek? - Bespreek de afbeelding met het onderstaande observatieschema. Hoe observeer ik een voorwerp? - Soort voorwerp: gebruiksvoorwerp, schildering, beeld, gebouw, sieraad, reconstructie, andere: (1). - Materiaal dat is gebruikt: steen, hout, metaal, verf, doek, klei, leem, marmer, andere: - Toestand waarin het verkeert: zeer slecht / slecht / redelijk / goed / zeer goed (1). - Maten en gewichten: hoogte: lengte: breedte: gewicht: andere: - Waarvoor heeft het voorwerp gediend? - Geef twee zaken die aan het voorwerp opvallen. (1) Omcirkel het juiste antwoord. Soms moet je meer dan één antwoord geven. C De Griekse stadstaten 93

8 Opdracht 7 Moeilijke begrippen In het televisienieuws of in wetenschappelijke teksten gebruikt men soms zeer moeilijke woorden. Aan de hand van Alexander de Grote bestudeer je drie van die moeilijke woorden. - Je zoekt voor elk woord de betekenis op. - Vervolgens leg je uit hoe je het op Alexander en zijn rijk kunt toepassen. woordverklaring imperialisme Alexander woordverklaring expansie Alexander woordverklaring hegemonie Alexander Onwaarschijnlijk! De Macedoniër Ptolemeus was al van in zijn kindertijd een goede vriend van Alexander en bestuurde in diens naam als generaal Egypte. Al snel na de dood van Alexander besefte hij dat het rijk het best in drie stukken werd gesplitst. Maar waar moest het lichaam van Alexander begraven worden? Moest men het terug naar Maceconië brengen? Tijdens zijn leven had Alexanders geliefkoosde waarzegger, Aristander, voorspeld dat het land waar zijn lichaam zou begraven worden het meest welvarende ter wereld zou worden. Ptolemeus wist wat hem te doen stond en wilde het lichaam voor zichzelf houden. Maar Perdiccas, die de leiding had tot Alexanders zoon oud genoeg zou zijn om het rijk te besturen, dacht daar anders over. 94 LES 11 Alexander de Grote en de hellenistische rijken

9 Het duurde nog twee jaar vooraleer de sarcofaag van Alexander vanuit Babylon op weg ging naar zijn laatste rustplaats. Het einddoel is tot op heden onbekend. De mummie van Alexander was in twee gouden kisten gelegd met daarop een purperen mantel en de wapenrusting van Alexander. Voor het vervoer had men een gouden wagen gebouwd met een dak dat door ionische zuilen werd gedragen. Het plafond was beschilderd met taferelen die de heldendaden van Alexander voorstelden. Niet minder dan 64 muilezels trokken de koets, die werd voorafgegaan door een lange processie. Ptolemeus had zijn spionnen en lag in een hinderlaag klaar. In de buurt van Damascus sloeg hij toe. Hij roofde de sarcofaag en vervoerde ze naar Egypte. Omdat de graftombe van Alexander en de stad Alexandrië nog niet volledig klaar waren, bracht hij de kist tijdelijk naar de tempelstad Memphis. Hoe het de sarcofaag en Alexanders mummie verder verging? Ten tijde van Julius Caesar was de gouden kist van Alexander vervangen door een van kristal. Ptolemeus IV had de kist laten smelten en verkocht omdat hij zonder geld zat. De Romeinse keizer Augustus wilde het lichaam van Alexander aanraken en brak per ongeluk zijn neus af. De beschaamde Augustus kon niet anders dan hem weer laten vastplakken. Vele eeuwen later lag de graftombe van Alexander er als een ruïne bij, net zoals de eens zo bloeiende stad Alexandrië. Of het lichaam van Alexander tot in onze tijd bewaard is gebleven en zo ja, waar, is niet bekend. Wat je na deze les moet kennen en kunnen: KEnnen KUnnen 1 het begrip hellenisme verklaren 2 twee redenen geven waarom Philippos II Hellas wilde veroveren 3 uitleggen hoe Philippos het overwonnen Hellas verenigt en onderwerpt 4 de verovering van het Perzische Rijk beschrijven 5 drie voorbeelden van de hellenistische politiek van Alexander de Grote geven 1 op een blinde kaart Alexanders wereldrijk situeren 2 informatie uit geschreven bronnen afleiden 3 zelf een eigen strategie ontwikkelen en met de politiek van Alexander vergelijken 4 ideeën van je groepje aan andere klasgenoten overbrengen 5 een voorwerp aan de hand van een observatieschema bespreken 6 uitleggen hoe Alexander de economie in zijn rijk bevordert 7 uitleggen hoe het rijk van Alexander uit elkaar valt 8 de begrippen mozaïek, hellenisme, imperialisme, expansie en hegemonie uitleggen De meeste van deze onderdeeltjes van kennen en kunnen kun je via verder inoefenen. Als je denkt dat je een onderdeeltje kent of kunt, dan zet je daar een kruisje voor. C De Griekse stadstaten 95

10 bordschema LES 11 : Alexander de Grote en de hellenistische rijken cultureel socio-economisch politiek 1 Philippos II van Macedonië verenigt het verdeelde Griekenland Philippos II (koning van Macedonië, bewonderaar van de Griekse cultuur) Waarom? - Wil een groot rijk uitbouwen. - Wil groeiende macht van de Perzen tegenhouden. Onderwerping van Griekenland: sticht de Korinthische Bond: - Griekse poleis blijven zelfstandig. - Aanvaarden Macedonische leiding. - Sparta is vrijgesteld. 2 Alexander de Grote verovert een wereldrijk - Verovert in vier jaar tijd Perzische Rijk. - Verwoest hoofdstad Persepolis. - Perzische legeraanvoerder vermoordt Perzische koning. - Alexander wordt opvolger. - Droomt van wereldheerschappij wil India veroveren. - Alexander sterft in 323 v.c. 3 De hellenistische politiek van Alexander Bestuur Alexander Goddelijke alleenheerser Democratische polis Burgers hebben politieke macht. Hellenistische politiek Wat? Het Perzische Rijk vergrieksen = de Griekse cultuur verspreiden in Perzië Hoe? - Volksverhuizingen van Grieken naar het Perzische Rijk - Gemengde huwelijken - Zelf huwt hij een oosterse prinses. - Sticht nieuwe steden: Alexandrië met gemengde bevolking - Grieks wordt voertaal van ambtenaren, soldaten, kooplui en wetenschappers - Eenheidsmunt (Attische munt) 4 Het rijk valt uit elkaar - Generaals bestrijden elkaar rijk valt uit elkaar. - Culturele vermenging mislukt. - Enkel rijken profiteren van hellenistische bloei. - Onderlinge strijd verzwakking - Romeinen en oosterse volkeren veroveren Hellenistische rijken 96 LES 11 Alexander de Grote en de hellenistische rijken

11 12 De Griekse kunst cultureel socio-economisch politiek Ook in onze tijd bewonderen vele toeristen de overblijfselen van Griekse gebouwen en beelden. Elk belangrijk geschiedkundig museum in Europa en zelfs Noord-Amerika bezit een afdeling met Griekse kunst. Wat zijn de typische kenmerken van de Griekse bouwkunst en de Griekse beeldende kunsten? 1 De Griekse bouwkunst is een openbare, monumentale kunst prehistorie 3500 v.c. Opdracht 1 De Grieken maken grote bouwwerken. Wat is de functie of bedoeling van de volgende bouwwerken? stroomculturen 800 v.c. klassieke oudheid Tempel: Stadion: 500 middeleeuwen 1450 nieuwe tijd 1750 nieuwste tijd 1945 eigen tijd Theater: Agora: C De Griekse stadstaten 97

12 D De Etruskische stadstaten en het oudste Rome cultureel socio-economisch politiek Je hebt tijdens de vorige lessen de Grieken bestudeerd. Dat verhaal speelt zich grotendeels af in het oostelijke deel van de Middellandse Zee. In het westelijke deel ontstaat de stadstaat Rome. De Romeinen leven op het Italische schiereiland (Italië). Ze staan onder invloed van andere volkeren zoals de Etrusken en de Grieken. Opdracht b Het Italische schiereiland a Het westelijke bekken van de Middellandse Zee CENTRAAL EUROPA eën Ad nn ria ij IBERISCH SCHIEREILAND n e pe ene p A Pyr l A Het Koninkrijk ne ti sc n 509 v.c. ITALISCH SCHIEREILAND M i d d e l l a n d s e he Ze e Z e e De Republiek boven 2000 m s A t l a m m NOORD-AFRIKA m m m 27 v.c km Omcirkel telkens het juiste antwoord. - Het Italische schiereiland ligt in het midden / aan de rand van het westelijke bekken. Het keizerrijk - Rome ligt aan de rivier de Nijl / de Po / de Tiber. - De zee tussen Italië en de rest van Europa heet de Adriatische Zee / Tyrreense Zee. - Dit gebergte loopt dwars door Italië van noord naar zuid: Alpen / Apennijnen / Pyreneeën D De Etruskische stadstaten en het oudste Rome

13 15 De Etrusken cultureel socio-economisch politiek In het noorden van het huidige Italië bevindt zich de streek Toscane. Die naam verwijst naar een volk uit de Klassieke Oudheid: de Tusci of Etrusken. Ze hebben veel invloed gehad op de Romeinse cultuur. In feite is er weinig bekend over de Etrusken. Wie zijn die Etrusken? En hoe komt het dat we zo weinig over hen weten? 1 De mysterieuze Etrusken in Italië 900 v.c. Begin Etruskische samenleving 700 v.c. bloeiperiode van de Etruskische samenleving (1) Het Etruskische volk leeft ten noorden van Rome. Hun gebied bestaat net zoals in Hellas uit vele stadstaten. De Etrusken zouden zowel koningen als verkozen leiders gehad hebben. Dat verschilt van stadstaat tot stadstaat. (2) De Etrusken zijn waarschijnlijk een rijk volk geweest. In hun gebied bevinden zich immers grote voorraden aan ijzererts. De vraag naar ijzer voor wapens is in die tijd erg groot. De Etrusken ruilen hun ijzer tegen andere kostbare voorwerpen: uit Egypte is dat goud en ivoor. Uit Griekenland komt mooi versierd aardewerk. (3) We weten helaas niet zo veel over de Etrusken. Ten eerste zijn er maar weinig geschreven bronnen bewaard: we kennen geen verhaal, toneelstuk, gedicht of brief van de Etrusken. Alle informatie moet gehaald worden uit opschriften, opgegraven ruïnes en teruggevonden gebruiksvoorwerpen. Ten tweede gebruikten de Etrusken een eigen taal die tot vandaag grotendeels onbekend is. Onderzoekers hebben nog altijd maar een gedeelte van de Etruskische opschriften kunnen vertalen. Opdracht 1 Lees de bovenstaande tekst en beantwoord de vragen. 400 v.c. Romeinse veroveringen 265 v.c. - Schrijf het juiste paragraafnummer van de tekst bij het bijbehorende maatschappelijke domein. Kies uit (1), (2) en (3). Socio-economisch: Politiek: Cultureel: - Wie bestuurden de Etruskische stadstaten? D De Etruskische stadstaten en het oudste Rome 117

14 - Waarom was ijzer zo belangrijk ten tijde van de Etrusken? - Waarom weten we zo weinig over de Etrusken? Geef twee redenen. - Tegenwoordig is een sjeik een rijke oliehandelaar uit de Arabische wereld. Waarom worden de Etrusken ook wel ijzersjeiks genoemd? Leg uit. 2 Opgegraven Etruskische voorwerpen Dankzij opgravingen zijn archeologen toch wat te weten gekomen over de Etrusken. Aan de hand van alledaagse gebruiksvoorwerpen, wapens en kunstwerken hebben zij een deel van de Etruskische cultuur kunnen blootleggen. Omdat ze geen tekst bevatten, maar het materiaal op zich informatie geeft over het verleden, worden ze materiële bronnen genoemd. Opdracht 2 Bekijk aandachtig de onderstaande Etruskische voorwerpen. Schrijf de letters van de omschrijvingen bij de juiste afbeelding. a Sandalen van hout. De twee stukken worden met scharnieren aan elkaar bevestigd. b Voetenbankje van klei c Kam d Bronzen scheermes, voorzien van een oogje om het mes op te hangen e Schild f Spiegel g Urne uit Volterra. Op de kist is een dikke jongen afgebeeld. Hij staat voor de poort van de onderwereld terwijl hij afscheid neemt van zijn familie. h Kaarsenhouder met een jongensfiguur i Helm 118 LES 15 De Etrusken

15 D De Etruskische stadstaten en het oudste Rome 119

16 Opdracht 3 De onderstaande afbeelding toont de Chimaera van Arezzo. Het beeld wordt beschouwd als een van de hoogtepunten van de Etruskische kunst. De Chimaera komt ook voor in Griekse en Romeinse verhalen. - Welke drie dieren herken je in de Chimaera? Duid ze op de afbeelding aan met behulp van de letter. a b c 3 Etruskische inscripties Opdracht 4 Dit is een afbeelding van een Etruskische tekst. Een dergelijke tekst wordt oorspronkelijk bevestigd op deuren en andere voorwerpen om duidelijk te maken wie in een huis woonde of welke functie een voorwerp had. Een vrije vertaling: De koning van het volk, Thefarie Velianas, heeft een standbeeld geschonken aan de godin Astarte. Hij heeft dat gedaan omdat Astarte hem drie jaar heeft beschermd als koning. Hopelijk blijft het beeld zoveel jaren bestaan als er sterren in de hemel zijn. - Waarom heeft koning Thefanie Velianas een standbeeld voor Astarte laten maken? 120 LES 15 De Etrusken

17 Opdracht 5 Deze Etruskische vaas of inktpot stelt een kip voor. Op de vaas staat een deel van het Etruskische alfabet geschreven. - Welke letters van ons eigen alfabet herken je? Noteer ze. - Aan welk ander alfabet doet het geschrift je denken? Wat je na deze les moet kennen en kunnen: KEnnen KUnnen 1 de indeling van het Etruskische Rijk beschrijven 1 Etruskische voorwerpen op een foto herkennen 2 de rijkdom van de Etrusken verklaren 3 het gebrek aan informatie over de Etrusken uitleggen 4 een chimaera beschrijven 5 het nut van materiële bronnen uitleggen Al die onderdeeltjes van kennen en kunnen kun je via verder inoefenen. Als je denkt dat je een onderdeeltje kent of kunt, dan zet je daar een kruisje voor. D De Etruskische stadstaten en het oudste Rome 121

18 bordschema LES 15 : De Etrusken cultureel socio-economisch politiek Wie zijn die Etrusken? En hoe komt het dat we zo weinig over hen weten? 1 De mysterieuze Etrusken in Italië Het Etruskische volk - leeft ten noorden van Rome - stadstaten bestuurd door koningen of verkozen leiders - handel in ijzererts met Egypte en Griekenland Weinig geweten over Etrusken goud en ivoor aardewerk - weinig geschreven bronnen, materiële bronnen - taal grotendeels onbekend 2 Opgegraven Etruskische voorwerpen Gebruiksvoorwerpen, wapens en kunstwerken fabeldier = chimaera geloof in goden en een hiernamaals kennis Etruskische cultuur Etruskische opschriften Etruskisch alfabet lijkt op het Griekse alfabet. 122 LES 15 De Etrusken

19 16 Rome begint als stadstaat cultureel socio-economisch politiek In de vorige les heb je geleerd dat de Grieken uitwijken naar overzeese gebieden. Sommige Grieken komen terecht in het westelijke bekken van de Middellandse Zee en vestigen zich onder meer op het Italische schiereiland. Omstreeks 1000 v.c. ontwikkelt zich daar de Romeinse beschaving. Hoe is de stadstaat Rome ontstaan? Waar komen de Romeinen vandaan? Welke kenmerken heeft de Romeinse samenleving? Hoe wordt het bestuur in het Oude Rome georganiseerd? 753 v.c. Het Koninkrijk 509 v.c. Opdracht 1 Juist of onjuist? Rome ligt in het midden van Italië. Wanneer Rome ontstaat, is de Griekse cultuur uitgedoofd. De Grieken en de Romeinen komen nooit met elkaar in contact. Juist Onjuist De Republiek 27 v.c. Het keizerrijk 1 GROEPSWERK 1 Het ontstaan van Rome: legende en feiten De Romeinen zijn Indo-Europeanen die zich omstreeks 1000 v.c. op het Italische schiereiland hebben gevestigd. Ze geloven zelf dat ze afstammen van de tweeling Romulus en Remus, maar de wetenschap vertelt een ander verhaal: in de 10e eeuw v.c. ontstaan de eerste nederzettingen in Latium, een moerassig, heuvelachtig en vruchtbaar gebied aan de Tiber. De bewoners van die streek zijn eenvoudige herders en boeren. 476 Aan de kust wordt er aan zoutwinning gedaan. Rome ligt gunstig: midden op de verbindingsweg tussen het noorden en het zuiden van Italië. De heuvels en moerassen vormen een natuurlijke bescherming tegen invallers. De afstand tussen Rome en de zee is groot genoeg om veilig te zijn voor zeerovers. De Tiber is ideaal om goederen te vervoeren en de zee te bereiken. D De Etruskische stadstaten en het oudste Rome 123